Przypisy

subiekta — osoby, jednostki. [przypis redakcyjny]

subiektom — [C.lm] osobom. [przypis redakcyjny]

subit inertiae dulcedo animos, et invisa primo desidia, postremo amator (łac.) — opanowuje umysły słodycz gnuśności, a niecierpiana z początku bezczynność, staje się w końcu ulubioną. [przypis redakcyjny]

subiungam (łac.) — załączę. [przypis redakcyjny]

Subjectivität, Objectivität, Idee, Begriff, Selbstbewusstsein (niem.) — podmiotowość, przedmiotowość, idea, pojęcie, świadomość. [przypis redakcyjny]

sub Jove (łac.) — pod Jowiszem, tj. pod gwiazdami. [przypis redakcyjny]

sublime! (fr.) — podniosły, wspaniały. [przypis redakcyjny]

subministrowana — podawana. [przypis redakcyjny]

submisja — uległość, pokora. [przypis redakcyjny]

submisja — uniżoność. [przypis redakcyjny]

submisyja — uległość. [przypis redakcyjny]

submitować — zaręczać. [przypis redakcyjny]

subordinatas personas (łac.) — nasłanych ludzi. [przypis redakcyjny]

subordynacja — podporządkowanie, posłuszeństwo. [przypis redakcyjny]

subordynowane — podstawione. [przypis redakcyjny]

sub poenas criminales (łac.) — pod surowe kary. [przypis redakcyjny]

sub poenis criminalibus (łac.) — pod surowymi karami. [przypis redakcyjny]

sub praetextu (łac.) — pod pozorem. [przypis redakcyjny]

sub propria specie — pod własnym kątem widzenia. [przypis redakcyjny]

sub regimine (łac.) — pod dowództwem. [przypis redakcyjny]

sub regimine — pod dowództwem. [przypis redakcyjny]

Subreptionen — subreptio znaczy dosłownie: wpełznięcie, wciśnięcie się (Erschleichung). W logice vitium subreptionis jest to jedna z form mylników (fałszywych wniosków). Trentowski nazwał ją „wychopniem” i tak opisał: „Wychopień podaje nam coś takiego, co wymyśliliśmy sami swym umem [tj. fantazją] lub umysłem apriorycznym [=Vernunft Kanta], za rzeczywistość; czystą podmiotowość za przedmiotowość; ideał lub ideę za rzecz samą; a więc niekonieczność za konieczność; jest to chleb niedopieczony myślenia, który przedwcześnie wydobywamy z pieca głowy naszej; jest to głowy naszej chimera, roszcząca prawo do imienia prawdy i ani marząca, iż jest wychopioną mylną myślą; u poetów natrafiasz tyle wychopni, ile piękności!” (Myślini II, 418, 419). Nie mogłem zatrzymać „wychopnia”, bo jest równie dla ogółu niezrozumiały jak „subreptio”; wziąłem więc jego synonim: „mrzonkę”, wyrażającą właśnie to, co, nie etymologicznie wprawdzie, lecz pojęciowo, mieści się w wyrazie subreptio. O tej „mrzonce” mówi Kant obszernie w Dialektyce czystego rozumu. Dodać wreszcie trzeba, że subreptio nazywa się także w logikach: fallacia falsi medii, oraz quaternio terminorum, tj. wprowadzeniem 4 „wyrazów” w sylogizmie zamiast trzech […] oznaczanych w logice literami S (subiectum in conclusione), P (praedicatum in conclusione), M (medius terminus). Ponieważ wyrażenie quaternio terminorum powtórzy się jeszcze […], może nie będzie zbytecznym dokładniejsze opisanie tego błędu rozumowania słowami ścisłymi, wziętymi z Nowego wykładu logiki J. Kremera (str. 158): „Gdyby premisy [przesłanki] zamykały w sobie cztery pojęcia, wtedy obejmowałyby dwa pojęcia średnie, dwa M; a wtedy pojęcie P odnosiłoby się do jednego M, a pojęcie S odnosiłoby się do drugiego M, a więc do innego M; a tym sposobem nie zachodziłby związek ani stosunek między S i P. W takim razie każdy z tych sądów wyrażałby osobną, samoistną całość. Z tego też powodu niektórzy logicy wyrażają to niniejsze prawidło [wniosek ma obejmować w sobie trzy pojęcia tj. wyrazy główne] w tej formie, że oba sądy zasadniczo nie powinny być dwoma ogólnymi, odrębnymi, samoistnymi sądami (…) Quaternio terminorum najczęściej wtedy wkrada się do wniosku, gdy jeden i ten sam wyraz bierzemy w dwojakim znaczeniu”. [przypis redakcyjny]

