Przypisy

Faaborg — także miasteczko na wyspie Fionii. [przypis tłumacza]

faber (…) fortunae (łac.) — „Każdy sam sobie szczęście wykuwa” ([pseudo] Sallustius [właśc. Marcus Porcius Latro] Duae epistolae ad Caesarem de republica ordinanda I, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Fabius Katullinus… — osoby bliżej nieznane. [przypis tłumacza]

Faciam domui huic in qua invocatum est nomen meum et in qua vos habetis fiduciam (…) (łac.) — „Przetoż uczynią domowi temu, który nazywany jest od imienia mego, w którym wy ufacie, i miejscu temu, którem wam dał i ojcom waszym, jakom uczynił Silo. Ty więc nie módl się za tym ludem”. [przypis tłumacza]

Faciasne (…) magistri — Horatius, Satirae II, 3. 253. [przypis tłumacza]

Fac secundum exemplar quod tibi ostensum est in monte (łac.) — Wj 25, 40. „Czyń wedle wzoru, który ukazano ci na górze”. [przypis tłumacza]

Facta (…) astris — Manilius, Astronomica, III, 58. [przypis tłumacza]

fair play — przejrzysta gra. [przypis tłumacza]

fakt, który Cycero (…) zaświadczył (…) — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, II, 14 i V, 27. [przypis tłumacza]

faktor, którego nam polecono, człowiek ruchliwy i bardzo oddany, mówi, że na głowie by stanął dla pana, i zapewnia, że sama fizjognomia pańska usposobiła go jak najżyczliwiej — Stała formułka lichwiarzy, iż powołują się na swą wyjątkową życzliwość dla klienta. [przypis tłumacza]

Fałsz filozofów (…) u Montaigne'a — Apologia (Próby II, 12.). [przypis tłumacza]

Fałszywa pokora — Fałszywą pokorą jest tu chowanie się za sąd drugich; jest to pycha, ponieważ nie chce się poddać rozumowi. [przypis tłumacza]

falanga — [ciężkozbrojne greckie] wojsko w formacji bojowej. [przypis tłumacza]

falanga — grecki szyk bojowy hoplitów; szyk pochodu jest inny. [przypis tłumacza]

falanga — szyk bojowy; kolumny w marszu są, przeciwnie, wąskie a głębokie. [przypis tłumacza]

Falaris (ok. 570–554 p.n.e.) — osławiony tyran z Akragas na Sycylii. [przypis tłumacza]

Falciferos (…) dolorem — Lucretius, De rerum natura, III, 742. [przypis tłumacza]

Falsus (…) mendacem — Horatius, Epistulae I, 16, 39. [przypis tłumacza]

Fanni — Φαννί (N), Φαννίας (D). [przypis tłumacza]

Faon z Lesbos — było podanie (zdaje się stworzone przez greckich komików), że słynna grecka poetka Safona z Mytileny na wyspie Lesbos zakochała się bez wzajemności w młodzieńcu imieniem Faon i z rozpaczy rzuciła się ze skały w morze. Wątpić należy, czy publiczność plautowska słyszała coś o tym podaniu, ale to nie było jej koniecznie potrzebne do zrozumienia tego zwrotu. [przypis tłumacza]

Faramond — pierwszy król Franków. [przypis tłumacza]

farfelki — rodzaj cienko krojonego makaronu. [przypis tłumacza]

Farnabazos (…) umówił się, że odstąpi od króla, jeśli ten nie zamianuje go naczelnym wodzem wszystkich wojsk — w 395 r., gdy Titraustes po śmierci Tissafernesa zawarł z Agesilaosem zawieszenie broni, a tymczasem, nim dojdzie do pokoju, skierował Spartan do prowincji Farnabazosa, z którym mogli prowadzić wojnę. Farnabazos był mocno obrażony takim postępowaniem królewskiego kanclerza, ale konsekwencji z tego nie wysnuł, gdyż w następnym roku odwołano Agesilaosa. [przypis tłumacza]

