Przypisy

przylądek Japygium — Ἰαπυγίαν ἄκρα, Japygium (Cap Leuca albo Finisterre w Kalabrii). [przypis tłumacza]

przymierze Eubei, Achai, Koryntu, Teb, Megary, Leukady i Korkyry, co dało w sumie piętnaście tysięcy najemnika, dwa tysiące konnicy, bez kontyngentu obywatelskiego — Na konferencji w Atenach w r. 342 Ateny, Eubea, Megara, Akarnania i Peloponez wystawiły razem 4000 pospolitego ruszenia! Prawda, że w bitwie pod Cheroneją samych Ateńczyków poległo tysiąc, dwa razy tyle dostało się do niewoli. Filip miał 32 000 wojska, w tym 2000 konnicy. Przed wojną lamijską Ateńczycy zaprowadzili obowiązek służby wojskowej do 40 lat, zyskując w ten sposób 5000 piechoty, 500 konnicy, oprócz 2000 najemników; w rzeczywistości jednak walczyli w wojnie lamijskiej niemal wyłącznie najemnicy. [przypis tłumacza]

przymiotniki — w oryginale: Epitheta. [przypis tłumacza]

przymiot — syfilis, fr. verole; [przymiotnik: syfilityk; Red. WL]. [przypis tłumacza]

przynajmniej ci, co patrzą na to widowisko, nie będą zaprzeczali, że odwagi można nauczyć — Sokrates z upodobaniem wraca do swej myśli, że cnoty można nauczyć, odwaga bowiem jest cnotą. Tutaj dowodzi tego przykład, zresztą Sokrates wyprowadza swe przekonanie z określenia cnoty jako wiedzy, a wiedzy można się nauczyć. [przypis tłumacza]

przynajmniej dla nas ludzi — [w oryg.] uns Menschen wenigstens jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

przy obiedzie; za dnia zaś — dzień przeciwstawiony obiadowi, gdyż główny posiłek spożywa się wieczorem. [przypis tłumacza]

Przypadek jest również po stronie silniejszych batalionów — znane powiedzenie Napoleona o Bogu, że „jest zawsze po stronie silniejszych batalionów”. [przypis tłumacza]

przypadkowymi znakami — grzmoty, błyskawice, pioruny, spotkanie kogoś. [przypis tłumacza]

przypadłości — w oryginale jest Accidenzien. [przypis tłumacza]

przypędzić tam (…) konie (…) aby ofiarować je — Persowie składali z koni ofiarę dla Słońca. [przypis tłumacza]

[przypis tłumacza]

przy pomocy pewnych cech — [w oryg.] vermittelst gewisser Merkmale: dodatek drugiego wydania. [przypis tłumacza]

przyprawa — przyprawa —- tu: parperet, to znaczy coś smakowitego, co przyprawia smak zwykłej kromki chleba; nauki pomagające w rozumieniu Prawa. [przypis tłumacza]

przy przemianie demokracji z woli lepszych — np. strategowie i taksiarchowie (pułkownicy) ateńscy, którzy sprzeciwiali się przyjęciu haniebnego pokoju ze Spartą i wprowadzeniu rządów „trzydziestu”. Oskarżeni, zginęli z wyroku nowego rządu w tym czasie, kiedy tępił sykofantów. Ksenofont ten fakt pominął. [przypis tłumacza]

przy przemianie oligarchii — mowa o upadku Rady Czterystu. [przypis tłumacza]

przypuszcza, że Antoniusza i Kleopatrę wydrukowano w Folio z 1623 r. z pełnego rękopisu — wydawcy Folio mówią o rękopisach Szekspira prawie bez plamki (tj. zapewne bez kreślenia czegokolwiek). Niektóre sztuki mają jednak tekst gorszy od wydań in quarto [formatu książki wielkości 1/4 arkusza] za życia poety. Natomiast inne, do których i naszą można zaliczyć, nasuwają myśl, że Szekspir rzeczywiście ostatnie lata swego życia, spędzone w rodzinnym Stratfordzie i literacko bezpłodne, poświęcił przygotowaniu dzieł swych do druku, ale w dokończeniu tej pracy przeszkodziła mu śmierć przedwczesna. [przypis tłumacza]

