Przypisy

Chciałbym słyszeć… — Plautus każe Palestriononowi przeegzaminować obie kobiety, głównie ze względu na publiczność, by ta jak najdokładniej była zorientowana w całym pomyśle podejścia. [przypis tłumacza]

Chciałbym teraz treściwie raz jeszcze przejść jego zalety… — wielu uczonych odmawia Ksenofontowi autorstwa tego ustępu, sądząc, że rozdział X stanowi odpowiedni koniec pochwalnej mowy. [przypis tłumacza]

chciałbym wiedzieć, że i dawanie dobrych rad wyjdzie na korzyść dobremu doradcy — stronnictwo rozwagi było ciągle jeszcze przemożne. [przypis tłumacza]

chciał na siebie sądu natychmiast, zaraz po podniesieniu przeciw niemu obwinienia o bluźnierstwo… — na krótko przed wyruszeniem floty na Sycylię pod wodzą Alkibiadesa i Nikiasza, połamano jednej nocy w Atenach wszystkie hermy (posągi Hermesa). To świętokradztwo wywołało postrach i oburzenie. Posądzano Alkibiadesa o współudział w tym czynie i podniosły się oskarżenia, że szydzi z misteriów eleuzyńskich, naśladując je po pijanemu. Podsycali oburzenie jego polityczni rywale z demokracji, chcąc pozbyć się zdolniejszego współzawodnika. Alkibiades żądał procesu natychmiast, ale nikt z przeciwników nie wystąpił; oskarżono go zaocznie, gdy odpłynął. Rządowy okręt „Salamina” miał go z rozkazu ludu ateńskiego sprowadzić z powrotem z Sycylii do Aten. Tymczasem w drodze Alkibiades uciekł do Sparty. Skazano go zaocznie i imię jego wyklęto. [przypis tłumacza]

chciał zwołać kapitułę (…) dręczą się ninie — Kapituła ma oznaczać zwołany przez Juliusza II Sobór w Pizie (1510), z którego zdaniem wojowniczy papież niewiele się liczył; rogi cielęce symbolizują słabość owego soboru. Wszelako papież zaniemógł i musiał zostać „przy kominie”; nowa szkapa ma oznaczać Franciszka I, który wstąpił na tron Francji po Ludwiku XII. [przypis tłumacza]

chcieli mu zdradzić (jak to jest naturalne, że z tym się przychodzi do króla) — doniesienia o skarbach i o sposobności zrobienia zdobyczy kierowano do króla Agesilaosa, nie do jego przyjaciół lub podwładnych. [przypis tłumacza]

chcieli posłać pismo (…), że polecili Teramenesowi i Trazybulowi (…) ratować rozbitków, a oni tego nie wykonali — po pierwszym piśmie, w którym donieśli o zwycięstwie i stratach, wodzowie mieli zamiar wystosować do ludu pismo tej treści, że powierzyli Teramenesowi i Trazybulowi ratowanie rozbitków. Pod wpływem Peryklesa i Diomedonta zaniechali jednak tego i umożliwili tym, których chcieli uratować, atak przeciwko sobie. Prywatnie musieli niektórzy wodzowie pisać o tym do Aten, a gdy sprawa zaczęła być głośna, Teramenes i Trazybul uważali, że mają prawo bronić się, choćby mniej honorowo, ale za to skutecznie, oskarżaniem swych wodzów. Gdy gniew ludu skierował się w stronę wodzów, Teramenes znika z widowni jako oskarżyciel, a występuje Kalliksenos. [przypis tłumacza]

Chciwości wrogi y zakały… — wyrażenie oczywiście ironiczne, tak jak i dalsze zestawienie św. Dominika z Panem Bogiem co do potęgi. [przypis tłumacza]

chętniej podyktowałbym jeszcze drugie tyle „Prób”, niżbym miał zmuszać się, aby przeglądać dawne dla (…) poprawy — nowoczesne badania rękopisów Montaigne'a wykazały, iż tych jego wynurzeń nie trzeba brać nadto dosłownie. [przypis tłumacza]

cheder — dawna elementarna szkoła religijna dla chłopców od piątego roku życia. [przypis tłumacza]

cheder — dawna elementarna żydowska szkoła religijna, w której chłopcy od piątego roku życia uczyli się modlitw i Biblii. [przypis tłumacza]

cheder — dosł.: „pokój”; nazwa szkoły dla początkujących, w której żydowscy chłopcy po ukończeniu piątego roku życia uczyli się czytania po hebrajsku modlitw oraz poznawali Pismo Święte. [przypis tłumacza]

cheder — jednoizba, elementarna szkoła religijna dla chłopów od 4. roku życia. [przypis tłumacza]

chelidon — jaskółka. [przypis tłumacza]

