ZBIÓRKA KRYZYSOWA
Potrzebujemy 125 tys. zł do końca 2024 roku, żeby móc dalej funkcjonować. Dlaczego?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | grecki | hebrajski | mitologia grecka | potocznie
Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 546 przypisów.
Kacerze zawsze zwalczali te trzy znaki, których nie mają — Por. fragm. 844. [przypis tłumacza]
kacyk — rodzaj namiestnika prowincji. [przypis tłumacza]
Kadasa — Κάδασα (N), Κέδασα (D), LXX Καδές, Καδής; קֶדֶשׁ (Joz 19, 37), Wujek: Cedes, dziś Kedes (wieś, ruiny) w pobliżu jeziora Huleh (Merom). [przypis tłumacza]
kadisz — modlitwa za zmarłych, którą po raz pierwszy odmawiają tuż po pogrzebaniu zwłok wszyscy potomkowie osoby zmarłej płci męskiej. Kadisz odmawia się podczas każdej modlitwy porannej i wieczornej w ciągu pierwszego roku po śmierci człowieka, a następnie w każdą rocznicę śmierci. [przypis tłumacza]
kadisz — modlitwa za zmarłych. [przypis tłumacza]
Kadisz — modlitwa za zmarłych. [przypis tłumacza]
Kadisz — powszechna modlitwa codzienna, także modlitwa za zmarłych (kadisz sierocy); również potoczne określenie syna odprawiającego Kadisz w intencji zmarłych rodziców. [przypis tłumacza]
Kaduzjowie — lud na południowo-zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego, na północ od Medii; bezpośrednio nie graniczy z Medią ni z Armenią, jak tu sobie Ksenofont wyobraża. Gdzie indziej uważa Kaduzjów za sąsiadów Asyrii, nie Medii, jest więc sprzeczność. Medów, Armeńczyków, a po trzecie Kaduzjów: Ktezjasz podaje inne kraje: Baktrię, nad górnym biegiem rzeki Oksos, Chorazmię nad dolnym biegiem tejże rzeki (północno-wschodnie kresy państwa), partię między Baktrią a Hyrkanią (południowo-wschodnie wybrzeże Morza Kaspijskiego), Karmanię, na północny wschód od Zatoki Perskiej. [przypis tłumacza]
Kafarnaum — Καφαρναοὺμ, w Autobiografii: Καφαρνωκός; dosłownie: Wieś (Kafar) Nahuma (Nahum). Wieś Kafarnaum, wspomniana przez Józefa, a wedle ewangelii miasto, to dzisiejsze Tell-Hum; natomiast co do źródła tejże nazwy jedności między uczonymi nie ma; niektórzy mniemają, że jest nim 'Ain-et-Tin. [przypis tłumacza]
Kafartobę — Καφάρτοβαν. Wsie te [Betabris i Kafartoba] dziś nieznane. [przypis tłumacza]
Kafetra — Κάφεθρα (N), Καφεθρά (D). [przypis tłumacza]
kahał — gmina żydowska, może również oznaczać zarząd gminy. [przypis tłumacza]
kahał — gmina żydowska. [przypis tłumacza]
kahał — żydowska gmina wyznaniowa. [przypis tłumacza]
kajetu z jego pismami, które niedawno ogłosiłem — wydany w Paryżu w roku 1571 staraniem Montaigne'a. [przypis tłumacza]
Kajusz legł pod Filippi – rok 42 p.n.e.; Filippi: Φίλιπποοι, miasto w Macedonii, pierwotnie Krenides (miejsce źródeł), dzisiejsze ruiny Filibat albo Filibadżik (Boettger: Felibah, Felibedżik). [przypis tłumacza]
kalaganki — tj. wyznawczynie zasad księdza Johna (Jeana) Callaghana (1605–1654), Irlandczyka z rodu, doktora paryskiego fakultetu i proboszcza w Cour-Cheverny. Jezuici szczególnie atakowali tego Callaghana, sympatyzującego z jansenizmem. [przypis tłumacza]
