Przypisy

Wtedy artyzm się złoży w całość narodowej sztuki — Długo, długo myślałem i szukałem, gdzie jest przystań dla sztuki polskiej, tego dziecka natchnień, a matki prac, tego momentu wytchnień. Przekonałem się, że uczucie harmonii między treścią a formą życia będzie u nas posadą sztuki. Przekonałem się, że sztuka, wyłącznie harmonią treści i formy zatrudniona, inaczej rozwijać się nie może, i, że gdzie tego nie ma, tam z badań nad klasycyzmem (to jest, formą) i nad romantyzmem (to jest, treścią), przychodzi do oczyszczenia wpierw bagnetem formy całospołecznej, bo najwyższa sztuka jest heroizm!. [przypis autorski]

wtedy jakaś nowa Młoda Polska wydobędzie znowu dzieła Przybyszewskiego (…) aby doprowadzić do końca przerwane dzieło pogardy — K. Irzykowski, Czyn i słowo, Lwów 1913, s. 8. [przypis autorski]

W ten sposób Grecy rozumieli to słowo „tyran”: dawali je zarówno dobrym, jak złym książętom, których władza nie była legalna — „Omnes enim et habentur et dicuntur tyranni, qui potestate utuntur perpetua in ea civitate, quae libertate usa est” (Korneliusz Nepos, Żywot Miltiadesa VIII) [łac.: Uważa się i nazywa tyranami tych wszystkich, którzy sprawują dożywotnią władzę w państwie niegdyś wolnym; przyp. tłum.]. Wprawdzie Arystoteles (Etyka nikomachejska, ks. VIII, rozdz. X) odróżnia tyrana od króla przez to, że pierwszy rządzi dla swojej własnej korzyści, drugi zaś jedynie dla korzyści poddanych, lecz — pomijając już, że na ogół wszyscy autorzy greccy używali słowa tyran w innym znaczeniu, jak to widać przede wszystkim z Hierona Ksenofonta — wynikałoby z rozróżnienia Arystotelesa, że od początku świata nie było jeszcze ani jednego króla. [Hieron: dialog Ksenofonta, w którym tyran syrakuzański Hieron rozprawia z poetą Simonidesem o położeniu tyranów i o sposobach zaskarbienia sobie przez nich miłości poddanych; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

W ten sposób mali despoci sprowadzają do zera znaczenie opinii — Tr. J. F. M. 31 [Zapis ten może mieć dwojakie znaczenie: Trieste, janvier, février, mars 1831 (Triest, styczeń, luty, marzec 1831 r.) albo Troubles, janvier, février, mars 1831 (Rozruchy w Modenie, styczeń, luty, marzec 1831 r.); Red.]. [przypis autorski]

w ten sposób mistyk prawdziwy nigdy nie argumentuje — „Mistyka nie ma nic wspólnego z okultyzmem ani wszelakim ezoteryzmem, podobnie jak religia nie ma nic wspólnego ze spirytyzmem: są to sprawy absolutnie różnego pokroju, jedne mieszczą się na płaszczyźnie empirycznej, na której zamierza się odkryć dane dostępne zmysłom według kierunku naszych dotychczasowych doświadczeń, drugie na płaszczyźnie świata niedostępnego ciekawości i zmysłowemu eksperymentatorstwu, do której można dotrzeć jedynie wewnętrznym nawróceniem i przetworzeniem duchowym naszej istoty moralnej; tak, że nie oczekując tutaj tzw. obiektywnych, na podobieństwo wtajemniczenia, stwierdzeń, rzec trzeba, że mistyk przestałby wierzyć w mistykę, gdyby się ją pragnęło sprowadzić do dowodów czy danych rzeczywistych w pierwszym rodzaju”. (M. Blondel, Le probleme de la mystique, w książce zbiorowej Qu'est-ce que la mystique?, Paris 1929, „Cahiers de la Nouvelle Journée”, nr 2, s. 8–9). [przypis autorski]

w ten sposób pierwotnie czysta nauka jęła się paczyć i wykoślawiać — [Przybyszewski], Moi współcześni, s. 246. [przypis autorski]

W ten sposób wyjaśnia się też władza absolutna płciowości męskiej nad kobietą — Por. rozdz. XI, zakończenie. Wyjaśnia się w ten sposób również, dlaczego kobiety wyżej stojące są biseksualne tj. nie muszą wyłącznie stać pod władzą fallusa. W miłości lesbijskiej atoli zdaje się odgrywać pokaźną rolę histeria. [przypis autorski]

w traurie (z ros.) — w żałobie [przypis autorski]

