Przypisy

szejgec — łobuz. [przypis tłumacza]

szekel — moneta, starożytna jednostka pieniężna używana na Bliskim Wschodzie i w Grecji, o wartości wahającej się od 1/50 do 1/100 miny. [przypis tłumacza]

Szekspir przestrzegał przed „malowaniem lilii i perfumowaniem fiołka” — Król Jan IV, 2 [Życie i śmierć króla Jana (The Life and Death of King John)]. [przypis tłumacza]

Szemini Aceret a. Szmini Aceres — ósmy dzień Sukot. W tym dniu zazwyczaj odmawia się modlitwę o deszcz. [przypis tłumacza]

„szermierze” — zaprawieni w dyskusjach mędrcy. [przypis tłumacza]

szeryf — w Anglii i w Ameryce wyższy urzędnik miejski, spełniający obowiązki sądownicze i policyjne w obwodzie swego hrabstwa, powiatu lub okręgu. [przypis tłumacza]

sześć doskonałości (skr. ṣaṭ-pāramitā, chiń. liuboluomi, jap. rokuharamitsu lub ropparamitsu) — to sześć cnót, jakie posiada bodhisattwa. Są to: doskonałość ofiarowywania, szczodrość (skr. dāna, chiń. bushi, jap. fuse, lub chiń. tan, jap. dan); doskonałość przestrzegania wskazań (jap. śīla, chiń. chijie, jap. jikai); doskonałość cierpliwości, wytrzymałość (skr. ksānti, chiń. renru, jap. ninniku); doskonałość wysiłku, wytrwałość (skr. vīrya, chiń. jingjin, jap. shōjin); doskonałość medytacji (skr. dhyāna, chiń. chanding, jap. zenjō); doskonałość mądrości (skr. prajā, chiń. panruo, jap. hannya). [przypis tłumacza]

sześćdziesięciu generałów — chodzi o osławionych „generalnych dzierżawców” [fr. fermiers général w dawnej Francji na podstawie zawartych odnawialnych kontraktów pobierali podatki w imieniu króla w zamian za sowite premie dla siebie; w XVII i XVIII w. stali się niezwykle bogaci; red. WL]. [przypis tłumacza]

sześć tysięcy siedemset — ἑξακισχίλιοι ἑπτακόσιοι (N), πεντακόσιοι (D), stąd u tłumaczy 6500. [przypis tłumacza]

Sześć wieków, sześciu ojców sześciu wieków (…) — Aug. De Genesi contra Manichaeos I, 23 (35). [przypis tłumacza]

(…) sześcioma organami zmysłów — skr. ṣaḍ-indriya, chiń. liugen, jap. rokkon. Dosłownie: „sześć korzeni”. Oczy, uszy, nos, język, ciało i umysł. [przypis tłumacza]

sześcset trzydzieści — τριάκοντα καὶ ἑξακοσίους (Niese), τρισχιλίους καὶ ἑξακοσίους (Dindorf), przeto u wszystkich tłumaczy 3600. [przypis tłumacza]

Szezyl — po hebr. imię gwiazdy Orion. Gwiazda ta uchodziła u starożytnych za wzniecającą burzę. [przypis tłumacza]

sziksa — dziewczyna nie-Żydówka. [przypis tłumacza]

sziraim — okruchy; zwyczaj zostawiania na talerzu resztek jedzenia na wypadek, gdyby przyszedł głodny biedak. [przypis tłumacza]

Szirej Tiferet (Szirej Tiferes) — pieśni o wspaniałościach. [przypis tłumacza]

sziwa — siedem dni ścisłej żałoby po zmarłym. [przypis tłumacza]

szkoc (l. mn. od szejgec) — hultaj. [przypis tłumacza]

szkoła dra Cecila Reddie'ego założona w Abbotsholme… — szkołę tę polscy czytelnicy znają z przekładu dzieła Demolins pt. Nowe wychowanie i z artykułów „Przeglądu Pedagogicznego” O szkołach nowego typu. Na wzór jej powstały we Francji L'école de Roches i podobna szkoła w Harzu. [przypis tłumacza]

