Przypisy

K. M. A. — Koło Miłośników Avonlea (por. Ania z Avonlea). [przypis tłumacza]

knysza — ciasto nadziewane kaszą lub serem. [przypis tłumacza]

Kobieta wiejska oskarżała przed hetmanem armii (…) — Froissart, IV, 87. Hetmanem owym był Bajazet I. [przypis tłumacza]

Kobieta zmienną (…) wierzy jej — [fr.:] Souvent femme varie,/ Bien foil est qui s'y fie. [przypis tłumacza]

kobietom — Parkom, wróżkom. [Parki w mit. rzym. to personifikacje przeznaczenia, trzy boginie, które przędły i przecinały nić ludzkiego losu, odpowiednik Mojr w mit. gr.; red WL] [przypis tłumacza]

Kobiety zażywają tu wielkiej swobody (…) noszą tylko jedną zasłonę — w Persji noszą ich cztery. [przypis tłumacza]

kochanek — użyty w daw. znaczeniu wielbiciela, zalotnika. [przypis tłumacza]

kochankowi — Stendhal używa na ogół wyrażenia amant (kochanek) w staroświeckim znaczeniu zalotnika. [przypis tłumacza]

Kogoż oskarża on? Cezara. Że wydarłszy Sycylię… — aluzja do wypadku historycznego, który poeta zupełnie pominął. Por. Wstęp. [przypis tłumacza]

Kogo zadowala życie spekulatywne (…) — okres od słów: „Kogo zadowala” do: „wzrokowi niewidoczny” opuszczony został w drugim wydaniu (podpisanym 23 kwietnia 1787) i w następnych. [przypis tłumacza]

Koguty jego wciąż biją moje… — walki kogutów i kuropatw były to ulubione rozrywki Rzymian ówczesnych; przedstawione wiernie za Plutarchem. [przypis tłumacza]

Kohelet — kaznodzieja króla Salomona. [przypis tłumacza]

Kohen — kapłan; nie ma prawa wstępu na teren cmentarza. [przypis tłumacza]

kohen — kapłan, Żyd pochodzący z rodu kapłańskiego. [przypis tłumacza]

kohen — kapłan z rodu Aarona, któremu nie wolno wchodzić na teren cmentarza. [przypis tłumacza]

Kohen — kapłan z rodu Arona. [przypis tłumacza]

koja — otwór w ścianie okrętu, zastępujący łóżko. [przypis tłumacza]

Kojratadas z Teb — wódz Beotów w wojnie peloponeskiej, pod komendą Klearcha. Alkibiades wziął go przy zajęciu Bizancjum do niewoli i odesłał do Aten. Ten jednak uciekł z portu Pireus do Dekelei, gdzie była stale załoga spartańska. [przypis tłumacza]

kokija — firmament. [przypis tłumacza]

Kołdunia — tytuł dramatu Abrahama Goldfadena. [przypis tłumacza]

koło Iny — τὰ περὶ ἰννάνω, w indeksie Ἲνα, twierdza; Ιαμνεια, Dindorf. [przypis tłumacza]

koło krzyża Malcharskiego — Miejscowość nieznana. [przypis tłumacza]

koło rzeki Kremery — Kremera wpada pod Rzymem do Tybru. [przypis tłumacza]

kołpaki „papieskie” — kołpaki, kształtem przypominające mitrę, noszone też w innych wojskach w XVIII w., znane z obrazów przedstawiających wojsko rosyjskie. [przypis tłumacza]

kołyszące się podstawy pod łoża — łóżko na takich kołyszących się podstawach wygląda podobnie jak nasza kołyska. [przypis tłumacza]

Kolczyki w kształcie kropli (stalagmia) — widocznie ulubiona wówczas moda. [przypis tłumacza]

kolega Lousteau — [por.] Stracone Złudzenia. [przypis tłumacza]

kolegium zwane montegińskim — Kolegium w Montaigu, do którego uczęszczał w młodości Erazm i gdzie głód i batogi stanowiły główne środki wychowawcze. [przypis tłumacza]

Koleń Kaieński — Colin de Cayeux, niepoprawny włamywacz, należący do jednej szajki z Villonem, powieszony z wyroku sądowego. [przypis tłumacza]

Kollitos — przedmieście Aten, gdzie święcono Wiejskie Dionizje. [przypis tłumacza]

