Przypisy

toporek — ἀξινάριόν, dolabella, kleine Axt, używany wedle dalszego opisu w charakterze szufelki. [przypis tłumacza]

To prawda, miłość twoja jest wprost bezprzykładna! — ironicznie. [przypis tłumacza]

To prawdopodobne, że tak umarły — jakkolwiek nie stwierdzono na pewno przyczyny śmierci Kleopatry, w pochodzie triumfalnym Cezara niesiono obraz, który przedstawiał królową ze żmiją, kąsającą ją w ramię (Plut. 87). [przypis tłumacza]

To przejście ze stanu natury do stanu społecznego wywołuje w człowieku bardzo znaczną zmianę, wprowadzając w postępowaniu jego sprawiedliwość w miejsce instynktu i nadając czynom jego moralność, której im przedtem brakło — podobnie twierdził Hobbes: ze społeczeństwem powstaje dopiero zło i dobro, sprawiedliwość i niesprawiedliwość, cała moralność. — Chodzi tutaj o faktyczną genezę pojęć moralności, ze stanowiska normatywnego można mówić tylko o ich logicznej genezie, o logicznym wywodzeniu się jednych zasad z drugich. Idea moralności jest poza przestrzenią i czasem — Russo to uznaje. Tylko ze stanowiska socjologicznego można mówić o wcielaniu się tej idei w życie ludzkości i tak też czyni Russo. — W całym tym ustępie Russo rozumuje tak, jak gdyby umowa została rzeczywiście zawarta. To pozwala mu stwierdzić w drodze porównania obydwu stanów korzyści stanu społecznego, a co za tym idzie — rozumność umowy. [przypis tłumacza]

Tora — dosł.: „nauka”; nazwa Biblii, w szerokim pojęciu oznacza wiedzę, nauki religijne. [przypis tłumacza]

Tora — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu cały Stary Testament oraz księgi Talmudu i inne dzieła religijne. [przypis tłumacza]

Tora (Tojre) — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu wiedza i nauka w ogóle. Także zwój przechowywany w Arce Przymierza. [przypis tłumacza]

Tora ustna — dotyczy Miszny i literatury talmudycznej, w odróżnieniu od Biblii Mojżesza. [przypis tłumacza]

Torkwato Tasso, w porównaniu jakie czyni między Francją a Włochami (…) — por. Torkwato Tasso, Paragone deli Italia alla Francia. [przypis tłumacza]

Toryne — nazwa zachowana jedynie dzięki wzmiance u Plutarcha (60). Jako imię pospolite τορύνη oznaczała jakieś naczynie kuchenne. Kleopatra na wieść o zajęciu tej miejscowości przez Cezara roześmiała się i użyła pod jego adresem drwiącej igraszki wyrazów, która naturalnie w języku angielskim znikła. [przypis tłumacza]

toś przepadł prześlicznie (peribis pulcre) — przekład naśladuje aliterację oryginału. [przypis tłumacza]

Tosefot — suplementy do Talmudu. [przypis tłumacza]

Tosefta — dodatkowy komentarz do Talmudu. [przypis tłumacza]

Tosefta — uzupełnienie, suplement do Talmudu. [przypis tłumacza]

tosefty — suplementy do Talmudu. [przypis tłumacza]

To się nazywa „zbawić duszę”. Ależ żołnierza, który ucieka — po francusku se sauver znaczy i zbawić duszę, i uciekać. [przypis tłumacza]

to słówko „siekiera” posiada rozmaite znaczenia — coignee: siekiera, i jako rzeczownik, i jako czasownik coigner, służy w języku francuskim do sprośnych dwuznaczników. Po polsku oczywiście ostrze tej gry słów tępieje. [przypis tłumacza]

to stalk — polować z zasiadki [tj. z zasadzki. Red. WL]. [przypis tłumacza]

to szczyt uprzejmości — tui omnis moris ad venustatem vigent, Ribbeck. [przypis tłumacza]

tota (…) est — Platon u Cycerona, por.: Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], I, 30. [przypis tłumacza]

Tot circa unum caput tumultuantes deos (łac.) — Seneca Suasoriae I, 4; cyt. u Montaigne, Próby II. 13 „Tylu bogów hałasujących koło jednej głowy”. [przypis tłumacza]

tot (…) deos — Seneca [Maior] Suasoriae I, 4. [przypis tłumacza]

Toteż, powiada św. Jan — XII, 37–40. [przypis tłumacza]

Tot (…) freta (łac.) — „Na liczne, niczym nieskiełznane morza” (Catullus, Carmina, IV, 18; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

To the happy few (ang.) — dla garstki szczęśliwych (którzy zrozumieją i docenią tę powieść). [przypis tłumacza]

totidem verbis (łac.) — dosłownie. Wciąż o „twierdzeniach” Janseniusza. [przypis tłumacza]