przypuszczenia — w oryginale jest: Konjekturen. [przypis tłumacza]

przyrzekam panu w odpłatę ten niezdarny synonim płaczu i łez — tego rodzaju igraszki literackie modne były naówczas w salonach paryskich. [przypis tłumacza]

przyrzekłam mu, gdy Araspas, który mnie pilnował, przeszedł na stronę nieprzyjaciół… — Medowi Araspasowi powierzył Cyrus opiekę nad Pantheją. Ten, zakochawszy się w uroczej brance, czuł się ogromnie nieszczęśliwy, jako że zawiódł zaufanie swego przyjaciela i władcy i obawiał się kary z jego strony. Wszyscy doradzali mu, by się usunął królowi z oczu. Cyrus, który nie żywił do niego urazy, wyzyskał sytuację w ten sposób, że polecił Araspasowi zbiec, niby ze strachu, z wojska perskiego, przejść na stronę Krezusa i tam działać na korzyść Persów, rozsiewając fałszywe wieści i zasięgając wiadomości o nieprzyjacielu. Plan udał się w zupełności, o ucieczce i zdradzie Araspasa nikt nie wątpił. Pantheja, która uważała się za powód tego wypadku, pocieszała Cyrusa, oświadczając, że jeśli pozwoli jej przesłać wezwanie do męża, zyska w nim wierniejszego i dzielniejszego pomocnika niż zbiegły Araspas. Do tych słów czyni teraz Pantheja aluzję. Przed tą bitwą właśnie Araspas wrócił, ku zdumieniu wszystkich radośnie powitany przez Cyrusa, przyniósł ważne wiadomości i otrzymał dowództwo prawego skrzydła wojsk Cyrusowych. [przypis tłumacza]

przysiąc na Jowisza Piotra — tj. papieża. [przypis tłumacza]

przysięgam na dziadów naszych, maratońskich obrońców, na zastępy bojowe pod Platejami, na zwycięzców pod Salaminą, Artemizjum, na prochy dzielnych rycerzy w narodowych mogiłach — słynna i wielokrotnie później cytowana przysięga. Demostenes stawia Cheroneję, jako zwycięstwo idei, na równi z najsławniejszymi zwycięstwami oręża; Kwintylian widział w tym dowód, że Demostenes był uczniem Platona. Także w mowie O okręgach podatkowych wspomina mówca Salaminę i Maraton, chociaż zastrzega się, że praktyczną radę stawia ponad pochwałę przodków. [przypis tłumacza]

przysięga żołnierzy Fabiusza — Liwiusz, Dzieje Rzymu II 45. [przypis tłumacza]

przysięgli, że nosa nie obetrą, póki (…) to znaczy na święty Nigdy — Ostre wycieczki przeciw ówczesnemu wymiarowi sprawiedliwości niejednokrotnie będą tematem satyry Rabelais'go. [przypis tłumacza]

przysłał jako prokuratora Kuspiusza Fadusa, a po nim Tyberiusza Aleksandra — Fadusa 44 n.e., Tyberiusza Aleksandra w 45 n.e., p. dalej V, I, 6. [przypis tłumacza]

Przysłał na wilię piękną gęś… — w Danii jak w Anglii, w każdym najbiedniejszym niemal gospodarstwie, gęś pieczona równie jest obowiązkową w Wigilię Bożego Narodzenia, jak u nas rybne potrawy. [przypis tłumacza]

przy spotkaniu papieża i cesarza w Bolonii — tenże Klemens VII z Karolem V, w r. 1532. [przypis tłumacza]

Przyszedłem przynieść miecz i ogień — Łk 12, 49. [przypis tłumacza]

