Przypisy

Idź precz (…) lizać słupy Megaklesa — tj. do pałacu wuja, któremu z tych wielkich bogactw i z tego państwa został się pałac z pięknymi kolumnami, ale jeść tam nie ma co, chyba musisz lizać owe stylowe słupy. [przypis tłumacza]

Ieśli na rozdział w Taiawencie… — głośna ówczesna książka kucharska. [przypis tłumacza]

Ifigenia przez Orestesa rozpoznana została wskutek wysłania listu… — zob. Eurypides, Ifigenia w Taurydzie 747–821. [Ifigenia, siostra Orestesa, miała zostać przez własnego ojca złożona na ofiarę Artemidzie, lecz w ostatnim momencie bogini uratowała ją od śmierci na ołtarzu, zastąpiła ją łanią i przeniosła do dalekiej Taurydy. Od ponad 10 lat żyje jako kapłanka Artemidy z dala od ojczyzny. Służba świątynna chwyta dwójkę cudzoziemców i przyprowadza do niej, by zgodnie ze swoim zwyczajem w akcie zemsty za dawną krzywdę złożyła ich na ofiarę. Jak się okazuje, nieznajomi pochodzą z jej rodzinnego miasta, więc Ifigenia chce uwolnić jednego z nich i przekazać za jego pośrednictwem list do brata. Treść pisma, odczytana przez nią na głos, na wypadek, gdyby posłaniec utracił list, ujawnia jej tożsamość. W odpowiedzi Orestes, ujawniając się jej, jako dowód swojej tożsamości przytacza zdarzenia z młodości w rodzinnym domu; red. WL] [przypis tłumacza]

Ifigenia w Aulidzie, w niczym bowiem niepodobna jest jako błagająca występującej później — Eurypides, Ifigenia w Aulidzie 1213 i nast., 1368 i nast. A przykładem charakteru… — Arystoteles nie przytoczył przykładu na charakter niewiernie oddany. [przypis tłumacza]

Ifikrates — wybitny generał ateński; obejmuje dowództwo w wojnie korynckiej, a ustępuje ze służby w wojnie z sprzymierzeńcami, oskarżony o zdradę. [przypis tłumacza]

I gdyby matce czynów i godzin, Wieczności, Wyrwał się z rąk bezwładnych wąż — obok tysiącznych znaczeń symbolicznych wąż zwinięty w pierścień, w którym ogon styka się z paszczą, był godłem wieczności. [przypis tłumacza]

I gdy (…) kija? — Nieomylnym instynktem kobiecym Celimena umie sprowadzić sprzeczkę na teren, na którym rola Alcesta z konieczności staje się komiczną. Jakoż Alcest nie uniknie pułapki, jak nie uniknął jej poprzednio z Filintem: tyrada jego tuż potem jest z rzędu tych, które nieodzownie ośmieszają mężczyznę w oczach kobiety. Alcest sam czuje to może, mimo to brnie coraz więcej tym podrażniony. [przypis tłumacza]

Igneus (…) origo — Vergilius, Aeneida, VI, 730. [przypis tłumacza]

Ignoratur (…) se — Lucretius, De rerum natura, I, 113. [przypis tłumacza]

I gotują się wyświecić z Kościoła ludzi, którzy odmawiają tego wyznania — Chodzi o słynne „5 twierdzeń” Janseniusza. [przypis tłumacza]

igrzyska gimniczne — [w których rywalizacja wymaga sprawności fizycznej, np. biegi, zapasy, walka na pięści], prócz nich są jeszcze wyścigi konne i zawody muzyczne. [przypis tłumacza]

I jedzenie, i wożenie — cibatus commeatusque. [przypis tłumacza]

I jeżeliby taki szermierz… — Ksenofont każe tu swemu bohaterowi posługiwać się indukcyjną metodą Sokratesa, mianowicie gromadzeniem przykładów i wnioskowaniem z analogii. [przypis tłumacza]

Ijofon — syn Sofoklesa, tęgi poeta, ale posądzano go, że mu ojciec pomaga lub że korzysta z ojca pism. [przypis tłumacza]