Kalchedon a. Chalkedon — w Azji, naprzeciw Bizancjum. [przypis tłumacza]
Kalias, syn Jebkonika — syn Hipponika. Arystofanes robi zeń Hippobina, co dosłownie oddaje użyty wyraz. Kalias odziedziczył po ojcu olbrzymią fortunę, którą prędko na hulanki przeszastał. [przypis tłumacza]
Kalikles w Platonie (…) spoliczkowano — Platon, Gorgiasz. [przypis tłumacza]
Kalistrat — polityk starszy od Demostenesa, odznaczył się szczególnie w procesie oropijskim; zresztą niepopularny z powodu sympatii dla Sparty; wygnany, wrócił na własną rękę do Aten i zginął z wyroku sądu. [przypis tłumacza]
Kallias — prawnuk Miltiadesa, pasierb Peryklesa, strwonił rozrzutnym życiem ogromny majątek. W 390 r., w wojnie korynckiej, był strategiem, w 371 posłował do Sparty. [przypis tłumacza]
Kallias [Spartanin] — bliżej nieznany; prawdopodobnie wysłano go, by prowadził układy pokojowe, a gdy wracał, dodano mu do towarzystwa Persa, który miał za zadanie pozyskać Agesilaosa dla króla perskiego. [przypis tłumacza]
Kalliksejnos — członek Rady. Ksenofont wymawia i pisze jego nazwisko po jońsku; po attycku mówi się: Kalliksenos. [przypis tłumacza]
Kallirroe — Καλλιρρόη, cieplice po stronie wschodniej Morza Martwego, dziś Zerka-Ma'în. [przypis tłumacza]
Kalwariusz — Καλουάριος (N), Κερεάλιος (D), za tym ostatnim tłumacz łaciński, niemiecki i rosyjski. [przypis tłumacza]
kalwiniści zaś mówiąc in particulari to, co jest prawdą in communi — Kiedy powiadają, iż tylko sprawiedliwi przyjmują Chrystusa w Komunii św. [przypis tłumacza]
Kambal — nazwa Pekinu, stolicy Chin. [przypis tłumacza]
Kambizes (…) we śnie, że brat jego ma zostać królem Persji (…) — Herodot, Dzieje, III, 30. [przypis tłumacza]
Kamień na kamieniu — Mk 13, 2. [przypis tłumacza]
kamienie czernili. Tedy nie można już było widzieć ich z daleka — znakomita obserwacja. Dlatego też Mickiewicz w powietrzu nie widział czarnych kończyn skrzydeł bocianich, gdy pisał: „(bocian) rozwinął białe skrzydła, wczesny sztandar wiosny”. [przypis tłumacza]
kamienie młyńskie — młyn ręczny składał się z dwóch kamieni: dolny był nieruchomy, górny obracano korbą, wprawioną w ruch ręką człowieka, lub za pomocą zaprzęgniętego do niej osła. O takich górnych kamieniach tu mowa. [przypis tłumacza]
Kamienie mogą stać się dziećmi Abrahama — Mt 3, 9. [przypis tłumacza]
kamienie, za pomocą których Deukalion i Pyrra odbudowali rodzaj ludzki zniweczony poetyckim potopem — [por.] Metamorfozy Owidiusza. [przypis tłumacza]
Kamil Maupin — pseudonim panny des Touches, jednej z postaci cyklu Komedii ludzkiej Balzaka (Stracone złudzenia etc.). [przypis tłumacza]
kampania o Szkołę żon — Bezpośredni polemiczny charakter posiadają dwa jednoaktowe utwory Moliera napisane w tym czasie: Krytyka Szkoły żon oraz Improwizacja w Wersalu. [przypis tłumacza]
kampung (indonez.-malaj.) — tradycyjna wioska rdzennej ludności w Brunei w Indonezji, Malezji i Singapurze. [przypis tłumacza]
