Przypisy

Mądrość to świeża, wprost z igiełki, zabijająca, lecz mimo to tandetna, pociejowska — K. R. Żywicki [L. Krzywicki], Z Niemiec. Max Nordau, s. 534. [przypis autorski]

mątwa (gw.) — zmierzwione badyle. [przypis autorski]

Mąż zwoływał krewnych żony i sądził ją w ich obecności — Okazuje się z Dionizego z Halikarnasu, ks. II, że wedle ustawy Romulusa w zwyczajnych wypadkach mąż sądził sam, w obecności krewnych żony; w razie zaś wielkich zbrodni sądził wraz z pięcioma spomiędzy nich. Toteż Ulpian, tit. 6, § 9, 12, 13, odróżnia w sądzie obyczajów wypadki, które nazywa poważnymi, od innych, lżejszych: Mores graviores, mores leviores. [przypis autorski]

ma barek we łbie — ma bzika, popadł w obłęd. [przypis autorski]

Macaulay's speeches on copyright, Lincoln's Cooper Institute address; (1915), https://archive.org/details/macaulaysspeeche00maca, (dostęp 15.02.2013), s. 3. [przypis autorski]

machiawelizm, ignorujący społeczno-twórczą siłę sumienia chrześcijańskiego — por. Forster, Etyka a polityka, w opracowaniu Józefa Mirskiego, Lwów, s. 72. [przypis autorski]

Machiawel przypisuje utratę wolności we Florencji temu, że lud nie sądził in corpore, jak w Rzymie, zbrodni obrazy majestatu, popełnionych przeciw niemu — Rozprawa o pierwszej dekadzie Tyt. Liwiusza, 1, 7. [przypis autorski]

machlerz — oszust. [przypis autorski]

macierzystym dziedziczeniu nazw, totemów — to znaczy zwierzęcia będącego wspólnym przodkiem całego klanu. Przy tym ściśle przestrzegana jest egzogamia, czyli prawo żenienia się i wychodzenia za mąż tylko poza obrębem klanu, jako środek instynktowy przeciw degeneracji; siostra jest największym „tabu”. [przypis autorski]

Mac Leennan wystawiał rozmaite sole na wpływ promieni katodalnych (…) — [por.] „Philosophical Magazine”, luty 1902. [przypis autorski]

maczuga — gruba pałka, używana jako broń. [przypis autorski]

Madame Pac — z pewnością Krzysztofowa Pacowa, kanclerzyna litewska. [przypis autorski]

Made [ang. stworzyłem; Red. WL.] 14 stron 2 lipca od piątej do siódmej. Nie mógłbym równie szybko pisać powieści, np. Czerwone i czarne. [przypis autorski]

madżzub — ekstatyk. [przypis autorski]

Maeterlinck nazywał symbol ni mniej, ni więcej tylko siłą natury (…) oprzeć się jego prawom — J. Huret Enquête sur l'évolution littéraire, Paris 1891, s. 125. [przypis autorski]

Mahatma — Wielki Duch; nazwa tych mędrców Magów, którzy doszli najwyższej potęgi i światła. Tu w Nietocie: objawiająca się Jaźń. [przypis autorski]

mah-jongg — wyraz chiński, który znaczy: wygrywam, a używany jest powszechnie jako nazwa gry towarzyskiej, z Chin importowanej, obecnie najmodniejszej. [przypis autorski]

Mahomet (…) zabił miłość w krajach, które przyjęły islam — obyczaje w Konstantynopolu. Jedynym sposobem zabicia miłości jest udaremnić przez łatwość wszelką krystalizację. [przypis autorski]

mając ścisłe mapy żeglarskie i wiedząc z instrukcji nawigacyjnych… — Nadmienić tu wypada, że wszelkie instrukcje nawigacyjne tyczące się zachodniego brzegu Afryki, a drukowane przez różne rządy, wymagają ścisłej rewizji, dając informacje przedawnione niekiedy o kilkadziesiąt nawet lat, tj. w obecnym czasie wprost fałszywe. [przypis autorski]

majaczeje — wyraz miejscowy. Słowo „majaczyć” nie ma może odpowiedniego w czystej polszczyźnie; migać w dalekości, ćmić się, ukazywać: tłumaczy jakożkolwiek jego znaczenie. Właściwie polskie „majaczyć” co innego wyraża. [przypis autorski]

majdan — część łuku, za którą się ręką łuk trzyma. [przypis autorski]