subsecutum (łac.) — nastąpiło. [przypis redakcyjny]

subselia (z łac.) — urzędy, kancelarie. [przypis redakcyjny]

subsellia (łac.) — dostojeństwa. [przypis redakcyjny]

subsellia (łac.) — sądy. [przypis redakcyjny]

subsequentur (łac.) — nastąpić mają. [przypis redakcyjny]

subsequetur (łac.) — nastąpi. [przypis redakcyjny]

subsequi in silentio (łac.) — nastąpić w milczeniu. [przypis redakcyjny]

subsequi (łac.) — nastąpić. [przypis redakcyjny]

sub sigillo confessionis (łac.) — pod pieczęcią spowiedzi. [przypis redakcyjny]

sub Sigismundo, Vladislao, Casimiro unius familiae quasi haereditas fuimus, loco libertatis erit, quando eligere coepimns (łac.) — za Zygmunta, Władysława, Kazimierza byliśmy jakoby dziedzictwem jednej rodziny, przyjdzie wolność, gdyśmy obierać królów zaczęli. [przypis redakcyjny]

subsistere (łac.) — wytrwać. [przypis redakcyjny]

subsistirend, inhärirend — co do pojęć, oznaczonych wyrazami: subsistirend, inhärirend, trzeba zajrzeć do rozbioru pierwszej „analogii doświadczenia” […]. [przypis redakcyjny]

subsit (łac.) — niech to podlega. [przypis redakcyjny]

subsolanea (łac.) — świat podsłoneczny. [przypis redakcyjny]

sub specie (łac.) — pod pozorem. [przypis redakcyjny]

substancją — [daw. B.lp r.ż.] majątek. [przypis redakcyjny]

substancjacji — zastępstwa, podstawienia. [przypis redakcyjny]

substancja — tu: majętność. [przypis redakcyjny]

substancja (z łac.) — majątek, dobra materialne. [przypis redakcyjny]

substancja (z łac.) — rzecz, przedmiot, obiekt materialny; tu: majątek. [przypis redakcyjny]

substancji — mienia, majątku. [przypis redakcyjny]

substancyj — majątków. [przypis redakcyjny]

substancyj — majątku, posiadłości. [przypis redakcyjny]

substytut — zastępca. [przypis redakcyjny]

subterfugiebam (łac.) — wymigiwałem się. [przypis redakcyjny]

sub titulo (łac.) — pod tytułem. [przypis redakcyjny]

sub tutela (łac.) — pod opieką. [przypis redakcyjny]

Sub tuum praesidium (łac.) — Pod Twoją obronę… (początek pieśni do N. Panny). [przypis redakcyjny]

sub umbra (łac.) — pod pozorem. [przypis redakcyjny]

Suburra — osławiona dzielnica Rzymu. [przypis redakcyjny]

suburra — przedmieście. [przypis redakcyjny]

subvenire oppresso (łac.) — dopomóc uciśnionemu. [przypis redakcyjny]

suć (daw.) — sypać. [przypis redakcyjny]

succambam (łac.) — ulegnę, dam za wygraną. [przypis redakcyjny]

succedaneus (łac.) — następca. [przypis redakcyjny]

successores (łac.) — spadkobiercy. [przypis redakcyjny]

succincte (łac.) — zwięźle. [przypis redakcyjny]

succumbam (łac.) — ulegnę. [przypis redakcyjny]

Suchodolski, poseł chełmski, nie omieszkał zaraz domagać się, aby Naród (…) kazał natychmiast, jeszcze na otwartym występku imać żadnej własności nie mającego zbrodnia — Suchodolski wystąpił z wnioskiem 5 czerwca 1789; Poniński był od r. 1784 bankrutem; żył wyłącznie z żołdu obcego i z pensji podskarbińskiej; można go więc było uwięzić, mimo że nie był jeszcze przekonany sądownie, gdyż prawo neminem captivabimus dotyczyło tylko obwinionych, odpowiadających majątkowo za niestawiennictwo (wyjaśnił to poseł Morski, na posiedzeniu Sejmu 8 czerwca). [przypis redakcyjny]

suchotnik — gruźlik. [przypis redakcyjny]

sudanne — zgrabne, nadobne. [przypis redakcyjny]

sudanny (daw.) — smukły. [przypis redakcyjny]

sudarium — chustka do otarcia potu. [przypis redakcyjny]

