Przypisy

piastunka — niewiasty greckie mają przy sobie swe piastunki, które cenią jako najwierniejsze służące i darzą nieograniczonym zaufaniem. [przypis tłumacza]

Piastunka zaczęła gorąco błagać, aby tego nie czyniła — piastunka domyśla się, że jej pani chce popełnić samobójstwo. [przypis tłumacza]

picie wody znosicie łatwiej niż lwy — nie odczuwacie braku wina ni innych napojów. [przypis tłumacza]

Picus Mirandola (1463–1494) — słynny z encyklopedycznej wiedzy. [przypis tłumacza]

pidion — wykup. [przypis tłumacza]

Pięćdziesiątnica — Πεντεκοστή, święto obchodzone 50. dnia po święcie Paschy (Zielone Świątki), także święto pierwocin żniwiarskich. Święto Tygodni הַשָּׁבֻעֹ֖ות וּבְחַ֣ג (Pwt 16). Patrz dalej II, III, 1. [przypis tłumacza]

Pięćdziesiątnica — p. I, XIII, 3 uwaga. [przypis tłumacza]

pięćdziesiąt — wg Starożytności VII, XII, 7, czterdzieści. [przypis tłumacza]

pięć twierdzeń było dwuznacznych — Przed cudem, który objawił się w Port-Royal: cud ten (wedle Pascala) odróżnił prawdziwych chrześcijan. [przypis tłumacza]

Pięć twierdzeń — Janseniusza. [przypis tłumacza]

pięć wrzecion i trzy dna od faski — wrzeciona: jedynki; dna od faski: zera. [przypis tłumacza]

Pięcioksiąg — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi. Ta ostatnia nazwa nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebrajska nazwa Księga Prawa, Prawo — Tora). Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne, genezę i rozwój tego prawa. [przypis tłumacza]

Pięcioksiąg — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi. Ta ostatnia nazwa nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebrajska nazwa Księga Prawa, Prawo — Tora). Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje też genezę i rozwój tego prawa wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne. [przypis tłumacza]

Pięciomieścia — πενταπόλεως [Pentapolis (gr.): grupa powiązanych ze sobą pięciu miast; tu: synonim nazwy Cyrenajka, określającej krainę w płn.-wsch. części ob. Libii, której głównymi miastami były greckie kolonie Cyrena, Apollonia, Ptolemaida, Teuchira i Berenice; red. WL]. [przypis tłumacza]

pięciu Polaków. O nich powiem kiedyś osobno — przy końcu Wspomnień jest cały rozdział poświęcony prawie wyłącznie Polakom. [przypis tłumacza]

piękna Teona (…) to pewna, iż robi więcej dobrego niż one wszystkie razem — Wolter kreśli tu pochwałę margrabiny de Pompadour; utwór ten pisany był w epoce, gdy Wolter, za wpływem margrabiny, pojednał się z dworem i zażywał wszystkich przywilejów łaski monarszej. [przypis tłumacza]

Piękniejsza od Wenery, w której widzim, jak nad naturą triumfuje sztuka — piękniejsza niż posągi Wenery [inaczej Wenus, rzym. bogini miłości]. [przypis tłumacza]

piękny udział — μοῖραν καλὴν, bonam partem, schönes Stück (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Niepodobna wyrazić wszystkiego, co się kryje w słowie μοῖρα, losowy udział; pierwotnie Μοῖρα znaczyło: bogini losu (Schicksalsgöttin), więc Dola (po zendzku [tj. w języku staroperskim, w którym napisano Awestę (daw. Zendwesta), świętą księgę zaratusztrianizmu; red. WL] „bagha” = część, udział, bóg, p. Karłowicz O człowieku pierwotnym 14, str. 121, 122 i Pape II, 198a). [przypis tłumacza]

