Przypisy

hakafot — procesja wokół synagogi lub wewnątrz niej. [przypis tłumacza]

Halbroth (…) Pantagruela, mego pana — Imiona tych olbrzymów czerpane są z rozmaitych źródeł: z Biblii, mitologii, historii starożytnej, tradycji ludowej; niektóre wreszcie są wymysłem samego autora. [przypis tłumacza]

Halel (Hałeł) — grupa psalmów odmawiana w święta ważniejsze. [przypis tłumacza]

Hali Abbas — perski lekarz w X w. [przypis tłumacza]

Hali — Arabski filozof i matematyk. [przypis tłumacza]

Haliartos — miasto w Beocji; w wojnie beocko-korynckiej w r. 395 Ateńczycy na wniosek Trazybula pospieszyli z odsieczą temu miastu, oblężonemu przez spartańskiego pogromcę Aten w wojnie peloponeskiej, generała Lizandra, który jednak poległ w walce z wojskiem Teban pod murami. [przypis tłumacza]

Hallier, François (1595–1659) — profesor Sorbony, później biskup Cavaillon i też jezuita. [przypis tłumacza]

Halo, halo! Chief Salamander speaking. (…) Stop your broadcasting! Halo, Chief Salamander speaking (ang.) — Halo, halo! Mówi Chief Salamander. Halo, mówi Chief Salamander! Wstrzymajcie wszelkie nadawanie, ludzie! Wstrzymajcie wasze nadawanie! Halo, mówi Chief Salamander! [przypis tłumacza]

Halonessos — wysepka na południe od Lemnos. [przypis tłumacza]

Hamaariw arowim — „sprowadzający wieczory” (modlitwa). [przypis tłumacza]

hamadriady — nimfy drzewne. [przypis tłumacza]

hamas — Ogólne określenie zwierząt. Zob. przypis autorki w Liście XII. [przypis tłumacza]

Hamuj (…) uniesienia — Może pod wpływem świeżych oświadczyn Filinta, Elianta już solidaryzuje się z nim po trosze i odczuwa krzywdę, jaką Alcest wyrządza wiernemu przyjacielowi, odpychając tak szorstko jego życzliwość. [przypis tłumacza]

€han’as — totor. ž. Taip vadinama totorių viešpačius. [przypis tłumacza]

Hanc (…) persecuti sunt (łac.) — „Tę najwspanialszą sztukę spomiędzy wszystkich tj. sztukę doskonałego życia osiągali nie przez nauki, lecz przez samą życiową praktykę” (Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Handlarskie to zwycięstwa (…) straszliwej nędzy — M. de Montaigne, Próby, tłumaczenie T. Boy-Żeleński: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/proby-ksiega-trzecia.html#f279. [przypis tłumacza]

handlował (…) Ziemią Izraela — religijni Żydzi chcieli być pochowani w grobie, do którego wkładano woreczek z ziemią pochodzącą z Izraela. [przypis tłumacza]

hardzi jak Szkoty — Przysł. franc.: fier comme un Ecossais. [przypis tłumacza]

Harej at — „Oto ty…”, początek zdania, które wypowiada pod ślubnym baldachimem narzeczony do swojej oblubienicy. W całości zdanie to brzmi: „Tym pierścionkiem jesteś mi poślubiona według wiary Mojżesza i Izraela”. [przypis tłumacza]

Haremas — arabų ž. — Taip vadinami namai,kur gyvena turkų moterys. [przypis tłumacza]

harmonia (…) w regularnym biegu ciał niebieskich (…) jako ją niegdyś słyszał Platon — Harmonia sfer Platona. [przypis tłumacza]

harmosta — namiestnik; zwykle określa się tym wyrazem spartańskiego namiestnika i komendanta miasta. [przypis tłumacza]

Harpagon (…) powiada (…) Po kiegóż diabła łaził na ten statek? — omyłka ze strony Diderota. Nie Harpagon, ale Geront w Szelmowskich sztuczkach Skapena (Akt II, scena II). [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — fizyk i embriolog holenderski, zwolennik teorii animalkulistycznej, twierdził, że ciało nasienne, tzw. animale utum jest miniaturowym ustrojem przyszłego osobnika zwierzęcego. [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — przyrodnik holenderski. [przypis tłumacza]

harum (…) viderit — Cicero, Tusculanae disputationes, I, 11. [przypis tłumacza]