Ikarios (mit. gr.) — ojciec Penelopy. [przypis tłumacza]

ilekroć razy stosunek podwojony wzrasta lub maleje… — stosunek podwojony jest według Beaulavona wynikiem pomnożenia dwóch równych stosunków, z których każdy nazywa się stosunkiem pojedynczym. A zatem $(Zw\; :\; Rz)\; \times \; (Rz\; :\; P)$, ponieważ zaś $Zw\; =\; 1$, więc w wyniku otrzyma się $(P\; \times \; Rz)\; :\; Rz$. Wykładnikiem stosunku będzie zatem $P$ ($P$ wyrażone liczbą ludności wyznaczy siłę rządu). [przypis tłumacza]

ilekroć zastanawiam się nad rządami, zawsze w badaniach mych znajduję nowe powody miłowania rządu mego kraju! — hołd złożony Genewie: jej ustrój najbliższy jest ideałowi prawności, wyłożonemu w Umowie. [przypis tłumacza]

ile stóp pchlich jesteś ode mnie oddalony? Przecie, jak mówią, takimi pomiarami się zajmujesz — docinki Syrakuzańczyka opierają się na komedii Arystofanesa pt. Chmury (w. 145), ośmieszającej Sokratesa. Przedstawiono ją w teatrze w 423 r., a zatem w roku 420, kiedy uczta nasza się odbywa, mogły dowcipy odnoszące się do Sokratesa być jeszcze w pamięci i krążyć między ludem. Ksenofont podczas przedstawienia komedii był jeszcze dzieckiem, znał ją tylko z lektury. [przypis tłumacza]

ile to wart był talent złota — talent attycki wart był przeszło 5000 koron. [przypis tłumacza]

ile że wojna domowa jest największym nieszczęściem — W tym i w wielu poprzedzających ustępach mieszczą się aluzje do frondy, którą Francja przebyła i od której wiele ucierpiała. [przypis tłumacza]

ileż nieszczęść spadło na ostatniego księcia Burgundii (…) Czyliż rycina pieczęci nie była pierwszą (…) — por. Pamiętniki Filipa de Commines, V, 1; Plutarch, Życie Mariusza. [przypis tłumacza]

Ileż zwad (…) stworzyła na świecie wątpliwość co do znaczenia sylaby hoc — Montaigne ma tu na myśli kontrowersję katolików i protestantów w kwestii dogmatu transsubstancjacji. [przypis tłumacza]

Iliada niechęci (odiorum Ilias) — zwrot przez Plauta zapewne z greckiego oryginału przejęty (Ίλιάς κακών Demostenesa), zawdzięcza swe powstanie motywowi gniewu Achillesa, który jest głównym wątkiem całej wielkiej epopei. Zwrotu tego (niewątpliwie pod wpływem Plauta) użył też Cicero: tanta malorum impendet Ilias (Att. VIII, 11, 3). Publiczność Plauta musiała widocznie już coś niecoś wiedzieć o epopei Homera. [przypis tłumacza]

Ilirowie — ludność niegreckiego pochodzenia w płn.-zach. części Bałkanu, bardzo szeroko rozgałęziona w Europie południowej w czasach przedhistorycznych. [przypis tłumacza]

Ilirowie — na zachodnim pobrzeżu Adriatyku, oddzieleni od morza tylko Dalmatami. [przypis tłumacza]

Iliud (…) una (łac.) — „Lecz tego ci nie mówią, że w owych opałach,/ Nie będziesz miał tych pragnień ani zachceń zgoła!” (Lucretius, De rerum natura, III, 913; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Illa lingua ac character quo antiquitus scripta est (…) (łac.) — Ks. II: „Ów język i charakter, w którym z dawien dawna spisane było prawo, przetrwał tak aż do Siedemdziesięciu”. [przypis tłumacza]

Illam (…) ruinam (łac.) — „Więc jeśli przemoc sroga przedwcześnie mi porwała/ Tę lepszą część mej duszy;/ To na cóż czekam jeszcze z tą drugą częścią z ciała/ Z tym „ja” mniej miłym, wiotszym?/ Wszak dzień ów, dzień rozłąki, obu nas w grobie kruszy!” (Horatius, Odae, II, 17, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ille (…) amor — Ovidius, Remedia amoris, 429. [przypis tłumacza]

ille beatus (…) est (łac.) — „Tego szczęście jest złote, jego pozłacane” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 115; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ille (…) caput (łac.) — „Choćbyś głowę żelazem i spiżem spancerzył,/ Śmierć ją wydrze zbyt snadno z tej mocnej fortecy” (Propertius, Elegiae, III, 18, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ille (…) omnia — Terentius, Adelphi, IV, 2, 9. [przypis tłumacza]