W trzydzieści siedem lat po zbrodni bezecnego Papiriusa podobna zbrodnia sprawiła, że lud schronił się na mons Janiculus i że prawo stworzone dla ochrony dłużników nabrało nowej siły — zbrodnia Plautiusa, który chciał nadużyć wstydu Weturiusa (Waleriusz Maksimus, księga VI, art. IX). Nie należy utożsamiać tych dwóch wydarzeń; odbyły się w różnym czasie z udziałem innych osób. [przypis autorski]

w tych maleńkich szałasach widzi się wszystko — powinna by powstać w Filadelfii akademia poświęcona jedynie zbieraniu materiałów do studiów nad człowiekiem w stanie dzikim i nie czekać, aż te ciekawe plemiona wyginą. Wiem, że podobne akademie istnieją; ale zapewne z przepisami godnymi naszych akademii europejskich. (Memoriał i rozprawa o zodiaku z Dendery w Akademii Nauk w Paryżu, w r. 1821.) Widzę, że akademia w Massachusetts, o ile mi się zdaje, poleca roztropnie duchownej osobie (o. Jarvis) napisanie rozprawy o religii u dzikich. Ksiądz ten skwapliwie pognębił pewnego bezbożnego Francuza nazwiskiem Volney. Wedle księdza, dzicy mają najdokładniejsze i najszlachetniejsze pojęcia o Bogu etc. Gdyby mieszkał w Anglii, podobny raport zapewniłby godnemu akademikowi preferment w wysokości trzystu lub czterystu ludwików oraz poparcie wszystkich lordów w okolicy. Ale w Ameryce! Poza tym śmieszność tej akademii przypomina mi, że wolni Amerykanie przywiązują największą wagę do pięknych herbów na drzwiczkach powozu; martwi ich jedynie, że wskutek niedostatecznego wykształcenia lakierników zdarzają się często omyłki w herbach. [przypis autorski]

w tych płaszczykach, tj. upozorowaniach, tkwi zwykle więcej racji, niż się na pozór wydaje — [Komentarz autora z Uwag.] Dlatego baczność! Stronniczość nie wyklucza słuszności. Gniew np. jest złym doradcą, ale bystrym analitykiem, podsuwa takie argumenty, jakich by się kiedy indziej nie wyszukało. Tak samo i przyjaźń mocą swej tolerancji dokazuje cudów sprawiedliwości. W afekcie rozważając zalety i wady jakiejś osoby, widzimy je obficiej, ilościowo jest więc nasza obserwacja silniejsza, trudniej nam tylko oznaczyć miarę i wzajemny stosunek poszczególnych cech badanej osoby. Ale czyż kiedykolwiek ten stosunek jest nam zupełnie jasny? Czyż wobec najbliższych naszych, wobec samego siebie nawet, nie jesteśmy w stanie ciągłej fluktuacji zapatrywań? Zresztą por. [fragment rozdz. XVII Komedia triumfalna, zaczynający się od słów „Strumieński czasem w interesie swego egoizmu wychodził przecież z obrębu nazw i myślał nie gotowymi ułożeniami, ale fotograficznie, faktami, czyli używając starego wyrażenia: intuitywnie te fakty odczuwał”; red WL]. Ciągle się mówi, że dzieła sztuki należy oceniać sine ira et studio [sine ira et studio (łac.): bez niechęci i sympatii; tj. bezstronnie; red. WL], że powinno się krytykować tylko dzieło, a nie osobę autora. Bynajmniej! Wszakże nie rozchodzi się o dzieło, ale o stan psychiczny, z którego ono wynikło, o zapatrywania autora, o to, co w nim jest najdroższe i najlepsze, bo nie ma rzeczy bardziej osobistej niż poezja! Wykazując, że czyjeś dzieło jest głupie, unicestwiam intelektualną istotę autora: to nie ulega wątpliwości. [przypis autorski]

w tych smętarzach śpią goście tylko — Napis był na jednym z wejść do katakumb: „Caemeterium est domus, in qua hospites dormire solunt”. Smętarz jest domem, w którym spać zwykli goście. [przypis autorski]

W tych wypadkach można w demokracji znieść równość między obywatelami — Solon wykluczył od urzędów obywateli z czwartej klasy. [przypis autorski]