Przyszedłem przynieść wojnę — Mt 10, 34. [przypis tłumacza]

przyszła wiadomość, że król perski gromadzi silną flotę i liczne wojsko piesze, widocznie przeciw Hellenom — z początkiem zimy 400 r. wysłała Sparta do Azji armię złożoną z 1000 neodamodów (wyzwolonych helotów), 4000 Peloponezyjczyków, Ateny dodały do tego 300 konnych. Armia ta miała wywalczyć wolność miastom greckim w Azji Mniejszej, które nie chciały ulegać panowaniu perskiemu. Jeśli Sparta nie miała utracić swego znaczenia, nie mogła pozostawić rodaków ich losowi. Tybron, dowódca tych sił, zwiększonych kontyngentami miast greckich, azjatyckich, nie doprowadził do żadnego rozstrzygnięcia, a postępowanie jego i wojska ściągało nań liczne, a uzasadnione zarzuty. Eforowie odwołali go i skazali na wygnanie; komendę otrzymał Derkilidas. Z powodu braku konnicy, którą Persowie celowali, nie mógł i on także sprowadzić rozstrzygnięcia. Wojna przewlekała się, gdyż Persowie nie śmieli stawiać czoła greckiej piechocie; zawierano ciągle rozejmy. I tak zawarto rozejm na zimę 398 r., potem na lato tegoż roku. To samo było w 397 r. Derkilidas żądał wolności dla miast greckich. Obaj wodzowie mieli podczas rozejmu zwrócić się do swych rządów po instrukcje. Zawieszenie broni wyzyskiwali Persowie do zbrojeń w poważniejszych rozmiarach. Ateńczyk Konon, wódz z wojen peloponeskich, organizował flotę perską na Cyprze. Spartanie dowiedzieli się o przygotowaniach tych dosyć późno, jeszcze w lecie 397 prowadzili Persowie układy o zawieszenie broni celem zmylenia uwagi nieprzyjaciół. Sparcie nie pozostało nic innego, jak podjąć wyprawę na wielką skalę. [przypis tłumacza]

przytaczał, że Tebanie i Elejczycy są tego samego zdania — Pauzaniasz u Platona (Sympozjon IX i n.) stwierdza, że Grecy mają różne zapatrywania na zwyczaj kochania się w chłopcach. Prostolinijne są zapatrywania Teban i Elejczyków (z Elidy na Peloponezie), którzy uznają taką miłość za dozwoloną, a czynią to z niedołęstwa i braku zdolności krasomówczych. Nie mniej prostolinijne jest ustawodawstwo Jończyków w Azji Mniejszej, zabraniające bezwarunkowo miłości między mężczyznami, gdyż grupy mężów spojone tak silnym węzłem jak miłość stanowiły niebezpieczeństwo dla tyranów (przed powstaniem Związku Morskiego pod przewodnictwem Aten rządzili w miastach jońskich tyrani). W Atenach i w Sparcie rzecz przedstawia się zawilej; ateńska opinia publiczna czasem potępia takie stosunki, a czasem pochwala, zależnie od tego, czy z punktu widzenia moralnego zasługują na naganę, czy nie. [przypis tłumacza]

przy uczcie, uwieńczonych wieńcami z suchej trawy —- z braku kwiatów użyli siana. U Greków było zwyczajem wieńczyć się przy uczcie. [przypis tłumacza]

przywilej króla Franciszka I — W większości wydań pism Rabelais'go dołączony jest również przywilej Henryka II, nieco rozciąglejszy, ale niemal identycznej treści. [przypis tłumacza]

przywiozła go gdzieś tutaj nad rzekę Paktolos — według zwyczaju należało trupa obmyć. [przypis tłumacza]

przywłaszczając sobie częściowo prawa senatu — senat miał władzę wykonawczą. [przypis tłumacza]

przywódca ludowy — mówca posiadający zaufanie ludu, który jego wnioski uchwala. Choćby nie piastował urzędu, jest kierownikiem polityki ludowej i ma ogromny wpływ. Nazywa się taki mąż po grecku demagogiem („wodzem ludu”). Wyraz ten nabrał rychło znaczenia ujemnego („uwodziciela ludu”). [przypis tłumacza]