Majmonides Mojżesz, Moszech ben Maimun — ur. 1135 w Kordowie; zmuszony ze względów religijnych do opuszczenia kraju rodzinnego, udał się do Fezu, a następnie do Egiptu, gdzie żył w miejscowości Fostat; um. 1204 r. Główne dzieło filozoficzne: Przewodnik błądzących. [przypis autorski]

Majnoci mieszkańcy dawnej Lakonii, czyli rzeczywiście pochodzą od Spartanów? wiele o tym pisali uczeni. [przypis autorski]

maksun — ryba w rodzaju łososi. [przypis autorski]

mało dba o to, aby go zrozumiano, byleby tylko pisał i mówił in forma — satyra Rabnera. [przypis autorski]

mało troszczyłem się o te kradzieże; nie były one pierwszą sprawką tej ręki — znalazłem w jego Elementach muzyki wiele rzeczy zaczerpniętych z tego, co napisałem o tej sztuce dla Encyklopedii i co oddałem w jego ręce na wiele lat przed ogłoszeniem tych Elementów. Nie wiem, jaki miał udział w książce zatytułowanej Słownik sztuk pięknych, ale znalazłem tam artykuły przepisane dosłownie z moich i to na długi czas, zanim też same artykuły ukazały się w Encyklopedii. [przypis autorski]

Małpeczka — Fade imitateur [fr.: słaby, kiepski (dosł.: mdły) naśladowca; red. WL]. [przypis autorski]

małpka żałobniczka — colobus caudatus. [przypis autorski]

malaquenas — melancholijne marsze meksykańskie. [przypis autorski]

malarzami mniej lub więcej rozległych zatargów życiowych (…) jednostka spowiadająca się ze stanów swojego „ja” fizycznego i duchowego — K. R. Ż. [L. Krzywicki], Z Niemiec, s. 521. [przypis autorski]

Malarze, którzy przestawali palić, wiedzą najlepiej, jak działa nikotyna na ich wizję koloru, a nawet na pewność rysunku. Świat staje się po prostu ścierką, a linia rysunku traci swoją absolutną pewność, tę jedyność, która jest jej najistotniejszą wartością. [przypis autorski]

malczugany (z ros.) — malcy [przypis autorski]

mal de pintos — rodzaj trądu. [przypis autorski]

Malebranche Mikołaj — ur. 1638 r. w Paryżu; należał do kongregacji Ojców Oratorium Chrystusa, której celem było naukowe opracowanie nauki kościelnej; um. 1715 r. Teorie swe, dążące do zjednoczenia religii i filozofii, metafizyki i chrześcijaństwa, wyłożył Malebranche głównie w dziele: De la recherche de la vérité. [przypis autorski]

maleita — pospolita nazwa malarii. [przypis autorski]

male menmale szuma — co moje, to twoje. [przypis autorski]

malizna — drobiazg. [przypis autorski]

mamai — ożywczy owoc amerykański o pomarańczowym miąższu i posmaku. [przypis autorski]

mama — Rodzaj opiekunek dziewic Słońca. [przypis autorski]