Has (…) coena (łac.) — „Niech wam smakuje obiadek, panicze!/ Ja na wędrowny stół taki nie liczę” (Martialis, Epigrammata, VII, 48, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Has (…) equus — Propertius, Elegiae, IV, 1, 70. [przypis tłumacza]

haskala — ruch oświeceniowy wśród Żydów propagujący emancypację poprzez wykształcenie. Prowadził do nie zamierzonej asymilacji. [przypis tłumacza]

hasło przechodzi już po raz drugi — wódz podaje hasło najbliżej stojącemu, ten sąsiadowi itd.; z ostatniego szeregu wraca potem znowu do pierwszej linii. [przypis tłumacza]

Ha, słusznie się stało… — nie należy przejmować się tą uwagą. Plautus dodaje na końcu te budujące słowa nie tyle z przekonania lub dla moralizowania (w które całkiem nie wierzy, zob. Plautus, s. 453 i nast.), ile ze względu na oficjalną opinię rzymską. [przypis tłumacza]

hasped — mowa po śmierci człowieka zasłużonego. [przypis tłumacza]

haszowes awejda — zbożny uczynek, zasługa. [przypis tłumacza]

Hatojroni reb Szymszon Zejw bereb Chaim Cwi hakojn tejn kowod latojro! Hatojroni reb Mojsze Jankow bereb Nachman Dob halejwi tejn kowod latojro! (hebr.) — „Uczony reb Szymszonie Zejwe, synu reb Chaima Cwi kapłana, oddaj cześć Torze! Uczony reb Mojsze Jankowie, synu reb Nachmana Dowa lewity, oddaj cześć Torze!”. [przypis tłumacza]

Haud (…) possit — Vergilius, Aeneida, XI, 154. [przypis tłumacza]

Haud (…) voto (łac.) — „Niejeden za nic w świecie nie powtórzy ślubów/ I modlitw swych publicznie: śmierć by wolał raczej” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

hauts-de-chausses — rodzaj krótkich spodni sięgających do kolan. [przypis tłumacza]

hawdala — dosł.: „odróżnienie”; modlitwa odmawiana nad winem w sobotę wieczór lub w wieczory ostatniego dnia świąt. Modlitwą tą żegnają Żydzi kończące się właśnie święto i „odróżniają” dzień świąteczny od dni powszednich. [przypis tłumacza]

hawdala — dosł. „odróżnienie”; modlitwa odmawiana w wieczór kończący sobotę, oddziela ona (czyli: odróżnia) świętość soboty od powszednich dni tygodnia. [przypis tłumacza]

Hawdala (Hawdołe) — błogosławieństwo odmawiane na zakończenie szabasu. [przypis tłumacza]

hawdala (hebr.) — dosł. oddzielenie; uroczysta modlitwa odmawiana w wieczór kończący szabat. [przypis tłumacza]

hawdala (hebr.) — uroczystość pożegnania soboty; słowo hawdala znaczy „odróżnienie, oddzielenie”; chodzi o odróżnienie soboty od dni powszednich. [przypis tłumacza]

hawdala — uroczystość pożegnania soboty; hawdala znaczy „odróżnienie”, chodzi o odróżnienie soboty od dni powszednich. [przypis tłumacza]

Ha! wszystko dręczy duszę nawykłą cierpienia (…) Gdy przyjaciel ból zada, sam łzy me osuszy — oba te wiersze wyjęte są z Hetmana Bourbon pióra pana de Guibert. [przypis tłumacza]

Hazlitt, William (1778–1830) — wybitny krytyk angielski z epoki romantycznej. [przypis tłumacza]

Hénault, [Charles-Jean] (1685–1770) — dygnitarz sądowy, poeta i historyk, który w ówczesnym życiu towarzyskim odgrywał wybitną rolę. Ścisłe węzły łączyły go aż do późnej starości z panią du Deffand. [w latach 1710–31 prezydent parlamentu; red WL]. [przypis tłumacza]

Heaven (ang.) — Nieba. [przypis tłumacza]

Hebron — Χεβρών, tak samo w LXX, „w Kirjat Arba, to jest w Chebronie”, בְּקִרְיַ֥ת אַרְבַּ֛ע הִ֥וא חֶבְרֹ֖ון (Rdz 23, 2, wedle ed. Cylkowa), dosł. „czteromieście”. Dziś el-Chalîl. [przypis tłumacza]

Hecquet, Filip (1661–1737) — należał do najwybitniejszych lekarzy francuskich i napisał szereg dzieł z zakresu terapii i higieny. [przypis tłumacza]

Hector (…) equo — Ovidius Tristia III, 11, 27. [przypis tłumacza]

Heere (…) zijn — po holendersku. [przypis tłumacza]