Piękny wzór charakteru — Co myśleć o tej scenie z listami? W ich oświetleniu cała „zdrada” i „przewrotność” Celimeny zakrawałaby w istocie na pustotę pensjonarki! Czy Molier chciał pokazać, jaka to gąska owija nieraz koło małego paluszka poważnego i niepospolitego mężczyznę, i tym komiczniej oświetlić tragizm miłości Alcesta? Czy powodował się względami na obyczajność sceniczną, która nie dopuszczała wówczas pokazania w teatrze istotnie występnej kobiety i traktował te listy raczej jako niewinny symbol poważniejszych wykroczeń? A może Molier, mając, w chwili gdy pisał ten piąty akt, na myśli siebie i Armandę, silił się wmówić w siebie, że jej przewiny nie przekraczają granic płochej kokieterii? Trudno odpowiedzieć na to. Twórczość Moliera jest tak syntetyczna, iż obejmuje bardzo wiele odcieni i dopuszcza rozmaitą interpretację. Dowodem dyskusja około Mizantropa trwająca półtrzecia wieku i bynajmniej niewyczerpana. Bądź co bądź, podobnie jak Harpagon skąpstwa, tak Celimena zostanie najpełniejszym wyrazem zalotności. [przypis tłumacza]

piętnastej — τοῦ πέμπτου καὶ δεκάτου, p. IV, I, 3, uwaga. [przypis tłumacza]

piętrzenie trudności formalnych niewiele już mające wspólnego z poezją — np. gdy autor wielce już zawiłą formę utrudnia sobie tym, iż podpisuje pierwszymi literami wierszy swe imię i nazwisko; lub też kiedy ostatnia sylaba każdego wiersza powtarza się jako pierwsze słowo następnego. [przypis tłumacza]

pieczara Pana — na półn. stoku Akropoli; w niej Apollo schwytał Kreuzę i zapłodnił. Syn Kreuzy, Ion, wnuk Erechtheusa, od którego wywodzi się plemię Jonów. [przypis tłumacza]

pieczęć umysłu buddy — w chińskim buddyzmie chan jak i japońskim zen znak autentycznego przekazu między nauczycielem a uczniem. W obydwu tradycjach podkreśla się nieprzerwany przekaz przebudzonego umysłu Buddy Śākyamuniego z mistrza na ucznia bez polegania na słowie pisanym (chiń. buli wenzi, jap. furyū monji). Taki przekaz z umysłu do umysłu (chiń. yixin chuanxin, jap. ishin denshin) porównywany jest do pozawerbalnej komunikacji, jaka zachodzi podczas użycia pieczęci, (często używanej w Azji Wschodniej) jako swoistej sygnatury, którą odciskamy na papierze. Za wzór tego, przebudzony umysł mistrza odciska się dokładnie w taki sam sposób w umyśle ucznia. Zrozumienie Dharmy przez adepta zostaje formalnie poświadczone i udokumentowane przez mistrza za pomocą tzw. pieczęci potwierdzenia (chiń. yinke, jap. inka). [przypis tłumacza]

pieniądze od Cyrusa nadeszły — wobec powodzeń Kallikratidasa zmienił Cyrus swą politykę stawiania trudności następcy Lizandra. Przyjaźń Lacedemończyków była cenna, Lizander nie był jedynym, o którego względy należało zabiegać. [przypis tłumacza]

Pieros — góra w dzielnicy macedońskiej Pieria w pobliżu płn.-zach. stoku Olimpu; jedno z miejsc ulubionych przez Muzy, które też stąd poeci nazywali Pierydami. [przypis tłumacza]

pierścień Hansa Karwela, nadwornego jubilera króla Melindy — Tradycyjna opowiastka, powtarzająca się u wielu autorów. [przypis tłumacza]

pierścień [Saturna] (…) dosyć płaski, jak to bardzo dobrze odgadł pewien znakomity mieszkaniec naszego małego globu — astronom Christiaan Huygens (1629–1695). [przypis tłumacza]

pierwszą (…) część Przybytku — przedsionek, Ulam. [przypis tłumacza]

Pierwsza przysięga (…) dzieci — Diderot cytuje tu samego siebie (Przyczynek do podróży Bongainville'a). [przypis tłumacza]

pierwszego dnia miesiąca Panemos — lipca; Clementz: Neumond, p. V, XIII, 7, uwaga. [przypis tłumacza]

pierwszego masz (…) lament — tj. egzekucje i grabież. [przypis tłumacza]

pierwszej lepszej świni (quemquam porcellam, Reiz.) — Rzymian, zamiłowanych rolników i hodowców świń (zob. wyżej, w. 662) nie raziło to porównanie. [przypis tłumacza]