W tym, co wspólne jest matce i kochającej kobiecie… — Przejrzeli to najwięksi poeci. Przypomnijmy sobie utożsamienie Aazy z Solwejgą przy końcu Ibsenowskiego Peer Gynta, tudzież połączenie Hercelajdy z Kundrą przy uwodzeniu Parsifala Wagnera. [przypis autorski]

w tym postulacie [„sztuka dla sztuki”] rzekomo beztendencyjnym kryje się jednak swoista tendencja, celowe niedostrzeganie określonych zjawisk rzeczywistości na rzecz takich, w jakich modernista sobie upodobał — L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. 222–224. [przypis autorski]

W tymże 1348 r. Kiejstut nad rzeką Strawą o parę mil od Trok starł się nieszczęśliwie z Krzyżakami (…) — niektórzy z historyków porażkę Litwinów w dzień Oczyszczenia Panny Marii, w któréj miało polec 10 000 Litwinów i Rusi, kładą na r. 1386. (Ob[acz:] Kronika pruska [właśc. Kronika mistrzów pruskich] ks. [Marcina] Muriniusa w Bibl[ioteka] star[ożytna] pis[arzy] polsk[ich] s.112). Miechowita liczbę poległych Litwinów kładzie na 18 000. [przypis autorski]

W tym zakresie należy szczególnie polecić opracowanie M. Judy, Przywileje drukarskie w Polsce, Lublin 1992 oraz J. Ptaśnik, Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum, Lwów 1922. [przypis autorski]

W tym zakresie warto odesłać m.in. do M. Jankowska, Autor i prawo do autorstwa, Warszawa 2011. [przypis autorski]

w uczitielskoj (ros.) — w gabinecie profesorskim. [przypis autorski]

Würze — Über die Vorliebe unserer Vorfahren für gewürzhafte Zurichtung der Speisen kann man viele interessante Beschreibungen in der schätzenswerten und anziehenden Sammlung: Gedenkbücher über das alte Polen von Julian Niemcewicz, lesen. (Malczewski) [przypis autorski]

Wunderful! — Nadzwyczajnie! [przypis autorski]

wurszajt (trad. litew.) — kapłan wiejski. [przypis autorski]

W USA byli oni w większości zrzeszeni w ramach Amerykańskiego Stowarzyszenia Przemysłu Nagraniowego Chroniącego Autorów Piosenek (ang. Record Industry Association of America, RIAA). [przypis autorski]

W USA byli oni w większości zrzeszeni w ramach Stowarzyszenia Chroniącego Autorów Piosenek (ang. Songwriters Protective Assosication, SPA), które wyznaczało standardowe zasady przenoszenia praw; por. szerzej: H. G. Henn, The Compulsory License Provisions of the U.S. Copyright Law Copyright, „Law Revision Studies” no. 5–6, July 1956, http://www.copyright.gov/history/studies/study5.pdf (dostęp 26.04.2014), s. 47. [przypis autorski]

W USA byli oni w większości zrzeszeni w ramach Stowarzyszenia Chroniącego Wydawców Muzycznych (ang. Music Publishers Pretective Assosication, MPPA). [przypis autorski]

w wązkiém przejściu, wiodącém do Cavaedium (głównego podwórca) — z grecka zwano je Diathyrum. [przypis autorski]

w wielkim mieście (…) posąg, który wskazywał palcem miejsce wsławione ofiarą — w Londynie, za Whitehall, posąg Karola II. [Autor ma na myśli, że figura Karola II wskazuje na miejsce egzekucji jego ojca, króla Karola I Stuarta, obalonego przez poddanych i w 1649 ściętego za zdradę. W rzeczywistości posąg nie przedstawia Karola II, lecz jego brata i następcę, Jakuba II, obalonego podczas tzw. chwalebnej rewolucji (1688–89) ostatniego katolickiego króla Anglii i ostatniego króla, który rządził w sposób absolutny. Obecnie ten zabytek znajduje się na placu Trafalgar; red. WL]. [przypis autorski]

W wielu krajach, na przykład w Szkocji, są ludzie którzy mają posiadać wzrok podwójny, przewidywać przyszłe wypadki. W Turcji są niektórzy obdarzeni duchem prorockim, i słyszący przyszłe postrzały. [przypis autorski]

W wojnie sukcesyjnej hiszpańskiej, pewien człowiek, zwany margrabią de Rhodes, o którym mówiono, że się zrujnował na kopalniach złota a wzbogacał na szpitalach — Miał je poniekąd w zarządzie. [przypis autorski]

W wojsku… — Wolframsdorf. [przypis autorski]

W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2005, s. 119. [przypis autorski]

W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2005, s. 125. Por. szerzej na temat ww. form własności K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, wydanie V, Warszawa 2001, s. 285 i n. [przypis autorski]

W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2005, s. 129. [przypis autorski]

W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2005, s. 142. [przypis autorski]