Suder-Jutlant — południowa Jutlandia. [przypis redakcyjny]

sudno (daw.) — łódź. [przypis redakcyjny]

sudowski kąt na Samii — w kącie tym przetrwali Sudowie do XVI wieku. Tłumacz pruskiego katechizmu z r. 1545 zaręcza, że „Sudowie, chociaż mowa ich nieco grubsza (etwas nyderigen), wkładają się dobrze w pruszczyznę samijską tego katechizmu i rozumieją wszystkie słowa”. O ich ofiarowaniu kozła i o innych obrzędach, pogrzebowych i weselnych, pomówimy niżej. [przypis redakcyjny]

sudy (z ros.) — tu; bywaj tu; chodź tu. [przypis redakcyjny]

suffecit tanto oneri caput (łac.) — wybrał głowę do takiego brzemienia. [przypis redakcyjny]

sufficere (łac.) — podołać. [przypis redakcyjny]

sufficere (łac.) — wystarczyć. [przypis redakcyjny]

sufficit (łac.) — dość (powiedzieć). [przypis redakcyjny]

sufficit (łac.) — dość. [przypis redakcyjny]

suffragari (łac.) — dopomóc. [przypis redakcyjny]

suffragia (łac.) — pomoc. [przypis redakcyjny]

suffragium (łac.) — głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm: suffragia: głosy. [przypis redakcyjny]

suffragium (łac.) — głos w wyborach, prawo głosu, tu B. lm suffragia: głosy. [przypis redakcyjny]

suffragium (łac.) — prawo głosu; tu B. lm suffragia. [przypis redakcyjny]

sufolckie (książę) — z Suffolk. [przypis redakcyjny]

sufragan — namiestnik biskupi. [przypis redakcyjny]

suggessit (łac.) — poduszczył, namówił. [przypis redakcyjny]

sui generis (łac.) — w swoim rodzaju, oryginalny. [przypis redakcyjny]

sukcesja — następstwo tronu (odróżniać od dziedzictwa, które jest następstwem własności lub posiadania); sukcesją — dziś popr. forma B. lp: sukcesję. [przypis redakcyjny]

sukcesjonalny — z ustalonym następstwem; [dziedziczny; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

sukcesora — dziedzica, następcy. [przypis redakcyjny]

sukcesorami — spadkobiercami. [przypis redakcyjny]

sukienkę — wymawiał Mickiewicz: sukiękę; dlatego rymuje z rękę. [przypis redakcyjny]

suknią szachowaną — tzw. domino, szata błaznów. [przypis redakcyjny]

sukurs — pomoc. [przypis redakcyjny]

„Sułkowskiego Żeromskiego przeczytałem po raz drugi i zostałem istotnie przytłoczony rzeczywistością, że to jest rzecz nieusprawiedliwiona i w przykry sposób słaba. Ale i Kamień filozoficzny Lemańskiego mnie nie zachwycił”.

(Lekki przytyk do mnie jako referenta działu wydawniczego księgarni, której nakładem ta książka Lemańskiego wydana została). [red. WL].

[przypis redakcyjny]

Sułkowski, Wojciech — podwojewodzi rawski. [przypis redakcyjny]

sułtan — tytuł nadawany synom chana. [przypis redakcyjny]

Sulicki Edmund (1833–1884) — redaktor działu politycznego zachowawczej »Gazety Polskiej« w Warszawie. [przypis redakcyjny]

Sully, Thomas (1783–1872) — osiadły w Filadelfii amer. malarz-portrecista, słynący z dbałości o nastrojowość przedstawienia, naturalność i malowniczość pozy, ciekawe oświetlenie postaci oraz odzwierciedlenie detali. [przypis redakcyjny]

Sulzer, Jan Jerzy (1720–1779) — filozof, głównie estetyk, niemiecki, autor dzieła Allgemeine Theorie der schönen Künste, był jednym z tych, co wobec panującego w owym czasie racjonalizmu uwydatniali wielkie znaczenie uczucia zarówno pod względem poznawczym jak moralnym. [przypis redakcyjny]

suma dochodu — chodzi o dochód czysty. [przypis redakcyjny]

sumak a. suhak — rodzaj antylopy [nazwa łac. Saiga tatarica, dziś żyje tylko w Azji Środkowej, w XVII w. można go było spotkać na terenie całej dzisiejszej Ukrainy — Red. WL]. [przypis redakcyjny]

sumariusze — wyciągi, treść sprawy sądowej. [przypis redakcyjny]

Sumariusz — protokół obrad sejmowych; zwany także diariuszem. [przypis redakcyjny]