Przypisy

dzikie pola — zwyczajowe określenie obszaru stepowego nad dolnym Dnieprem. [przypis redakcyjny]

Dzików — miasteczko w Rzeszowskiem w Galicji. [przypis redakcyjny]

dziło (starop.) — (tylko w rymie) dzieło. [przypis redakcyjny]

dziło — [tu:] dzieło (w rymie). [przypis redakcyjny]

dziryt (daw.) — włócznia. [przypis redakcyjny]

dziryt — włócznia, dzida. [przypis redakcyjny]

dziryt — włócznia. [przypis redakcyjny]

Dziś bój tajemny wre odjęciem chleba, jakim rad żywić czuły Ojciec z nieba — Tu poeta z poglądu politycznego, jako gibelin, powstaje na nadużycie klątwy kościelnej, której wszakże kościół święty w czasach niezłagodzonych jeszcze obyczajami chrześcijańskimi w czasach, gdzie prawo pięści i krewkość ludzka brały górę nad wrodzonym uczuciem prawości i sprawiedliwości, używał tylko w wypadkach nagłych i koniecznych, jak umiejętny lekarz heroicznego lekarstwa. Przez odjęcie chleba poeta rozumie odjęcie sakramentów świętych, a szczególnie sakramentu komunii świętej, jaką zwykle zawieszano podczas trwającej ekskomuniki. [przypis redakcyjny]

Dziś jego trzoda nowej paszy chciwa — Kiedy św. Tomasz z Akwinu, dominikanin, życie św. Franciszka, który z św. Dominikiem był podporą Kościoła świętego, opowiedział, w następnych wierszach objaśnia, o ile jego zakon odstąpił od pierwotnych ustaw swojego zakonodawcy i jak niewielu pozostało wiernych pierwotnym ślubom zakonu. [przypis redakcyjny]

Dziś nam, błagamy, daj powszechną mannę — Przez powszednią mannę rozumie tu poeta nie chleb powszedni, o który modlimy się na ziemi, ale ożywienie, pokrzepienie ducha łaską bożą, bez czego żaden postęp duchowo-moralny nie jest możebny. [przypis redakcyjny]

Dziś odpowiadam na Twój list z d. 17 czerwca — w liście tym pisał Reeve m.in.: „Dosyć mi się podobała Twoja krótka, dyletancka podróż w okolice obłędu. Uważam jednak, że za dużo w niej czasem wschodniej napuszoności. Te jaskółki są niedorzeczne i ich suche siano także. Nie rozumiem przemiany imienia w siano, a jeśli to metafora, to za wymyślna dla mnie. Zdaje mi się, że uważasz hańbę za sławę w żałobie; jest ona najczęściej sławą uśpioną. Mało jest rodzajów hańb obiegających ziemię, zwykle tkwią one w sercu ofiary. Taką przede wszystkiem jest hańba bezczynności. Twoja, mój kochany, nie dość szybko biegła, byś jej nie mógł dogonić, skoro tylko się ruszysz”. [przypis redakcyjny]

dziura — tu: kryjówka. [przypis redakcyjny]

dziwną nam teorię deputowany Szaniecki wystawia (…) — Stanisław Barzykowski, Historia powstania listopadowego, III, s. 255. [przypis redakcyjny]

dziwną wam powiem, a powiem prawdziwą (starop.) — domyślne: rzecz (porównaj pieśń IV, zwr. 58). [przypis redakcyjny]

Dziwny obywatel — Towiański. [przypis redakcyjny]

dziw — [tu:] potwór. [przypis redakcyjny]

dzwonki z Loretu — dzwonki wyrabiane we włoskim sanktuarium maryjnym Loreto, którym przypisywano moc zabezpieczającą przed złem, np. przed skutkami burzy i piorunów. [przypis redakcyjny]

dzwonko — kawałek ryby, pokrajanej wpoprzek ciała (n. p. śledzia). [przypis redakcyjny]

dzwony się odezwą — na trwogę lub też pogrzebowe. [przypis redakcyjny]

dzyngi (daw.) — talerze (instrument perkusyjny). [przypis redakcyjny]

Écrasez l'infame! (fr.) — Zniszczcie nędznika! [przypis redakcyjny]

Ἐκ Διὸς ἀρχώμεϑα — Z Zeusa zacznijmy. [przypis redakcyjny]

é tanto carina (wł.) — jest tak urocza. [przypis redakcyjny]

È una magia! (wł.) — Prawdziwy cud! [przypis redakcyjny]

Εύρηκα (gr.) — znalazłem, wiem. [przypis redakcyjny]

ea intentione (łac.) — w tym zamiarze. [przypis redakcyjny]

Ebeltoft — port w Jutlandii na wschód od Aarhusen, nad zatoką tejże nazwy. [przypis redakcyjny]

Eblis — „Eblis albo Iblis, albo Garazael jest to Lucyfer u mahometanów”. (Objaśnienie Mickiewicza do Sonetów krymskich). [przypis redakcyjny]

eboracki (książę) — książę Jorku. [przypis redakcyjny]