W Wszechświecie gędźba ogromna (…) Hosanna! — M. Podraza-Kwiatkowska, Wacław Rolicz-Lieder, Warszawa 1966, s. 149. Przenoszenie do poezji zasad kompozycji muzycznej jako formuły ją organizującej cechuje także twórczość Marii Grossek-Koryckiej. Nie chodzi bowiem w przypadku Liedera oraz Grossek-Koryckiej o impresjonistyczno-nastrojowe naśladowanie, powielanie czy oddawanie impresji osobistych płynących ze słuchania utworów muzycznych. W sposób zawstydzający i świadczący o złym smaku uprawiał to nagminnie Żeromski (Róża, Uroda życia). Chodzi o próbę użycia w sztuce poetyckiej konstrukcji formalnych właściwych muzyce. Grossek-Korycka napisała (Orzeł oślepły, Kraków 1909) wielką kantatę Miserere mei Domine. Rozpoczynają tę kantatę recitativa, następuje cantata (chóralna) i coda. „Skomponowała” również Zaduszne oratorium. Napisała też cykl poematów, sześć sonat, pod tytułem Sześć sonat, w taki sposób komentując je w podtytule: „z sonatą muzyczną łączy te utwory przeprowadzenie pewnego tematu uczuciowego przez różne regestra obrazowe, odpowiadające tonacjom” (Orzeł oślepły, s. 29). Ów temat uczuciowo-obrazowy jest zaskakujący, w sposób ewidentny wywodząc się z Wesela Wyspiańskiego: pawie pióro. Młodopolskie i podkrakowskie pawie pióro jako podstawa sonatowych wariacji! Pomysł świetny, ale ażeby powiódł się, konieczny byłby jako jego realizator jakiś Chopin literacki. Nie ulega wątpliwości, że Grossek-Korycka takim Chopinem nie była… [przypis autorski]

W Würzburgu na początku wojny trzydziestoletniej ktoś zauważył, jak cztery kobiety zakradały się do czyjegoś składu win… — Görres, op. cit., s. 567. [przypis autorski]

w wywołaniu ruchu umysłowego wśród kobiet naszych… — Autorki polskie, Warszawa [Piotr Chmielowski, Autorki polskie wieku XIX w. Studium literacko-obyczajowe, 1885?; red. WL]. [przypis autorski]

„Wybawienia!”, woła on — Woła Schopenhauer, woła Wagner. [przypis autorski]

Wybitni ludzie kochali zawsze tylko prostytutki — Mówię, naturalnie, przez cały czas nie tylko o kupnej ulicznicy. [przypis autorski]

wybleszczyć — wytrzeszczyć. [przypis autorski]

wyblinka — rodzaj węzła marynarskiego mającego tę zaletę, że zawsze pozostaje ciasny. [przypis autorski]

Wybór pism. Hamburg 1884, tom XII. Turgieniew zwraca uwagę na to, że Hamleta i Don Kichota wydrukowano po raz pierwszy w jednym i tym samym roku (1603); Shakespeare i Cervantes w jednym też roku umarli (1616). [przypis autorski]

Wybrał sobie na spowiednika młodego intryganta, który chciał zostać biskupem (jak spowiednik ze Szpilbergu) — por. ciekawe Pamiętniki pana Andryane'a, zajmujące jak opowieść, a które pozostaną jak Tacyt. [przypis autorski]

wybrzuszała się — wyrażenie wzięte w tym znaczeniu właśnie odnośnie do piramidy z książki gen. Składkowskiego o marszałku Piłsudskim. [przypis autorski]

wyćwiery — grymasy. [przypis autorski]

Wy co Stygijski kraj zamieszkujecie demony dobre… — tajemniczy nagrobek ten po grecku napisany, znaleziono na wyspie Caprei, nie daleko pieczary Mithry (Magnum Mithrae antrum). [przypis autorski]

wyczekiwali gorączkowo zjawienia się księżyca. Jego ukazanie bowiem zwiastuje Rok Nowy, No-ruz — No-ruz, choć oznajmia Nowy Rok, nie jest przecie pierwszym miesiącem roku. Jest nim moharrem; ramadan jest dziesiątym miesiącem, z nowym rokiem zaczyna się więc jedenasty miesiąc. [przypis autorski]

wydał książkę: „Jak przygotować się na śmierć za cesarza” — Udo Kraft, Selbsterziehung zum Tod für Kaiser., C. F. Amelang's Verlag, Leipzig. [przypis autorski]