Tot (…) nummis — Claudian, In eutropium I, 203. [przypis tłumacza]

Tot (…) rebus — Lucretius, De rerum natura, III, 1039, 1041. [przypis tłumacza]

Totus (…) aure (łac.) — „Choćby cały był złotem wyłożon i srebrem” (Tibullus, Elegiae, I, 2, 70; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Totus (…) nostris (łac.) — „Jest to staranie, które należy lekceważyć dla siebie, a nie lekceważyć dla naszych drogich” (Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], I, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Towarzystwo — Towarzystwo Jezusowe. [przypis tłumacza]

Towarzysze Demostenesa (…) przystałyby białej głowie (…) niźli królowi — Plutarch, Demostenes, 16 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

towarzyszenia — domyśla się: boskiego: concurus vel assistentia Dei, według teorii Kartezjusza. [przypis tłumacza]

towarzyszyła Antoniuszowi w czasie wojny z Partami — według Starożytności XV, IV, 2, był to pochód na Armenię. [przypis tłumacza]

To więc chorobę jaką udać — Doryna, podobnie jak Frozyna w Skąpcu (Akt IV, scena 1) roztacza szczegółowo plan, który nie ma żadnego zastosowania w dalszym biegu akcji: to by również świadczyło za pospiesznym zeszyciem tego aktu z innymi. [przypis tłumacza]

To więcej hańby ściągnę na twojego pana (dedecoris pleniorem erum faciam tuom) — przez proces o bezprawie (iniuriarum). [przypis tłumacza]

To właśnie uczynił Jezus Chrystus i apostołowie (…) — Św. Paweł 2 Kor 3: sub fine. [przypis tłumacza]

to wtedy dopiero jest na nic — bo powierzone pieniądze przepadną. [przypis tłumacza]

To źle robi, gdy tak robi. Lecz jeśli nie robi, Ty źle robisz (Male facit, si istuc facit; si non facit, tu male facis) — celowe powtarzanie wyrazu dla efektu komicznego. [przypis tłumacza]

toż go widać własną piersią Wenus wykarmiła — Wenus, bogini wszelkiego uroku, ujmującego czaru i uprzejmości. [przypis tłumacza]

Toż ja w niego nawlewam dość przez dzień — Quin mystilabo plus sescenta ei in die według Ussinga; suspirabo plus † sescenta † in dies (Lindsay). [przypis tłumacza]

Toż on kłamie! — przyjęto poprawkę Schölla: peierat, zamiast deierat Lindsay. [przypis tłumacza]

Toż samo trafiło się hetmanowi Demostenesowi po wyprawie sycylijskiej — Plutarch, Nikiasz, 27 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Toż właśnie tum cię wyrwał przed tym domem, co cię czterech ludzi (…) niosło (quin modo erupui, homines qui ferebant te… quattuor apud hasce aedis) — niedbały styl mowy codziennej. [przypis tłumacza]

to zdanie poety komicznego — Meandra (342–291 p.n.e.), komediopisarza, syna Diopejthesa z Aten. [przypis tłumacza]

Trachon — Τράχων, w Celesyrii, Trachonitis. [przypis tłumacza]

Tractatus amoris (…) Innocentii quarti — Traktat o miłości i o lekarstwie na miłość etc. [przypis tłumacza]

Trader Horn (ang.) — Kupiec Horn, barwny film amerykański z 1931 r., opowiadający o przygodach tytułowego kupca Horna, który ratuje jasnowłosą dziewczynę wziętą do niewoli przez plemię afrykańskich dzikusów. [przypis tłumacza]

Tradycję tę utrwalił poemacik p. t. Repues franches (Daremne biesiady), którego bohaterem jest Villon i którego autorstwo przypisywano nawet długo jemu samemu. [przypis tłumacza]

trafny dobór tych synonimów wymaga zarazem twórczości i krytycyzmu — jak trudnym jest we wszystkich wypadkach odnalezienie trafnego synonimu, niech wskaże okoliczność, że poeta tej miary, co Gomulicki, tłumacząc ustęp z VI pieśni Oniegina, myśl Leńskiego, pocieszającego się, że na grób jego przyjdzie ukochana, mimo woli oddał w następujący sposób: „Co mi tam! / Nie będę w grobie leżał sam!” [przypis tłumacza]

tragedię Barnaby Barnesa pt. „Cyrograf” — The Devil's Charter. Zanotowana w cechu księgarzy we wrześniu 1607. [przypis tłumacza]

Trajan — [Marcus Ulpius Traianus], ojciec przyszłego cesarza Trajana. [przypis tłumacza]

Traków — lekkozbrojnych. Liczył na to, że Trakowie nie tylko prędko, ale i ochotnie bić się będą z Hellenami. [przypis tłumacza]

