Przypisy

materialne granice sztuki — tj. skrępowanie artysty przez sam materiał. [przypis tłumacza]

Materiam (…) suae — Ovidius, Tristia IV, 1, 34. [przypis tłumacza]

Mateusz, syn Hasmoneusza — wg Starożytności (XII, VI, 1) syn Jana, a prawnuk Hasmoneusza. [przypis tłumacza]

ma też siłę pieszą, konną i morską — flotę Cyrusa mogli Grecy tylko widzieć, jak przepływała morzem. Złączyła się z resztą sił zbrojnych dopiero w Issos (rozdz. 4). [przypis tłumacza]

matka [Marka Aureliusza] — Domitia Lucilla [dla odróżnienia od matki zwana Minor, Młodszą], córka senatora Calvisiusa Tullusa [Publius Calvisius Tullus Ruso]. [przypis tłumacza]

matki spartańskie (…) — Plutarch, Likurg, 13 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Mauzolos — władca Karii, sprzyjający w duchu dążeniom niepodległościowym. Sławny ze wspaniałego grobowca (umarł w 352 r.), jaki mu w Halikarnasie wybudowały siostra i żona. Stąd już w starożytności utarło się „Mauzoleum” jako nazwa wspaniałego pomnika. [przypis tłumacza]

maximum (…) laudare (łac.) — „To jest największy królewski przywilej,/ że lud zmuszony jest nie tylko cierpieć/ Działalność jego, ale zawsze sławić” (Seneca [Minor], Thyestes, II, 1, 30; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Mazarin — Kardynał Mazarin, który sprawował rządy w czasie małoletności Ludwika XIV, był przedmiotem szyderstwa niezliczonych piosenek ulicznych, wyszydzających zwłaszcza jego z włoska zaprawną francuszczyznę. „Niech śpiewają, byle płacili”, powiadał kardynał obojętny na swą niepopularność wśród ludu. [przypis tłumacza]

Mazas — więzienie paryskie w latach 1850–1898. [przypis tłumacza]

Mazł tow! (hebr.) — „Szczęścia! Powodzenia!”. [przypis tłumacza]

mazl tow — „Dobrego szczęścia!”; pozdrowienie, życzenie pomyślności. [przypis tłumacza]

mazl tow — dosł.: „gwiazda, dobry los”. Słowa te wśród Żydów oznaczają życzenia, gratulacje; wypowiada się je przy każdym radosnym wydarzeniu, jak urodzenie się dziecka, zaręczyny, ślub czy po zażegnaniu jakiegoś nieszczęścia, po pomyślnym zakończeniu czynności itp. [przypis tłumacza]

ma z więzienia stanąć przed sądem ludu — zwyczajnie odpowiada się przed sądem z wolnej stopy. [przypis tłumacza]

Mędrcy, wpajając nam (…) — następujące tu kilka zdań zaczerpnął Montaigne z Seneki; por. Epikur u Seneki w: Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, XVI. [przypis tłumacza]

Mężczyzno — w oryg. fr. l'homme znaczy mężczyzna, ale także człowiek. [przypis tłumacza]

męże, co cię przekonają, Że nieb sklepienie jest jakby żużelnik (…) że my węgielki — poeta wyśmiewa poglądy filozoficzno-przyrodnicze Metona i Hippona, którzy twierdzili, że powietrze jest żywiołem ognistym. Meton wyraził się nie bardzo szczęśliwie, że powietrze i niebiosa są jakby piecem, żużelnikiem na jarzące węgle (πνιγεύς): stąd powszechne drwinki na ten temat. [przypis tłumacza]

mężu — por. Wstęp. [przypis tłumacza]

Meander — graniczna rzeka Karii, dziś Menderes. [przypis tłumacza]