Kol Nidrej — modlitwa śpiewana w wieczór rozpoczynający Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Kol Nidrej — wszystkie ślubowania. Modlitwa śpiewana w wieczór rozpoczynający Jom Kipur. Kantor w imieniu wspólnoty zwalnia wszystkich Żydów od ślubowań, które złożyli pod przymusem. Chodziło o tych, którzy w Hiszpanii i Portugalii przyjęli pod przymusem wiarę chrześcijańską. [przypis tłumacza]

kolumny — kolumny, na których księgarz ogłaszał tytuły dzieł; mediocribus esse poetis/ Non homines, non Di, non concessere columnae. (Horat. De Art. Poet. v. 373). [przypis tłumacza]

Komedia o człowieku, który pojął żonę niemowę — Komedia ta, wedle kanwy zostawionej przez Rabelais'go, napisana została przed kilkunastu laty na nowo przez Anatola France [1908; Red. WL]. [przypis tłumacza]

Komedia Piekła, Czyśćca i Raju — Non v'acorgete voi che noi siam vermi/ Nati a formar l'angelica farfalla/ Che volla alla giustizia senza schermi? (Dante, Czyściec, pieśń X, w. 123). [przypis tłumacza]

komedia ta nie przestaje być komedią — Pierwotny tytuł brzmiał: Mizantrop, czyli żółciowy kochanek. [przypis tłumacza]

komedię o człowieku, który pojął żonę niemowę — Z kanwy tej napisał przed kilkoma laty Anatol France komedię pod tymże tytułem (wyszła w druku po polsku w przekł. tłumacza niniejszego dzieła). [przypis tłumacza]

komedii Tartufe, jeszcze nieprzedstawianej publicznie — Pierwsze przedstawienie trzech aktów Świętoszka miało charakter dworski, tym samym prywatny. [przypis tłumacza]

komers — regularne spotkania studentów, połączone z piciem piwa lub wina. [przypis tłumacza]

komisarze targowi — dozorowali cen i sądzili spory między kupcami a kupującymi. [przypis tłumacza]

komisarz targowy (agoranómos) — wykonywał policję targową w najszerszym zakresie. Wyznaczał taryfę maksymalną, stwierdzał wagę chleba, rozstrzygał spory między kupcami a kupującymi, wzbraniał nieuprawnionym dostępu na targowisko, pobierał czynsze za stanowiska targowe i przepisaną „akcyzę” od pewnych towarów. Energia i sprężystość komisarzy targowych dawała się nieraz we znaki przekupniom, a czasem mogła być niemiła i dla kupujących (por. z Wyprawy Cyrusa V 7, o komisarzu targowym Zelarchu). Obywateli karali grzywną, niewolników, a może i obcych, chłostą. W czasach późniejszych nadzór nad cenami zboża i wagą chleba objęli komisarze zbożowi (sitofylakes), już i dawniej ustanowieni celem kontroli handlu zbożem. [przypis tłumacza]

komnata, w której siedem sof się mieści — na jednej sofie leżało zwykle dwóch biesiadników. [przypis tłumacza]

Kom — w meczecie w Kom znajdują się, oprócz Sidi Fatimy, także groby Szacha Sofi i syna jego Szacha Abbasa. Persowie odbywają tłumne pielgrzymki do tego miejsca. [przypis tłumacza]

konfederacja — w życiu politycznym Grecji takie tajne związki, zwane heteriami, odgrywały wielką rolę; zakazane prawem, szerzyły się, ilekroć krecia robota popłacała; w walkach o niepodległość Grecji nowożytnej spisek powstańczy rozwijał się w heteriach. [przypis tłumacza]

konfrontacja Wyznań z tym, co nam obiektywnie wiadomo o życiu pisarza… — najświetniejszą taką konfrontacją są studia Fagueta: Vie de Rousseau i Les amies de Rousseau. Oprócz tych dwóch książek, ogłosił Faguet równocześnie w „roku jubileuszowym” (1912) jeszcze trzy inne: Rousseau artiste, Rousseau penseur i Rousseau contre Molière. [przypis tłumacza]

kongregacja kardynałów De propaganda fide — zgromadzenie to, składające się z 12 kardynałów i kilku prałatów, zajmowało się sprawami kacerstwa, miało w ręku Inkwizycję etc. [przypis tłumacza]