Trakowie — mieszkańcy ziem między Macedonią, Dunajem i Morzem Egejskim. [przypis tłumacza]

Traktat o poprawie rozumu jest najlepszym wstępem do filozofii Spinozy — [por.] F. Pollock, Spinoza, his Life and Philosophy, 2 wyd., 1912, 114 (1 wyd. 1899), [przypis tłumacza]

Traktat o poprawie rozumu oraz o drodze, po której rozum najsnadniej dochodzi do prawdziwej wiedzy o rzeczach — Por. List. 37 (dawniej 42). [przypis tłumacza]

Tralles — silna twierdza w Karii (południowo-zachodnia Azja Mniejsza) na północ od rzeki Meander. [przypis tłumacza]

Transcendentalna nauka o zmysłach musiałaby (…) należeć do pierwszej części wiedzy o pierwiastkach — to znaczy, iż ma tu utworzyć pierwszą część Transcendentalnej nauki o pierwiastkach poznania; drugą częścią tejże nauki jest Logika. [przypis tłumacza]

transcendentalnego (…) użycia — właściwie: transcendentnego. [przypis tłumacza]

transcendentalne pytania — właściwie: transcendentne. [przypis tłumacza]

Transcendentalnym jest użycie pewnego pojęcia — właściwie: transcendentnym. [przypis tłumacza]

transcendentalny [użytek] — właściwie: transcendentny. [przypis tłumacza]

Transcendentalny wykład pojęcia czasu — § 5 jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

transcurramus solertissimas nugas — Precz z subtelnymi dociekaniami (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 117; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Transfixerunt (łac.) — Ewangelia św. Jana 19, 37: „Przebodli”. [przypis tłumacza]

Transvolat (…) captat — Horatius, Satirae I, 2, 108. [przypis tłumacza]

trapił ich grad, burza, głód i wszelakie nieszczęście, jako wieczysta kara za grzech rodziców i przodków — Aluzja do klątew papieskich. [przypis tłumacza]

trawę grecką — τῆλιν (ἡ τῆλις, foenum graecum [Kozieradka pospolita, Trigonella foenum-graecum, której ziele przy gotowaniu daje oleisty płyn; red. WL]). [przypis tłumacza]

Trazeasz, [właśc. Publius Clodius Thrasea Paetus (zm. 66 n.e.)] — zmuszony został przez cesarza Nerona do samobójstwa, a zięć jego Helvidius został wygnany. [przypis tłumacza]

Trazonides (…) — por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VII, 130. [przypis tłumacza]

Trazybul — nieidentyczny ze sławnym wskrzesicielem demokracji po obaleniu 30 tyranów. [przypis tłumacza]

Trazybul — syn Likosa ze Steirii, demokrata z przekonań, przyjaciel Alkibiadesa, wódz w 411 r., zwyciężył pod Abydos spartańskiego wodza Mindarosa (który padł następnie w bitwie pod Kyzikos), późniejszy oswobodziciel Aten od trzydziestu tyranów, zginął w 389 r. pod Aspendos w Pamfilii (płd. Azja Mniejsza, między Licją a Cylicją), usiłując odnowić panowanie Aten na morzu. [przypis tłumacza]

Trazyllos — miał w owym dniu naczelną komendę. [przypis tłumacza]

Trazyllos — poważny demokrata, był jako zwyczajny hoplita na Samos w 411 r., kiedy Trazybul był wodzem. Skutkiem zamachu oligarchicznego w Atenach, którego flota nie uznała, złożyło wojsko niektórych wodzów z urzędu; obrano natomiast Trazyllosa i powołano Alkibiadesa. Razem z Trazybulem zwyciężył Mindarosa, w 410 r. zmusił do odwrotu spod Aten króla spartańskiego Agisa; w 406 r. wódz w bitwie pod Arginuzami, podzielił los innych wodzów (zob. ust. 3). [przypis tłumacza]

Trazyllos — zob. ust. 1. Tego dnia miał wedle Diodora Trazyllos naczelną komendę, wodzowie bowiem kolejno obejmowali naczelne dowództwo na jeden dzień. [przypis tłumacza]

Trembley, Abraham (1700–1784) — przyrodnik szwajcarski, przedstawił w r. 1744 pierwszy dokładny opis polipa słodkowodnego, zaliczanego dotychczas do roślin, a rozmnażającego się przez dzielenie (Mémoires pour servir à l'histoire d'un genre de polype d'eau douce). [przypis tłumacza]

