Przypisy

z tarcz nad głowami wzniesionych utworzyć zwartą, jednolitą całość — testudo [łac. dosł.: żółw, obronny szyk legionów rzymskich stosowany dla ochrony przed ostrzałem przeciwnika; red. WL], Tacyt, Dzieje III, 28 etc. [przypis tłumacza]

z Tebańczykami i Tesalczykami, znanymi z posiadania najstarszej konnicy — na równinach tesalskich można było hodować konie. W Tebach Epaminondas zorganizował konnicę zdyscyplinowaną, co tym bardziej zasługuje na podziw, że nawet w nowożytnych armiach zdarzały się trudności w utrzymaniu dyscypliny w kawalerii. [przypis tłumacza]

Z tego arcydzieła platońskiego wnosić, że Platon i Sokrates uważali „Chmury” za żart niewinny — A. Couat, Aristophanes et l'ancienne comédie attique, Paris 1899, str. 311, 312. Edward Meyer, IV. str. 440 i nast. uw. [przypis tłumacza]

Z tego co mi pokazał w ich książkach (…) jedyną rzeczą którą mogę ci zaznaczyć — komentarz wydania Prowincjałek (Les grands écrivains de la France) również nie ośmiela się przytoczyć tych ustępów. [przypis tłumacza]

Z tego (…) Heraklit i Protagoras dowodzili (…) — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 29 i 32. [przypis tłumacza]

z tego kłamstwa oczu ukuł haki, do których przywiązany jest sąd (…) jego serca — przypomina to przenośnię, której używa Antoniusz w III, 9, mówiąc, że serce jego przytroczone było do steru Kleopatry. [przypis tłumacza]

Z tego niechaj pojęcie sobie pan wytworzy — Doryna dopełnia tu obrazu sytuacji swoim opowiadaniem, które jednak jest tak żywe i teatralne, że ani na chwilę nie nuży słuchacza. [przypis tłumacza]

Z tego powodu mówi się, że śmierć jest nie-umieraniem — patrz wcześniejszy przypis. [przypis tłumacza]

Z tego samego powodu, dla którego zwierzchnictwo jest nieprzenaszalne, jest ono niepodzielne; wola bowiem jest powszechna lub nie jest: jest wolą narodu w całości lub tylko wolą jego części… — niepodzielność władzy zwierzchniczej wypływa z jedności i niepodzielności narodu: całość pozbawiona najmniejszej części nie jest już całością. — Akt zwierzchniczy, będący oświadczeniem woli powszechnej jest aktem tworzącym prawo; twierdzenie w systemie Russa bardzo ważne. [przypis tłumacza]

Z tego wynika, że stosunek urzędników do rządu powinien być odwrotny, jak stosunek poddanych do zwierzchnika (…) tak, że liczba naczelników zmniejsza się w stosunku do wzrastania narodu — nie ma w tym twierdzeniu sprzeczności z twierdzeniem wygłoszonym w drugim ustępie tego rozdziału. Tam mówił Russo o prawie faktycznym, rządzącym stosunkami w rządzie. Tutaj mówi o tym, jak właśnie, licząc się z tym prawem, powinien być zorganizowany rząd, by mógł należycie wypełniać swe zadania. [przypis tłumacza]

z tej świetnej piwnicy ([e] sagina cellaria) — dosłownie: „z tuczenia piwnicznego”. [przypis tłumacza]

z trudów wolnego człowieka — tj. z zapasów na igrzyskach. [przypis tłumacza]

z trutniów wyklętych publicznym wyrokiem — przed rozpoczęciem zgromadzenia woźny rzucał imieniem państwa uroczystą klątwę na oszukańczych doradców i zdrajców. [przypis tłumacza]

Z Trykorytu ta poczwara — Trykorythos, jeden z powiatów Attyki, leżący na bagnach i moczarach. Nieznośna i niezdrowa okolica Aten z powodu mnogich komarów i muszek. Źródło malarii, która w krótkim po wojnach perskich czasie zaczęła toczyć i trawić piękne greckie ciało, doprowadzając pomału szlachetną rasę do upadku cielesnego. [przypis tłumacza]

z trzeciej szkoły — pitagorejskiej. [przypis tłumacza]