Ille (…) senis — Horatius, Satirae II, 1, 30. [przypis tłumacza]

Ille simul manibus tendit divellere nodos (łac.) — Oburącz targa z siebie dręczące kajdany. [przypis tłumacza]

Ille (…) texit — Vergilius, Georgica, I, 466. [przypis tłumacza]

Illisos (…) sua — anonimowy wiersz łaciński. [przypis tłumacza]

Illiterati (…) rigent — Horatius, Epodes, 8, 17. [przypis tłumacza]

Illud (…) facit — Martialis, Epigrammata VII, 62, 6. [przypis tłumacza]

I love and hate her (ang.) — Kocham ją i nienawidzę. [przypis tłumacza]

Iluż widzi się zwyczajnych ludzi (…) odmiany — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, V, 40. [przypis tłumacza]

Iluż wielkich dyplomatów (…) — E. i J. de Goncourt, La Femme au XVIII siècle. [przypis tłumacza]

Il y a à parièr, que toute idée publique, toute convention reçue est une sottise, car elle a convenue au plus grand nombre (fr.) — Można założyć się, że każda myśl ogólnie przyjęta, każdy uznany pogląd jest głupstwem, ponieważ odpowiada większości. [przypis tłumacza]

imago (łac.) — Obraz (Boga). [przypis tłumacza]

I matka ich nieboszczka — Jasnym jest, że Elmira jest drugą żoną Orgona, prawdopodobnie znacznie młodszą od niego. [przypis tłumacza]

im bardziej podupada potęga państwa, tym bujniej wzrosły ich fortuny — aluzja do stosunków panujących wśród finansistów ze stronnictwa rozwagi. [przypis tłumacza]

im bardziej się jej zaprzecza, tym więcej nastręcza się sposobności do ustalenia jej za pomocą nowych dowodów — silny wyraz sceptycyzmu Russa wobec pytania, czy narody takie, jakie są, naprawdę zdolne są utworzyć idealne społeczeństwo prawne. [przypis tłumacza]

imć panu Grynieńskiemu… — Filip Brunei de Grigny, człowiek zrujnowany i wiecznie goniący za pieniędzmi. [przypis tłumacza]

imiona aniołów — ἀγγέλων ὀνόματα. Graetz słusznie mówi: „Mit dem Geheimnisse des Gottesnamens hing aufs innigste die Bedeutung der Engelnamen zusammen” (III, 95). „Czemu mnie pytasz o imieniu moim?” (Rdz 32, 30). Patrz Karłowicza O człowieku pierwotnym, rozdział „Cudowna moc słów”. Wskutek nakazu „nie będziesz używał imienia mego nadaremno” zaginęła tradycja wymawiania wyrazu יְהוָֹה (Jahwe), owego Flawiuszowego świętego tetragramu, „świętego napisu”, który składał się z czterech liter (patrz dalej V, V, 7). [przypis tłumacza]

Immortalia (…) notantes — Lucretius, De rerum natura, V, 122. [przypis tłumacza]

Immunis (…) mica (łac.) — „Kto czystą ręką dotknie ołtarzy,/ Choć nie da bóstwu żertwy bogatej, Gdy świętą mąkę i sól zapraży/ Snadnie ubłaga gniewne penaty” (Horatius, Odae, III, 23, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

i może przytłumia — Wyrazy te opuszczone są w wyd. 1774 r. (Amsterdam). [przypis tłumacza]

impellens (…) ruina — Lucretius, De rerum natura, I, 149. [przypis tłumacza]

Imperet (…) hostem (łac.) — „Ma, dopóki wróg walczy, władzy, siły zażyć,/ Ale gdy wróg na ziemi, ma mieć nad nim litość” (Horatius, Odae, II, 51; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

imperiti (…) errent — Quintilianus, Institutio oratoria, II, 17. [przypis tłumacza]

Impiger (…) coacta — Lucanus, Pharsalia, IV, 798. [przypis tłumacza]

Impius (…) habebit — Vergilius, Aeneida, I, 71. [przypis tłumacza]

impluvium — nazywał się wielki czworokątny otwór w dachu tej części domu rzymskiego, która zwała się atrium i stanowiła pewnego rodzaju kryty krużganek czy „hall” z wejściami do pokojów i dalszych części domu. Przez impluvium wchodziło światło i ściekała (do znajdującego się na dole compluvium, czyli sadzawki) woda deszczowa. [przypis tłumacza]