wydał w tym celu gorącą odezwę — odezwa ta brzmiała: „Obywatele-Polacy! Do broni! Naród — Chłop i Robotnik polski wzywa obrony i pomocy przeciw mordom i grabieży rozbestwionej dziczy hajdamackiej! Bezbronne dzieci polskie giną z rąk rusińskich! Świętokradztwo! W kościołach leje się krew bezbronnych synów Polski! Ci męczennicy narodu wzywają od nas pomocy! Bracia! Czy pozwolicie na to, by dzicz rusińska, tchórzowskie zgraje i bandy z namowy łajdackich Prusaków i Niemców mordowały okrutnie niewinne dzieci, starców i kobiety polskie?! Nie! Wstydem byłoby opuszczać ich dzisiaj! Przestańmy partyjnych waśni! Do czynu! Na Boga! Dajmy im pomoc, a rusiński podły bandyta, jak zobaczy naszych wiarusów-Mazurów z ziemi sandomierskiej, idących pod sztandarem Cudownej Matki Boskiej Dzikowskiej na pomoc swym bezbronnym braciom Polakom, chłopom i robotnikom, podda się i ukorzy! Żołnierze! Przelewaliście krew za naszych wrogów, a dziś pozwolilibyście ginąć waszym braciom rodakom!?!! Wzywam Was w imię Boga i Ojczyzny, stawajcie w szeregi! Niech żyje dyktator Piłsudski! Do broni! Wasz rodak chłop Tomasz Dąbal, kapitan Wojsk Polskich. Ochotnicy zgłoszą się natychmiast w Komendzie WP. W Tarnobrzegu! Pobór zaczyna się 18 listopada 1918 r. Po przeczytaniu odezwę rozlepić lub podać dalej!” [przypis autorski]

wydane drukiem listy Żmichowskiej — wszystkie cytaty wyjęte są z tych drukowanych listów. [przypis autorski]

Wydane w Moskwie r. 1865–1869 kosztem mecenata Sołdatenkowa, wywarło silne wrażenie nawet w kołach szerszych, objaw w owych czasach całkiem niezwykły. Wobec trzeźwiejszych poglądów cofnęły się mrzonki Afanasjewa w głąb, z której się dali ponownie wysunęły mianowicie dzięki poezji dekadenckiej, co w osobach op. Balmonta lub Sołoguba (Teternikowa) z tego lamusa czy śmietnika chętnie dla swych celów wychwytywa nazwy, postaci, symbole. Por. ciekawe uwagi A. Amiteatrowa, Sowremenniki (b. r., około 1908), str. 215–217. [przypis autorski]

wydanie poezji Asnyka w opracowaniu prof. Eugeniusza Kucharskiego — „Biblioteka Narodowa”, Adam Asnyk: Wybór poezji oraz Eugeniusz Kucharski: Twórczość liryczna Asnyka, Kraków 1924, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej; [przyp. red. Niniejszy artykuł Boy'a spowodował dość żywą polemikę z prof. Kucharskim; patrz: Brewerie Boy'a]. [przypis autorski]

wydany na pastwę bezeceństw i upokorzeń patrycjuszowskiej zgrai — To są myśli jakobina. [przypis autorski]

Wydarte świeżo morzu i Czuchońcom — Finowie, po rosyjsku zwani Czuchońcami albo Czuchnami, mieszkali na brzegach błotnistych Newy, gdzie potem założono Petersburg. [przypis autorski]

Wydasz mnie, pójdę na hak… — W średnich wiekach surowo karano za kradzież, nawet śmiercią. [przypis autorski]

wydawca [rozprawy o Nietzschem], (…) Marian Haskler, nie posiadał żadnej korespondencji w tej sprawie [tj. czasu powstania tej pracy] — list do autora z 7 VI 1935. [przypis autorski]

wydawnictwo „Kobieta w życiu społecznym” (…) Wyszły (…) trzy tylko książeczki — C. Walewskiej Ruch kobiecy w Polsce (dwie części), Matka Anieli Szycówny, Warszawa, Wydawnictwo jubileuszowe im. Orzeszkowej. Skład główny w księgarni Gebethnera i Wolffa. [oraz wspomniana w tekście: Ideały etyczno-społeczne ruchu kobiecego T. Męczkowskiej; red. WL] [przypis autorski]

wydzielanie gazów wobec soli radu — [por.] Giesel, „Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft”, 1903, s. 347; Ramsay i Soddy, „Physikalische Zeitschrift”, 15 września 1903. [przypis autorski]

wyfilutować — zmamić. [przypis autorski]

wygłupić — wywieść w pole. [przypis autorski]

wyglądy (gw.) — otwory do wyglądania. [przypis autorski]

„Wyjący pies” to taki typ, którego jest pełno w sferach radiowych (90%), a który słucha muzyki nie muzycznie, tylko uczuciowo, i któremu prawie wszystko jedno jest, czy słyszy Szymanowskiego, czy granie pijanych górali np. na harmonii. [przypis autorski]

Wyjazdy Brzozowskiego oznaczamy wedle wyjaśnień jego złożonych sądowi obywatelskiemu, por. „Droga” 1935, nr 6, s. 561.