Z tych jedni wnioskują, iż to, co jest złem u księdza, jest także złem u chrześcijanina — Surowi janseniści z jednej strony, z drugiej przeciwnicy ich, zwolennicy tolerancyjnej moralności. [przypis tłumacza]

z tych, którzy twierdzą, że są filozofami — Ksenofont zaznacza, że filozofami naprawdę nie są (ma na myśli sofistów), tylko tak im się wydaje i tak utrzymują. [przypis tłumacza]

z tych pięknych rzeczy — sumę obowiązków i powinności, jako też praw, nagród i odznaczeń (godności, urzędów) równouprawnionych obywateli nazywają Spartanie „piękne rzeczy” (ta kalá). Ksenofont, mając na myśli powinności i odznaczenia obywateli perskich w różnym wieku (zob. ust. 1: O wychowaniu u Persów), używa tego samego wyrażenia. [przypis tłumacza]

Z tych to przyczyn dzikiemu nie nadałaby się Prowansja — Por. Montagne, I, 22. [przypis tłumacza]

z tych… wtajemniczonych (harunc Baccharum es) — dosłownie: „z tych bakchantów”, aluzja do tajnych związków bakchicznych, które później doprowadziły do sławnego procesu o bakchanalie [przeprowadzonego w 186 p.n.e. w sprawie przestępstw seksualnych i zbrodni, do jakich miało dochodzić w związkach bakchicznych; aresztowano 7000 osób, z czego większość stracono, zaś senat specjalną uchwałą rozwiązał istniejące związki i zakazał bachanaliów; red. WL]. [przypis tłumacza]

z tym, który uchodził za przyjaciela Hellenów — Nektanebo II był tym przyjacielem Hellenów, który Agesilaosowi wielkie czynił obietnice. [przypis tłumacza]

Z tym towarem — sam wiesz o tym — trza tu ostrożniutko (pedetenptim tu hic scis tractari solitas hasce huiusmodi mercis) — merx, „towar” oznacza u Plauta często kobietę. W przypadku cytowanym wyraz ten użyty w znaczeniu pogardliwym. [przypis tłumacza]

z tym wszystkim dusza najzacniejsza w świecie — Au demourant le meilleur fils du monde, przysłowiowy cytat z epistoły Marota do Franciszka I. [przypis tłumacza]

zug — starożytna rzymska moneta. [przypis tłumacza]

Zupełnie było w niej pusto — za czasów pierwszej świątyni stała tu Arka Przymierza. Talmud (Joma 53 b) mówi, że był tu głaz („ołtarz-głaz”? wyrażenie Wyspiańskiego z Meleagra) שתיה. [przypis tłumacza]

zuz — starożytna moneta. [przypis tłumacza]

zwarte — ἀσφαλεῖς(N), συναφεῖς (D). [przypis tłumacza]

Zwę się Dercetas… — Dercetas, który ani nie spojrzał na konającego pana, tu patetycznie rozwodzi się nad swą wiernością. Dopiero zbity z tropu słowami Cezara: „Co mówisz?”, wskazującymi na to, że Cezar wcale nie słuchał, po prostu wypowiada wieść, z którą przyszedł. Po chwili jednak wraca do ułożonych naprzód frazesów. [przypis tłumacza]

Zwę się Dikea… Tyś Adikos, nie Dikea, i krzywdzisz mi pana — w oryginale gra słów niedająca się przełożyć na język polski: Diceae nomen est, „Zwę się Dikea” (imię greckie Δικαία znaczy „sprawiedliwa”: δικαία), na co Sceledrus odpowiada: άδικος tu es non δικαία, et meo ero facis iniuriam, „tyś raczej »Niesprawiedliwa«, a nie »Sprawiedliwa«, bo krzywdzisz mego pana”. Plautus często wtrąca greckie wyrazy dla wywołania efektu komicznego (por. Plautus, s. 408 i nast.). [przypis tłumacza]

związany — gra słów: legato znaczy: „legat” (poseł) i „związany”. [przypis tłumacza]

z wiadomości podanej przez Filostrata — Filostrat starszy, sofista i retor grecki z II wieku po Chr.; Lessing odsyła do jego Vita Apollonii, lib. II cap. 22. [przypis tłumacza]

zwiędłe lica… — Kleopatra w chwili pierwszego spotkania z Antoniuszem na rzece Cydnus miała lat 24–25, w chwili śmierci 39 (Plutarch, rozdz. 87), a więc w czasie wojny z Pompejuszem około trzydziestki, co na kobietę wschodnią rzeczywiście jest już dość dużo. [przypis tłumacza]