Chelikasa — Χέλικα (N), Χελκία (D). [przypis tłumacza]

Che (…) m'aggrata (wł.) — „Wątpienie, niemniej niż wiedza, przypada mi do smaku” (Dante, Piekło II, 93). [przypis tłumacza]

chemer — wino. [przypis tłumacza]

cherem — klątwa. [przypis tłumacza]

Chersonez padł ofiarą spustoszeń — w przemarszu. [przypis tłumacza]

cherubiczne Klementyny — Clementinae constitutiones, czwarta część tegoż prawa [kanonicznego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Chewra Kadisza (Chewre Kadisze) — Bractwo Pogrzebowe zajmujące się urządzaniem pochówków rytualnych. [przypis tłumacza]

Chiashana i Tingshana — Chiashan Shanhui (805-881) i Tingshan Shenying (771–853). [przypis tłumacza]

Chi (…) fuoco (wł.) — „Ten kto może wyrazić, jak bardzo płonie, doświadcza jeno słabego żaru” (Petrarka, Sonet 138; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Chilul ha-Szem — profanacja Imienia Boga. [przypis tłumacza]

Chios — z powstaniem państwa attyckiego posiadłość ateńska, przoduje w II Związku, stronnictwo arystokratyczne przechyla ją ku Sparcie, Persom, Macedonii. [przypis tłumacza]

Chiron a. Chejron (mit. gr.) — centaur (pół koń, pół człowiek), wychowawca Achillesa. [przypis tłumacza]

chiton — spodnia szata płócienna, dla młodszych wełniana, na kształt koszuli, z otworami na szyję i ramiona. Jest to strój grecki. W wieku VI pod wpływem Jończyków z Azji używa się chitonów fałdzistych, z rękawami, płóciennych i dla młodzieży nieobcisłych. [przypis tłumacza]

Chi troppo s'assottiglia, si scavezza — Petrarka, Canzone, XXII, 48. [przypis tłumacza]

chłopak — tu: niewolnik. [przypis tłumacza]

chłopca, który z miłości zmazał posąg Wenery uczyniony przez Praksytelesa (…) — por. Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium VIII, 11. [przypis tłumacza]

Chłopcy więc, uczęszczający do szkół, uczą się ciągle sprawiedliwości — mowa tu o wychowaniu dzieci znakomitszej szlachty, z której rekrutują się generałowie i namiestnicy. Ogół Persów nie odbierał takiego wychowania. [przypis tłumacza]

chłopięcy opiekun — po grecku paidonomos. [przypis tłumacza]

chlanida — χλανις, miękka wełniana szata wierzchnia zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn; nie należy mieszać jej z chlamidą, wierzchnią, obszerną, ordynarniejszą [tj. zwyczajniejszą] szatą męską, zwłaszcza u jeźdźców. [przypis tłumacza]

Chloę mija — gr. Chloe: Zielna, przydomek Demetry, bogini zasiewów i zieleni, która miała świątyńkę na stoku Akropoli. [przypis tłumacza]

chmara burych Kapuzów — franciszkanie i dominikanie. [przypis tłumacza]

Chór Geniuszów Duszy — Duch ludzki, podług neoplatonistów, jako emanacja bóstwa rozlany jest po wszechświecie, ale w człowieku dopiero dochodzi do wyższej samowiedzy. Przy tym Prometeusz z wyżyn boskiej natury swej przechyla się ku dziedzinom Człowieka, którego ukochał i odkupić pragnie mękami. [przypis tłumacza]