Szkoła mężów — jedna z pierwszych komedii Moliera, przedstawia dwóch braci: cierpkiego i podejrzliwego Sganarela oraz pobłażliwego i ludzkiego Arysta. [przypis tłumacza]

Szkoła wojskowa nie jest obsadzona — wakujące stanowisko, o które ubiegał się ojciec pana de Guibert. [przypis tłumacza]

szkut — (gw.) chłopak, urwis; szkuta to duża łódź. [przypis tłumacza]

szlachcic to herbowy — docinek pod adresem dość rozpowszechnionej wówczas samozwańczej szlachty, rekrutującej się ze zbogaconych mieszczan, uzurpujących sobie ten tytuł. [przypis tłumacza]

Szlachta odbiega od pługa, i razem sto konfederacji. (…) Podpalali, mordowali, cerkwi nie szczędzili… A tymczasem Hajdamacy noże poświęcili — cały ten ustęp dowodzi nieobeznania się z historią ojczystą. Wiadomo, że w pamiętnym okresie konfederacji barskiej ukazywały się gdzieniegdzie bandy rabusiów, które w razie potrzeby pożyczały nazwiska u konfederatów celem ubarwienia grabieży zbójeckiej szlachetniejszym pozorem. Tradycja ludu mogła pomieszać istotę rzeczy z najkłamliwszym złudzeniem; poecie piszącemu omyłka podobna darowaną już być nie może. [Historycy wskazują na następujące przyczyny powstania kozackiego zwanego koliszczyzną: intrygi rosyjskie, mające na celu osłabienie konfederatów barskich; inspiracje duchownych prawosławnych, zaniepokojonych nietolerancją religijną konfederacji (forsowana przez króla Poniatowskiego tolerancja religijna miała wzmocnić pozycję prawosławia i Rosji w Polsce); niechęć chłopów na Ukrainie do szlachty. Red. WL]. [przypis tłumacza]

szli [nieprzyjaciele] na lewe skrzydło — Grecy nie wykonali zwykłego „w tył zwrot”, lecz wykonali obrót [całości formacji] tak, by linia pierwsza była znowu linią pierwszą, a ostatnia ostatnią. Przy zwyczajnym zwrocie w tył ostatni szereg stałby się pierwszym, a pierwszy ostatnim. Przy takiej zmianie frontu, przy której każdy żołnierz zachowuje swoje pierwotne stanowisko [względem nieprzyjaciela], pozostają nadal dawne nazwy skrzydeł. Zawsze ci sami żołnierze są w pierwszej linii, drugiej, itd. To samo skrzydło jest zawsze „prawe”, bez względu na dokonany obrót. [Ksenofont przez „lewe skrzydło” Greków rozumie to, co w pierwotnej formacji, przed pierwszym starciem w bitwie, było oddalonym od Eufratu lewym skrzydłem, a teraz, kiedy formacja znajduje się po przeciwnej stronie pola bitwy, stało się prawym skrzydłem; red. WL]. [przypis tłumacza]

szli plutonami — obok siebie (w linii bojowej) cztery plutony. [przypis tłumacza]

szli rówieśni (…) do muzycznych (…) szkół — obowiązkowe wychowanie młodzieży zaczynało się w dziesiątym roku życia; żacy (μειράκια) uczyli się pisać, czytać i deklamować wiersze (przeważnie Homera) u bakałarza (γραμματιστής). Nauka ta trwała 3 lata. Od trzynastego do szesnastego roku życia trwał wyższy kurs, który obejmował naukę gry na cytrze i śpiewu znanych lub poznawanych poematów, przy wtórze cytry u nauczyciela muzyki (κιθαριστής); równocześnie kształcono ciało u nauczyciela gimnastyki (παιδοτρίβης) w zapaśnictwie, na boiskach (παλαίστρα). Pierwszy stopień wychowania, γράμματα, pomija poeta, jako niezmieniony: postęp nie dotarł widać do ateńskich żaczków. [przypis tłumacza]

Szma Israel — Słuchaj Izraelu, modlitwa, wyznanie wiary w jedynego Boga. [przypis tłumacza]