Farsalos — nad rzeką Enipeus, na południe od Skotusy; dziś Fersala. Tu był spartański garnizon, który musiano przedtem wypędzić. Miasto to znane z rozstrzygającej bitwy między Cezarem a Pompejuszem (9 sierpnia 48 r. przed Chr.). [przypis tłumacza]

faryzeusze — Φαρισαῖοι, hebr. פְּרוּשִׁים, peruszim, aram. periszin, periszajja (separatyści, oddzieleńcy; nazwa pogardliwa), między sobą nazywali się chaberim (towarzysze). Flawiusz należał do tej sekty (Autobiografia 2 „w dziewiętnastu latach rozpocząłem życie publiczne jako zwolennik sekty faryzeuszów, która jest podobna do greckich stoików”). Flawiusz twierdzi, że studiował „z ciekawości” wszystkie trzy sekty. Majer Bałaban (Jos. Flav. 10) nazywa to przerzucaniem się z partii do partii i dziwi się, że historycy nie zwrócili na to uwagi, choć w tak młodym wieku (19 lat) trudno to nazwać przerzucaniem się. Natomiast na inną okoliczność pozwolilibyśmy sobie zwrócić uwagę. Jeżeli faryzeusz Józef tak dosadnie charakteryzuje „gospodarkę” tej sekty, choćby dawniejszą, to może i sądy o jego wrogach politycznych nie są tak przesadne, jak to się bądź co bądź powszechnie przypuszcza. [przypis tłumacza]

faryzeusze — p. I, V, 2, uwaga. [przypis tłumacza]

faryzeusze, saduceusze — faryzeusze: patrz I, V, 2, uwaga; saduceusze, Σαδδουκαῖοι, cadukim, według wszelkiego prawdopodobieństwa nazwa ta pochodzi od imienia własnego Cadoka, nie ṣaddik: sprawiedliwy (Riehm). [przypis tłumacza]

Fascinatio nugacitatis (łac.) — „Urzeczenie głupstwami”. [przypis tłumacza]

fatalny dzień, gdy Gilbert nazwał ją „Marchewką” — patrz: Ania z Zielonego Wzgórza. [przypis tłumacza]

Fata viam inveniunt — losy odnajdują drogę; por. Vergilius, Aeneida, III, 394. [przypis tłumacza]

Fatum, εἱμαρμένη, omina — los, przeznaczenie: moc, która określa (przeznacza) wyniki ludzkiego działania i w ogóle wszelkiego stawania się. Fatalizm zawiera pogląd, że los każdego człowieka musi się spełnić, chociażby człowiek przeciwdziałał temu nie wiedzieć jak, gdyż każde zdarzenie jest już raz na zawsze i niezmiennie ustalone, tak samo każdy akt woli. Fatalizm taki wypowiadają już stoicy, jeszcze niezłomnie wyznaje go islam. Zob. III, 562 i IV, 231 i n. [przypis tłumacza]

fatum (…) nervi — Iuvenalis, Satirae IX, 32. [przypis tłumacza]

fauna — ogół zwierząt właściwych pewnemu krajowi, pewnej okolicy. [przypis tłumacza]

Faustyna [Starsza, właśc. Annia Galeria Faustina (ok. 100–140)] — żona cesarza [Antoninusa Piusa. Ich córka, także Faustyna, była żoną cesarza Marka Aureliusza; red. WL]. [przypis tłumacza]

Fautor utroqne (…) ludum — Horatius, Epistulae, I, 18, 66. [przypis tłumacza]

favellar in punta di forchetta — rozprawiać na ostrzu noża (włoskie wyrażenie na określenie wyszukanej rozmowy). [przypis tłumacza]

faworyt Ludwika XVIII, który nie mógł odzyskać znaczenia — Decazes. [przypis tłumacza]

Fazaelida — Φασαήλίς, dziś Ain el Fasaîl. [przypis tłumacza]