przywróciwszy prawa tym, którzy byli skazani na pozbawienie praw obywatelskich — wrócili więc do praw dłużnicy świątyń i państwa, np. oligarchowie z 411 r. skazani na wysokie kary pieniężne i wpisani na listy dłużników państwowych, skazani za postępki w służbie u oligarchów lub nawet za samą służbę; zastanowiono procesy o zdawanie rachunków z pieniędzy państwowych i ze sprawowania urzędów. Nie objęto amnestią skazanych za zdradę, zbiegłych do nieprzyjaciela, potępionych w procesach o morderstwo. [przypis tłumacza]

przywykli do lekceważenia nagany i do bezwstydu — Ksenofont jest przeciwnikiem greckiego zwyczaju kochania się mężczyzn w chłopcach. [przypis tłumacza]

Przyznaję (…) że z tego powodu popsuły się nasze stosunki — Ajschines wyszydzał nietowarzyskość Demostenesa, jaką sarkastyk naraził sobie kolegów drugiego poselstwa. [przypis tłumacza]

przyzwalali swego czasu, aby zbrodniarze (…) służyli żywcem na pastwę dla lekarzy (…) — Celsus Aulus Cornelius, De medicina; we wstępie autor potępia to postępowanie. [przypis tłumacza]

Psalm: Deus laudem… — Psalm 108: Deus laudem meam, etc. Siódmy werset, który służy Villonowi jako modlitwa za biskupa Orleańskiego, opiewa: „Niechaj dni jego będą skrócone do najmniejszej liczby, a biskupstwo jego niech przejdzie w inne ręce” [przytoczony przez Boya werset jest dokładnym cytatem z Wulgaty, to jest łacińskiej wersji Biblii; „biskupstwo” trzeba tam jednak rozumieć jako „władzę (kapłańską)”; Red.WL]. [przypis tłumacza]

psalm św. króla Dawida, zaczynający się: „Kiedy Izrael rzucił Egipt srogi” — Psalm 114. [przypis tłumacza]

Psilothro (…) creta (łac.) — „Namaszcza się olejkiem i octem kredowym” (Martialis, Epigrammata, VI, 93, 9; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

pstrych spodniach — Grecy i Rzymianie spodni nie nosili; uważali je za strój barbarzyński. [przypis tłumacza]

psy pariaskie — pariaskimi nazywają w Indiach włóczęgowskie kundle, rasy niekształtnej, a maści żółtawej. [przypis tłumacza]

ptaki Komdory na wyspie Dzwonnej są nieme — komtury zakonu maltańskiego. [przypis tłumacza]

ptak Jowisza — papież, który miał zamiar stanąć po stronie przeciwników króla Franciszka. [przypis tłumacza]

Ptolemaida — Πτολεμαίς, Akka, Ἄκη, עַכּוֹ (Sdz 1, 31), dzisiejsze St. Jean d'Acre, arab. 'Akka. Nazwa Ptolemaida może pochodzi od Ptolemeusza Lagi (?); dziś 11 000 mieszkańców; w klinach: ak-ku-u. [przypis tłumacza]

Ptolemeusz IX Laturos (140–80 p.n.e.) — regent Egiptu [od 116 pn.e. współrządził Egiptem ze swoją matką Kleopatrą III, która w 107 osadziła na tronie jego młodszego brata; uciekł z kraju, zachował władzę na Cyprze; powtórnie objął tron Egiptu]. [przypis tłumacza]

Ptolemeusz, syn Mennajosa — tetrarcha Chalkidy. [przypis tłumacza]

Ptolemeusz VI Filometor (186–145 p.n.e.) — [władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów]; jego wmieszanie się do sporów syryjskich jest opisane w I Księdze Machabeuszy w rozdz. X i XI. [przypis tłumacza]

publiczne potępienie filozofii w Atenach — Molier ma niewątpliwie na myśli skazanie Anaksagorasa, a zwłaszcza Sokratesa. [przypis tłumacza]

publicznie podjęli dysputę — Rozdział ten i następne stanowią satyrę ówczesnych jałowych dysput scholastycznych, jakie z wielką zaciekłością prowadzono w Sorbonie i innych kolegiach, nieraz od świtu do nocy. [przypis tłumacza]