mamidło, polegające na tym, że logiczną możliwość pojęcia (że samo sobie nie przeczy) podsuwa się pod transcendentalną możliwość rzeczy (że pojęciu odpowiada jakiś przedmiot), może oszukać i zadowolić tylko niedoświadczonych — jednym słowem, wszystkie te pojęcia nie dają się niczym poprzeć [belegen] i tym sposobem udowodnić swoją realną możliwość, jeżeli odjęty zostanie wszelki zmysłowy ogląd (jedyny, jaki mamy), i pozostaje tylko jeszcze możliwość logiczna, tj. że pojęcie (myśl) jest możliwe; ale o to przecie nie idzie, lecz o to, czy odnosi się ono do jakiegoś przedmiotu, a więc czy znaczy cośkolwiek [Zamiast tej uwagi znajduje się w I wydaniu w samym tekście po słowach: „tylko niedoświadczonych”, co następuje: „Jest coś dziwnego, a nawet niedorzecznego w tym, że ma być jakieś pojęcie, któremu musi przecie przysługiwać jakieś znaczenie, ale które wcale określić się nie daje. Atoli tu z kategoriami zachodzi ta szczególność, że one tylko za pośrednictwem powszechnego zmysłowego warunku mogą mieć określone znaczenie i odnosić się do jakiegoś przedmiotu, ale że ten warunek został wyrzucony z czystej kategorii, gdyż ta nic więcej zawierać nie może prócz logicznej czynności podciągania rozmaitych szczegółów pod jedno pojęcie. Z tej czynności tj. formy pojęcia tylko nic nie można poznać ani odróżnić, jaki przedmiot pod nią podchodzi, gdyż właśnie całkiem pominięto ten zmysłowy warunek, pod którym jedynie mogą w ogóle podchodzić pod nią przedmioty. Stąd kategorie, poza czystym pojęciem rozsądkowym, potrzebują jeszcze określeń swego zastosowania do zmysłowości w ogóle (schematów), i bez tego nie są wcale pojęciami, dzięki którym można by poznać i wyróżnić od innych jakiś przedmiot, lecz tyluż jedynie sposobami, by pomyśleć jakiś przedmiot do możliwych oglądów i nadać mu wedle jakiej bądź czynności rozsądku znaczenie (pod pewnymi jeszcze wymaganymi warunkami), tj. by je zdefiniować; same więc nie mogą być definiowane. Logiczne czynności sądów w ogóle: jedność i wielość, twierdzenie i przeczenie, podmiot i orzeczenie, nie mogą, bez wpadnięcia w błędne koło, zostać zdefiniowanymi, gdyż ta definicja także by musiała być sądem, a więc zawierać już tę czynność. Czyste kategorie są jeno wyobrażeniami rzeczy w ogóle, o ile rozmaite szczegóły ich oglądu muszą zostać pomyślanymi przez jedną lub drugą z tych logicznych czynności; wielkość jest określeniem, które pomyśleć sobie można jedynie dzięki sądowi, mającemu ilość (judicium commune); realność jest określeniem, które pomyśleć można tylko dzięki sądowi twierdzącemu; substancja jest tym, co w odniesieniu do oglądu winno być ostatnim podmiotem wszystkich innych określeń. Ale czym są właśnie te rzeczy, co do których musimy się posługiwać tą czynnością raczej niż inną, pozostaje tu całkiem niewyjaśnione; a zatem kategorie, nieuwarunkowane oglądem zmysłowym, do którego mieszczą w sobie syntezę, nie odnoszą się wcale do jakiegokolwiek określonego przedmiotu; nie mogą więc żadnego definiować, a zatem same w sobie nie mają zgoła ważności pojęć przedmiotowych; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

Mamluk — Montluc. [przypis autorski]

mam najradykalniejsze przekonania społeczne (można by to nazwać pewną formą nie falansterowego, broń Boże, socjalizmu) — raczej prawdziwej bezklasowej demokracji z „domkiem z ogródkiem” i względną swobodą indywidualną w granicach organizacji ogólnej. [przypis autorski]

Mamy dwa wyrażenia: świat i przyroda, spływające z sobą niekiedy w jedno (…) — przyroda, wzięta przymiotnikowo (formaliter), oznacza łączność określeń pewnej rzeczy, wedle wewnętrznej zasady przyczynowości. Natomiast rzeczownikowo (materialiter) przez przyrodę rozumiemy ogół zjawisk, o ile te, mocą wewnętrznej zasady przyczynowości, stale się łączą ze sobą. W pierwszym znaczeniu mówi się o przyrodzie [przyrodzeniu] materii płynnej, ognia itd. i używa się tego wyrazu przymiotnikowo; przeciwnie, gdy się mówi o rzeczach przyrody, to ma się na myśli jakąś stale istniejącą całość. [przypis autorski]

Mamy już teraz pośród kazań Lawatera na temat księgi Jonasza doskonale kazanie przeciw złemu humorowi. [przypis autorski]

mamy pod ręką wyborny materiał — notatkę, którą na naszą prośbę z miejscowych postrzeżeń skreślił pewny światły, a kochający lud, sąsiedni obywatel. [przypis autorski]

Mamy tu do czynienia z jednym z tych figlików filozoficznych, które tak strasznie imponują ideologom (…) Iluzjonizm jest jednym z najbardziej banalnych stanowisk myśli ludzkiej. — S. Brzozowski, Filozofia Fryderyka Nietzschego, „Przegląd Filozoficzny” 1912, s. 485. [przypis autorski]