Twierdzenie powyższe należy skorygować zgodnie z opracowanym przez Mieczysława Srokę kalendarium Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego. („Twórczość” 1966, nr 6), przez to kompetentnym, ponieważ opartym o znajomość korespondencji pisarza. Wstęp do filozofii ukazał się w kwietniu roku 1906, a zatem powstał za pierwszego pobytu Brzozowskiego w Nervi (M. Sroka, Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego, „Twórczość” 1966, nr 6, s. 156). Ze wspomnianego kalendarium wynika też, że nie był całkiem błędny wyrażony niżej (por. [K. Wyka, Stanisława Brzozowskiego dyskusja o Fryderyku Nietzschem, rozdz. V, wywód od słów: „Rozdwojenie polegające na zrozumieniu tragicznej siły tej filozofii, połączone z niemożnością uznania jej wyników, trwa w studiach z lat 1904–1907” itd.]) domysł: opublikowaną dopiero w r. 1912 rozprawę Filozofia Fryderyka Nietzschego napisał Brzozowski w czerwcu 1907 (M. Sroka, Daty z życia i działalności Stanisława Brzozowskiego, „Twórczość” 1966, nr 6, s. 158). Publicystyczną recepcję systemu filozoficznego i postaci Nietzschego (bez wnikania, jaką rolę odegrał ten myśliciel w dziełach literackich okresu) opracował Tomasz Weiss w książce: Fryderyk Nietzsche w piśmiennictwie polskim w latach 1890–1914, Wrocław-Kraków 1961.

Jaką zaś skalę trudności przedstawia krążący w atmosferze ideowej epoki nietzscheanizm i jego impulsy światopoglądowe (i to nawet w przypadku, kiedy nie dochodziło, jak u Brzozowskiego, do zaświadczonej lektury pism Nietzschego), dowodzą dwie prawdziwie cenne rozprawy Anieli Łempickiej, z których druga przynosi poszerzenie i dopełnienie tez podanych w rozprawie pierwszej: Nietzscheanizm Wyspiańskiego, „Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3; Przygoda ideologiczna Stanisława Wyspiańskiego. Z polskich studiów slawistycznych, Seria II, Warszawa 1963. Studia Łempickiej oparte zostały o dyskusję z książką Stefana Kołaczkowskiego Stanisław Wyspiański. Rzecz o tragediach i tragizmie (Poznań 1922), przy całym jednocześnie szacunku dla wysiłku interpretacyjnego Kołaczkowskiego: „W literaturze o Wyspiańskim książka Kołaczkowskiego przynosi najpełniejszą i najbardziej precyzyjną charakterystykę postawy filozoficznej poety” („Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3, s. 41). Kategorii tragizmu, proponowanej przez Kołaczkowskiego jako główny pomost do zrozumienia twórcy, przeciwstawiła autorka wywodzące się z impulsów nietzscheańskich antynomie między „porządkiem życia i porządkiem moralnym”, ku temu prowadzące, że „od przemyślenia modelu świata doszedł on [Wyspiański] do historiozofii i polityki, czy też oba ciągi ideowe rozwijały się równocześnie, przenikając się nawzajem” („Pamiętnik Literacki”, LIX, 1958, z. 3, s. 49). — „Nietzscheański model bytu, staje się dla niego objawieniem prawdy, urzeka rozmachem, bujnością i urodą wizji życia. Niepodległość życia wobec kryteriów dobra i zła wynikać zdaje się z samej struktury istnienia”. (Z polskich studiów slawistycznych, s. 303).