Szma Israel (Szma Isroel) — modlitwa, wyznanie wiary w jedynego Boga. [przypis tłumacza]

Szma Izrael — dosł.: „słuchaj Izraelu!”. Są to pierwsze słowa modlitwy odmawianej dwa razy dziennie podczas nabożeństw porannych i popołudniowych. Tę najstarszą z żydowskich modlitw recytowali już kapłani w Świątyni Jerozolimskiej. W diasporze stała się ona niejako hasłem narodu żydowskiego. Z tym wyznaniem na ustach szli na śmierć żydowscy męczennicy wszystkich czasów. [przypis tłumacza]

Szmini Aceret (Szmini Aceres) — ósmy dzień Sukot. W tym dniu zazwyczaj odmawia się modlitwę o deszcz. [przypis tłumacza]

szminkę wtartą w skórę — białą szminkę sporządzano z bieli ołowianej (blajwajs), różową z morskiej trawy służącej do wyrabiania tańszej purpury albo z rośliny z rodziny szorstkolistnych zwanej anchusa lub enchusa (po polsku: farbownik lekarski, Anchusa tinctoria lub officinalis, rosnąca w krainach nad Morzem Śródziemnym i w Azji Mniejszej; w Polsce rośnie zawleczona odmiana, Anchusa italica). Szminki te wyraźnie wymienia Ksenofont w swym dziełku o gospodarstwie (rozdz. X, 2) w odniesieniu do strojenia się niewiast. [przypis tłumacza]

Szmone Esre — Osiemnaście Błogosławieństw. [przypis tłumacza]

szmor — przestrzegaj. W dekalogu nakaz przestrzegania soboty zaczyna się od słowa zachor i szmor. [przypis tłumacza]

Szmuel Jarchinoa — Jarchinoa pochodzi od słowa Jareach, które znaczy „księżyc”. Nazywano go tak przez wzgląd na jego wiedzę astronomiczną. [przypis tłumacza]

szósta odmiana, którą nazywał Kapucyngami — zakon kapucynów, założony w r. 1526, a zatwierdzony przez Pawła III w r. 1535. [przypis tłumacza]

Szósty [Patriarcha] — Chiń. Huineng, jap. Enō (638–713). Chiński mnich, będący uczniem Hongrena (jap. Gunin), od którego odziedziczył przekaz Dharmy zostając tym samym szóstym patriarchą w szkole chińskiego chan. Był propagatorem tzw. natychmiastowej ścieżki w praktyce buddyjskiej. [przypis tłumacza]

szofar — barani róg, w który dmie się uroczyście w święto Rosz-haszana i na zakończenie święta Jom-Kipur. [przypis tłumacza]

szofar — róg barani do trąbienia w czasie modłów w święta Rosz Haszana i Jom Kipur. [przypis tłumacza]

szofar — róg barani. [przypis tłumacza]

szofar — róg barani służący do trąbienia w Nowy Rok i Jom Kipur. [przypis tłumacza]

szofar — róg; starodawny instrument dęty z wydrążonego rogu baraniego. [przypis tłumacza]

szojchet — rytualny rzeźnik. [przypis tłumacza]

szojchet — rzeźnik rytualny. [przypis tłumacza]

szolem alejchem — dosł.: „pokój z wami”; przywitanie u Żydów. [przypis tłumacza]

Szolem alejchem (hebr.) — „Pokój wam”. Pozdrowienie. [przypis tłumacza]

Szolem Alejchem (hebr.) — Pokój wam (pozdrowienie). [przypis tłumacza]

Szor Habor — legendarny wół, byk pustynny pasący się na rajskiej łące, którego mięso — według wierzeń Żydów — spożywać będą sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. [przypis tłumacza]

Szor Habor — rajski byk. Po nadejściu Mesjasza jego mięso będzie spożywane na uczcie sprawiedliwych. [przypis tłumacza]

Szoszanas Jaakow — Róża Jakuba, pieśń-modlitwa. [przypis tłumacza]