Fénelon, [François, właśc. François de Salignac de la Mothe (1651–1715)] — biskup i słynny pisarz francuski, autor pedagogicznego romansu Przygody Telemaka [1699]. [przypis tłumacza]

Febel — wyspa w zatoce arabskiej. [przypis tłumacza]

Fecitque cadendo undique me cadere (łac.) — „Sprawił przez wpadek, abym ja zewsząd upadał”. [przypis tłumacza]

Fecundi (…) disertum (łac.) — Kogóż by pełne kielichy nie uczyniły wymownym (Horacy). [przypis tłumacza]

Feiger Gedanken… — Tchórzliwe, lękiem przejęte, niezdecydowane myśli, niewieścia chwiejność i trwożne skargi nie odwrócą nieszczęścia, nic wyzwolą ciebie. Trzymaj się, na przekór wszelkim potęgom, nie uginaj się, bądź silny, a bogowie z pomocną przyjdą ci ręką. [przypis tłumacza]

Feliks, brat Pallasa — zob. Dz 23, 24. „Nie był atoli tak skromnym rodzony jego (Pallasa) Feliks, prokurator od dawnego czasu ziemi żydowskiej”, Tacyt, Roczniki XII, 54; wysłał Feliksa, brata Pallasa, na prokuratora Judei: rok 52 n.e. [przypis tłumacza]

Felix qui potuit rerum cognoscere causas (łac.) — Georg. II. 490. cyt. u Montaigne'a: „Szczęsny, kto mógł poznać przyczyny rzeczy”. [przypis tłumacza]

Felix (…) sorores — Vergilius, Georgica, II, 499. [przypis tłumacza]

Fellix qui potuit… Nihil admirari (łac.) — „Szczęśliwy kto mógł… Niczemu się nie dziwić” (Hor.). [przypis tłumacza]

Fenicja — Φοινικί (kraina palm, czerwieni), fen. Kenaani, Kenaan (Iz 23, 11); w klinach: „kraj zachodni w całym swoim rozmiarze Tyr, Sydon etc.” (a-mur-riana si-ḫir-ti-ša (mâtu) sur-ru (mâtu) ṣi-du-nu), hebr. כִּנַעַן (Rdz 10, 15 etc.); kraj ten rozciągał się od rzeki Nahr-el-Kelb (na północ za Bejrutem) do Jafy. [przypis tłumacza]

Fenimora — Coopera. [przypis tłumacza]

Feraj — stolica jednego z 4 kantonów Tesalii, jakiś czas całej Tesalii. [przypis tłumacza]

ferashowie — przekręcone z ang. forager: furażer. [przypis tłumacza]

Ferecydes, jeden z siedmiu mędrców (…) — Diogenes Laertios, Ferekydes z Syros, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, I, 122. [przypis tłumacza]

Feretai — Φερεταὶ (N), Φαρἁν (D), p. bliższe szczegóły o „Wielkiej Idumei”, „Ain” i „Faran” u Graetza Geschichte der Juden, III, 519, 520, uwaga 3. [przypis tłumacza]

ferox (…) esse (łac.) — „wojowniczy lud, który mniema, iż życie bez broni nic niewarte” (Titus Livius, Ab Urbe condita, XXIV, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ferox gens, nullam esse vitam sine armis rati. (łac.) — Tit. Liv. XXXIV.17 [Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu; Red. WL]; cyt. u Montaigne'a I. 40. „Dziki lud sądził, że nie ma życia bez wojny”. [przypis tłumacza]

Ferragus — Ferragus nie z Orlanda szalonego, ale z wspomnianego naśladownictwa Fort-Guerry. [przypis tłumacza]

Ferragus, Księżna de Langeais, Dziewczyna o złotych oczach. [przypis tłumacza]

Fersefatta — Persefona, żona Plutona. [przypis tłumacza]