Me (…) Auspiciis — Vergilius, Aeneida, IV, 340. [przypis tłumacza]

mechutan — ojciec jednego z nowożeńców. [przypis tłumacza]

mechutanowie (hebr.) — rodzice konkurenta, kumowie; tu: swaci. [przypis tłumacza]

mechutanowie — rodzice nowożeńców, kumowie. [przypis tłumacza]

mecica — wyssanie krwi po nacięciu napletka podczas uroczystości obrzezania. [przypis tłumacza]

mecyja (hebr.) — dosł. znalezisko, coś nadzwyczajnego; rarytas. [przypis tłumacza]

mecyja — rzecz znaleziona, osobliwość, przysmak. [przypis tłumacza]

Medaba, Samaga — Medaba: Μεδάβη, LXX Μαιδαβά, מֵידְבָ֖א (Joz 13, 9), dzisiejsza Madeba (około 1200 mieszkańców); Samaga: Σαμαγὰ, prawdopodobnie dzisiejsza wioszczyna Semakh. [przypis tłumacza]

Medamothi — Wyspa Nigdzie. [przypis tłumacza]

me (…) deo — Horatius, Odae I, 5, 13. [przypis tłumacza]

Media — właściwie starożytna Asyria, podbita przez Medów. [przypis tłumacza]

medicina forensis — medycyna sądowa. [przypis tłumacza]

Medio (…) angat — Lucretius, De rerum natura, IV, 1130. [przypis tłumacza]

Mediocribus (…) columnae — Horatius, Ars poetica, 372. [przypis tłumacza]

Medium (…) lustrat — Claudian, Panegyricus de sexto consulatu honorii Augustii, VI, 411. [przypis tłumacza]

medresa (hebr.) — muzułmańska wyższa szkoła teologiczno-prawnicza. [przypis tłumacza]

me dzieci nie bez zdolności… — Marek Aureli miał kilka córek i trzech synów, z których pierwszy (Verus) i ostatni (Antoninus) wcześnie zmarli. Średni, Commodus, następca ojca na tronie, skutkiem złego towarzystwa nie poszedł za wzorem ojca. [Marek Aureliusz miał z Faustyną co najmniej trzynaścioro dzieci: sześć córek i siedmiu synów, z których dorosłości dożyło pięć córek i jeden syn; red. WL] [przypis tłumacza]

meetings (ang.) — wiece. [przypis tłumacza]

Megabyrus, nawiedziwszy raz Apellesa w warsztacie (…) — por. Plutarch, O sposobie odróżnienia pochlebcy od przyjaciela, 14. [przypis tłumacza]

Megara — miasto doryckie z rozległym powiatem, między Attyką a Przesmykiem Korynckim, raz w związku ze Spartą przeciw Atenom (bezpośredni powód wojny peloponeskiej), to odwrotnie, popierało Ateny przeciw Filipowi. [przypis tłumacza]

Megara — [miasto] na Istmie [Przesmyku Korynckim], graniczy z Attyką. [przypis tłumacza]

Megarejczycy z Sycylii, stamtąd bowiem pochodzi Epicharmos (…) starszy od Chionidesa i Magnesa — Według innych wiadomości był Epicharmos rodem z wyspy Kos, ale już jako dziecko przybył z ojcem do Megary w Sycylii, a w r. 486 udał się do Syrakuz, gdzie razem z Formisem żył na dworze Gelona i Hierona. Ponieważ doczekał się lat życia 90, czy nawet 97, wyjaśnia się łatwo twierdzenie, że był starszy od obu najdawniejszych komediopisarzy attyckich: Chionides bowiem dał się poznać w r. 502 p.n.e., a Magnes miał być jeszcze młodzieńcem, kiedy Epicharmos już w podeszłym był wieku. [przypis tłumacza]

megiła — zwój pergaminu lub skóry służący do spisywania tekstu księgi świętej. [przypis tłumacza]

Megile Estery — zwój pergaminowy, na którym spisana jest Księga Estery. [przypis tłumacza]

Meinsma wypowiedział w 1896 bezzasadne lekkomyślne zdanie, że pomysł napisania tego „Traktatu” powziął Spinoza przy udzielaniu lekcji — K. O. Meinsma, jw., przekł. niem. s. 242. [przypis tłumacza]

Meir ben Gedalia z Lublina — znany rabin, talmudysta (1558–1616). [przypis tłumacza]