Szpaczek młodszy — syn bogatego bankiera, prawdopodobnie towarzysz uciech młodości Villona. [przypis tłumacza]

sztrajmel — chasydzki kapelusz obramowany lisim futrem. [przypis tłumacza]

sztrajmł — kapelusz z lisim otokiem noszony w dni uroczyste przez chasydów. [przypis tłumacza]

sztrajml — chasydzki kapelusz obramowany lisim futrem. [przypis tłumacza]

Sztuka nudzenia polega na tym, aby powiedzieć wszystko — Wolter. [przypis tłumacza]

Sztukę tragiczną zaliczał tylko do sztuk bardzo zabawnych — Τὸ δημοτερπεστάτου τῆς ποιήσεως τὸ δρᾶμα. [przypis tłumacza]

sztuk, których naśladowanie następuje po sobie w czasie — wyraz fortschreitend albo consecutiv u Lessinga oznacza, że nie dostrzegamy od razu całego przedmiotu, jak np. na obrazie, tylko poszczególne jego części powoli, jak po sobie następują. [przypis tłumacza]

szturm w niego przypuszczę (ad eum vineam pluteosque agam) — dosłownie: „podsunę pod niego” (niby pod mury twierdzy) „machinę oblężniczą vinea” (ruchomy dach, osłaniający szturmujących przed pociskami nieprzyjaciół). [przypis tłumacza]

sztywny Bóg ogrodów — Priapus. [przypis tłumacza]

Szuflagan — sufragan. [przypis tłumacza]

Szukali świeżego, (…) jajka i nie znaleźli — odjęta bowiem została żądza współżycia wszystkim stworzeniom, w tym również kurom. [przypis tłumacza]

Szulchan Aruch — kodeks zawierający przepisy religijne regulujące postępowanie człowieka w każdej sytuacji. [przypis tłumacza]

Szulchan Aruch (Szulchon Oruch) — komplet przepisów religijnych oraz poradnik dobrych obyczajów ułożony w XVI w. przez Josefa Karo. [przypis tłumacza]

szydzić z północnego dzwonu — pić do rana. [przypis tłumacza]

Szymon, syn Giory — p. II, XIX, 2; u Tacyta (Dzieje V, 12) pomyłka: „Jan, którego nazywano Bargiora”; słusznie prostuje w dopisku Naruszewicz; Jan zresztą był synem Lewiego. [przypis tłumacza]

Szymon, syn Takeosa — υἱὸς Θακήου (N), υἱὸς Καθλᾶ (D). Ów Takeos zwie się w tekstach także Καθλᾶς i Κααθᾶς (p. dalej ustęp 4: Szymon, syn Kaatasa). [przypis tłumacza]

Szymon, wedle Aktów Apostolskich, ofiarował pieniądze — Dz 8,18–20. [przypis tłumacza]

Szynion — Chinon, rodzinne miasteczko R., któremu wielokrotnie poświęca w swym dziele pełne umiłowania wspomnienie. [przypis tłumacza]

szyruty (tamil. szuruttu) — rodzaj cygar przyciętych na obu końcach. [przypis tłumacza]

τὰς ψυχὰς άπείργομες ψευδέσι λόγοις εἴ κα μὴ ἄγηται άλαθέσι (gr.) — ludzi poskramiamy złudą, gdy nie da się prawdą. [przypis tłumacza]

Τί Πλειάδεστι κᾴμοι τί δ'ᾴστράσιν Βοώτεω (gr.) — „Ani mnie trapią Plejady,/ Ani Bojotesa gwiazda…” (Anacreon, Odae, XVIII, 10; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

τὸ μὲν οὗ καταπύθεται ὄμβρῳ (część jego psuje się na deszczu) — Homer, Iliada XXIII 328: miało być οὐ. Zarzucano, że to samo drzewo, które poeta dopiero co nazwał suchym, bezpośrednio potem mieni cokolwiek nadgniłym przez deszcz. Dlatego tenże sam Hippiasz zmienił οὐ na οὗ. [przypis tłumacza]