Mamże się rozwodzić nad tym, jak bez zapału jest wiara Żyda… — Przeciwko temu wcale nie może przemawiać nietolerancja żydowska. W religii prawdziwej tkwi zawsze zapał, ale nigdy zelotyzm. Nietolerancja jest raczej identyczna z niedowiarstwem; jak potęga jest najzłudniejszym surogatem wolności, tak nietolerancja powstaje tylko z braku indywidualnej pewności wiary. [przypis autorski]

Mamże wyznać? (…) wśród najwyższych Przemienień… — T. Miciński, Xiądz Faust, s. 139. [przypis autorski]

mana — zawsze mi przychodzi na myśl, że w dźwiękowej analogii do manikiury i pedikiury przodkowie pederastów musieli czcić nie wielkie „mana”, ale jakieś wielkie „peda”. [przypis autorski]

Manco Capac — Pierwszy prawodawca Indian. Zob. Historię Inków [Pisarka nie podała szczegółów dotyczących tego tytułu. Chodzi prawdopodobnie o dzieło Inca Garcilasso de la Vega we francuskim przekładzie Jeana Boudoina pt. Le Commentaire Royal, ou l'Histoire des Incas, Rois du Pérou, 1637; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

manela (daw.) — naramiennik, bransoleta. [przypis autorski]

Manfred Kridl (…) wspomniał mimochodem, że „»Piśmiennictwo polskie« Feldmana było w opinii publicznej dość zdyskredytowane” — M. Kridl, Krytyka i krytycy, Warszawa 1923, s. 223. [przypis autorski]

— — Man hat auch hier die Namen einiger vaterländischen Autoren ausgelassen. Wer teil an Lottens Beifall hat, wird es gewiß an seinem Herzen fühlen, wenn er diese Stelle lesen sollte, und sonst braucht es ja niemand zu wissen. [przypis autorski]

manifestacja na Monte Sacro — Była to pierwsza milcząca manifestacja, kiedy słowo masy wyraziło się samą postacią. Senat od razu pojął, jak się ma znaleźć, i użył ludowego języka do porozumienia się z rzeszą za pomocą stosownej przypowieści: o żołądku i członkach ciała, zależnych od niego. Po pierwszy raz milczenie masy zyskało takt historyczny, bo epokę trybunów. [przypis autorski]

manifest Artura Górskiego pod tym właśnie tytułem — Quasimodo Młoda Polska, „Życie” 1899, nr 15–19. [przypis autorski]

Mani — mag perski, ur. ok. 214 po Chr., ścięty między 275 a 277 r.; naukę swą wyłożył w 7 pismach; jedno z nich, Księga tajemnic, napisane było w języku perskim, pozostałych sześć w syryjskim. [przypis autorski]

manipule — Legia rzymska we trzy rzędy ułożona stawała na pobojowisku. Pierwszy rząd składali hastati, drugi principes, trzeci triarii. Każdy rząd dzielił się na dwanaście manpulów. Dwie manipule stanowiły centurię, której przełożony zwał się centurion, a trzy manipule składały kohortę. W manipuli bywało najmniej po sześćdziesiąt, najwięcej po sto dwadzieścia żołnierzy. [przypis autorski]

mano Kregżde (litewskie) — moja Jaskółka. [przypis autorski]

mano Wajks — mój syn. [przypis autorski]

mano Zwajżgde (litewskie) — moja Gwiazda. [przypis autorski]

Manu — Bóg. [przypis autorski]

manwantara — Okres geologiczny milionów lat. [przypis autorski]

manzy — rosyjska nazwa Chińczyków. [przypis autorski]

mapa Liberii (…) wydana w Monrowii przez rząd, a zestawiona przez B. Andersona (…) jest atoli ważnym dokumentem… — mapa ta znajduje się w zbiorach ekspedycji. [przypis autorski]

mapa Liberii (…) zestawiona przez B. Andersona — Anderson żyje obecnie i mieszka w Monrowii, niestety w biedzie i w smutnym stanie zdrowia. [przypis autorski]

Maras (z litew.) — Mór [tj. zaraza. Red. WL]. [przypis autorski]

marchesino (wł.) — wym.: markezino. Zwyczajem tego kraju, zapożyczonym z Niemiec, tytuł ten dostają wszyscy synowie markiza; contino: wszyscy synowie hrabiego; contessina: wszystkie córki hrabiego, itd. [przypis autorski]

