Motyw: Otchłań

Zobacz też:
Dramat współczesny

Otchłań X

Pascal miał otchłań, która wciąż płynęła za nim.

— Ach, wszystko jest otchłanią ! Żądza — mara — słowo...

↓ Rozwiń fragment ↓

Pascal miał otchłań, która wciąż płynęła za nim.

— Ach, wszystko jest otchłanią ! Żądza — mara — słowo —

Czyn! Nieraz włos mi wstaje, gdy czuję lodową

Bojaźń, co mię przenika wskroś z wiatru powianiem.

Na dole — w górze — wszędzie — tylko głębie ciemne —

Milcząca czarna otchłań, co mą duszę trwoży!

Na dnie mych ciemnych nocy mądry palec boży,

Maluje mi bez końca mary stuforemne.

Lękam się snu jak dziecko wielkiej ciemnej dziury,

Pełnej grozy — wiodącej w świat nie wiedzieć który;

Z okien wciąż patrzy na mnie — twarz Nieskończoności.

Duch mój nad przepastnymi drżąc głowy zawroty,

Głuchej nieświadomości Nicestwa zazdrości!

— O, nigdy nie wyjść poza Liczby i Istoty!

↑ Zwiń fragment ↑

Charles Baudelaire, Kwiaty zła, Otchłań
O Śmierci, stary wodzu, czas! Zakończ nasz lament —

Ten świat nas nudzi. Chcemy pić Nieskończoności...

↓ Rozwiń fragment ↓

O Śmierci, stary wodzu, czas! Zakończ nasz lament —

Ten świat nas nudzi. Chcemy pić Nieskończoności!

Jeśli niebo i ziemia — czarne jak atrament —

Nasze serca — ty znasz je — pełne są światłości.

Pokrzep swoją trucizną naszą duszę biedną —

My chcemy — tak nam płonie mózg od ognia twego,

Iść w otchłań — Piekła? Nieba? To nam wszystko jedno,

Byle tam w Niewiadomej znaleźć coś nowego!

↑ Zwiń fragment ↑

Charles Baudelaire, Kwiaty zła, Podróż
Wstrętnyś mi, Oceanie! Twe wrzawy i rzuty

Odnajduję w mym duchu. Straszny śmiech goryczy

Zwyciężonego...

↓ Rozwiń fragment ↓

Wstrętnyś mi, Oceanie! Twe wrzawy i rzuty

Odnajduję w mym duchu. Straszny śmiech goryczy

Zwyciężonego — pełen łkań — zniewagą struty —

Słyszę w potężnym śmiechu, jakim otchłań ryczy.

↑ Zwiń fragment ↑

Charles Baudelaire, Kwiaty zła, Zmora
Z jamy czarnej, z rowu głębi

Wznosimy dziurawe dłonie,

W których bagnet krwawy płonie,

O...

↓ Rozwiń fragment ↓

Z jamy czarnej, z rowu głębi

Wznosimy dziurawe dłonie,

W których bagnet krwawy płonie,

O, Panie, jak lot gołębi!

Ognia rdza, posuchy skaza

Spaliła skronie, jak wióry;

Zwalono na nie wichury

Fal, płomieni i żelaza!

Widzisz nas w skorupie błota,

Uschłych, jak proch, co się kruszy…

Lecz czyś oglądał loch duszy,

Dojrzał podmuch, co migota?

Wydrążyły nas boleści,

Kres w majakach się oddala,

Oto zalewa nas fala,

Jako rozbitków bez cześci.

Oświeć serce, co przetrwało

W szańcu, gdzie woda bulgoce,

Rozedrzyj leje i noce

Strasznymi skrami zapału!

Wypłać żołd boską zapłatą,

Którym glina skleja rany.

Martwym daj sen nieprzespany:

Panie! zasłużyli na to.

↑ Zwiń fragment ↑

Jean-Marc Bernard, De profundis
— Skoczyłem… — tu zatrzymał się i odwrócił wzrok — zdaje się — dodał.

Jego jasne, niebieskie źrenice zwróciły...

↓ Rozwiń fragment ↓

— Skoczyłem… — tu zatrzymał się i odwrócił wzrok — zdaje się — dodał.

Jego jasne, niebieskie źrenice zwróciły się na mnie pełne boleści, a patrząc na niego, tak zgnębionego, zbolałego, doznawałem smutnego uczucia i głębokiej litości, jaką musi odczuwać stary, bezsilny mężczyzna na widok rozpaczy dziecka.

— Na to wygląda! — mruknąłem.

— Nic o tym nie wiedziałem, zanim nie spojrzałem w górę — wyjaśnił pospiesznie.

I tak również być mogło. Należało słuchać jego opowiadania, jakby się słuchało małego chłopca zwierzającego się ze swych zmartwień. On o niczym nie wiedział. Zdarzyło się to jakoś. Wpadł na kogoś i uderzył się o poprzecznicę. Zdawało mu się, że wszystkie żebra po lewej stronie ma złamane, przewrócił się na drugi bok i wówczas ujrzał niejasne zarysy parowca wznoszącego się nad nim z czerwonym blaskiem lampy przeświecającym przez ulewę jak ogień na wzgórzu widziany poprzez mgłę.

— Zdawał się wyższy od muru; wznosił się jak skała nad łodzią… Chciałem umrzeć — krzyknął. — Nie mogłem już wrócić. Skoczyłem jakby do jakiejś studni, w czarną bezdenną przepaść….. w wiekuistą głęboką dziurę!…

↑ Zwiń fragment ↑

Joseph Conrad, Lord Jim
stopionym lały się brązem żywioły w gromie

on poznał i wrzawą w górę

wzbijał się...