Treść listu napisanego do Gargantui przez Tęgospusta — Zwrócono na to uwagę, iż styl Rabelais'go, zazwyczaj tak żywy i swobodny, w listach i przemówieniach wchodzi w ton współcześnie panujący, staje się ciężki i uroczysty. List ten należy do tych ustępów w dziele Rabelais'go, w których pisarz przemawia zupełnie serio. Przy tej sposobności możemy podnieść, iż własne listy pisarza, które się zachowały, zwrócone do różnych współczesnych osobistości, również najmniejszym słówkiem ani akcentem ani zdradzają humorysty: tak samo pisane są najzupełniej poważnie i z godnością. [przypis tłumacza]

treść tej komedii… „grecyzuje”, lecz nie „attycyzuje”… „sycylizuje” (sicilicissitat) — jest grecka, ale nie attycka, bo jest związana nie z Atenami, lecz z Syrakuzami na Sycylii. [przypis tłumacza]

Tres (…) duobus — Horatius, Epistulae, II, 2, 61. [przypis tłumacza]

Trianon — nazwa dwóch pałaców w Wersalu, tu mowa o Petit Trianon (Małym Trianon). [przypis tłumacza]

trierarcha — ten, kto swym kosztem zbroi i uposaża statek, komendant triery (trójrzędowca). [przypis tłumacza]

Tristemque vultus tetrici arrogantiam — autor nieznany. [przypis tłumacza]

trójrzędowce — triery, greckie okręty wojenne o trzech rzędach wioślarzy. Do transportu Greków dałby Cyrus okręty przewozowe, które mógłby swoimi okrętami wojennymi (trójrzędowcami) zatopić. [przypis tłumacza]

trofeum — [po grecku] tropajon, pomnik zwycięstwa; początkowo słup obwieszony zdobytą zbroją, później pomnik kamienny lub spiżowy na wzór takiego słupa. [przypis tłumacza]

Tronchin — słynny lekarz genewski (1709–1781). [przypis tłumacza]

Tronchin, [Théodore (1709–1781)] — słynny lekarz, później osiadły w Paryżu, gdzie się cieszył niezmiernym wzięciem, był jednym z pierwszych pionierów szczepienia ospy oraz wielu zasad nowożytnej higieny, ruchu, powietrza etc. [przypis tłumacza]

Trublet (1697–1770) — kanonik Saint-Malo, zręczny kompilator. Głównym jego dziełem są Essais de Littérature et de Morale. [przypis tłumacza]

Trublet, [Nicolas Charles Joseph (1697–1770)] — mierny ówczesny pisarz, zresztą figura znana z niechlujstwa i natręctwa [duchowny i moralista, najbardziej znany ze starcia z Wolterem, któremu skrytykował Henriadę; red. WL]. [przypis tłumacza]

trudnienie się sprzedażą ludzi w niewolę — oczywiście obywateli, nie jeńców lub niewolników z urodzenia. [przypis tłumacza]

Trudno, myślę, jej odmawiać — gdy zaprasza na ucztę; Menechmus zaczyna się chwiać w swym oporze wobec hetery, co wielce niepokoi wiernego sługę. [przypis tłumacza]

trudno posądzić Pascala (…) aby fałszywymi lub nieścisłymi cytatami dawał broń przeciw sobie — klasyczne wydanie Faugère'a (Les grands écrivains français), z którego przekładałem Prowincjałki, zawiera w przypisach wszystkie inkryminowane teksty w ich oryginalnym łacińskim brzmieniu. [przypis tłumacza]

trudy uważacie za przewodników, wskazujących przyjemność życia — trud jest poprzednikiem i warunkiem odczuwania przyjemności; tak np. temu, kto zmarzł, ciepło sprawia przyjemność. [przypis tłumacza]

trupa ludu — νεκρὸν τὸν δῆμον, mortuos de plebe, das tote Volk (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

trutki lombardzkie — Aluzja do trucicielstwa rozpowszechnionego we Włoszech. [przypis tłumacza]

Tryballowie — tracki szczep na obszarze dzisiejszej Serbii, później wysiedlony najściem Galatów. [przypis tłumacza]

Trybulet (…) Chciał po prostu uderzyć jakiegoś pazia — Paziowie dworscy byli stałymi dręczycielami błaznów. W ogóle trzeba przyznać, iż epizod Panurga z Trybuletem niewiele posiada soli. [przypis tłumacza]

Trybulet — Triboullet, sławny nadworny błazen Franciszka I i Henryka II, którego imię stało się ogólnym mianem błazna. Był ułomny. Triboullet jest bohaterem dramatu Wiktora Hugo Le roi s'amuse. [przypis tłumacza]

trybunał ten wydał kodeks swych wyroków — Słownik Akademii Francuskiej. [przypis tłumacza]

Trypolis — Τρίπολις, w Fenicji, na północ od Sydonu; dzisiejsze Tarabulus leży pół mili dalej wgłąb kraju od morza (7000 mieszkańców). [przypis tłumacza]

Tryumf wielożeństwa — Theophili Alethei polygamia triumphatrix. [przypis tłumacza]