Marcianus Capella — ur. w Madauros w Afryce, żył w Rzymie; dzieło jego pt. Satyricon, napisane częścią prozą, częścią wierszem, składa się z 9 ksiąg: pierwsze dwie pt. De nuptiis philologiae et Mercurii, tworzą wstęp i wprowadzają siedem nauk, czyli sztuk wyzwolonych, pod postacią siedmiu dziewic, towarzyszących filologii, narzeczonej Merkurego. Następuje w 7 pozostałych księgach encyklopedia owych nauk, których zadanie ujęto w następujący versus memorialis: Gramm loquitur, Dia vera docet, Rhe verba calorat, Mus canit, numerat Ar, Geo ponderat, Ast colit astra. [przypis autorski]

Marek Aureliusz, Marcus Aurelius Antoninus (Marcus Annius Verus) — ur. 121 po Chr. w Rzymie, kształcił się u różnych żyjących tam podówczas stoików; adoptowany przez Antonina Piusa był od 138 r. jego współregentem, a od 161 r. cesarzem rzymskim; um. 180 r. w Wiedniu, podczas wyprawy przeciw Markomanom. Napisał pamiętniki: τὰ εἰς έαυτόν w 12 księgach. [przypis autorski]

Mariano Pimentel, Barao de Triumpho i Feliciano w górach Serra do Herval, S. Marco, Antonio Prado i Alfredo Chaves… — wszystkich tych miejscowości z wyjątkiem Serra do Herval na szczegółowej mapie kolonii niemieckich nie mogłem odnaleźć. [przypis autorski]

Marienburg — po polsku Malborg [dziś Malbork; Red. WL], miasto obronne, niegdyś stołeczne Krzyżaków, za Kaźmierza Jagiellona przyłączone do Rzeczypospolitej Polskiej, później oddane w zastaw margrabiom brandeburskim, przeszło na koniec w posiadłość królów pruskich. W sklepach [sklepy: sklepienia, tu: podziemia; Red. WL] zamku były groby Wielkich Mistrzów; niektóre dotąd ocalały. Voigt, profesor królewiecki, wydał przed laty historią [historią dziś B. lp: historię; Red. WL] Marienburga, dzieło ważne dla historii Prus i Litwy. [przypis autorski]

marimba — cymbały hiszpańskie, wzgl. meksykańskie. [przypis autorski]

Maritain nazwał romantyzm w studium swoim o Rousseau chorobą umysłową… — J. Maritain, Trois réformateurs, Paris, Plon, 1926. [przypis autorski]

Marks (…) „uczynił filozofię życiem, wyprowadził z niej ostateczny wniosek, uczynił rzeczywistością Kantowskie pojęcie samowładzy praktycznego rozumu” — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 12–13. [przypis autorski]

marmurowy rycerz z Volksgarten — Tezeusz Kanowy. [przypis autorski]

Marspiter — Zamiast Mars pater mówili Rzymianie. [przypis autorski]

marszador — koń o specjalnym kroku, łagodnie niosący jeźdźca. [przypis autorski]

Martialis opowiada, jak w jednej z popularnych w Rzymie sztuk widział… — Helbing-Bauer, op. cit., s. 44. [przypis autorski]

marzenia eschatologiczne, każące poecie snuć fantazje na temat zderzenia ziemi z kometą — Z. Krasiński, Pisma, Kraków 1912, VIII (cz. 2), s. 184–192 (Sen). [przypis autorski]

marzy im się, że należałoby celem krzewienia anarchizmu wstępować do seminariów duchownych, bo nikt takiego jak ksiądz nie posiada wpływu na lud — S. Przybyszewski, Dzieci szatana, s. 106. [przypis autorski]

Ma się w ten sposób naturalnie inne uczucia — obacz mistress Hutchinson wzdragającą się oddać przysługi swej rodzinie i ubóstwianemu mężowi wydaniem kilku królobójców ministrom wiarołomnego Karola II (t. II, s. 284). [przypis autorski]

massa — korupcja angielskiego wyrazu master (panie), zwykle używane przez Krumanów i w ogóle czarnych służących w koloniach. [przypis autorski]

massa — pan. [przypis autorski]

massika — wiosenna pora dżdżysta. [przypis autorski]

master — pan. [przypis autorski]

mastyk — rodzaj anyżówki [dziś: mastika; red. WL]. [przypis autorski]

ma swoje księgi święte i Objawienie w pismach Marksa i Lenina… — Rigaux, op. cit., s. 74–75. [przypis autorski]