Imponit (…) honestis — Iuvenalis, Satirae VI, 444. [przypis tłumacza]

Importa di domesticare… (wł.) — Trzeba oswoić się z nowym zamysłem. [przypis tłumacza]

Importunus (…) Quaercus — Horatius, Odae IV, 13, 9. [przypis tłumacza]

imprimatur — pozwolenie drukowania. [przypis tłumacza]

I must die (ang.) — Muszę umrzeć. [przypis tłumacza]

im więcej doskonałości posiada jakaś rzecz, tym więcej jest czynna i tym mniej bierna, i odwrotnie, im więcej działa, tym jest doskonalsza — [Spinoza,] Etyka V, 40. zob. określenia czynności i bierności w Etyce III, Okr. 2. W geometryzującym układzie Etyki to twierdzenie znajduje się dopiero pod koniec, ale w streszczeniu, które jest podane w Przydatku do części IV, znajduje się na początku, w Rozdziale 2. [przypis tłumacza]

im więcej tej siły zużywa wobec swych własnych członków, tym mniej mu jej zostaje do działania wobec całego narodu — członkowie rządu nie kierują się w swych działaniach interesem rządowym, lecz własnym swym interesem, dbają raczej o swoje sprawy niż o sprawy rządowe. To samo już osłabia działalność wielogłowego rządu. Co więcej jednak, rząd musi wskutek tego skierowywać swą energię na własnych swych członków, by utrzymać ich w karbach, i w ten sposób zużywa znaczną część swej siły. [przypis tłumacza]

Im więcej (…) własna — Du Belloi, Tragédie du Siège de Calais. [przypis tłumacza]

im większy jest stosunek w znaczeniu geometrycznym, tym mniej można mówić o stosunku w znaczeniu potocznym… — wyraz „stosunek” ma dwa znaczenia: matematyczne i potoczne. W pierwszym sensie oznacza on iloraz z podziału jednej wielkości przez drugą (np. $12\; :\; 4$). Im większa zachodzi różnica między obydwoma wyrazami, tym iloraz, a więc stosunek jest większy (np. $2\; :\; 2\; =\; 1$, $4\; :\; 2\; =\; 2$, $10\; :\; 2\; =\; 5$). W codziennym języku mówi się o stosunku pomiędzy dwoma przedmiotami, gdy są do siebie podobne; im większe podobieństwo, tym więcej zachodzi stosunków między tymi przedmiotami. [przypis tłumacza]

Im zarząd publiczny jest liczniejszy, tym bardziej stosunek między księciem a poddanymi maleje (…) potrzeba więc pośrednich stanów… — im rząd liczniejszy, im więcej wchodzi w skład jego obywateli, tym jest bliższy narodowi, tym lepiej z nim związany, a wola jego tym łatwiej identyfikuje się z wolą powszechną. Przeciwnie, im rząd ma mniej członków, tym bardziej oddala się od narodu i tym silniej przemawia w nim wola grupy, tłumiąca wolę powszechną. Stąd potrzeba licznych ciał pośrednich, które by przez swoje znowu wole odrębne neutralizowały wolę rządu, stanowiąc równocześnie łącznik między rządem a poddanymi. — Monteskiusz uważał (z innych powodów) istnienie władz pośrednich za istotną cechę monarchii. [przypis tłumacza]

in 4-to — w oryginale: Quartant. [przypis tłumacza]

inaczej wyglądałaby Grecja, gdybym użył tego wyrażenia, nie tamtego, albo tak machnął ręką, nie owak? — ironia pogańskiego mówcy z IV w. przed Chr. podobała się królowi teologów zachodnich z IV w. po Chr.: św. Augustyn cytuje ten ustęp w polemice z Kreskoniuszem. [przypis tłumacza]

In aequo (…) amittendae — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, XCVIII. [przypis tłumacza]

in arbitrio nostro positum non esse, nos probos, vel malos esse — w postanowieniu (akcie woli) naszym nie tkwi to, czyśmy prawi czy źli. [przypis tłumacza]

Incedis (…) doloso — Horatius, Odae, II, I, 7. [przypis tłumacza]