Kanada — Cabo di Nada: Przylądek Nic, jak ochrzcili Kanadę Hiszpanie, którzy odkryli ją zrazu i nic tam nie znaleźli. W całej księdze IV i V spotykamy ciągłe echa współczesnego rozkwitu podróżniczego i odkrywczego. [przypis tłumacza]
Kana — Κανᾶ, dzisiejsza wieś w Galilei Kâna el-Dżelîl. [przypis tłumacza]
kanały — urodzajność Babilonii podnosiły sztuczne kanały. [przypis tłumacza]
kanalia w konwulsjach — convulsionnaires (fr.): tak nazywano za panowania Ludwika XV grupę jansenistów, którzy wpadali w stan konwulsji w czasie modłów na grobie diakona Parysa, zmarłego w r. 1727. Epidemia ta przybrała znaczne rozmiary i dała powód do częstych rozruchów. [przypis tłumacza]
Kanata — Κάναθα, LXX Καάθ, Καάθ, Καανάθ, Κανάθ, קְנָת (LB 32, 42)? Dziś el-Kanawât? [przypis tłumacza]
kanclerz — Baron Gotz, znienawidzony przez szwedzką szlachtę doradca króla, został po jego śmierci uwięziony i stracony. [przypis tłumacza]
Kanclerz… dopowie resztę — znane w drastycznej legendzie powiedzenie Stanisława Leszczyńskiego, które tu sparodiowano. [przypis tłumacza]
kanclerzowi Michałowi — Zastanowić to może słusznie, iż Bielowski tak skory zazwyczaj w pragmatyzowaniu swoich domysłów, z kolei w tym miejscu, jakby dość już o Michale kanclerzu w życiorysie Galla nadmienił, nie widzi się w obowiązku dołączenia żadnego przypisu. Skądże wiedział najpierwej o rodowości jego polskiej? Czy tylko znowu z domysłu? Wyznać może nie chciał prostodusznie z Kownackim, iż „kto był ten Michał kanclerz, o którym Marcin wspomina, w tej chwili nie wie” („Pamiętnik Warszawski” 1819, nr 5, s. 115), ani z tłumaczącym znowu słowa tegoż na język łaciński Bandtkiem: quis hic fuerit, libere ignorare me profiteor. W każdym razie milczenie jego co do dat jakichś z życia tego kanclerza, bądź to na mocy katalogów, bądź innych źródeł, rzeczy nie poprawia. Ostatnią więc instancją są tylko znowu pewne orzeczenia samegoż Galla, który wielbiąc powyższego swego współpracownika, żadnych w istocie wybitniejszych śladów polskości Michała, jak polskości własnej nie zostawia. Entuzjazm wprawdzie, z jakim odzywa się o nim wszędzie, aż do podniesienia na stopień wielkości (magni Michaēlis), dowodzi, iż stanowisko zajmować mógł tenże nie tylko w oczach Galla podniosłe; ale nic więcej. [przypis tłumacza]
Kandyd czyli optymizm — Kandyd jest odpowiedzią na List o Opatrzności Jana Jakuba Rousseau oraz na „filozofię optymizmu” Leibniza, cieszącą się w owym czasie wielką wziętością. W swojej argumentacji ad hominem [tj. „do człowieka”, do konkretnej osoby; Red. WL.], przypomina nieco Sganarela z Molierowskiego Małżeństwa z musu, który, zniecierpliwiony krańcowym sceptycyzmem filozofa Marfuriusza, okłada go kijem, aby mu w najkrótszej drodze udowodnić, że nie wszystkie wrażenia są względne i zwodnicze. [przypis tłumacza]
Kandyd — najgłośniejsza z powiastek filozoficznych Woltera, wymierzona przeciw Leibnizowskiemu „optymizmowi” i filozofii spekulatywnej. [przypis tłumacza]
Kanibale śmieją się z króla dziecka — Aluzja do ustępu z Montaigne'a I, 30. [przypis tłumacza]