Hegemon — mówca ze stronnictwa macedonofilskiego, stracony razem z Fokionem; podobnie Pytokles. [przypis tłumacza]

Hegezyp — polityk, mówca, stronnik, autor mowy o Halonessos. [przypis tłumacza]

Heine sądził, że to matematyzowanie (…) jest manierą, a nie metodą — Heine, Zur Gesch. d. Relig. itd., zweites Buch. [przypis tłumacza]

heißerkämpft — im Original: bestaubt. [przypis tłumacza]

„Hej Pallado, miast zagłado!”, „O lutnio, w dal głos nieś!” — przykłady starych patriotycznych pieśni: pierwsza Lamproklesa (około 476 r.), druga jeszcze starszego Kekejdesa. [przypis tłumacza]

Hej, wrotna, otwórz! (…) — wiersze 1216–1225, podług tekstu Blaydesa, z tą różnicą, iż tłumacz wprowadził zamiast Wrotnego, Wrotną, oraz dwóch ludzi z tłumu, co, podług niego (tłumacza) zapatrywania, jest logicznym wypływem myśli Arystofanesa. [przypis tłumacza]

Hekubę suką Grecy nazwali — było podanie, że Hekuba, żona Priama, rozżalona wszystkimi nieszczęściami, jakie ją spotkały po zdobyciu Troi przez Greków, i rozszalała strasznym gniewem na swych wrogów, zamieniła się w końcu w zajadłą sukę. [przypis tłumacza]

Helike — miasto w Achai, zapadło się w morze podczas trzęsienia ziemi w 373 p.n.e. [przypis tłumacza]

Helikon — znane pasmo gór ze źródłem Hippokrene, które miało wytrysnąć pod kopytami skrzydlatego konia Pegaza; siedziba Apollina i Muz; na południe od Koronei. [przypis tłumacza]

Heliks — Felix. [przypis tłumacza]

Heliodor, ów zacny biskup (…) swą córkę — tj. utwór swój, zatytułowany Historie etiopskie. [przypis tłumacza]

Heliogabal (…) dawał się ciągnąć tygrysom (…) — Aelius Lampridius, Historia Augusta. [przypis tłumacza]

Heliopolis — zwane przez Egipcjan On, miasto w Górnym Egipcie, w pobliżu dzisiejszej wioski Matarije (10 km w kierunku wschodnio-północnym od Kairu). Nieznaczne ruiny; najstarszy obelisk egipski wysokości 20,27 m. Świątynia Oniasza (Bet-Chonio) została zbudowana w obwodzie heliopolitańskim w mieścinie Leontopolis, na ruinach przybytku bogini Bastet (Bubastis) w biblijnej ziemi Gosen (Starożytności, XIII, III, 1). Por. Pliniusz Historia naturalna V, 11. [przypis tłumacza]

heliopolitańskim — Ἡλιοπολίτης (N), Ἡλιουπολίτης (D). [przypis tłumacza]

Hellanodikowie — tak nazywano sędziów na igrzyskach olimpijskich. [przypis tłumacza]

Helvetius, Claude Adrien (1715–1771) — materialistyczny filozof epoki francuskiego oświecenia. Reprezentuje ów jej okres, który na podstawie sensualizmu (Voltaire) buduje etykę egoizmu jako własności przyrodzonej człowiekowi i pierwotnej. W pierwotnej pustce w człowieku tkwi tylko egoizm żądny zmysłowych uciech, który jako przyrodzony musi być także normą całego postępowania człowieka, uczy Helvetius. Cnoty zaś są tylko zmodyfikowanym i przystosowanym egoizmem. A całe poznanie wypływa tylko z wrażeń zmysłowych: przypadkowe wrażenia świata zewnętrznego zapisują tabulam rasam i od nich zależy wewnętrzny ustrój człowieka. Widzimy tu wpływ Locke'a, moralistów angielskich i Hume'a, widzimy sensualizm i woluntaryzm: ten egoizm jest właściwie żądzą życia (Wille zum Leben). Harmonizuje to doskonale z filozofią Schopenhauera, który również w ten sposób określa egoizm (zob. § 14. O podstawie etyki: „egoizm, tzn. żądza bytu i dobrobytu”. Człowiek jako uprzedmiotowienie (Objectivation) ślepej woli, mówi Schopenhauer, pragnącej tylko życia, musi być rdzennie egoistyczny. Wynika to z metafizycznej natury woli, która jest tylko jedna, a w każdym człowieku zawarta niepodzielnie. Jako Ἑν καὶ πᾶν, nie może się dać zniszczyć: bo gdyby jeden człowiek zginął zupełnie, musiałby zginąć cały świat. A wola chce świata. Dlatego też jest egoizm tak silny w każdym człowieku. Za jego pomocą wola broni siebie samej przed zagładą. Jest to instynkt samozachowawczy woli. Możliwe jest jedynie zaprzeczenie jej, z którego więc wynika przeciwstawienie egoizmowi altruizmu i etyki litości (Moral des Mitleids). Lecz jest to już rzeczą zbawienia. Dwa główne dzieła Helvetiusa: De l'esprit” (najlepsze, wyszło w r. 1758, spalone na żądanie duchowieństwa w r. 1759) i De l'homme, 14 tomów jego dzieł wyszło w Paryżu w r. 1796. [przypis tłumacza]