Chór — widoczna aluzja do Chrystusa; a jako przeciwobraz: „Półchór”, zaczynający się od wyrazów: „Mnie inny świat się odsłania”. [przypis tłumacza]

choćbym miał (…) stać się natychmiast najpiękniejszym, najsilniejszym i najżwawszym z ludzi — Agesilaos był niskiego wzrostu, drobnej budowy ciała, utykał na jedną nogę. [przypis tłumacza]

choćby niektórzy z tych panów mieli pęknąć — „pękanie z zazdrości” jest zdrowym zwrotem ludowym, który folklor aleksandrynizmu przekazał potem neoterykom rzymskim epoki augustowskiej. [przypis tłumacza]

choć marzną bose pięty, ku nam czoło ślesz… — Sokrates był ubogi, miał tam gdzieś w Atenach mały domek i kawałeczek gruntu, jako zeugita, lecz to zaledwie starczyło na utrzymanie żony i dzieci. Śmiano się, że chodzi boso, a co do hardego wzroku, to nawet Platon pisze, że mając wypukłe oczy, patrzał groźnie, „na kształt tura” (ταυρηδόν, Fajdon). Postać jego nadawała się do kpinek: potężne cielsko, krótki gruby kark, rysy twarzy grube, nos spłaszczony i ten wzrok „na kształt tura”. [przypis tłumacza]

Choć (…) nadzieją — Sonet Oronta jest typowym madrygałem, płaskim i zimnym, w stylu ówczesnej salonowej literaturki. [przypis tłumacza]

chociaż król, wyróżniał się uczynnością i troskliwością o przyjaciół, to jest godniejsze uwagi — podobne cnoty chwali Ksenofont u Cyrusa Młodszego (Anabaza I 9). [przypis tłumacza]

Choderlos de Laclos, który napisał najokropniejszą, najprzewrotniejszą książkę — Niebezpieczne związki. [przypis tłumacza]

Chodkiewicz (…) w liście słowami: „lepiej w kąt powrócić…” — Korespondencja J. K. Chodkiewicza, opracował Chomętowski, Warszawa 1875, str. 173. [przypis tłumacza]

chodziło o reputację starego greckiego poety, którego ojczyzna, jak również czas i miejsce zgonu, od dwóch tysięcy lat są nieznane — chodzi o Homera; w owym czasie toczył się w świecie literackim zajadły spór o wyższość starożytnych a współczesnych. [przypis tłumacza]

Chodzi (…) o jakąś kupkę błota — Krym [o który walczyły Rosja i Turcja; red. WL]. [przypis tłumacza]

Chodzi po ogrodzie, o tak — tu aktor naturalnie naśladuje chód wzburzonego Antoniusza. [przypis tłumacza]

Choiseul, [Etienne François de] (1719–1789) — minister [spraw zagranicznych] Ludwika XV, dzięki osobistym talentom i dobrym stosunkom z panią de Pompadour rządził wszechwładnie Francją. Po śmierci pani de Pompadour, nie mogąc pojednać się ze wschodzącą gwiazdą pani du Barry, uległ w tej nierównej walce i otrzymał dymisję. [przypis tłumacza]

chol ha-moed — cztery powszednie dni między pierwszymi i ostatnimi dniami świąt Sukot i Pesach. [przypis tłumacza]

Choreb — syn króla frygijskiego, Mygdona. [przypis tłumacza]

choroba rzuciła się na całe jego ciało, powodując rozmaite boleści… — opis choroby Heroda dowodzi, że Flawiusz nie posiadał naszych wiadomości lekarskich i że ową chorobę przedstawia tak, jakby ją przedstawił dzisiejszy prostak ze wsi. Z tego też powodu tłumacz musiał dobierać wyrażeń umyślnie nieścisłych, jak „ból na wnętrzu”, „żywot” itp., aby oddać ducha tekstu greckiego. Stąd też i rozbieżność między tłumaczami, którzy im ściślej chcieli się wysłowić, tym mniej szczęśliwie wywiązywali się z zadania. „Na wnętrzu” κόλου (κώλου, Dindorf), coli, in den Eingeweiden (Clementz) [pominięto tłum. na rosyjski]. Pape daje cały szereg znaczeń, między innymi: κώλου, jetzt richtig κόλου, Darm, wie κωλικός, Darm, Kolik. — „W żywocie” τοῦ ἤτρου, inflatio abdominis, im Unterleib (Clementz) [pominięto tłum. na rosyjski]. Pape: Unterleib, der Bauch vom Nabel abwärts. „Gdzie miał wstyd”, αἰδοίου, in pudendis, an den Schamteilen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Pape: τό αἰδοίου, die Scham, das Schamglied. Por. Euzebiusz, z syryjskiego Historia kościelna, (E. Nestle), str. 25. [przypis tłumacza]

choroba św. Eutropy z Ksaintes — róża, przeciwko której ten święty był patronem. [przypis tłumacza]

choroba św. Franciszka — czyli brak pieniędzy, przez aluzję do surowych ślubów ubóstwa mnichów tego zakonu. [przypis tłumacza]