Incipit liber (…) subiungitur — rozpoczyna się księga O sztuce miłowania i o wzgardzeniu miłości, wydana i zebrana przez magistra Andrzeja, kapelana króla francuskiego, pisana dla Galteriusa, przyjaciela swego, żądnego wojowania w armii miłosnej. W tej księdze niewiastę wszelkiej rangi i stanu mężczyzna wszelakiego stopnia i rzemiosła do miłości uczenie zaprasza; w samym zaś końcu tej księgi traktuje się o wzgardzeniu miłością. [przypis tłumacza]

Inclina cor meum, Deus (łac.) — „Nachyl serce moje, Boże” (Ps 118, 36). [przypis tłumacza]

Incline cor meum. Deus, in… (testimonia tua) (łac.) — „Skłoń serce moje Boże do Twoich świadectw”. [przypis tłumacza]

in communi et in particulari (łac.) — tj. rzeczy można rozumieć w znaczeniu ogólnym lub szczegółowym. [przypis tłumacza]

In culpa (…) unquam (łac.) — „Duch nasz winę ponosi, co się z nami nosi” (Horatius, Epistulae, I, 14, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Inde (…) alto (łac.) — „Wtedy tak rzekł Eneas z wyniosłego łoża” (Vergilius, Aeneida, II, 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Inde (…) colit — Iuvenalis, Satirae, XV, 37. [przypis tłumacza]

Indeed, a big sportsman (ang.) — naprawdę wielki sportowiec. [przypis tłumacza]

Inde (…) meae — Martialis, Epigrammata, XI, 22, 7. [przypis tłumacza]

Indignare (…) est — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 91. [przypis tłumacza]

In divitiis (…) gravissimum est (łac.) — „Siedzący na swych skarbach nędzarze to rodzaj najstraszliwszej jest nędzy” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 74; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Indum (…) rosa — Vergilius, Aeneida XII, 64–69. [przypis tłumacza]

Indupedita (…) vinclis — Lucretius, De rerum natura, V, 871. [przypis tłumacza]

Iners (…) est — Seneca, Oedipus, III, 7. [przypis tłumacza]

In ferrum (…) vitae — Lucretius, De rerum natura, I, 461. [przypis tłumacza]

Infirmum (…) hominibus — Biblia, 1 Kor 1:25. [przypis tłumacza]

Ingrediens mundum (łac.) — Hbr 10, 5. [przypis tłumacza]

Inguina (…) aquis (łac.) — „Safianem czarnym pachoł srom okrył starannie/ I choć się kąpiesz naga, stoi przy waćpannie?” (Martialis, Epigrammata, VII, 35, l; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

i nic nie stanęłoby na przeszkodzie (…) podążałem tropem wenecjanek — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

I nie mów (…) odpowiedzialni — to znaczy: każdy winien sądzić według własnego uznania. [przypis tłumacza]

Inimici Dei terram lingent (łac.) — Ps 71, 9. [przypis tłumacza]

In manicis (…) rerum est (łac.) — „W kajdankach i na rączkach i na nóżkach obu,/ Dam cię więzić, a przy tym i straż bezlitosną!”/ „To mnie sam Bóg, gdy zechcę, uwolni”. Ja sądzę,/ Że chciał rzec: „Umrę” — bo śmierć wszystko tutaj kończy! (Horatius, Epistulae, I, 16, 76; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

in me omnis spes est mihi — por. Terentius, Adelphoe, III, 5, 9. [przypis tłumacza]

In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te et in misericordia (…) (łac.) — „W chwili gniewu skryłem nieco twarz moją przed tobą; ale w miłosierdziu wiecznym zlituję się nad tobą, mówi Pan, odkupiciel twój”. [przypis tłumacza]

Inna reguła za Mojżesza, inna obecnie — Por. fragm. 843. [przypis tłumacza]

in negotiis (…) causa — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 22. [przypis tłumacza]

Innego zaś wypadku nadto już nie ma, bo koniecznością jest, że albo ktoś czyni cokolwiek, albo nie czyni, i czyni albo z wiedzą, albo bezwiednie — Właśnie z zestawienia tego wynika, że jest jeszcze wypadek czwarty, ten, o którym Arystoteles zaraz w następnym mówi zdaniu, uznając go za najniewłaściwszy. [przypis tłumacza]

innej damy — pani de Boufflers, przyjaciółka księcia Conti [Marie-Charlotte de Campet de Saujon (1725–1800) była żoną księcia Edouarda de Boufflers-Rouverel, a kochanką Ludwika Franciszka Burbona, księcia de Conti; red. WL]. [przypis tłumacza]