Koniec jednej klęski stawał się dla nich początkiem klęski wtórej — καὶ τὸ τέλος ἀεὶ τῶν κακῶν αὖθις ἀρχή. Lapidarna charakterystyka. W ogóle w całym ustępie Flawiusz znakomicie kreśli psychologię narodu żydowskiego, z czym spotykać się będziemy odtąd częściej. Gdyby innych przymiotów dzieło to nie posiadało, to jako pomnik duszy żydowskiej jeszcze miałoby prawo do nieśmiertelności. Rysy, które Flawiusz pewną kreślił ręką, zgodne są z rysami dziś postrzeganymi. Znajdujemy tedy sprawdzian nawet w teraźniejszości. Na taką trafność określeń psychologicznych nie zdobył się żaden inny pisarz żydowski. Niechaj to Żydów nie zraża, że ową charakterystykę dał człowiek obarczony różnymi zarzutami. Człowiek to tragiczny, który mógł był, opisując innych, sam o sobie powiedzieć: „mówię, bom smutny i sam pełen winy”. [przypis tłumacza]

koni nie brak przy wojsku: kilka ja sam mam — Ksenofont musiał być majętny bardzo, jeśli go stać na kilka koni. [przypis tłumacza]

Konisal sprośny — Konisalos, krewny Priaposa, demon rozpusty. [przypis tłumacza]

konnicę (…) bez domieszanych pieszych — piesi walczący między konnicą nazywają się po grecku hamippoi. [przypis tłumacza]

konnicę posłał do Mantinei — około 15 km; tę drogę mieli odbyć, zrobiwszy do Sparty i z powrotem 100 km, i to po stoczonej walce. [przypis tłumacza]

Konno pojeżdża, dobiera (…) nawet śpiąc frymarczy końmi — wyścigi i sport koński kwitnęły w Atenach bujniej, aniżeli u nas. [przypis tłumacza]

Konon — syn Tymoteosa z Anaflystos, w r. 414/13 wybrany po raz pierwszy strategiem (wodzem), później najsławniejszy wódz ateński. Podczas klęski Aten pod Ajgospotamoj on jeden nie zaniedbał swych obowiązków, uratował się z pogromu i pracował nad podniesieniem zdruzgotanej ojczyzny. Uciekł do Euagorasa, króla Cypru; później stał się wodzem floty perskiej i jako taki bił Spartan. W 393 r. wrócił do Aten, odbudował zburzone długie mury i obwarowania Pireusu. Wkrótce potem (392) umarł na Cyprze. [przypis tłumacza]

konstytucja — Konstytucja czyli bulla Unigenitus. Ponieważ partia jansenistów zyskiwała za Regencji coraz liczniejszych zwolenników, nakazał papież biskupom, aby popularyzowali bullę za pomocą listów pasterskich, w czym oczywiście biskupi ówcześni, przeważnie wielcy panowie korzystający jedynie z dochodów związanych z mitrą, posługiwali się obcym piórem. [przypis tłumacza]

konstytucja — Konstytucja czyli bulla Unigenitus, wydana przez Klemensa XIII w r. 1713, a wymierzona głównie w jansenistów i ich wykład Nowego Testamentu, stała się zarzewiem długoletnich sporów religijnych we Francji. [przypis tłumacza]

konsystorz w Mirepoix — Boyer, biskup Mirepoix, jeden z najzacieklejszych przeciwników jansenizmu. [przypis tłumacza]

Koponiusz — pierwszy prokurator Judei. [przypis tłumacza]

Koptos — Κοπτος, miasto, zburzone później przez Dioklecjana, zakwitło znowu, za Justyniana zwało się czas jakiś Justinianopolis [ob. Kift, na wsch. brzegu Nilu, ok. 40 km na płn. Luksoru; w starożytności stanowiło początek ważnego szlaku handlowego prowadzącego z doliny Nilu przez Pustynię Wschodnią na wybrzeże M. Czerwonego, skąd żeglowano do Arabii i Indii]. [przypis tłumacza]

Korach — zbuntował się przeciwko Mojżeszowi (postać z Biblii). [przypis tłumacza]

korban — ofiara. [przypis tłumacza]

Kordaks (…) Pyrshicum — Starożytne tańce Greków. [przypis tłumacza]

Korea — Κορέα, hebr. Kirjath (?), dzisiejsze Kûriyût (Boettger), Kariüt (Kiepert). [przypis tłumacza]

korim — klękanie podczas modlitwy w Jom Kipur. [przypis tłumacza]

korona królewskiej stadniny — kochanka króla, Diana de Poitiers. [przypis tłumacza]

Koroneja — miasto w Beocji, pod którym rozegrał się szereg ważnych bitew. [przypis tłumacza]