heman tasz — dosł. „ucho Hamana”; trójkątne ciasto nadziewane makiem i rodzynkami, smakołyk spożywany w święto Purim. [przypis tłumacza]

Hem (…) praestat (łac.) — „Jakżeż góruje nieraz człowiek nad człowiekiem” (Terentius Eunuchus II, 3, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Heniochów, Kolchów, Taurów — Heniochowie, Kolchowie: ludy mieszkające na wschód od Morza Czarnego; Taurowie: na Krymie. [przypis tłumacza]

Henriada — poemat Woltera opiewający Henryka IV. [przypis tłumacza]

Henrieta, przed laty, żegnając się ze mną… — Casanova spotkał ją był gdzieś między Rzymem a Parmą, podróżującą w kiepskim przebraniu z jakimś zacnym, lecz 60-letnim kapitanem wojsk węgierskich, w charakterze jego przyjaciółki. Casanova, uderzony zarówno jej pięknością, jak niepospolitym wykształceniem oraz wielkoświatowym obejściem, pozyskuje jej względy i na mocy polubownego układu z kapitanem zamiast do Neapolu, dokąd zmierzał, jedzie do Parmy i tam Henrietę (mówiącą notabene tylko po francusku) kapitanowi zabiera. Jadą do Genewy: spędzają ze sobą parę cudnych miesięcy. On nie wie, kto ona; ona nawet nie pyta, kto on. Unikają ludzi; żyją tylko sam na sam. Aż oto traf zdradza tajemnicę, że Henrieta jest niezmiernie zamożną francuską damą, która pozwoliła sobie użyć rekreacji na najpełniejszej swobodzie… nawet obyczajów. Henrieta bierze słowo od Casanovy, że nigdy nawet usiłować nie będzie dowiedzieć się o niej czegoś więcej, i rozstaje się z nim. O tym niepowszednim intermezzo będzie potem Casanova często wspominał… [przypis tłumacza]

Hep! Hep! — okrzyk: Hep! Hep! był hasłem powszechnego prześladowania żydów w całych Niemczech i w krajach skandynawskich, w dziesiątkach drugim i trzecim bieżącego wieku. [przypis tłumacza]

„Herakleida”, „Tezeida” — Epopeję Herakleida utworzyli: Kynajthon (ok. 750 p.n.e.), Pejsander (ok. 645 p.n.e.) i Panyasis za czasów wojen perskich; Tezeidę Zopyros, za czasów Pizystrata prawdopodobnie, i Difilos. [tytuły dzieł wskazują, że były to poematy epickie o czynach mitycznego mocarza Heraklesa oraz ateńskiego herosa Tezeusza; red. WL] [przypis tłumacza]

Herakleopolis — Ἡρακλέους πόλις. [przypis tłumacza]

Herakles Przewodnik — „błędny rycerz” Herakles jest opiekunem znużonych wędrówką tułaczy; Hellenowie składają mu ofiary (ks. IV, 8). [przypis tłumacza]

Heraklit, który uważał, iż wszystko jest pełne dusz i demonów (…) — Diogenes Laertios, Heraklit z Efezu, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 7. [przypis tłumacza]

Heraklit twierdził, iż świat uczyniony jest z ognia (…) — Diogenes Laertios, Heraklit z Efezu, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 8. [przypis tłumacza]

Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.) — filozof grecki, w przeciwieństwie do trwałego i niezmiennego bytu eleatów [gr. szkoła filozoficzna działająca w Elei] uważał świat za tok nieustannej zmiany. Stąd zdanie jego: „dwa razy nie wstąpisz do tej samej rzeki”. [przypis tłumacza]

Heretycy zarzucają nam — Tj. katolikom. [przypis tłumacza]

Herezja dzisiejsza — Kalwinizm. [przypis tłumacza]