Fertur unusquisque (…) lapis deorsum — Pchany jest każdy do pożądania tego, co dlań dobre, a do unikania tego, co dlań złe, najbardziej jednak do unikania najgorszej z przyrodzonych złych rzeczy, jaką jest śmierć; i to z jakąś koniecznością natury, nie mniejszą niż ta, która pcha kamień w dół. [przypis tłumacza]

festinatio tarda est — Quintus Curtius, Historiae Alexandri Magni, IX, 9, 12. [przypis tłumacza]

Ficyn — tłumacz dzieł Platona i Plotyna i autor wielu pism metafizycznych. [przypis tłumacza]

fides ex auditu (łac.) — Rz 10, 17. [przypis tłumacza]

Fidrygałki faszerowane, znalezione w starożytnej budowli — Żaden z pewnością ustęp dzieła Rabelais'go nie był obficiej komentowany niż owe sławne Fanfreluches antidotées. Dawne wydanie Rabelais'go zwane Edition variorum, które stanowi istną orgię komentatorstwa, poświęca mu nie mniej niż 27 stron druku, przy czym każdy najdrobniejszy szczegół ma swoje wytłumaczenie. Tymczasem zdaje się niewątpliwą rzeczą, iż Rabelais, wydrwiwając w tym rozdziale ciemne proroctwa i alegorie, ulubione średniowiecznej literaturze, rozmyślnie dał swoim Fidrygałkom jedynie pozory jakiegoś głębokiego sensu, którego w istocie nie mają. Przytoczymy tu choć główne punkty rzekomej interpretacji tego poematu z przyczyny interesu historyczno-literackiego, jaki mogą one mieć dla ciekawych czytelników. [przypis tłumacza]

Figi zimą szukać… — z Epikteta: fragm.; także następne: 34, 35, 36, 37, 38. [przypis tłumacza]

figmentum malum (łac.) — zły twór. [przypis tłumacza]

Figura huius mundi (łac.) — 1 Kor 7, 31: „Obraz twego świata”. [przypis tłumacza]

Filadelfia — Φιλαδελφεία, רַבַּ֨ת בְּנֵי־ עַמּ֜וֹן Rabat synów Ammona (Pwt 3, 11 etc.), dzisiejsze ruiny w północno-wschodnim kierunku od północnego krańca Morza Martwego, odkryte przez Seetzena i Burkhardta. [przypis tłumacza]

Filammon — głośny bokser. [przypis tłumacza]

Filibert Delorm — Nadworny budowniczy Henryka II, jeden z największych architektów Francji, twórca planu Tuillerii. [przypis tłumacza]

Filipa — syna Jakima, p. II, XVIII, 4 i II, XX, 1. [przypis tłumacza]

Filip de Comines — Commines, autor głośnych Pamiętników z epoki panowania Ludwika XI i Karola VIII. [przypis tłumacza]

Filip, dowiedziawszy się (…) — por. Cicero, De officiis, II, 15. [przypis tłumacza]

Filip [II Macedoński (382–336 p.n.e.)] — król macedoński, ojciec Aleksandra. [przypis tłumacza]

Filip Sidney (1554–1586) — autor sonetów, niezmiernie popularnego romansu Arkadia, z którego Szekspir zaczerpnął historię Glouce stera w Królu Learze, oraz dziełka polemiczno-teoretycznego Obrona poezji. [przypis tłumacza]

Filip Strozzi — Wówczas najbogatszy człowiek we Florencji. [przypis tłumacza]

Filip wyczerpał już wszystkie środki oszukańcze, którymi wzbił się w potęgę, i że ta ma się już ku samemu końcowi — nie polityczny sąd mówcy, ale środek perswazji. [przypis tłumacza]

Filistion, Fojbos, Oryganion — osoby bliżej nieznane. [przypis tłumacza]

Filofanes — „zwodny przyjaciel”. [przypis tłumacza]

Filokomazjum (z gr. Φιλόκωμος) — „Lubiąca biesiady”. [przypis tłumacza]

Filon-Żyd — Dla odróżnienia od innych Filonów, w szczególności Filona z Byblos. [przypis tłumacza]