kantonista — Żyd przymusowo wzięty w wieku młodzieńczym do carskiego wojska, w którym służył dwadzieścia pięć lat. [przypis tłumacza]
kantor — śpiewak prowadzący modły przed pulpitem w bożnicy. [przypis tłumacza]
kantor — śpiewak prowadzący modły w bóżnicy. [przypis tłumacza]
[Kant] zastrzegł się przeciw nazywaniu jego filozofii idealizmem — zob. np. Wartenberg M. Kantowska argumentacja przeciwko idealizmowi, „Przegląd filozoficzny”, VIII, 2. 1905; zob. Schopenhauer: Über die Umarbeitung der „Kritik der reinen Vernunft” in der 2. Auflage, VI, 276 i n.; zob. Kant, Prolegomena, s. 68 i n. (Reclam). [przypis tłumacza]
Kapadocja — Καππαδοκία, kraj w Małej Azji. [przypis tłumacza]
Kapadocja — na prawym brzegu Halys, należała w tym czasie do Medii. [przypis tłumacza]
kapelusz rdzawociemny (causeam ferrugincani) — filcowy kapelusz z szerokimi kresami dla ochrony przed słońcem i deszczem używany przez żeglarzy, poza tym w ogóle w podróży; na oczy weź szmatkę (scutulam ob os laneam) — ma to być niby używana przez żeglarzy opaska na czole, tuż nad oczami, dla ochrony przed blaskiem słońca na morzu, a właściwie tylko przesłona twarzy, żeby utrudnić rozpoznanie Pleusiklesa. [przypis tłumacza]
Kapetowie — królewski ród Kapetów wiódł się, wedle popularnej gadki, od rzeźnika. [przypis tłumacza]
kapitę pszennej lub jęczmiennej mąki za cztery sigle — czyli 6 franków; w Atenach kosztowała ta sama ilość pszenicy około 20 centimów [tj. 1/5 franka], jęczmień połowę tego. Gdzie indziej było jeszcze taniej. [przypis tłumacza]
Kapłańską [koronę] zostaw innemu kapłanowi. […] twoja matka została kiedyś wzięta do niewoli — syn matki wziętej do niewoli jest niezdatny do pełnienia funkcji kapłana. Tak samo rzecz się ma z synem niewolnicy. [przypis tłumacza]
kapnomancja — wróżenie z dymu. [przypis tłumacza]
karać śmiercią — p. IV, III, 10 uwaga do słów „próg cudzoziemców” i V, V, 2. [przypis tłumacza]
kar a. kaffir (arab.) — niewierny, to samo co giafir lub giaur; nb. pierwsze dwie nazwy często stosowane i do Murzynów bantuańskich określanych jako Kafrowie. [przypis tłumacza]
Kardia — kolonia Miletu, w przymierzu z Filipem; Demostenes zalicza ją do attyckich posiadłości, gdyż leżała na terytorium attyckim i jeszcze Miltiades dla ochrony Kardii przed Trakami zamknął Chersonez od północy murem. [przypis tłumacza]
Karduchowie — być może przodkowie Kurdów. [przypis tłumacza]
kardynał Aquaviva — z neapolitańskiego rodu magnackiego. [przypis tłumacza]
Kardynał — Kardynał Richelieu [właśc. Armand-Jean du Plessis de Richelieu (1585–1642); przyp. red. WL], twórca Akademii Francuskiej i odnowiciel Sorbony. [przypis tłumacza]
Kardynał Pietro Bembo (1470–1547) — jeden z największych pisarzy i erudytów włoskich XVI wieku, autor dialogu Asolani, poezji lirycznych, prac językoznawczych i listów. [przypis tłumacza]
karfologia — febryczne drżenie rąk u umierających, jak gdyby chcieli zgarnąć niewidoczne przedmioty rozsypane na łóżku. [przypis tłumacza]