↓ Rozwiń fragment ↓

stopionym lały się brązem żywioły w gromie

on poznał i wrzawą w górę

wzbijał się niby płomień

otchłań krzykiem napełniał wojennym

w miliona głosów zawierusze

z wszechrzeczy chórem

i złudzeń

jesteśmy zjawiska czasy ludzie

śmierci geniuszem jednym

śmierci geniuszem

↑ Zwiń fragment ↑

Józef Czechowicz, Ballada z tamtej strony (tomik), Samobójstwo
Gwiżdżą syreny nienawiści

tętnią jeźdźcy tuż koło mnie

wbrew ziemi tu mi bezdomnie

a dalej...

↓ Rozwiń fragment ↓

Gwiżdżą syreny nienawiści

tętnią jeźdźcy tuż koło mnie

wbrew ziemi tu mi bezdomnie

a dalej w otchłani świeci czyściec

od rozpusty nierozum i wiara

od zgubienia poezji niepokój

ziemio duszo stara

1926 roku

↑ Zwiń fragment ↑

Józef Czechowicz, Kamień (tomik), Więzień miłości
— Kiedy byłem w królestwie Marzenia, dręczyły mnie tysiączne bóle i trwogi. Była noc i przerażały...

↓ Rozwiń fragment ↓

— Kiedy byłem w królestwie Marzenia, dręczyły mnie tysiączne bóle i trwogi. Była noc i przerażały mnie szczerzące zęby larwy potworów, które waliły się na mnie i już to mnie strącały w otchłań morza, już to unosiły wysoko w powietrze. Oto szły promienie światła poprzez noc, a te promienie były to dźwięki, które mnie ośpiewywały miłą jasnością. Przebudziłem się z bólu i ujrzałem wielkie, jasne Oko, które spoglądało w organy — a pod jego spojrzeniem z organów wydobywały się tony i migały, i obejmowały się w uroczystych akordach, jakich nigdy nie przeczuwałem. Melodie lały się strumieniem w górę i na dół, a ja płynąłem w tym strumieniu i o mało co nie utonąłem; wówczas spojrzało na mnie Oko i utrzymało mnie na powierzchni, nad spienionymi falami. Znowu nastała noc — i oto wyszły ku mnie dwa kolosy w śmiertelnych pancerzach: Ton Główny i Kwinta. Porwały mnie, ale Oko się uśmiechało: wiem, co przepełnia tęsknotą twe piersi; łagodny, słodki młodzian, Tercja, pod kolosami wyjdzie ku tobie; usłyszysz jego słodki głos, ujrzysz mnie znowu, a moje melodie będą twoimi.

↑ Zwiń fragment ↑

E. T. A. Hoffmann, Powieści fantastyczne, Kawaler Gluck
Olbrzymie baszty stromych skał

Spadają w głąb bezdenną,

Gdzie fale mgławic wicher zwiał

W toń...

↓ Rozwiń fragment ↓

Olbrzymie baszty stromych skał

Spadają w głąb bezdenną,

Gdzie fale mgławic wicher zwiał

W toń nieruchomą, senną.

W słońcu goreje szczytów skroń,

Smug opalowy spada

W mgieł nieruchomą, senną toń,

Gdzie śmierć spoczywa blada.

Lśni się w opalach wiewny puch

Mgły błękitnawo–mlecznej,

A ponad śmiercią ludzki duch

Zawisł, jak blask słoneczny.

Ciała przytulił ogrom skał,

W przepaściach śmierć pod nami,

A duch, zrzuciwszy brzemię ciał,

Zawisł nad przepaściami.

↑ Zwiń fragment ↑

Jan Kasprowicz, Nad przepaściami, I (Miriamowi)
Głaz niewidzialna rzuca dłoń…

I głaz szczytowy spada

W przepaści cichą, mgławą toń,

Gdzie śmierć...

↓ Rozwiń fragment ↓

Głaz niewidzialna rzuca dłoń…

I głaz szczytowy spada

W przepaści cichą, mgławą toń,

Gdzie śmierć spoczywa blada.

↑ Zwiń fragment ↑

Jan Kasprowicz, Nad przepaściami, I (Miriamowi)

Motyw: Otchłań

Spojrzenie w otchłań stawia nam przed oczyma wszystko to, co najbardziej nas straszy oraz to, co najbardziej niepojęte. Najczęściej ów fundamentalny lęk wiąże się z zatratą i śmiercią. Wejrzenie takie może nieść zwątpienie w sens życia ludzkiego i historii świata, poczucie klęski i beznadziejności istnienia, przeczucie potępienia. W Sonetach krymskich spojrzenie w przepaść (którą traktujemy tu jako synonim otchłani) stawia Pielgrzyma właśnie przed tym, co niewyobrażalne i niewyrażalne. W Nie-Boskiej komedii hrabia Henryk w chwili swej politycznej klęski, zanim skoczy w przepaść, patrzy w nią i opisuje następująco:
„Widzę ją całą czarną, obszarami ciemności płynącą do mnie, wieczność moją bez brzegów, bez wysep, bez końca, a pośrodku jej Bóg, jak słońce, co się wiecznie pali — wiecznie jaśnieje — a nic nie oświeca. —”
Są to najbardziej symptomatyczne uobecnienia otchłani. Należy jeszcze wspomnieć o otchłani piekielnej, z którą wiąże się potępienie i ostateczne zatracenie nieśmiertelnościduszy oraz o tej przepaści, którą Pan Cogito zostawia pod wycieraczką (to mała, prywatna przepaść, echo tych wielkich, metafizycznych).