Pierwsze podanie — Podanie to, napisane w r. 1664 (po pierwszym zakazie), miało na celu szczególnie obronę sztuki przed atakami proboszcza św. Bartłomieja. [przypis tłumacza]

pierwsze święcenia — les quatre ordres mineurs, niestanowiące przeszkody do powrotu do życia świeckiego. [przypis tłumacza]

pierwszy, który otrzymał władzę królewską, stał się równocześnie królem i wolnym — Herodot opowiada, że przodek Krezusa, Gyges, najzaufańszy ze straży przybocznej Kandaulesa, króla Lidii, zabił swego pana, ożenił się z wdową po zamordowanym i objął tron królewski w Lidii. Inne podania (Platon, Rzeczpospolita [(Państwo)] II 359d) mówią, że Gyges był zwykłym pasterzem, a powodzenie zawdzięczał pomocy czarodziejskiego pierścienia, który czynił go niewidzialnym. Ksenofont mówiąc: stał się królem i wolnym miałby na myśli raczej Gygesa-pastucha, chociaż i żołnierza z gwardii króla azjatyckiego mógł uważać za niewolnika i tak nazywać. [przypis tłumacza]

Pierwszy pozdrawiaj (…) głową lisów. — lepiej być ostatnim wśród wielkich ludzi niż pierwszym wśród małych chytrusów. [przypis tłumacza]

pierwszy Przybytek, jak to już wspominałem, został zburzony przez Babilończyków — rok 586 p.n.e. [przypis tłumacza]

pierwszy wniosek i wzmiankę o pokoju wypowiedział aktor Aristodemos — wedle Arystotelesa istotą sztuki dramatycznej jest rozbudzanie uczuć; stąd rola aktorów w polityce; tego samego Aristodema wysłano do Filipa, by obrazowaniem tragicznej niedoli jeńców skłonił go do zajęcia się ich losem. Ajschines był aktorem; aktorem był również siepak Antypatra, Archias, w którego szpony wpadli Demostenes i Hyperejdes. [przypis tłumacza]

pierwszy zawód niepokoi go i mocno zniechęca — Gruba przesada. Filip wprawdzie lawirował, lecz nie tyle z powodu braku siły, ile z niechęci użycia jej. Dyplomatyczne kunktatorstwo Filipa przedstawia Demostenes „dla pokrzepienia serc”, jako wyznanie niemocy. W warunkach, w jakich wtedy Ateny znajdowały się, patriota musiał nadrabiać sofistyką. [przypis tłumacza]

pieśń L — pisana była w Besarabii. Autor po kądzieli jest pochodzenia afrykańskiego. Jego pradziad, Abraham Piotrowicz Annibal w ósmym roku życia schwytany został w niewolę na wybrzeżach Afryki, przywieziony do Konstantynopola, kupiony przez posła rosyjskiego i podarowany przez niego Piotrowi Wielkiemu, który ochrzcił go w Wilnie. Car Piotr posłał go na służbę do armii regenta. Po powrocie długo osypywany łaskami przez Piotra Wielkiego, za panowania Anny na skutek intryg Birona, zesłany został na Sybir, skąd wrócił samowolnie. Za Katarzyny Wielkiej został generałem. [przypis tłumacza]

Pieśń Niemców na pochwałę Bolesława — Kondratowicz tłumaczy ją wierszem czternastozgłoskowym z rymem co dwa wiersze przekładanym [tj. rymem krzyżowym; red. WL]:

[przypis tłumacza]

Pigmejczyk — z greckiego: karzeł. Πυγμαῖοι, naród Karłów, który według opowiadań Greków mieszkał nad brzegami Oceanu, następnie u źródła Nilu, gdzie walczył z żurawiami. [przypis tłumacza]

piję jak brat templariusz — Bracia templariusze mieli u współczesnych opinię pierwszorzędnych pijaków. [przypis tłumacza]

piję tylko z (…) brewiarza — Mnichy z zakonów żebraczych, łącząc obłudę cnoty z zamiłowaniem do kielicha, wymyślili flaszki na wino w formie brewiarza. [przypis tłumacza]

Pikardzki — Pikardami nazywano heretyków, którzy nie uznawali modłów za zmarłych [Pikardowie — grupa religijna, głosząca bliski koniec świata, funkcjonująca w XIV-XV w. w Europie Zachodniej, a następnie w Czechach - Red.WL]. [przypis tłumacza]

Piket — Rodzina w Montpellier. [przypis tłumacza]

Piłat — Πιλᾶτος (Niese), Πιλάτος (Dindorf) z przydomkiem Πόντιος; Do Judei Tyberiusz posłał prokuratora Piłata: rok 13 n.e. [przypis tłumacza]