Meiron — rodzinne miasto rabiego Szymona [przypis tłumacza]

mej garderobianej (plicatrici) — plicatrix oznacza pierwotnie kobietę zajmującą się wyłącznie umiejętnym układaniem czy też prasowaniem szat kobiecych, ze względu na bardzo kunsztowne nieraz fałdy. [przypis tłumacza]

mekkietis — išpažintojas mahometonų tikėjimo, kurio centru yra miestas Mekka Arabijoje. [przypis tłumacza]

mełamed a. melamed — nauczyciel w chederze (szkole podstawowej). [przypis tłumacza]

mełamed — dosł.: „nauczyciel”; uczył on dzieci żydowskie (od najmłodszego wieku, częstokroć od trzeciego roku życia) czytania po hebrajsku, znajomości Pięcioksięgu, modlitw, a także Talmudu i innych dzieł religijnych. [przypis tłumacza]

mełamed — nauczyciel w chederze, elementarnej szkole religijnej dla chłopców. [przypis tłumacza]

mełamed — nauczyciel w chederze. [przypis tłumacza]

mełamed — nauczyciel w chederze (szkole podstawowej). [przypis tłumacza]

Melam — hiszpański geograf. [przypis tłumacza]

Melancjusz (…) o tragedii Dionizjusza — por. Plutarch, Jak należy słuchać, 7. [przypis tłumacza]

Melanion — postać raczej mityczna, uczeń Chirona (jak Achilles), który go wprawiał do łowów w lasach Arkadii. Pokonał w biegu Atalantę i miał z nią syna Parthenopeja. Ale to nie jest w sprzeczności z śliczną pieśnią Strymodora: Melanion gardził kobietami: Atalanta to była bogini. [przypis tłumacza]

Melanippa — Były dwie tragedie Eurypidesa ten sam noszące tytuł; tutaj mowa o Melanippie „mądrej”. Eol, syn Hellena i Hippe, córka mądrego centaura Chejrona, mieli córkę Melanippę. Mądrość odziedziczoną po ojcu przekazała Hippe swej córce. Ta podczas jednorocznej nieobecności ojca została przez Posejdona matką bliźniaków, które za radą boga do stajni krowiej odnieść kazała. Dzieci karmione przez krowy uważano za nienaturalny płód ich, a Eol postanowił je spalić. Melanippa przynosi je ubrane w żałobne szaty, chcąc je jednak zachować od śmierci, wygłasza długą mowę z wyszukanym i naciągniętym rozumowaniem, wykazuje, że to przesąd niefilozoficzny i ciemny czuć wstręt do takich istot i że może krowy w sposób zupełnie naturalny zostały matkami ludzkich dzieci. Z tragedii tej dochowały się tylko urywki. [przypis tłumacza]

melawe malke — uroczyste zakończenie soboty. [przypis tłumacza]

Meleager — był synem króla Ojneosa z Etolii. W siedem dni po jego urodzeniu się przybyły w dom jego rodziców Parki, aby dziecię obdarować. Jedna z nich, Atropos, oświadczyła wtedy, że chłopiec tak długo żyć będzie, dopóki nie wygaśnie płomień żarzący się właśnie na ognisku. Usłyszawszy to, matka dziecięcia wyjęła szybko polano z ogniska i, zagasiwszy je, przechowała. Meleager, podrósłszy, urządził polowanie na dzika, którego z pomocą Atalanty ubił. W nagrodę za pomoc ofiarował Atalancie głowę i skórę zwierza, czym uczuli się dotkniętymi wujowie Meleagra i wszczęli z nim bójkę, w której z jego ręki polegli. Matka, dowiedziawszy się o tym, zagniewana na Meleagra, wydobyła z ukrycia owe polano i rzuciła na ognisko. Wkrótce zmarł Meleager wśród najokropniejszych boleści. Do tej tragicznej jego śmierci odnoszą się powyższe słowa: „wewnętrzny żar sympatyczny”. [przypis tłumacza]