Herippidas — jeden ze Spartan z otoczenia króla, przysłany z Lacedemonu z resztą przybocznej rady, dodawanej królowi, gdy szedł na wojnę. Przed nim był u boku Agesilaosa Lizander. Herippidas dowodził w Azji żołnierzami Cyrusa, posłował do Tissafernesa i w ogóle miał wielkie znaczenie. Jest to ten sam Herippidas, który był harmostą w Heraklei Trachińskiej nad Zatoką Malijską w 399 r. i z powodu rozruchów część mieszkańców wyrżnął, część wypędził, a miasto oddał w posiadanie osadnikom z Peloponezu. [przypis tłumacza]

Herkules (…) Gdy pas zabrał Hippolicie — jedną z „prac” Herkulesa było zdobycie pasa Hippolity, królowej Amazonek, przeciwko którym podjął w tym celu wyprawę wojenną. [przypis tłumacza]

Herkulesie, mój przodku — por. objaśnienie w scenie 3 aktu I [do słów: rzymskiemu temu Herkulesowi]. [przypis tłumacza]

Hermogenes — brat Kalliasa, ubogi, gdyż spadek po ojcu (zginął w 424 w bitwie pod Delion) otrzymał Kallias. [przypis tłumacza]

Hermogenes, syn Hipponika — przyrodni brat Kalliasa (syn Hipponika z nieprawego łoża), gorący wielbiciel Sokratesa. [przypis tłumacza]

Hermogenes, syn Hipponika — przyrodni brat Kalliasa (zob. Sympozjon). [przypis tłumacza]

Hermogenes — wierny uczeń Sokratesa, ubogi, gdyż majątek ojca Hipponika odziedziczył brat Kallias (zob. Sympozjon). [przypis tłumacza]

Heroda, bardzo jeszcze naówczas młodego — według Starożytności XIV, IX, 2, miał lat 25. [przypis tłumacza]

Herod Agryppa II (ok. 27–ok. 93 n.e.) — syn Heroda Agryppy I, ostatni władca z dynastii herodiańskiej, prawnuk Heroda Wielkiego; wychowany w Rzymie, jako jako obywatel rzymski nosił imię Marek Juliusz Agryppa; od 49 panował na terytorium na płn. od Judei jako klient państwa rzymskiego, z prawem nadzoru nad Świątynią Jerozolimską; podczas powstania żydowskiego stanął po stronie Rzymu. [przypis tłumacza]

Herodejon — Ἡρώδειον, dziś Dżebel-el-Furêdîs (raj), przez Europejczyków nazwane: Góra Franków. [przypis tłumacza]

Herod, nic nie wiedząc o śmierci brata, spieszył do Arabii… — por. Starożytności XIV, XIV, 1–5. [przypis tłumacza]

Herod umarł — w roku 4 p.n.e. Wedle Mt 2, 1, Jezus narodził się we dni Heroda. „Wiadomo, że myśl liczenia nowej ery od narodzenia Jezusa podał pierwszy Dionysius Exiguus, opat rzymski, żyjący w VI w. Przy obliczaniu lat oparto się na niektórych danych czysto hipotetycznej natury” (E. Renan, Żywot Jezusa, str. 19, uwaga 6). Rocznica śmierci Heroda była półświętem i obchodzono ją drugiego dnia miesiąca Szebat, choć Herod umarł w miesiącu Nizan, a najwcześniej w miesiącu Adar (Graetz, Geschichte der Juden, III, 572). [przypis tłumacza]

herolda twego zwycięstwa — w igrzyskach herold (woźny) ogłasza nazwiska zwycięzców. [przypis tłumacza]

Her passion will die like a lamp for want of what the flame should feed upon — „Namiętność jej zgaśnie jak lampa z braku paliwa”. [przypis tłumacza]

hesped — mowa pogrzebowa. [przypis tłumacza]

hesped — mowy pośmiertne, coś w rodzaju egzekwii. [przypis tłumacza]

Hesterno (…) Lyaeo — Vergilius, Eclogae, VI, 15. [przypis tłumacza]

Hestia — u Greków bogini ogniska domowego. Grek nadaje obcym bóstwom nazwy swoje, gdyż identyfikuje swoich bogów z obcymi. Persowie czczą ogień i rozpalają go na wysokich górach ku czci najwyższego boga, więc Ksenofont ogień święty i światło zowie Hestią. [przypis tłumacza]

Heterios Fronto — Φρόντων Ἑτέριος (N), Φρόντων Λιτέρνιος (D). [przypis tłumacza]