Karia jest krainą dla jazdy niedostępną — Karia jest krainą górzystą; poprzedni wodzowie otrzymali od eforów rozkaz, by ją atakować, o czym Tissafernes musiał wiedzieć. Nie były też dla niego tajemnicą rozkazy Agesilaosa, by miasta między Efezem a Karią zaopatrzyły targi w żywność i by Eolowie (północne części wybrzeża zachodniego) i Jonowie (na południe od Eolów) posyłali swe kontyngenty do Efezu. [przypis tłumacza]
Karia — południowo-zachodni brzeg Azji Mniejszej. [przypis tłumacza]
Kario (z gr. Καρίων) — zwykła nazwa niewolnika (którym tu jest kucharz), od Karii, nadbrzeżnego kraju południowej Małej Azji. W innych sztukach Plauta mają kucharze czasem „imiona mówiące”, jak np. Cylindrus: „Wałek do ciasta” lub Anthrax: „Węgiel”. Por. uwagi w Braciach (s. 3 i nast.) co do spisów osób, imion mówiących, wyglądu sceny, masek i in. [przypis tłumacza]
Karmel — Κάρμηλος, LXX Χερμήλ, כַּרְמֶל (Joz 19, 26). Pliniusz, Historia naturalna V, 17: „Promontorium Carmelum”. [przypis tłumacza]
Karmicielka — Demeter Karpoforos, której ramiona są pełne owoców ziemi. [przypis tłumacza]
Karneades odwiedził Archezilausa (…) — Cyceron, O granicach dobra i zła, V, 31. [przypis tłumacza]
Karnuntum — stacja wojskowa na prawym brzegu Dunaju, w Pannonii, gdzie Marek Aureli podczas wojny z Markomanami (170–174) stał przez zimę obozem. [przypis tłumacza]
Karol Edward — syn Jakuba Stuarta i wnuk Jakuba II, ur. w 1720 r., umarł w 1788. W r. 1745 wylądował w Szkocji, aby odzyskać tron angielski; pobity, udał się do Francji, potem do Włoch, gdzie umarł w niedostatku we Florencji. [przypis tłumacza]
karpaja — rodzaj tańca, „taniec plonów”, karpós: plon [słowo karpaia i sam taniec są znane tylko z tego fragmentu; red. WL]. [przypis tłumacza]
karpas — potrawa sederowa składająca się z pietruszki, spożywana podczas uczty sederowej w święto Pesach. [przypis tłumacza]
Karpazja — Karpacjum, miasto na Cyprze. [przypis tłumacza]
karri — indyjska potrawa z mięsa i jarzyn, zaprawna korzeniami; coś w rodzaju naszego bigosu. [przypis tłumacza]
Kartezjusz, właśc. René Descartes [(1596–1650)] — filozof francuski z XVII w., twórca nowoczesnej filozofii, autor głośnej Rozprawy o metodzie. [przypis tłumacza]
karty układa dla Cezara — srogi anachronizm, ale tylko w wysłowieniu. Creizenach twierdzi, że jest to użycie nowoczesnego sposobu mówienia, „a kto by elastyczne pojęcie anachronizmu chciał tak dalece rozszerzać, ten właściwie musiałby jako anachronizm przedstawić i to, że Brutus i Kleopatra mówią po angielsku”. Z tym wszystkim, prawdę mówiąc, wolelibyśmy, aby takich zwrotów nie było w dramatach o treści zaczerpniętej ze starożytności. Ten więcej razi, niż inne: o bębnach, dzwonach itp. [przypis tłumacza]
karykaturalny obraz de la Mettriego, nakreślony przez znakomitego historyka literatury Hettnera — zob. pierwsze wydanie jego [Hermana Hettnera] Historii literatury w. XVIII, Brunszwik 1856–1870, t. II: Historia literatury francuskiej. [przypis tłumacza]