z wiekiem wszystko przychodzi — Tutaj Celimena już nie przez omówienia, ale atakuje Arsenę wprost, brutalnie, z całym okrucieństwem, na jakie umie się zdobyć kobieta wobec drugiej kobiety. Ale trzeba przyznać, została zaczepiona i to we własnym domu. [przypis tłumacza]

zwierzchnik — gdyż chodzi o formę rządu, więc o prawo. [przypis tłumacza]

zwierzchnik jednak nie może nałożyć na poddanych kajdan niepotrzebnych wspólnocie; nie może nawet chcieć tego, albowiem pod panowaniem praw rozumu nic nie dzieje się bez przyczyny… — zwierzchnik jest wyrazicielem woli powszechnej, nie może więc ex definitione stanowić niczego, czego nie wymagałaby potrzeba całości. Niemożność ta jest jednak natury czysto logicznej, a nie prawnej, tzn. że zwierzchnik nie ma żadnego obowiązku tak nie czynić, a jedynie jego pojęciowe granice nie pozwalają mu na to, gdyż stałby się czymś innym, niż jest. Następne ustępy rozwijają własną teorię Russa, rozwiązującą problem naczelny. [przypis tłumacza]

zwierzchnik nigdy nie ma prawa obciążać jednego poddanego bardziej niż innego, wówczas bowiem sprawa staje się szczegółowa i władza jego przestaje być właściwa — z pojęcia samego władzy zwierzchniczej wypływa, że może ona jedynie przedsiębrać akta o charakterze powszechności i że nie należą do jej właściwości akta zwrócone ku poszczególnym osobom, rzeczom lub działaniom. Dlatego każda jednostka jest swobodna w granicach praw i zwierzchnik nie może obciążyć poszczególnych obywateli jakimiś nakazami czy zakazami, które by nie obejmowały ogółu obywateli, a więc przynosiły jej stratę, nie równoważąc tej straty korzyścią, płynącą ze świadczeń składanych przez innych. Powszechność przedmiotowa woli powszechnej wyradza się zatem w ostatecznej analizie prawości związków społecznych. [przypis tłumacza]

Zwierzęta nawet mają jej uczucie (…) — por. Elian Klaudiusz, O właściwościach zwierząt, XII, 42. [przypis tłumacza]

zwierzenie nieuniknione, bez którego groziłaby nam wiekuista rozłąka — pan Danceny mija się z prawdą. Zwierzenie swoje uczynił panu de Valmont jeszcze przed tymi wypadkami. Zobacz list LVII. [przypis tłumacza]

zwierzyniec — park, jakich wiele było w Persji. W języku staroirańskim zwał się ogród (park) pairedaeza (ogrodzenie). Wyraz ten dostał się do języka greckiego i do europejskich języków (po grecku paradejsos, po niemiecku paradies). [przypis tłumacza]

z wieścią, że Tebanie, przełamawszy Orchomeńczyków, doszli do taboru — tj. do obozu Lacedemończyków. Bitwa składa się więc z trzech momentów: lewe skrzydło Lacedemończyków atakują Beoci, centrum Agesilaosa atakuje wroga, Agesilaos atakuje Argiwów. Prawe skrzydło zwycięża u obu, jak zwykle u Greków, u Agesilaosa zwycięskie jest i centrum. Teraz musi nastąpić rozstrzygnięcie między prawymi skrzydłami. [przypis tłumacza]

zwijają namioty — σκηνὰς ἀναιροῦσιν, tollunt tabernacula, werden Zelte abgebrochen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Namioty były ze skór, przeto polskie wyrażenie „zwijać namioty” niestosownym nie jest. Tylko leże zimowe (hiberna) miały szatry [tu: baraki] budowane z drzewa. [przypis tłumacza]

zwłaszcza dwa: jeden, w którym markiza rozwija całkowite dzieje swego życia i zasad (…) drugi, który oczyszcza zupełnie pana de Prévan — List LXXXI i LXXXV. [przypis tłumacza]

zwłaszcza jeden w Delfach (…) jajko — por. Cicero, Academica, IV, 18. [przypis tłumacza]

Zwłaszcza widziałem jednego (…) — Montaigne, jak można mniemać, ma tu na myśli samego siebie. [przypis tłumacza]