Chory młodzian — Tytuł elegii Andrzeja Chenier. [przypis tłumacza]

chory wróbel — odniesienie do starożytnej przypowieści chińskiej. Za czasów panowania wschodniej dynastii Han (25–220 n. e.) dziewięcioletni Yang Bao, bawiąc się w górach Huayin (jap. Kainsan), pomógł leżącemu na ziemi wróblowi, którego zaczęły już zjadać mrówki po tym, jak został zaatakowany przez sowę. Yang Bao zaopiekował się nim i do wieczora ptak ozdrowiał. Tej samej nocy we śnie pojawił mu się wysłannik bogini Xiwangmu (jap. Seiōbo) i w podzięce ofiarował mu cztery białe pierścienie, przepowiadając, że każdy z jego potomków, aż po czwarte pokolenie, będzie nosić ów pierścień, który należy się tylko tym, którzy odznaczają się czystym sercem i dosięgną rangi tzw. „trzech ekscelencji” (chiń. sanfu, jap. sampu), co było zbiorowym określeniem trzech najwyższych urzędników w starożytnych Chinach. Należeli do nich: Najwyższy Sekretarz (chiń. taishi, jap. daishi), Najwyższy Guwerner (chiń. taif, jap. daifu) oraz Najwyższy Obrońca (chiń. taibao, jap. daiho). Słowa przepowiedni ziściły się i przez cztery następne pokolenia synowie Yang Bao służyli na urzędzie „trzech ekscelencji”. [przypis tłumacza]

Christian Winther (1796–1876) — klasyczny liryk duński. Jego zbiór poezji Drzeworyty jest w Danii nadzwyczaj popularny. [przypis tłumacza]

chrupać sroczkę — Wyrażenie francuskie: croquer pie. Całe to opowiadanie, mało zresztą zajmujące, wspiera się na tym kalamburze, obcym polskiemu językowi. [przypis tłumacza]

Chrysippos i Diodoros — Diodoros Kronos, jeden z Megarejczyków, uprawiających erystykę; wynalazł dowód mający obalić pojęcie możliwości (κυριεύων); zm. r. 307. Chrysippos (280–209), stoik, determinista, zbliżający się w wielu punktach do Schopenhauera, opiera się na zasadzie wystarczającej podstawy; ziszczanie się przepowiedni było mu upragnionym argumentem. Determinizm stoików ma charakter fatalizmu. [przypis tłumacza]

Chrysopolis — dziś Skutari (Złoty Róg) [ob. Üsküdar, dzielnica Stambułu na azjatyckim brzegu Bosforu; red. WL]. [przypis tłumacza]

Chrystus był podejrzany — Jak Port-Royal. [przypis tłumacza]

Chrystus czynił cuda (…) ziszczenia proroctw, które go dowodzą — Powstaje tu błędne koło, z którego wyjściem są cudy. [przypis tłumacza]

Chrystus, faryzeusze — Mk 2, 10; Łk 5, 20–24. [przypis tłumacza]

Chrystus leczy ślepego od urodzenia — J 9, 14. [przypis tłumacza]

Chrystus (…) pouczał, że istnieją dwa rodzaje grzeszników, jedni świadomi, drudzy nieświadomi, i że (…) będą ukarani, mimo że (…) niejednako — Łk 12, 47–48. [przypis tłumacza]

Chrystus powiada przeciwnie — J 17, 11. [przypis tłumacza]

Chrystus powiada, że Pismo świadczy o nim — J 6, 39. [przypis tłumacza]

Chrystus (…) słyszy was i odpowiada — aluzja do cudu w Port-Royal. [przypis tłumacza]

Chryzal — Molier grał Chryzala, żona jego Armanda Henrykę. Marcynę grała rzeczywista służąca Moliera, nosząca to samo imię. [przypis tłumacza]

Chryzyp (ok. 280–ok. 205 p.n.e.) — założyciel drugiej szkoły stoików, twierdził, że występki w świecie uważać można za śmieszne miejsca w komedii, które same dla siebie nie mają wartości, przynależą jednak do całości. [przypis tłumacza]

Chryzyp powiadał, iż szczery filozof wywróci tuzin koziołków (…) — Plutarch, O niekonsekwencjach stoików (De Stoicorum repugnantiis), 31. [przypis tłumacza]

Chryzyp (…) rodzaju — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 14. [przypis tłumacza]

