Żywot chłopa polskiego na początku XIX stulecia

Kazimierz Deka, znany pod nazwiskiem Deczyński, pochodził z rodziny chłopskiej zamieszkałej we wsi Brodnia, w ówczesnym województwie kaliskim (obecnie: łódzkie), która od czasów Władysława Łokietka do rozbiorów była wsią królewską, a w latach istnienia Królestwa Polskiego (Kongresowego) stanowiła własność rządową. Deczyński zdobywał wykształcenie w szkole parafialnej w Brodni, a następnie w szkole księży bernardynów w Warcie dzięki pomocy księdza Bonawentury Helanczewskiego. Po złożeniu egzaminu przed rektorem szkół województwa kaliskiego, księdzem Przybylskim, został 1 stycznia 1818 r. mianowany nauczycielem szkoły parafialnej w Brodni. W r. 1820 uzyskał patent nauczycielski Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pracę nauczyciela wykonywał do 1828 roku. Jak pisał w pamiętniku, ,,wyszedłszy tym sposobem spod opieki bata ekonomskiego, miałem się dosyć za szczęśliwego, kontentując się pobieraną pensją, a ojciec mój żywił mnie bezpłatnie u siebie aż do końca r. 1828". Deczyński poczynił nawet oszczędności i zaczął myśleć ,,o korzystnym ożenieniu się". Mógł więc prowadzić ustabilizowane życie, ale, jak pisze: ,,pełniąc moje obowiązki, miałem zawsze pod okiem, jak pan dzierżawca uciemiężał i wyrządzał gwałt włościanom tej wsi, pomiędzy którymi znajdowali się także rodzice moi i liczna ich familia".

Przyczyną społecznego zaangażowania Deczyńskiego jak również tego, że został nazwany ,,buntowniczym umysłem", była niezgoda na krzywdy i gwałty oraz nadużycia ekonomiczne popełniane przez dzierżawców wsi Brodnia: Ignacego Jabłkowskiego, a następnie Wincentego Czartkowskiego. Deczyński szukał sposobu, by drogą legalną poprawić życie chłopów. W 1826 roku udał się do Warszawy i spisał z kodeksu prawa i obowiązki chłopa. Następnie jako pełnomocnik włościan pisał i składał skargi do władz Królestwa, opisując w nich nadużycia, do jakich dochodziło we wsi Brodnia i Brzeg. W wyniku działań dzierżawcy Czartkowskiego Deczyński został oskarżony o podżeganie chłopów do nieposłuszeństwa, usunięty ze wsi i wcielony do wojska. Pełnił funkcję pisarza kancelarii pułkowej. W czasie powstania listopadowego służył w 2 pułku piechoty liniowej, w kompanii fizylierów, gdzie przeszedł całą kampanię podczas wojny polsko-rosyjskiej i awansował w październiku 1831 roku do stopnia podporucznika.

Po upadku powstania Deczyński wyemigrował do Francji, gdzie zaczął pisać swój pamiętnik Opis życia wieśniaka polskiego. Zawarta w nim krytyka szlachty polskiej wywołała oburzenie czytelników rękopisu, którzy ogłosili autora szpiegiem rosyjskim, zaś Komitet Narodowy Emigracji Polskiej potępił Deczyńskiego za rzekome fałsze w pamiętniku, który nazwano ,,kłamliwym, szkodliwym dla sprawy polskiej". Komitet w wystosowanym oświadczeniu ,,uznał się za uprawniony do zatrzymania przesłanego mu rękopisu, aby przeszkodzić jego ogłoszeniu". Deczyński, pozbawiony rękopisu francuskiego, nie przestawał pracować nadal nad pamiętnikiem. Zachowawszy jego polski tekst, raz jeszcze zredagował całość. Jak pisze Maurycy Handelsman: ,,nie sądzone mu jednak było oglądać swej pracy w druku. We Francji drukować nie mógł, gdzie indziej go nie stać było również na to. Zbrakło środków, brakło sił do życia". Deczyński zmarł na emigracji w wieku zaledwie 38 lat.