Tabaryn — jeden z uczestników kradzieży w kolegium Nawarskim, który gadulstwem swoim sprawił, iż rzecz wyszła na jaw, a później, na torturze wodnej, wydał wspólników. Stąd prawdopodobnie ironiczna aluzja do jego „prawdomówności”. [przypis tłumacza]

Tabor — Ἰταβύριον, hebr. תָּבוֹר, wierch, LXX Ταιθβὼρ, Θαβὼρ, Ἰταπύριον, dziś Dżebel-et-Tôr (dosłownie: Szczyt Wierch), Dżebel-et-Tûr (Boettger, Riehm). Uderzające jest, że Dżebel-et-Tor nazywają także Garizim, Górę Oliwną, wreszcie Górę Synaj. Górę Oliwną nazywano także Górą Światła, czyli Jasnogórą; nazwę Tabor wywodzono od Tabô-'ôr (rozświetlenie). Wszystkie te trzy góry owiane są właśnie tego rodzaju legendami i tradycjami obrządków (Garizim), w których pierwiastek ognia i zjawisk świetlnych jest podstawowy. Zdaje się, że do tych legend starano się nakręcić pochodzenie nazwy, która dziś składa się z dwóch jednej treści wyrazów, tylko archaicznego Tur i współczesnego Dżebel, co razem daje nazwę „góry”, która się zwie „górą”. [przypis tłumacza]

Tabor — Ἰταβύριον. [przypis tłumacza]

ta branża właśnie się odbiła od dna (…) tendencje rynku wydają się nadzwyczaj obiecujące — fragment o giełdzie, od „ta branża”, pominięty w wydaniach polskich. [przypis tłumacza]

tabulam rasam (łac.) — czystą tablicę. [przypis tłumacza]

tabula rasa — niezapisana tablica. [przypis tłumacza]

tabu — wyraz polinezyjski, oznacza urok, wyodrębnienie rzeczy świętych lub przeklętych, coś jakby zaczarowane koło. [przypis tłumacza]

tachnun — miłosierdzie. [przypis tłumacza]

Tachos — król Egiptu [(362–360 p.n.e.)], nieuznającego perskiej zwierzchności, syn i następca Nektanebo I. Gdy Ariobarzanes podniósł bunt, połączył się z nim i z Datamesem. [przypis tłumacza]

Tach toczyno… — zniekształcone ros. так точно, tak toczno: tak jest. [przypis tłumacza]

Tacito (…) concipimus (łac.) — „Chyłkiem, półgębkiem tylko szeptamy złe śluby” (Lucanus, Pharsalia, V, 104,; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tacitum (…) bonoque est (łac.) — „Lubię chodzić po lasu balsamicznych ścieżkach,/ Rozważając, co godne mędrca i poczciwca” (Horatius, Epistulae, I, 4, 7; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tacyt zauważa, że za panowania Ottona… — Dzieje I, 85. [przypis tłumacza]

Ta harda potęga, nieprzyjaciółka rozumu (…) — Ustęp ten pełen jest reminiscencji z Montaigne'a Prób III, 8. [przypis tłumacza]

Taillefer (…) zbrodni bez wyrzutów — Historia Taillefera znajduje się w noweli L'Auberge rouge. [przypis tłumacza]

Tajne Źródełko — po grecku Klepsydra, dosłownie: kradziona, skryta woda; wysoko na skale zamku ateńskiego jest niewielka pieczara, a w niej źródło, z którego dotychczas wodę czerpią dla Akropoli. [przypis tłumacza]

taką cacaną figurę — aluzja do okazałej postawy Ajschinesa. [przypis tłumacza]

taką jednak w sobie lekkość mają — δὲ κουφότητος, prae levitate, so leicht (Cl.). To cudne obrazowe wyrażenie Flawiusza tłumacze zaopatrzyli uwagami: слѣдуетъ конечно читатъ: тяжела ([=należy oczywiście czytać: ciężka; red. WL], Henkel) albo „D. h. leichttragend” (Clementz), gdyż na zjawiska przyrody nie patrzą okiem człowieka pierwotnego, który był zawsze poetą (p. Aleksandra Świętochowskiego, Poeta jako człowiek pierwotny, Kraków, 1896), ale okiem profesorów, którzy wiedzą, że wód tych „specifisches Gewicht verhält sich zu dem des destillierten Wassers nach Marcet wie 1211: 1000, nach Gay-Lussac wie 1228: 1000”. Opis Tacyta w Dziejach V, 6 jest zgodny z opisem Flawiusza. [przypis tłumacza]

taką samą odpowiedź, jaką dałem co do wszelkich form rządu — przy końcu rozdz. III, księgi III. [przypis tłumacza]