Pile — Termopile, brama z północy do Grecji Środkowej; marsz Filipa na Termopile był jawnym dowodem, że czyha na wolność Grecji. [przypis tłumacza]

pilnują murów — murów warownych, otaczających miasta. [przypis tłumacza]

Pinel zauważył, że w czasie powszechnego podniecenia namiętności (…) — Hufeland ma tu zapewne na myśli słynnego lekarza francuskiego, Filipa Pinela, który, ur. w r. 1745 umarł w Paryżu w r. 1826, a który również wiele kwestii medycznych rozważał ze stanowiska filozoficznego. [przypis tłumacza]

Pinguis (…) nocet (łac.) — „Miłość, o ile przeszkód nie ma do zwalczenia,/ Rodzi przesyt i nudzi jak zbyt słodkie jadło” (Ovidius, Amores, II, 19, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

piosenka Cherubina — przekład Edwarda Leszczyńskiego. [przypis tłumacza]

piosenki, którą Platon przytacza jako bardzo rozpowszechnioną (…) — w Gorgiaszu. [przypis tłumacza]

Piotr Amy — przyjaciel i towarzysz niedoli Rabelais'go z jego lat zakonnych, z którym wspólne ratowali się ucieczką z klasztoru (patrz: Przedmowa). [przypis tłumacza]

Piotr Aretino (1492–1556) — słynny satyryk włoski z czasów odrodzenia, autor wyuzdanych poezji, a zarazem licznych teologicznych traktatów. [przypis tłumacza]

Piotr Świadek — Peter Martyr Anglerius, autor historii odkryć. [przypis tłumacza]

Piotr Wenecjanin, właśc. Piotr Orseolo (1011–1046 a. 1059) — syn Ottona, doży Wenecji i Marii (Ilony) Arpadówny, siostry Stefana I, zwany Veneticus, król Węgier w l. 1038–1041 i 1044–1046. [przypis tłumacza]

piraci dawali mu się (…) we znaki — głównie na Halonessos. [przypis tłumacza]

Piramidy pomieszał z obeliskami — II, 7 i V, 2. Oba wypadki nie są tak rażące, jak miejsce w Fauście Marlowe'a (scena VII), mówiące w opisie Rzymu o „wysokich piramidach, które Juliusz Cezar przywiózł z Afryki”. [obelisk: czworościenny, zwężający się ku górze słup zakończony ostrosłupem (piramidką), charakterystyczny element architektury starożytnego Egiptu; obeliski stawiano parami przed wejściami do świątyń. Większość egipskich obelisków już w starożytności, po przyłączeniu Egiptu do państwa rzymskiego, przewieziono do Rzymu, a w czasach nowożytnych przewieziono kolejne obeliski do Paryża, Londynu i Nowego Jorku; red. WL]. [przypis tłumacza]

Pireus — największy port Aten. [przypis tłumacza]

Pireus — port ateński; budowę rozpoczął Temistokles, do końca doprowadził Perykles. Długie mury, łączące port z miastem, uległy zburzeniu po przegranej w wojnie peloponeskiej; odbudowane, zburzył ponownie Sulla. [przypis tłumacza]

Pireus — port Aten. [przypis tłumacza]

piromancja — wróżenie z ognia. [przypis tłumacza]

Piron (1689–1773) — komediopisarz i poeta satyryczny, głośny z ciętych i jadowitych epigramów. [przypis tłumacza]

pirronizm (…) nawet autorowie przedstawiają go nieco ciemno i rozmaicie — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 2, 6. [przypis tłumacza]

pirronizm — sceptycyzm. [przypis tłumacza]

pisał o tym osobliwym salonie Grimm — [w:] Correspondance litteraire. [przypis tłumacza]

Pisali o tym, co prawda, i inni — prócz Platona wielu pisało apologie (obrony w sądzie) Sokratesa; słyszymy np. o apologii Lizjasza (niezachowana). [przypis tłumacza]

pismacy filozoficzni — w oryginale: philosophische Skribenten. [przypis tłumacza]