[przypis autorski]

Wykazałem, o ile błędne jest rozumowanie p. Pluche'a — Jest to oczywiście grzech „petitio principii”. [przypis autorski]

Wykazał to prof. St. Kot w znakomitym artykule: Pierwsza szkoła protestancka w Polsce („Reformacja w Polsce” I, 1, szczególnie str. 26 i n.). [przypis autorski]

wyklamkować — wystarać się o co z trudnością. [przypis autorski]

wykockać — wygrzać, wyhodować. [przypis autorski]

wykonywane są w przychodni zabiegi — Chodzi tu o ewent. leczenie schorzeń narządów kobiecych, często nieodzowne przed zaordynowaniem środków zapobiegawczych. [przypis autorski]

Wykopane olbrzymów żebra i piszczele — Było zwyczajem zawieszać przy kościołach znajdowane zabytki kości kopalnych, które lud uważa za kości olbrzymów. [przypis autorski]

wykudlić — wytargać za włosy. [przypis autorski]

(…) wykwintnego pisarza — Ginguené, Histoire littéraire de l'Italie, t. II, s. 490. [przypis autorski]

wyłażą takie historie o pochodzeniu (…) — nie wiem, czy Zofia Stryjeńska, ta wielka humorystka, na żarty czy na serio pisze, że zmarły dyplomata Aleksander Skrzyński był jej przodkiem. Dobry kawał. [przypis autorski]

wylewanie się energii artystycznej (…) skojarzone z poszukiwaniem „duchowej przygody” — J. Zagórski, Szkice, Kraków 1958, s. 61. [przypis autorski]

wylosowywano którąś z nich i ta — centuria w ten sposób wylosowana zwała się praerogativa, ponieważ była pierwszą, którą pytano o jej głos, i stąd to pochodzi wyraz prerogatywa. [przypis autorski]

wymówny nauczyciel Cezara wyrzekł już, że i niewolnik jest człowiekiem (…) ani miłość okazana upadla — Listy Seneki [Seneka, Listy Moralne do Lucyliusza 47; autor, Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy), był wychowawcą cesarza Nerona i jednym z głównych doradców w pierwszych latach jego panowania]. [przypis autorski]

Wynaleźli weksel; tym sposobem handel mógł urągać gwałtowi i utrzymywać się wszędzie, ile że najbogatszy kupiec miał jedynie niewidoczne dobra, które mógł posłać wszędzie, nie zostawiając nigdzie ich śladu — Wiadomo, że za Filipa Augusta i za Filipa Długiego Żydzi, wygnani z Francji, schronili się do Lombardii i że tam dawali cudzoziemskim kupcom i podróżnym tajemne przekazy na tych, którym powierzyli swoje walory we Francji, i że te przekazy znajdowały pokrycie. [przypis autorski]

wynikają nie tyle z psychologicznych różnic płci, ile raczej, jeśli nie wyłącznie — Por. o rozumiejących i nierozumiejących siebie ludziach, rozdz. VII. [przypis autorski]

wyniósł (…) ponad wszystkich innych Antoniego Fogazzaro, jenerała Thaon di Revel i Tankreda Canonico — Geremia Bonomelli, Profili di tre personaggi Italiani, Milano, 1911. [przypis autorski]

Wyobraźnia (…) sadza cię na rączego konia — Bo gdybyś mógł sobie wyroić tam szczęście, krystalizacja przyznałaby twej kochance wyłączny przywilej dania ci tego szczęścia. [przypis autorski]

Wyolbrzymia niezmiernie trudności, jakie kiedy w ogóle ze strony mężczyzny były robione kobietom dążącym do umysłowego wykształcenia… — Istniało zresztą wielu zgoła nieuczonych wielkich artystów (Burns, Wolfram von Eschenbach), ale nie było żadnej porównanie z nimi wytrzymującej artystki. [przypis autorski]

Wyonaczymy (gw.) — wyczyścimy. [przypis autorski]

Wypadało ich dziesięć [czarownic] na jednego mężczyznę, według kaznodziei wieku XV, Geilera z Kaiserbergu — N. Paulus, Hexenwahn und Hexenprozess, 1910, s. 210. [przypis autorski]

Wypadek Irzykowskiego najżywiej przypomina (…) sprawę stosunku Stendhala do romantyzmu. Takie zestawienie rzucił już A. Potocki — A. Potocki, Polska literatura współczesna, Warszawa 1911, II, s. 278. [przypis autorski]

wypłosz — pustak [lekkoduch]. [przypis autorski]

wypleni (gw., daw.) — wypleń. [przypis autorski]