Filon z Aleksandrii (ok. 20 p.n.e.–54 n.e.) — żydowsko-hellenistyczny filozof. [przypis tłumacza]

Filopemon potępił siłowanie się (…) — Plutarch, Filopojmen, 3 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Filotas przyciął mu bardzo uciesznie w tym względzie (…) — por. Quintus Curtius, Historiae Alexandri Magni, VI, 9. [przypis tłumacza]

Filoteamon — „ciekawy oglądać”. [przypis tłumacza]

Filozof Antystenes, kiedy go wtajemniczono w misteria Orfeusza (…) — Diogenes Laertios, Antystenes z Aten [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 3–4. [przypis tłumacza]

Filozof Antystenes mawiał do uczniów (…) — por. Diogenes Laertios, Życie Antystenesa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 2. [przypis tłumacza]

Filozofa Polemona (…) żona pozwała przed sąd (…) — por. Diogenes Laertios, Polemon z Aten [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IV, 17. [przypis tłumacza]

filozofarz — w oryginale jest: Philosophaster. By ten wyraz oddać w polskim, urobiłem słowo „filozofarz”, podobne do szafarz, garbarz, grabarz, rakarz, handlarz itd. [przypis tłumacza]

filozof Chryzyp powiadał, iż od swoich nauczycieli (…) chce się nauczyć jeno samych dogmatów (…) — Diogenes Laertios, Chryzyp [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VII, 179. [przypis tłumacza]

filozof efektycki i pyrrhoński — Efektycy, czyli sceptycy, których filozofia zasadzała się na powątpiewaniu i niewydawaniu bezwzględnego sądu. Pyrrhonianie, od założyciela Pyrrhona z Elidy, który filozofię swą zasadzał na szukaniu prawdy, a najwyższe szczęście na obojętności. Scenę z filozofem Wiatraczkiem niemal dosłownie wcielił Molier do swego Małżeństwa z musu (Marfuriusz), wzmocniwszy ją kapitalnym rozwiązaniem za pomocą kija. [przypis tłumacza]

Filozofią pyrrończyków jest chwiać się (…) — Cyceron, Księgi akademickie (Academica), IV, 67. [przypis tłumacza]

Filozofia transcendentalna jest to idea umiejętności (…) — tu się rozpoczyna drugi rozdział Wstępu w pierwszym wydaniu. [przypis tłumacza]

filozof noszący twoje imię — Jan Jakub Rousseau, Emil, Ks. II. [przypis tłumacza]

Filozofowie cyrenajscy gardzili (…) — Diogenes Laertios, Arystyp z Cyreny, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, II, 92. [przypis tłumacza]

filozofowie, którzy chcieli dojść do jakiejś większej doskonałości (…) — Seneka, O pokoju ducha, 14. [przypis tłumacza]

Filozof Pyrrhon, popadłszy na morzu w niebezpieczeństwo (…) — Diogenes Laertios, Pyron z Elidy [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 68. [przypis tłumacza]

filozof samosatejski — Lukian z Samosaty, zostawił rozprawę o sztuce pisania historii. [przypis tłumacza]

filozof — tu: Empedokles. [przypis tłumacza]

filozofujący profesorowie — w oryginale jest Philosophieprofessoren (a nie Professoren der Philosophie). Schopenhauer używa tego wyrazu w znaczeniu pogardliwym. Profesorów uniwersytetu i ich filozofii nienawidził serdecznie, nie tylko dlatego, że byli pod wpływem Hegla (który także należy do Philosophieprofessoren), ale i dlatego, że był przekonany o ich nienawiści ku sobie. Antagonizm ten tkwi zresztą głębiej, nie tylko w charakterze Schopenhauera i w milczeniu, jakim go zbywano, także w sposobie jego filozofowania, przeciwnym filozofii spekulatywnej. Zob. Wstęp, rozdz. 2. [przypis tłumacza]

fioraia (wł.) — kwiaciarka. [przypis tłumacza]