Masy mogłyby bowiem i poza małżeństwem w dalszym ciągu okradać dzieci ze szczęścia i zdrowia już przed ich urodzeniem, obciążając je dziedzicznymi chorobami lub złymi skłonnościami — w specjalnej dziedzinie tej rozleglej kwestii badania podejmował jeden z synów Darwina, profesor G. Darwin w Cambridge, i udzielał mi wiadomości o ich rezultatach. Chodziło mianowicie o małżeństwa między rodzeństwem i ich wpływ na potomstwo. Poruszył tę kwestię najprzód w „Contemporary Review” 1873 w rozprawie On Beneficial Restrictions to Liberty of Marriage, a potem w „Journal of the Statistical Society” 1875 mówił o własnych badaniach dowodzących niebezpieczeństwa małżeństw między krewnymi. Wylicza on kilka prac, traktujących tę samą kwestię i dochodzących do tych samych wniosków, np.: dr Arthur Mitchell: On Blood Relationship in Marriage, Huth: The marriage of near kins; Mantegazza, który i inne studia o pokrewnych kwestiach napisał: Studio sui matrimoni consanguinei oraz inne prace o głuchoniemocie i idiotyzmie, stwierdzające związek tych zjawisk z małżeństwami między krewnymi. Według różnych innych autorów małżeństwa takie sprowadzają również bezpłodność i śmiertelność wśród potomstwa. Jeżeli dzieci unikną niebezpieczeństw, spadają one na wnuki. Od 1880 roku przybyło wiele prac w tym przedmiocie, jakkolwiek już Mantegazza przytacza 57 autorów ostrzegających przed zawieraniem małżeństw w familii, a tylko 15 takich, którzy je uważają za nieszkodliwe. W kwestii dziedziczności przestępstw prace Lombrosa, Tarde'a, Krafft-Ebinga i innych tak są powszechnie znane, że tutaj tylko o nich wspomnę, a wymienię kilka nowszych: L'âme criminelle M. Fleury'ego i Déterminisme et Responsabilité A. Hamona. [przypis autorski]

Maszyny, magazyny, koleje, parki, macierz-ziemia, kopalnie (…) tylko języki lub mięśnie, dodane do hali lub ziemi, lub innej rzeczy — L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. 187–188; por. także: L. Krzywicki, W otchłani, s. 138, 159, 182, 185–186, 227. [przypis autorski]

matas — zarzut. [przypis autorski]

Matecque-Adèl — bohater romansidła p. Cottin [red. WL: powieści Sophie Cottin (1770–1807) pt. Mathilde, ou Mémoires tirés de l'histoire des croisades (1805)]. [przypis autorski]

Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 155. [przypis autorski]

Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 157. [przypis autorski]

Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 161. [przypis autorski]

„Materialismus in der Literatur” und Beitrag in der Psychologie der Suggestion von Schmidkunz. [przypis autorski]

Materyały rewolucyjne w Rosyi przysposabiają się dopiero. Rozruchy tegoroczne są przyczynkiem w przysposabianiu — rodzajem preludium. [przypis autorski]

matka jego Dorota z Giedroyciów Dowborowa — nie zaś żona, jak pisze Niesiecki [Herbarz polski], t. III, s. 314. W nadaniu Dowborowéj znaleźliśmy ciekawy szczegół, tyczący się służebności pańszczyznowej włościan. Fundatorka poleca aby od św. Jerzego do św. Michała włościanie odbywali powinność bez Unternika, zaś przez półrocze zimowe z Unternikiem z powodu „że dni są krótkie”. Wyraz unternik należy do zatraconych; nie masz go w Lindem. Musiał to być pomocnik pańszczyznowca; więc na jeden dzień pańszczyzny szło dwóch ludzi. [przypis autorski]

Matka [Lenina] była z domu Blank, według zaś wersji krążącej w kołach sowiecko-żydowskich, ojciec jej był przechrztą — por. Herman Feilst, Bolschevismus und Judentum, Berlin 1934, s. 42. [przypis autorski]

matka pielęgnuje stronę fizyczną dziecka, ale nie jego psyche — Porównaj w Ibsena Peer Gyncie w 2 akcie, rozmowę między ojcem Solwejgi i Aazą (jedną z najlepiej skreślonych „matek” w literaturze pięknej) podczas poszukiwania jej syna: Aaza: „…Znajdziemy go!”; Mężczyzna: „Uratujemy duszę!”; Aaza: „I ciało też!” [przypis autorski]

matto brutto — dziewiczy las. [przypis autorski]