Koroneja — [równina] w Beocji, na południowy zachód od jeziora Kopais (należy odróżniać od Koronei nad rzeką Enipeus w tesalskiej Ftyi). [przypis tłumacza]

korony — korona albo wieniec —- symbol sławy i godności duchowej. [przypis tłumacza]

Korporacja lokajów — aluzja do ministra i kardynała Dubois, który zaczął karierę jako lokaj księdza Le Tellier. [przypis tłumacza]

korugacja — sfałdowanie. [przypis tłumacza]

korybanty — [dziś popr.: korybanci], kapłani frygijskiej Kybeli, którzy podczas pochodów na jej cześć biegali jak szaleni w pełnej zbroi, robiąc okrutny harmider. [przypis tłumacza]

Korylas — satrapa Paflagonii [z miejscowej dynastii]. [przypis tłumacza]

Korynna — głośny romans pani de Staël. [przypis tłumacza]

Koryntianka — Korynckie hetery były sławne z wyuzdania. [przypis tłumacza]

kości go słuchają — ma wielkie szczęście w grze w kości. [przypis tłumacza]

kościół ku pamięci cesarza Wilhelma — Kaiser Wilhelm Gedachtnis-Kirche: słynna świątynia berlińska. [przypis tłumacza]

koscynomancja — wróżenie z sita. [przypis tłumacza]

Kos — Κῴοι (Κῴς), wyspa należąca do Sporad. [przypis tłumacza]

Koszer łefesach (hebr.) — „Dozwolone do spożycia w Pesach”. [przypis tłumacza]

kota w bajce, co rad by jeść ryby, ale nie chciałby sobie łapek zamaczać — aluzja do tej bajki w Makbecie I, 7. [przypis tłumacza]

koteria, której Rousseau się naraził, składała się z najbardziej wybitnych, ruchliwych i solidarnie trzymających się ludzi, których wpływy sięgały daleko poza granice Francji — niemałą siłą w ręku Grimma i jego koterii była „Correspondance littéraire”, rękopiśmienny dwutygodnik, który tenże, z współpracownictwem Diderota, pani d'Épinay, a w ostatnich latach Meistera, wydawał przez 40 lat blisko na użytek większości koronowanych głów i co najznamienitszych dostojników Europy. W piśmie tym, doskonale redagowanym, otrzymywali wysoko położeni abonenci przegląd najświeższych wiadomości paryskich, wolnych tu od knebla cenzury, ile że „Correspondance” była tajna, abonowana i przesyłana pod ścisłą dyskrecją. Było tam i sprawozdanie z ostatniej premiery, i plotka towarzyska, nieraz bardzo drastyczna, i wyciąg wszystkich, nawet najbłahszych nowości literackich, i wreszcie swobodne omówienie wypadków dnia. Łatwo zrozumieć, iż odnośnie do kształtowania opinii dziennik taki stanowił siłę, z którą dzisiejsza prasa, jawna, dająca możność dyskusji i polemiki i zresztą neutralizująca się wzajem, ani w przybliżeniu równać się nie może. Nie potrzeba dodawać, że „Correspondance” była oficjalnym organem koterii „filozofów” i że wszystkie hymny pochwalne — z wielką wszelako miarą i smakiem — są w niej na cześć świeczników Encyklopedii. Panna Macdonald, partyzantka teorii „spisku”, zestawia ustępy „Correspondance” dotyczące Russa i dopatruje się w nich konsekwentnego działania celem zgubienia pisarza w opinii Europy, oraz denuncjowania go niejako, właśnie w epoce, kiedy uchodząc z Francji, w tejże Europie musi szukać gościny. Faguet nie godzi się z tym zapatrywaniem i raczej skłonny jest dziwić się umiarkowanemu tonowi Grimma odnośnie do Jana Jakuba. Dla własnej ciekawości przewertowałem w kilkunastu tomach „Correspondance” wszystko, co w niej dotyczy osoby i pism Russa; oczywiście, życzliwym stanowisko Grimma nie jest, ale jakież mogło być inne w stosunku do pisarza, który mu był antypatyczny ideowo, a wrogi osobiście? Jakiegoś planowo wytyczonego działania wręcz na zgubę pisarza trudno mi się było dopatrzyć w tych ustępach, które zresztą rozproszone są na przestrzeni szeregu lat. [przypis tłumacza]