Ebuda — wyspa, prawdopodobnie jedna z Hebryd na zachód od Szkocji. [przypis redakcyjny]

Ecce Deus (łac.) — oto Bóg. [przypis redakcyjny]

Ecce (…) forte civitas (łac.) — Oto po lewej widać właśnie miasto. [przypis redakcyjny]

Ecce homo! (łac.) — Oto człowiek! [przypis redakcyjny]

Ecce homo (łac.) — oto człowiek; słowa wypowiedziane wg Biblii przez Piłata o skazanym na ukrzyżowanie Jezusie. [przypis redakcyjny]

Ecce ibi (…) iaculantur (łac.) — Oto tam, widzicie, tam jest Aarhusen, gdzie strzelają. [przypis redakcyjny]

eccolo (…) chi lo sa! (wł.) — Otóż to… kto to wie? [przypis redakcyjny]

Eccolo ignorantes sumus — Otóż jesteśmy nieświadomi. [przypis redakcyjny]

eccolo (wł.) — otóż i on. [przypis redakcyjny]

ecco (wł.) — proszę, oto. [przypis redakcyjny]

Ecelin — Ezzelino da Romano (1194–1254), władca Padwy i Werony, jeden z najokrutniejszych tyranów, jakich znają dzieje. [przypis redakcyjny]

Echo (mit. gr) — nimfa górska, która za karę od Hery ani sama pierwsza przemówić, ani też, gdy inny mówi, milczeć nie może i cudze słowa powtarza. [przypis redakcyjny]

Echo się tylko głosem ozywała — [tu: ona, ta] Echo jako postać alegoryczna rodzaju żeńskiego. [przypis redakcyjny]

e contra (łac.) — na to. [przypis redakcyjny]

e contra (łac.) — wtedy przeciw temu. [przypis redakcyjny]

e converso (łac.) — przeciwnie. [przypis redakcyjny]

e converso (łac.) — przeciwnie, z drugiej strony. [przypis redakcyjny]

Eden (hebr.) — raj, kraina rajska. [przypis redakcyjny]

Eden (hebr.) — raj. [przypis redakcyjny]

Ed. Ka… — Edward Kapliński, architekt, brat znanego malarza Leona, emigranta z r. 1848. Edward Kapliński był serdecznie zaprzyjaźniony z Narcyzą i zajmuje w tych jej listach dużo miejsca. [przypis redakcyjny]

Eduardowie koniami na sztuki szarpali — zapewne myśli Staszic o walkach wielkich baronów z Edwardem II (1307–1327) i Edwardem III (1327–1377). [przypis redakcyjny]

Edward Abramowski (1868–1918) — psycholog, socjolog, teoretyk i działacz spółdzielczy. W młodości uczestnik ruchu robotniczego i popularyzator marksizmu, później przeciwstawiał walce politycznej idealistyczną teorię „rewolucji moralnej”, jako czynnika decydującego o przemianach społecznych. Rewolucja ta dokonywać się powinna w ramach dobrowolnych zrzeszeń, wśród których największe znaczenie posiada spółdzielczość. Rozwój jej miał z jednej strony doprowadzić do zwycięstwa socjalizmu, z drugiej, wypierając instytucje państwowe, powodować obumieranie państwa już w samym kapitalizmie i służyć walce z caratem (Zmowa powszechna przeciw rządowi, 1905). W anarchistycznej koncepcji Abramowskiego również przyszły ustrój socjalistyczny miał być bezpaństwowy. W filozofii i socjologii Abramowski był subiektywnym idealistą; u podstaw jego poglądów znajdował się fenomenalizm podmiotowy: „istotą zjawisk jest to, że mogą być one przedmiotem myśli”. — Utopijne koncepcje Abramowskiego posiadały stosunkowo duży wpływ na ówczesną inteligencję. [przypis redakcyjny]

Edward Jurgens — duchowy wódz młodzieży w epoce przed powstaniem. Mimo iż, podobnie jak Żmichowska, był przeciwnikiem zbrojnego ruchu, uwięziono go i umarł w Cytadeli. [przypis redakcyjny]

Edzelin — Ezzelino da Romano (1194–1254), władca Padwy i Werony, jeden z najokrutniejszych tyranów, jakich znają dzieje. [przypis redakcyjny]

efekt — skutek. [przypis redakcyjny]

efekty (lm) — tu: wypadki. [przypis redakcyjny]

efemerydy — jednodniówki, jętki. [przypis redakcyjny]

effecerunt (łac.) — wymogli. [przypis redakcyjny]

effectum (łac.) — skutek, owoc. [przypis redakcyjny]

effeminarunt (łac.) — wydelikaciły. [przypis redakcyjny]

effeminati illa diuturna pace, molles et imbelles facti (łac.) — rozpieszczeni owym długim pokojem, zniewieścieli i odwykli od wojny. [przypis redakcyjny]

efferatam bestiam (łac.) — rozszalałą bestię. [przypis redakcyjny]

Efialtes — ze swoim bratem Otusem, zwaliwszy Pelion i Ossę, górę na górę, wdzierali się po nich do nieba. Młody Apollo przebił go strzałą. Olbrzym ten ręce ma związane, lecz za ich poruszeniem ziemia drży cała. [przypis redakcyjny]