Wypowiedź w kontekście wzrostu cen leków na AIDS, związanej z objęciem ich ochroną patentową. J. E. Stiglitz, Economic Foundations of Intellectual Property Law, „Duke Law Journal” 57/1693, s. 1701. [przypis autorski]

wypowiedzenie się kandydata na posła Ludwika Krzywickiego, które oddzielnie drukujemy — Nr 1 „Steru”. [przypis autorski]

wyprowadzano wniosek o możliwości stosunków cielesnych między diabłami a córkami ludzkimi. Podobne zeznanie umiano drogą tortur wydobyć z podsądnej Angeli de Labarèthe w Tuluzie w r. 1275 — Helbing-Bauer, Die Tortur, Berlin 1926. [przypis autorski]

wyraj — Wyraj w mowie gminnej znaczy właściwie czas jesienny, kiedy ptaki wędrowne odlatują; lecieć na wyraj: jest to lecieć w kraje ciepłe. Stąd przenośnie nazywa lud wyrajem kraje ciepłe i w ogólności jakieś kraje bajeczne, szczęśliwe, za morzami leżące. [przypis autorski]

Wyraźnie chorobliwym, jeśli nie zgoła szalbierskim objawem reakcji (…) skłonność pewnej części współczesnego ogółu do nowości, dziwactw i paradoksów — W. M. Dębicki, Wielkie bankructwo umysłowe. Z dodaniem studium Koniec wieku XIX pod względem umysłowym, Warszawa 1895, s. 230. [przypis autorski]

Wyraźnym jest również prof. Tretiak, gdy w „Genesis” widzi także wyraz idei emanacji… — por. Tretiak, Juliusz Słowacki, t. II, s. 324–325. [przypis autorski]

wyrażał Krasiński w swoim „Modlitewniku” dla pani Bobrowej — pochodzi on według prof. Kallenbacha z r. 1837. [przypis autorski]

wyrażał się Ozanam w jednym z listów, że chciałby ducha polityki unicestwić, ażeby go zapałem do kwestii socjalnej zastąpić — por. Oeuvres, t. X, s. 113. [przypis autorski]

Wyrażenia takie jak „l'âme moderne” czy „l'esprit moderne” są u schyłku dziewiętnastego wieku częste w krytyce francuskiej — np. Ch. Morice Littérature de tout à l'heure, Paris 1889. [przypis autorski]

Wyrażenie nie moje. [przypis autorski]

Wyraz „brzuchośmiech” polecam uwadze „Chimery” Miriama i innych S.A.M. (…) — Nawiasem mówiąc, Adam Czepiel zapytuje państwa Berenta, Reymonta, Żeromskiego, Lemańskiego, Górskiego, Kasprowicza (siódmego nie pamięta), dlaczego nie wystąpili z protestem przeciwko książce S.A.M. Idea w Rewolucji. Głęboki myśliciel, który dzieło to napisał, zapytuje, czy polska kultura nie stłukłaby się, rzuciwszy się w wir wypadków. Adam Czepiel przed dwoma laty stwierdził, że istotnie dla istot porcelanowych skok taki rzecz to niebezpieczna. Wtedy siedmiogłowy zbiór polskiej estetyki wyklął go publicznie. Wobec tego Czepiel zwraca dziś uwagę na S.A.M., który nie tylko stwierdza, że polska kultura, jaką on zna, na serwantce stoi, lecz nawet pod jej mandarynowate bim-bam napisał cały traktat. Bim-bam — idea w rewolucji. Bim-bam — Piotr z Godziędza. Bim-bam — Nietzsche-Niecki. Bim-bam — Idea jagiellońska w Dumie. Bim-bam — Próchno. Bim-bam — Płaski koncept. [przypis autorski]

Wyrazem najwyższym nastrojowości i lirycznej rozlewności, która charakteryzuje pisarzy okresu młodopolskiego, jest ich upodobanie w muzyce: (…) w formie uznawania muzyki za najwyższą ze sztuk — S. Żeromski, Utwory dramatyczne, Warszawa 1929, I (Róża): „muzykę, najwyższy stopień harmonii, sztukę jedyną, wyższą od poezji, niewątpliwą, władczą, nieśmiertelną” (s. 218). „Upojenie bez granic zawarła w sobie ta szczelina skrytości, przez którą tryska cudowna muzyka” (s. 221). [przypis autorski]

Wyraz ten, znany już Goncourtom, podniósł i jako sztandar rozwinął Felicjan Champsaur (…) całą naszą istotę i istotę naszego otoczenia — A. Lange, Modernizm, „Tygodnik Ilustrowany” 1890, nr 13. [przypis autorski]

wyraz złożony — także w zbiorze A znajdowały się wyrazy złożone, takie jak głosopis, były to jednak po prostu poręczne skróty bez zabarwienia ideologicznego. [przypis autorski]

wyrocznie chce zamknąć, aby przeciwko niemu co nie rzekły — Swetoniusz. Tacyt 63 [faktycznie wzmianka o tym znajduje się u Swetoniusza w Żywocie Tyberiusza 63]. [przypis autorski]