Chryzyp wśród innych filozofów należy do najwzgardliwszych sędziów stanu zwierzęcego (…) — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie [Πυρρώνειοι ὑποτυπώσεις], I, 14. [przypis tłumacza]

Chrześcijańskie uczucia zbyt pana unoszą — Od początku tej sceny Elmira zachowuje ton bardzo dyskretnej ironii. [przypis tłumacza]

chrześcijanie i niewierni; katolicy i heretycy; Eliasz i Enoch, Antychryst — Apokalipsa św. Jana 11, 3. [przypis tłumacza]

chumec — kwaszony chleb. [przypis tłumacza]

chupa — baldachim. [przypis tłumacza]

Chutajczycy — Χουθαίωι, hebr. Kuthijim, od miejscowości Kutha (2 Krl 17, 24) == Samarytanie. [przypis tłumacza]

chwałę — chwałę jaka przypadnie wybranym w niebie. [przypis tłumacza]

Chwyćcież się bodaj najcelniejszej opinii (…) — większość myśli, zawartych w tym ustępie, zaczerpnięta jest z Cycerona (Księgi akademickie [Academica], II, 33). [przypis tłumacza]

Chwyć się mocy, by tu pomóc (arripe opem auxiliumque ad hanc rem) w przekładzie aliteracja według stylu Plautowskiego. [przypis tłumacza]

chwycił z pożaru † głownię — krzyżyk oznacza, że tekst jest w tym miejscu zepsuty, ἐκ τῆς φλεγομένης † φλογός (N), ἐκ τῆς φλεγομένης ὕλης (D). [przypis tłumacza]

chwyta Dionizę za rękę, kładzie ją… — w oryginale słowne qui pro quo w tym miejscu wypada znacznie grubiej. Bardzo podobna, ale o wiele swobodniejsza scena znajduje się w Tristramie Shandy (Rozdz. CCLXXII). [przypis tłumacza]

(chwyta ją i rozbraja) Nie czyń sobie tak wielkiej krzywdy — Szekspir odrzucił niemiły szczegół obszukiwania Kleopatry dla sprawdzenia, czy nie ma jeszcze jakiej ukrytej broni (Plutarch, 80). [przypis tłumacza]

Chwytałaś chciwie w swojej lubieżności co tylko mogłaś w co gorętszych chwilach — z tych wierszy prawdopodobnie Teofil Gautier wysnuł swą powiastkę pt. Jedna noc Kleopatry. [przypis tłumacza]

chyba, dalibóg, takich planów nie układa, aby najgłupsi u nas znali jego zamysły — z Pierwszej mowy olintyjskiej wynika jednak, że Filip nie taił się ze swymi awanturniczymi zamysłami. [przypis tłumacza]

chyba powiedzieć trzeba — χρὴ λέγειν, Clementza „sage man”, „powiedzmy” wcale nie odpowiada Papego „es braucht, es ist nöthig, es ist Pflicht”, ale raczej własnemu dopiskowi Clementza: „Viel nāher liegt es, an einen Betrug von Seiten des Josephus zu denken”; po dowód odsyła czytelnika do przedmowy swego przekładu Starożytności, gdzie rozpisuje się o „zarozumiałości” (Eitelkeit) Flawiusza i o szachrowaniu losami w Jotapacie. Ale Clementz przekładem swoim bardzo jaskrawo podkreślił „Eitelkeit” Józefa, jak to wykazaliśmy w uwagach do III, VII, 3, 16 i VIII, 5; tu zaś to „sage man” jest prawdziwym dysonansem nieco brutalnego humoru sędziowskiego doktora niemieckiego, który w wygodnym siedząc fotelu, na żadne tragiczne przejścia spokojnego bytu dzisiejszego niewystawiony, feruje wyroki moralne z uśmiechem na ustach, ani nie wnikając w grozę chwili, ani nie pytając się swego sumienia, jakby sam w podobnej sytuacji postąpił, bo dziś „einige sittliche Schwachen”, jak pisze dr Clementz o Flawiuszu, i „egoistische Klugheit kann man” także Niemcom „nicht wegleugnen”. [przypis tłumacza]

chyba senat i lud rzymski nad nierządne życie Witeliusza wstrzemięźliwość stawią Wespazjana, nad tyrana i okrutnika wodza zacnego — „Nie mniejszą mnie wspiera nadzieją twoja czujność, mądrość i oszczędność niżeli gnuśność, nieznajomość i okrucieństwo Witeliusza”, mowa Mucjana, Tacyt, tamże 77. [przypis tłumacza]

chyba że cię dzisiaj napiętnują i tak zamkną ci usta — kto nie uzyskał głosów, tracił, nie mówiąc o grzywnie, prawo występowania powtórnie ze skargą tego rodzaju; ponieważ tu szło o skargę o nieprawność wniosku, a ta stanowiła ważny oręż polityczny, więc mąż stanu dotknięty taką karą stawał się w „republice os” politycznym trupem. [przypis tłumacza]