Egeus (…) Kiedy na szabli swojej znak poznał (…) którą przypiął do boku swojego Tezeusz (…) — Egeus, król ateński, żegnając się z Ajtrą, córką króla Trezenu, Pitteusa, z którą miał syna, podarował jej miecz, po którym kiedyś miał poznać syna. Tym synem był Tezeus. Gdy dorósł, wyprawiła go matka do Aten, gdzie go ze zdumieniem poznał po owym mieczu Egeus w chwili, gdy go macocha Medea, obawiając się podejrzanego jej młodzieńca, chciała zgładzić trucizną. [przypis redakcyjny]

egida (mit. gr.) — pancerz z koziej skóry, ozdobiony głową Meduzy, który Atena nosi na piersi. [przypis redakcyjny]

egipskie ptachy — Ptah, bóg starożytnego Egiptu, identyfikowany często z Ozyrysem; legendarny założyciel pierwszej dynastii faraonów. [Równocześnie jednak dawniej w języku polskim słowo ptach oznaczało ptaka, co zachowało się w gwarach, forma ta występuje także w ukraińskim i w białoruskim. Wydaje się, że Słowacki użył słowa ptach w tym właśnie znaczeniu]. [przypis redakcyjny]

ego saluto Dominationem Vestram (łac.) — Witam Waszmość Pana. [przypis redakcyjny]

ego te absolvo (łac.) — formuła, którą ksiądz kończy spowiedź: rozgrzeszam cię. [przypis redakcyjny]

egretka (z fr.) — kitka z piór albo drogich kamieni. [przypis redakcyjny]

egzacerbacja — rozjątrzenie. [przypis redakcyjny]

egzacerbować — jątrzyć. [przypis redakcyjny]

egzacerbować — rozjątrzać. [przypis redakcyjny]

egzageracja — przesada. [przypis redakcyjny]

egzageracji — przesady. [przypis redakcyjny]

egzakcja (z łac. exactio: pobór, nadzór) — ściąganie podatku na wojsko. [przypis redakcyjny]

egzakcja (z łac.) — pobieranie, np. podatków, z przymuszeniem. [przypis redakcyjny]

egzakcja (z łac.) — pobór podatków. [przypis redakcyjny]

egzekutor (z łac.) — wykonawca. [przypis redakcyjny]

egzekwie — nabożeństwo za umarłych. [przypis redakcyjny]

egzekwować (z łac.) — tu: stracić, zabić. [przypis redakcyjny]

egzenterować (z łac). — wyjmować wnętrzności. [przypis redakcyjny]

egzercerunki — ćwiczenia w robieniu bronią i w obrotach wojskowych. [przypis redakcyjny]

egzercytowani — ćwiczeni. [przypis redakcyjny]

egzorbitancja — nadużycie. [przypis redakcyjny]

egzorbitujący — wykraczający. [przypis redakcyjny]

egzorta — krótkie kazanie okolicznościowe. [przypis redakcyjny]

egzorta — przemowa moralizująca; tu przen.: pogróżki. [przypis redakcyjny]

egzorty — nauki duchowne. [przypis redakcyjny]

eh, bien (fr.) — no cóż. [przypis redakcyjny]

Einleitung zur Historiosophie — właściwie: Prolegomena zur Historiosophie, tj. Wstęp do filozofii historii. [przypis redakcyjny]

Ei sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in virtute, quam in casu, praesidium collocavit (łac.) — Zaprawdę niewiele fortuna zaszkodzić temu zdoła, kto silniejszą dla siebie obronę na cnocie niż na ślepym losie zasadził. (Cicero, Ad Herennium, IV, 19, 13). [przypis redakcyjny]

eiusdem (łac.) — tegoż. [przypis redakcyjny]

eiusdem sensus (łac.) — tegoż zdania. [przypis redakcyjny]

eiusdem spiritus (łac.) — tegoż ducha. [przypis redakcyjny]

eius saeculi (łac.) — owego wieku. [przypis redakcyjny]

Ej (…) buch pięścią — Miejsce widocznie przez kopistę zepsute. Prof. Brückner czyta: „Ejżeć, sipęknę cię,/ To odlew buch pięścią!”, gdzie pękać występuje w znaczeniu: bić, uderzyć (znane także w gwarze nadrabskiej), zaś si to dodatek, jak w si-bretkowie. [przypis redakcyjny]

ejekcjach — (po) wymiotach. [przypis redakcyjny]

Ej to ne pili pilili!… Ne tumany ustawały (z ukr.) — ej, to nie pyły pyliły, nie mgły wstawały. [przypis redakcyjny]

Ej! ty na szybkim konia, gdzie pędzisz… — podobnie jak w Giaurze Byrona początek opowiadania: «Who thundering comes on blackest steed with slackened bit and hoof of speed». [przypis redakcyjny]

ekonomiach — dobrach. [przypis redakcyjny]

ekonomia (daw.) — tu: dobra królewskie stołowe (nie opłacające kwarty, lecz czynsz dzierżawny). [przypis redakcyjny]