Pisma mistrza Guan (chiń. Guanzi, jap. Kanshi) — chiński tekst taoistyczny, którego autorem jest Guan Zhong (725 p. n. e. — 645 p. n. e.), chiński polityk z księstwa Qi. [przypis tłumacza]

pism hrabiego — Zinzendorfa (1700–1760) [Nikolaus Ludwig von Zinzendorf, niemiecki hrabia, teolog ewangelicki i reformator religijny, biskup braci morawskich, opiekun i przywódca ruchu pietystycznego w Saksonii; red. WL]. [przypis tłumacza]

pismo do cna wysmalił ze skargi — pisano, czyli raczej ryto rylcem na drewnianych tabliczkach, powleczonych woskiem. Alkibiades zniszczył skargę Hegemona przed sądem, zwilżonym palcem zdrapawszy wosk z tabliczek oskarżyciela: nim drugą napisano, termin zapadł. [przypis tłumacza]

pistryny — Młyny rzymskie, obracane pracą ludzką. [przypis tłumacza]

pisząc w 1602 r. instrukcję dla syna — treścią i językiem przypomina ona plan nauki Zamoyskiego; instrukcja pisana po łacinie; zob. Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce, tom XIV, str. 342 i n. i str. 346. [przypis tłumacza]

pisze Grimm — [w:] Correspondance littéraire. [przypis tłumacza]

pisze Guibert — [w:] Pochwała Elizy. [przypis tłumacza]

pisze o tym Dzienniku inna kobieta — Arvède Barine, Alfred de Musset. [przypis tłumacza]

pisze Saint-Beuve — [w:] Port-Royal, t. II. [przypis tłumacza]

Pisz tak, jak gdybyś znajdował się sam we wszechświecie(…) — Oeuvres philosophiques, Londyn 1751; Discours Préliminaire. [przypis tłumacza]

Pitagoras bowiem zalecał pewien osobny rodzaj pożywienia (…) — por. Cyceron, O wróżeniu, II, 58. [przypis tłumacza]

Pitagoras był prawdopodobnie tego samego zdania, radząc dla doskonalenia duszy ludzkiej oddawać się muzyce — Plutarch, O cnocie moralnej. [przypis tłumacza]

Pitagoras leontyński — sławny rzeźbiarz grecki z Sycylii, żyjący w V wieku przed Chr. [przypis tłumacza]

Pitagoras (ok. 572–ok. 497 p.n.e.) — filozof [i matematyk] z Samos. [przypis tłumacza]

Pitagoras powiada, iż nasienie ludzkie (…) — Plutarch, O mniemaniach filozofów, V, 3. [przypis tłumacza]

Pitagoras twierdził, iż wszelka materia jest chwiejna i płynna (…) Heraklit, iż nigdy człowiek nie zanurzył się dwa razy w tej samej rzece — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, VIII. [przypis tłumacza]

pithia — Beczka na wino. [przypis tłumacza]

Pittakus powiadał (…) — por. Plutarch, O zadowoleniu lub spokoju ducha, 11. [przypis tłumacza]

Pius drugi — Pius II Piccolomini (1405–1465). [przypis tłumacza]

Pizydowie i Cylicyjczycy — Πισίδαι, Κίλικες [mieszkańcy staroż. krain w płd. Azji Mniejszej]. [przypis tłumacza]

Płaćmyż podatki, wyprawiajmyż się (…) Zechciejcie już raz zacząć wypełniać obowiązki — zdania ostatnie, jako rada, naiwne w swej wierze patriotycznej, są straszną diagnozą. [przypis tłumacza]

płodnej — [niem.] fruchtbar. [przypis tłumacza]

płomieniec — flaming. [przypis tłumacza]

Placet (…) resiste — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium. [przypis tłumacza]

plan loterii… — w XVIII w. roiło się od takich planów, z których wszelacy awanturnicy ofiarowali się rządom w ich powszechnych wówczas kłopotach. [przypis tłumacza]

Plasfodor, bohater (…) sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza — Pragmatyści, „Zdrój”, sierpień 1920. [przypis tłumacza]

Plateje — miasto na granicy Beocji i Attyki, wsławione zwycięstwem Greków nad Persami pod jego murami, łączyło się z Atenami przeciwko Tebom. [przypis tłumacza]

Platen — poeta niemiecki, znany z wirtuozostwa w formie wierszy. [przypis tłumacza]

Platona, który za najszczęśliwsze zatrudnienie (…) uważa (…) — por. List IX, do Architasa. [przypis tłumacza]

Platon, Alkib. I 123. [przypis tłumacza]

Platon dodaje, iż to są dzieci nieśmiertelne (…) — Platon w Fedonie. [przypis tłumacza]