Meletos — syn Meletosa, z demu (gminy) Pittos, poeta, główny oskarżyciel Sokratesa. [przypis tłumacza]

Meletos — ten sam Meletos, który w kilka lat później oskarża Sokratesa, był lirykiem od siedmiu boleści. [przypis tłumacza]

melius (…) desinent — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 72. [przypis tłumacza]

Melius (…) nesciendo — Augustinus Aurelius, De ordine, II, 16. [przypis tłumacza]

Melius non incipient (łac.) — Seneca Epist. 72; cyt. u Mont III 10. „Lepiej, by nie zaczynali”. [przypis tłumacza]

melodia bakchiczna — rytm bakchiczny w mowie polega na używaniu stóp składających się z dwóch zgłosek długich i jednej krótkiej, czyli równających się wymowie pięciu krótkich zgłosek. [przypis tłumacza]

Melos — Μῆλος, dziś Milo, wyspa, na której znaleziono słynny posąg Wenery, będący dziś ozdobą Luwru. [przypis tłumacza]

Melos — wyspa w połowie drogi między Eubeą a Kretą. Ponieważ Melijczycy nie chcieli przyłączyć się do Ateńczyków, ci w 415 r. po zdobyciu wyspy wycięli ich w pień, a kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. [przypis tłumacza]

Memfis — Μέμφις, מֹ֣ף (Oz 9, 6), egipskie Menfe, z którego powstało greckie słowo. Miasto wedle stosunkowo dość późnej legendy miał założyć pierwszy historyczny faraon egipski Menes (Mena z I dynastii, 4400 p.n.e., p. Brugsch-Bey, Geschichte Aegyptens unter den Pharaonen, Lipsk 1877); ale nazwa miasta (Menfe) pochodzi od faraona VI dynastii Merira Pepi (Merira-men-nofer, wedle napisu na piramidzie należącej do grupy Sakkara) około 3233 p.n.e. (Brugsch-Bey). Dziś wśród lasu palmowego pod wioską Bedraszen zaledwie kupa gruzów, nieco złomów granitowych i cegieł przypomina pielgrzymowi, że tu kwitło potężne miasto. Dwa kolosy Ramzesa II, jeden zwalony, drugi stojący, ukazują oblicze tego, który ongi światem trząsł. W Biblii: Nof, נֹף (Ez 30, 16), Wujek: Memphis. [przypis tłumacza]

Memfis — Μέμφις, מֹ֣ף (Oz 9, 6), נֹ֑ף (Iz 19, 13), w staroegipsk. pomnikach: Men-nefer, Men-nofi, później Menfe, śladu nie pozostało po dawnym mieście, które stało w okolicy dzisiejszej wsi Mît Rahîne, jedynie dwa kolosy Ramzesa II, jeden z granitu, leżący, drugi z wapienia, stojący, oraz na wzgórzu Kôm-el-Chanzîr ruiny słynnej świątyni Ptaha świadczą o przeszłości. Dokoła roztacza się wspaniały las palmowy. [przypis tłumacza]

Memfis — p. IV, IX, 7 uwaga. [przypis tłumacza]

Meminerint (…) suam — Cicero, De officiis, III, 10. [przypis tłumacza]

Memineris (…) exeamus (łac.) — „Pamiętaj, że największe boleści kończą się śmiercią, małe miewają przerwy i wytchnienia, średnie są te, nad którymi panujemy; zatem możemy je ścierpieć, póki są znośne: jeżeli nie, to możemy, gdy nas już życie nie nęci, opuścić je jak teatr, każdej chwili” (Cicero, De finibus bonorum et malorum, I, 15; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Memini (…) volo — Cicero, De finibus bonorum et malorum, II, 32. [przypis tłumacza]

Memoria (…) continet — Cicero, Academica, II, 7. [przypis tłumacza]

Memoria hospitis unius diei praetereuntis (łac.) — Mdr 5, 15: „Pamięć przechodnia o jednym dniu przemijającym”. [przypis tłumacza]

mene (…) Ignorare — Vergilius, Aeneida, V, 849. [przypis tłumacza]