Karystos — miasteczko na Eubei, sławne urodą mężczyzn, którzy uchodzili za ówczesnych Don Juanów. [przypis tłumacza]
Kasia — Katarzyna de Vauselles, jedyna postać kobieca, która znaczy się głębszym śladem w poezji Villona. W jakich okolicznościach odbyło się to „bicie” — nie wiadomo; słowa „na goło” pozwalałyby się domyślać, iż Villon może został z urzędu oćwiczony: kara, na jaką skazywano wówczas żaków, gdy mścili się za srogość damy za pomocą zelżywych piosenek. [przypis tłumacza]
kasja — kiddah, קָנֶה (Wj 30, 24), albo: kesi'ah, קִצְיעָה (Ps 45, 9) [kasja: silnie pachnący olejek wytwarzany z cynamonowca wonnego; red. WL]. [przypis tłumacza]
Kastelli — poeta liryczny i humorystyczny. [przypis tłumacza]
kaszel starczy — w oryginale jest „Altmannshusten”, nazwa angielska zaś nie jest podana. [przypis tłumacza]
Kataj — Kathay, imię nadawane w średnich wiekach Chinom. [przypis tłumacza]
Katamita… Adoneusa — tak to Rzymianie w gwarze ludowej przekręcali greckie imiona Ganimedesa (którego Jowisz porwał, przemieniwszy się w orła) i Adonisa, którego Wenus jednak wcale nie porywała, choć tak widocznie myśli Plautus. Menechmus, dowcipkując, sądzi, że ubrany w barwną szatę żony, wygląda co najmniej tak ciekawie i efektownie jak te obrazy. Nie trzeba sądzić, by rzymska publiczność ówczesna miała więcej smaku estetycznego niż on. [przypis tłumacza]
katapulty, wieże oblężnicze — katapulty: ὀξυβελεῖς, przyrządy, z których miotano strzały; wieże oblężnicze: ἑλεπόλεις. [przypis tłumacza]
Katarzyna de Vausselles — poszukiwania co do osoby Katarzyny de Vauselles pozostały daremne. Tyle wykryto, że istniała rodzina tego nazwiska i że mieszkała, za czasów Villona, w pobliżu klasztoru św. Benedykta, który służył za dom poecie. [przypis tłumacza]
Katarzyna Parr — szósta i ostatnia żona króla Henryka VIII, więc macocha księcia Edwarda, który był synem trzeciej żony króla, Joanny Seymour. [przypis tłumacza]
Katechizm uwodziciela — P. Arbelet ogłosił w r. 1909 („Revue politique et littéraire”) nieznany rękopis Henryka Beyle, datujący z roku 1803 (Beyle miał wówczas lat dwadzieścia). Jest to jak gdyby pierwszy szkic tej książki, szkic bardzo pierwotny. [przypis tłumacza]
Katiusz Insuber — współczesny Cyceronowi filozof rzymski, jeden z pierwszych wyznawców i komentatorów Epikura w epoce Rzeczypospolitej, autor zaginionego traktatu w 4 księgach O naturze rzeczy i o dobru najwyższym. [przypis tłumacza]
Kato, Dion i Brutus — stoicy, znani z życiorysów Plutarcha. [przypis tłumacza]
Kato nazwał go raz opojem (…) Masz, opoju — Plutarch, Kato Młodszy, 24 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]
katoptromancja — wróżenie ze zwierciadła. [przypis tłumacza]
Kato (…) w późnej starości jął się uczyć greckiego języka — Plutarch, Kato Starszy, 2 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]
Katullus — Κατύλλος (Catullus). [przypis tłumacza]
Kaunijczycy, z troskliwości o panowanie własnych bogów (…) — Herodot, Dzieje, I, 172. [przypis tłumacza]