Taką teorię nazywam idealizmem transcendentalnym — „Nazywałem zresztą niekiedy także idealizmem formalnym, by go odróżnić od materialnego, tj. pospolitego, który o istnieniu samych rzeczy zewnętrznych powątpiewa lub też go zaprzecza. W niektórych wypadkach lepiej będzie podobno posługiwać się tym wyrażeniem, niż powyżej podanym, aby zapobiec wszelkiemu błędnemu tłumaczeniu”. Uwaga ta jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

tak ciemny — inne źródła żydowskie także przychylnie o nim się nie wyrażają, aczkolwiek miał on także swego obrońcę (p. Graetz, Geschichte der Juden, III, 530, uwaga 3). [przypis tłumacza]

tak do władz, jako też do panującego nad Persami Kambyzesa — Kyaksares prosił Kambyzesa, jako swego szwagra, o poparcie prośby, z jaką zwrócił się do władz państwowych perskich. Ksenofont wyobraża sobie, że między królem perskim a władzą państwową jest ten sam stosunek co między królem spartańskim a eforami i geruzją (radą starszych). [przypis tłumacza]

takich, których skłoniłeś do okazywania większego posłuszeństwa tobie niż swym rodzicom — zarzut ten często spotykał Sokratesa i niejeden ojciec czuł żal do niego. Drugi jego oskarżyciel, Anytos, garbarz, chciał do swego zawodu wdrożyć i syna, ale ten wolał towarzystwo Sokratesa i filozofię niż garbarnię. Daremne były przestrogi Sokratesa, stary był nieugięty, a w Sokratesie upatrywał przyczynę oporu swego syna. [przypis tłumacza]

takich pokojów, z których zapowiada się na przyszłość jak najwięcej wojen bratobójczych — pokój Antalkidasa, który w skutkach swych doprowadził do wojen Teban ze Spartanami i do nowego Związku Morskiego Aten. Pokój z 366 r., po zwycięstwach Epaminondasa, do którego Sparta nie przystąpiła. [przypis tłumacza]

Takiego ubioru — por. opis szat arcykapłana w Wj 28, 2–36. Starałem się wyzyskać słownictwo Wujka. [przypis tłumacza]

Takie jest zagadnienie podstawowe, którego rozwiązanie przynosi „Umowa społeczna” — społeczeństwo polega na zjednoczeniu sił wielu ludzi i na jednolitym ich kierownictwie. Cała trudność leży w tym, jak taką jedność uzyskać, by każda jednostka w skład jej wchodząca pomimo to pozostała wolna, tzn. słuchała tylko samej siebie i nie była zmuszona do postępowania wbrew własnej racjonalnej korzyści. Umowa społeczna zatem musi mieć treść, która by godziła te pozornie sprzeczne elementy: musi odpowiadać celowi jedności, równocześnie zaś nie może gwałcić natury człowieka. [przypis tłumacza]

takiej zapłaty od Filipa za uzyskanie pokoju — Demostenes przedstawia pokój jako deskę ratunku dla Filipa; ale Filip właśnie co zdobył Olint, złamał Kersobleptesa i do ostatniej chwili grasował nad Hellespontem, Ateńczycy zaś, w zupełności odosobnieni, jak się okazało z poselstw Eubulosa, nie mieli nic lepszego do wyboru. [przypis tłumacza]

takie sceny, jak II, 5 w trzeciej części Henryka VI — dobry a słaby król w pobliżu pola bitwy przysłuchuje się żalom mimowolnego synobójcy i ojcobójcy. [przypis tłumacza]