Chyba, że jeszcze chcemy wysuwać, jak to przecie czyni Sokrates (…) — Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie, I, 4, 12. [przypis tłumacza]

Chyba że troszczyć się o cnotę znaczy psuć — por. Platona Apologia XVIII, koniec (przekład Witwickiego): „…namawiam młodych spośród was i starych, żeby się ani o ciało, ani o pieniądze nie troszczył jeden z drugim przede wszystkim, ani tak bardzo jak o duszę, aby była jak najlepsza, i mówię im, że nie z pieniędzy dzielność [areté po grecku, cnota, dzielność, zalety] rośnie, ale z dzielności pieniądze i wszelkie inne dobra ludzkie, i prywatne i publiczne. Więc jeżeli tak mówię i tym młodzież psuję, to może być, że to są rzeczy szkodliwe; ale jeśli ktoś twierdzi, że ja cokolwiek innego mówię, a nie to właśnie, ten kłamie”. [przypis tłumacza]

ciągłość — Ciągłość nauki. [przypis tłumacza]

ciąża Matyldy — Nawiasem mówiąc, chronologia tej ciąży nie wytrzymałaby, jak sądzę, krytyki ginekologa. [przypis tłumacza]

Ciało jednak polityczne, czyli zwierzchnik, wyprowadzając swe istnienie tylko ze świętości umowy, nie może nigdy zobowiązać się, nawet wobec drugiego, do niczego, co by sprzeciwiało się temu pierwotnemu aktowi… — przestrzeganie przepisów umowy pierwotnej nie stanowi obowiązku zwierzchnika. Zwierzchnik nie może mieć żadnych obowiązków. Jeżeli jednak działa wbrew umowie, przestaje istnieć; będąc bowiem tworem umowy, jako najwyższej normy, jest jedynie jej funkcją, może logicznie działać tylko na jej podstawie i w jej granicach. [przypis tłumacza]

Ciało kocha rękę (…) — tj. z punktu widzenia całego ustroju. [przypis tłumacza]

ciało to otrzymuje z mocy tego samego aktu swą jedność, swoją osobowość zbiorową, swe życie i swą wolę — na podstawie ważnie zawartej umowy stowarzyszenia powstaje korporacja prawna społeczeństwa, mająca swą własną osobowość prawną. Dla Russa osobowość ta społeczeństwa nie jest jednak jedynie idealna. Społeczeństwo, wiążąc ludzi rzeczywistym wspólnym interesem, skierowując wole jednostek ku wspólnemu celowi, ma jakby własne swoje „ja”, własną wolę i życie. [przypis tłumacza]

ci Cambremer mają nazwisko (…) kropkę — Niewybredna gra słów oparta na nazwisku Cambronne i na nazwie rzeczy, z którą nazwisko to się skojarzyło. [przypis tłumacza]

cicisbeo (wł.) — przyjaciel. [przypis tłumacza]

ci, co niesprawiedliwie zabierają majątki (…) zdradzają nie tylko przyjaciół, ale i siebie samych, z brudnej chęci zysku — Teramenes ma rację. Wybryki oligarchii wykopały jej grób w Atenach i w innych miastach Grecji. [przypis tłumacza]

ci, co przeszli takie wychowanie, nie wyruszają z łukiem i pociskami — szlachta, która odebrała wyżej opisane wychowanie, rusza w bój uzbrojona inaczej jak gimneci; perscy lekkozbrojni rekrutują się nie ze szlachty. [przypis tłumacza]

ci, co zasięgają wróżby (…) z krzyku ptactwa lub słów ludzkich, (…) także kierują się takim głosem — jeżeli np. ktoś, ważąc w myśli jakiś zamiar, usłyszy na ulicy z rozmowy dwóch przechodniów słowa: „Doskonale się uda”, to nie ów nieznajomy dał dobrą wróżbę, lecz bóg ją jego głosem objawił. Podobnie i innego rodzaju wyrocznie są głosem boga. [przypis tłumacza]