Publikola — u Plutarcha (66): Poplikola. [przypis tłumacza]

puchacze — sów i puchaczy było i jest mnóstwo w Atenach tak, że, gdy coś kto niepotrzebnie zrobił, mówiono: „niesie sowę do Aten” (γλαῦκ’ Ἀθήναζε); ptak Atenie poświęcony. [przypis tłumacza]

Pudding Lane — pudding: legumina, lane: uliczka. [przypis tłumacza]

Pudes — Πούδης (N i D), Pudens (tłum. łaciński), Pedanius (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Puellae (…) fiat (łac.) — „Choćby go wszystkie dziewki uwieść chciały, choćby/ Pod jego stopą róże wykwitały wonne” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 38; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Pugiles (…) vehementior — Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], II, 23. [przypis tłumacza]

puissance mystérieuse, indéterminée… (fr.) — siła tajemnicza, nieokreślona; dla jednych fatalna, dla innych wola opatrznościowa, której ciągły wpływ na istoty żyjące określa po wszystkie czasy ich formę, wielkość i trwanie, zgodnie z przeznaczeniem każdej z nich w szeregu tworów, którego część składową stanowią. Jest to ta siła, co harmonijnie łączy każdy człon z całością, przystosowując go do czynności, którą ma on spełniać w ogólnym organizmie przyrody, czynności, która jest zarazem dla niego racją bytu. [przypis tłumacza]

pukka (czyt. pakka) — tęgi, mocny, dobrze zbudowany. [przypis tłumacza]

pukka — dosł. mocny, pewny, stały; tu: „etatowy”. [przypis tłumacza]

pułkownik Hulot — [por.] Kuzynka Bietka. [przypis tłumacza]

pulchrumque (…) armia — Vergilius, Aeneida, II, 317. [przypis tłumacza]

pungit (…) valentem — Stephanus Boetianus, Poemata. [przypis tłumacza]

punkt honoru (…) o wiele częstszy jest w monarchiach — Montesquieu, ulubiony pisarz Stendhala, w dziele swoim O duchu praw czyni honor podstawą ustroju monarchistycznego. [przypis tłumacza]

pupilowie jej — stronnictwa oligarchiczne. [przypis tłumacza]

Purim — święto losów, święto upamiętniające cudowne ocalenie Żydów, których Haman skazał na śmierć. [przypis tłumacza]

Purim — żydowskie święto losu. [przypis tłumacza]

Purim — (z hebr. losy) święto upamiętniające cudowne ocalenie Żydów, których Haman, minister na dworze perskiego króla, postanowił zgładzić. [przypis tłumacza]

puryc — dziedzic, magnat. [przypis tłumacza]

puryc — dziedzic, pan na włościach. [przypis tłumacza]

Purym a. Purim — święto upamiętniające cudowne ocalenie Żydów, których Haman, minister na dworze perskiego króla, postanowił zgładzić. [przypis tłumacza]

Pusi (…) vestem (łac.) — „Często dziecku się przyśni, że stoi nad kadzią./ We śnie koszulki dźwignie i ot, pościel mokra” (Lucretius, De rerum natura, IV, 1024; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Pusta Noc — noc śmierci, νὺξ θανάτου, nox feralis, Todesnacht (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Pustą Nocą nazywa lud polski noc pierwszą spędzoną przy umarłym. Wyrażenie to według mnie jest tutaj jedynie właściwe, skoro ów mur rzymski jakby wieko nakrył Jerozolimę, już niby jedną wielką trumnę. [przypis tłumacza]

pusty jak but św. Benedykta — Butem św. Benedykta nazywano ogromną beczkę. [przypis tłumacza]

puszcza się w dół kołowrotem — kołowrót, czyli winda: nie wiadomo nic bliżej o tej windzie, czy i gdzie była: prawdopodobnie była wtedy właśnie, gdyż roboty na Akropolis koło świątyń dopiero co ukończono; przypuszczam tedy, że jest mowa o jednym z takich kołowrotów do celów budowy. [przypis tłumacza]

pykiná fresi médea eidós — Iliada XVII 325; i ten wiersz brzmi w Iliadzie nieco odmiennie. Te dwa cytaty mają dowodzić, że Homer i najstarsi poeci odczuwali w imieniu Gany-medes dwa składniki: raduje się radą, zamiłowany w mądrości. [przypis tłumacza]