Zwłoka w własnej osobie… — chce przez to dać wyraz temu, że już niby tak dawno czeka na przyjście Filokomazjum, opóźniając przez to odpłynięcie swego statku. [przypis tłumacza]

zwłoki na krzyż skazanych przed zachodem słońca zdejmują i grzebią — „Gdy popełni człowiek, co śmiercią karane być ma, a skazany na śmierć, zawieszony będzie na szubienicy (a obwiesiłbyś go na drzewie; ed. berlińska), nie zostanie na drzewie trup jego, ale tegoż dnia będzie pogrzebiony”, Pwt 21, 22–23 (Wujek). [przypis tłumacza]

z wnętrza Świątyni — ἐν τῷ ἔνδον ἱερῷ. [przypis tłumacza]

Zwołajcie na posiedzenie Wydział Prawodawczy — pierwszy raz zebrał się Wydział Prawodawczy za archontatu Euklejdesa w r. 403 i przywrócił po rządach 30 tyranów konstytucję demokratyczną; odtąd, ilekroć zachodziła potrzeba rewizji ustawodawstwa, zbierał się Wydział Prawodawczy, wybierany spośród sędziów przysięgłych w liczbie 500 lub 1000. [przypis tłumacza]

zwołali Radę — trzydziestu tyranów zwołuje Radę i przewodniczy, podobnie jak dawniej prytanowie, jeśli była zwołana cała Rada. Rada ma teraz władzę sądowniczą. [przypis tłumacza]

zwraca uwagę i na cyniczne wierszyki Jaga w II, 1, w. 141–169 tej tragedii — w tym wypadku ze zdaniem Dowdena trudno się zgodzić, gdyż wiersze Jaga on sam oznacza, przy pomocy charakterystycznie nieprzyzwoitej przenośni, jako improwizację. [przypis tłumacza]

zwróciła się z tym do ambasadora — margrabia Caraccioli, ambasador Neapolu. [przypis tłumacza]

Zwycięstwo bezpieczne, to triumf bezsławny — Na tym zdaniu kończy się Przestroga w wyd. 1751 r. [przypis tłumacza]

Zwycięstwo nad śmiercią — 1 Kor 17, 55–57. [przypis tłumacza]

zwyciężyła na wyścigach rydwanami — pierwsza kobieta, która brała udział w olimpijskich wyścigach. Powoził oczywiście woźnica. Jego pomnik spiżowy ustawiono w Olimpii obok pomnika wozu i „zwycięskiej” właścicielki. [przypis tłumacza]

zwyciężył lewe skrzydło wrogów — na lewym skrzydle stoją sprzymierzeńcy [Spartan]: Beoci, Eubejczycy i inni, pod wodzą Beoty Trazondasa (Beoci dają największy kontyngent okrętów, bo 25, po nich Koryntyjczycy, 15). [przypis tłumacza]

zwyczajną szerokością kompanii — kompania, po grecku lochos, ma cztery plutony (enomotie), ustawione marszu jeden za drugim; zwyczajna szerokość tzn. szerokość plutonu. [przypis tłumacza]

Zwyczaj sekundantów w pojedynkach — sekundanci bili się w pojedynkach między sobą, równocześnie ze swoimi klientami. [przypis tłumacza]

Z wydaniem sądu czekaj — Elmira pozwala sobie na odwet tą gryzącą ironią. [przypis tłumacza]

z wyjątkiem paru krajów północnej okolicy, które od niejakiego czasu zaczęły mącić bajorko patykiem — kraje reformowane. [przypis tłumacza]

z wyjątkiem Samijczyków; ci (…) dzierżyli miasto w swej mocy — Ateńczycy w uznaniu wierności Samijczyków nadali wszystkim prawo obywatelstwa. [przypis tłumacza]

z wyspy Kos — τὸν Κῷον. [przypis tłumacza]

Z życia plon zbierać… — Eurypidesa (fragm.); podobnie dwa następne fragmenty (41 i 42). [przypis tłumacza]

Z życiem, jeśli to możliwe — bo inaczej umrę ze śmiechu. [przypis tłumacza]

zżydzić się aż do obrzezania — μέχρι περιτομῆς ἰουδαΐσε, por. II, XX, 2: ὑπηγμένας τῇ Ἰουδαϊκῇ θρησκείᾳ; z tej różnicy wynika forma naszego przekładu niniejszych słów. [przypis tłumacza]

z żył Nilu — ταύτην φλέβα τινὲς τοῦ Νείλου. [przypis tłumacza]

z ziemi Tang — tzn. chińskiej dynastii Tang (618–907). [przypis tłumacza]