Menekles pod przysięgą podniósł zarzut przeciwko wynikowi głosowania — widocznie twierdził, że w obliczeniu głosów zaszło jakieś oszustwo lub jakaś pomyłka, czy że oszukiwano przy głosowaniu. Wystąpienie jego rozwiało przychylny nastrój dla wodzów, wywołany mową Euryptolemosa. [przypis tłumacza]

Menelaos — chyba nie brat przyrodni Filipa, ale jakiś cudzoziemiec. [przypis tłumacza]

Menippos (III w. p.n.e.) — cynik, uczeń Diogenesa, także satyryk. [przypis tłumacza]

Mens (…) inanes (łac.) — „Duch nieugięty, choć łzy płyną marne” (Vergilius, Aeneida, IV, 449; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Mens (…) malis — Ovidius, Tristia, IV, 1, 4. [przypis tłumacza]

Mensque (…) nihil — Ovidius, Ex ponto II, 18. [przypis tłumacza]

Mentem (…) videmus — Lucretius, De rerum natura, III, 509. [przypis tłumacza]

mention honorable — zaszczytna wzmianka. [przypis tłumacza]

Mentiris impudentissime (łac.) — „Skłamałbyś najbezczelniej”. [przypis tłumacza]

menzala — w chiromancji linia przecinająca środek dłoni od palca wskazującego do małego. [przypis tłumacza]

Merkawa — dzieło zawierające głębokie tajemnice ukryte w Torze. [przypis tłumacza]

merkawa — niebiański pojazd służący do komunikacji z ziemią. [przypis tłumacza]

Merot — Μηρὼθ, LXX Μηρὼζ, מֵרוֹז (Sdz 5, 23); dziś miejscowość sporna. [przypis tłumacza]

Meruit habere redemptorem (łac.) — Off. na Wielką Sobotę: „Zasłużył na to, aby mieć zbawcę”. [przypis tłumacza]

Meruit tam sacra membra tangere (łac.) — Off. na Wielki Piątek: „Zasłużył na to, aby dotykać się tak świętych członków”. [przypis tłumacza]

Meseńczycy — ludność płd.-zach. części Peloponezu, ujarzmiona przez Lacedemon, wielokrotnie powstawała; przeciwnicy Sparty korzystali z tej bolączki: Epaminondas, Filip. [przypis tłumacza]

Mesenia — kraina w płd.-zach. Peloponezie, zdobyta w VIII w. przed Chr. przez Spartan, próbowała trzykrotnie w krwawych wałkach zrzucić jarzmo najeźdźców. Szczególnie długa i zawzięta była walka około twierdzy Itome w trzecim powstaniu. Spartanom przyszli w 462 r. na pomoc Ateńczycy pod Kimonem. Po bitwie pod Leuktrami (371), więc w r. 370/69, założył Epaminondas miasto Messene naokoło Itome jako akropoli (warownego zamku) i przywrócił Meseńczykom wolność. Z tym stanem rzeczy Sparta nie pogodziła się nigdy. [przypis tłumacza]

Messenio — gr. Μεσσηνίων, nazywa się (w typowy dla niewolników sposób) od kraju, z którego ma niby pochodzić tj. od Messenii. Podobnie zwą się w innych sztukach niewolnicy: Geta, Lydus, Syrus itp. [przypis tłumacza]

messer Kotal z Albingii — Messer cotale, włoskie wyrażenie na męski członek. [przypis tłumacza]

me suknie — p. wyżej w. 753. [przypis tłumacza]

meszorer — pomocnik kantora, także hebrajski poeta. [przypis tłumacza]

Metabus — wygnany z powodu swej złośliwości na pustynię. [przypis tłumacza]

Metelin — Mitylena. W roku 1502 odbyła się mała, nieudana zresztą, wyprawa krzyżowa przeciw Turkom. [przypis tłumacza]

metoda geometryzująca — Spinoza wyraża się „ordine geometrico” w nagłówku i w IV, Tw. 18 Przyp. i „more geometrico” w Przedmowie do Części III. [przypis tłumacza]