Pyreikos — lichy malarz grecki rodzajowy. [przypis tłumacza]

Pyrgopolinices (z gr. Πυργοπολινίκης) — szumne nazwisko przesławnego — w swym samochwalstwie — wojownika: „Warownych grodów pogromca”, „Basztomiastoburz”. [przypis tłumacza]

Pyrrho (…) zachowywał ustawicznie tę samą twarz i postawę (…) — por. Diogenes Laertios, Pyrrhon z Elidy [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 63. [przypis tłumacza]

Pytania o cudach przedłożone przez Pascala księdzu de Saint Cyran — Pan de Barcos, opat Saint Cyran (po wuju swoim, Du Vergier de Hauranne, znanym pod nazwiskiem Saint-Cyran) cieszący się wysoką powagą w zgromadzeniu PortiRoyal. [przypis tłumacza]

Pytano Solona, czy mniema (…) — por. Plutarch, Życie Solona, 9. [przypis tłumacza]

Pytia — kapłanka delficka, która wygłaszała wróżby. [przypis tłumacza]

Pytie — igrzyska obchodzone co 5 lat na cześć Apollina w Delfach; polegały na zawodach poetyckich, wokalnych i muzycznych (cytra i flet). W igrzyskach mógł brać udział tylko Grek, bo były to uroczystości religijno-narodowe; syn króla macedońskiego Perdikkasa, Aleksander, musiał w Olimpii wykazać się greckim pochodzeniem. [przypis tłumacza]

Pytion — Πύθιον, świątynia Apollina na wyspie Rodos. [przypis tłumacza]

Qingyuan — jap. Seigen (?–740) Chiński mistrz chan z okresu dynastii Tang. Powszechnie znany jako Qingyuan Xingsi (jap. Seigen Gyōshi). Uważany za jednego z najbardziej wybitnych uczniów — obok Nanyue Huairang (patrz przyp. niżej) — Huinenga. [przypis tłumacza]

Qua (…) arces — Propertius, Elegiae, III, 5, 26. [przypis tłumacza]

Quad si dixerint ad te: Quo egrediemur? dices ad eos (…) (łac.) — A jeśliby rzekli: Dotąd pójdziemy? Tedy im rzeczesz: Tak mówi Pan: Kto oddany na śmierć, na śmierć; a kto pod miecz, pod miecz; a kto na głód, na głód, a kto w niewolę, w niewolę. [przypis tłumacza]

Quae (…) agri — Ovidius, Tristia, III, 10, 65 i Claudianus, In eutropium I, 244. [przypis tłumacza]

Quae (…) angustiae — Cicero, De natura deorum, I, 31. [przypis tłumacza]

quae (…) delectant — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], 5. [przypis tłumacza]

Quae (…) divis (łac.) — Czego byś nie mógł spełnić, chyba gdybyś bogów/ Wręcz unicestwił (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Quae (…) facit — Ovidius, Amores, III, 4, 4. [przypis tłumacza]

Quae (…) fixa — Enniusz u Cycerona: Cicero, De senectute 1. [przypis tłumacza]

Quae (…) fuerunt — Cicero, De natura deorum, 1, 8. [przypis tłumacza]

Quae fuit (…) occidissent — Cicero, De natura deorum, I, 1, 6. [przypis tłumacza]

Quae (…) genae — Horatius, Odae IV, 10, 7. [przypis tłumacza]

quae (…) impendet — „Co wisi nad człowiekiem jak skała nad Tantalem” (Cicero, De finibus bonorum et malorum, I, 18; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Quae mare (…) discors — Horatius, Epistulae, I, 12, 16. [przypis tłumacza]