Kotokida — urodzony w gminie (dzielnicy) Aten Kotokidai; końcówka częsta w nazwiskach arystokratycznych. [przypis tłumacza]

kottabos — są różne formy zabawy kottabos, uprawianej przez Greków podczas uczt z wielką namiętnością. Najzwyklejszy sposób zabawy był następujący: na figurce metalowej (naczyniu metalowym) ustawia się słupek kształtu kandelabra, na którym balansują szalki albo płytki. Pozostałą w kieliszku resztą wina należy prysnąć tak zręcznie, by trafioną szalkę czy płytkę strącić na dół i wywołać jak najgłośniejszy dźwięk ze zderzenia się z ową metalową podstawką. Inny sposób, zdaje się tu naśladowany, polega na wylaniu resztki wina z pucharu w naczynie metalowe (miednicę) tak, by kropli nigdzie obok nie uronić i wywołać dźwięk. Przy tym myśli się o kochanej osobie lub wymawia się jej imię, a dźwięk uderzającego o metal wina jest wróżbą uczuć pomyślanej osoby. Trudniejszą sztuką było pryskanymi kroplami obalić kubki pływające po wodzie w miednicy z pułapu zwieszonej. Wygrywał, kto najwięcej takich kubków strącił. [przypis tłumacza]

Kottyfos — legat Tesalów i naczelnik Amfiktionii. [przypis tłumacza]

koturn — but z wysokimi cholewami, później (od Ajschylosa) z wysokimi podeszwami, noszony przez aktorów tragicznych na scenie. But ten można wdziewać zarówno na lewą, jak i na prawą nogę; więc przezwisko koturn znaczy tyle co polskie „kurek na kościele” [osoba o zmiennych poglądach, głosząca najdogodniejsze w danej sytuacji]. [przypis tłumacza]

Kotys I — król trackiego szczepu Odrysów (383–359), teść ateńskiego wodza, Ifikratesa, przyjaciel Aten do 367 r., potem w wojnie z nimi aż do swej śmierci. [przypis tłumacza]

kozy, która wykarmiła go w Kandii — Amaltea. [przypis tłumacza]

kraj Latarneńczyków — Słowo Lanternes ma w języku francuskim uboczne znaczenie farsy, „kawału”. Z wielu rysów wynika, iż kraj Laterneńczyków oznacza u Rabelais'go Trydent, gdzie odbywał się wówczas słynny sobór trydencki. [przypis tłumacza]

Kraj ten jako nieprzyjacielski — nie należał do satrapii Cyrusa. [przypis tłumacza]

Krannon — pięć godzin drogi na południe od Larysy. [przypis tłumacza]

Krassus — triumwir, który z Pompejuszem i Cezarem dzielił jakiś czas władztwo świata. [przypis tłumacza]

Krates (ok. 365–ok. 285 p.n.e.) — tebańczyk, sławny filozof ze szkoły cyników i uczeń Diogenesa. [przypis tłumacza]

Krates powiadał o pismach Heraklita (…) — wedle Diogenesa Laertiosa (por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, II, 22) nie Krates, lecz Sokrates. [przypis tłumacza]

Krates powiadał (…) postronkiem — Diogenes Laertios, Życie Krates z Teb, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 86. [przypis tłumacza]

Krates — współczesny z komediopisarzem Kratinosem (520–423 p.n.e.), wspomniany przez Arystotelesa dlatego, że pierwszy porzucił wyszydzanie osób znanych, wyśmiewając w komediach ułomności całych klas i stanów, a to właśnie uznaje Arystoteles za zadanie komedii. [przypis tłumacza]

„Kratyl” Platona — Dialog poświęcony cały znaczeniu imion. [przypis tłumacza]

Kratyn — jeden z najstarszych znakomitych komików z czasów Peryklesa, za dytyramby, na cześć Bacchusa, otrzymał nieraz pierwszą nagrodę, którą był młody byk: stąd „łowca byków”. [przypis tłumacza]

krawczyk — zwany tkaczem, ptak żyjący w Indiach i sporządzający sobie gniazdka z pozszywanych liści. [przypis tłumacza]

kręcił się (…) koło swej pięknej kuzynki, pani d'Aiglemont — [por.] Kobieta trzydziestoletnia. [przypis tłumacza]

krętacz — w oryginale jest Rabulist, tzn. człowiek, który kręci i przekręca paragrafy i ustawy, byle tylko wyprowadzić z nich wnioski, [jakie są] właśnie mu potrzebne. Wyraz pochodzi z łaciny. [przypis tłumacza]

kremaster — mięsień w męskich narządach rozrodczych. [przypis tłumacza]