Przypisy

Trianon — nazwa dwóch pałaców w Wersalu, tu mowa o Petit Trianon (Małym Trianon). [przypis tłumacza]

trierarcha — ten, kto swym kosztem zbroi i uposaża statek, komendant triery (trójrzędowca). [przypis tłumacza]

Tristemque vultus tetrici arrogantiam — autor nieznany. [przypis tłumacza]

trójrzędowce — triery, greckie okręty wojenne o trzech rzędach wioślarzy. Do transportu Greków dałby Cyrus okręty przewozowe, które mógłby swoimi okrętami wojennymi (trójrzędowcami) zatopić. [przypis tłumacza]

trofeum — [po grecku] tropajon, pomnik zwycięstwa; początkowo słup obwieszony zdobytą zbroją, później pomnik kamienny lub spiżowy na wzór takiego słupa. [przypis tłumacza]

Tronchin — słynny lekarz genewski (1709–1781). [przypis tłumacza]

Tronchin, [Théodore (1709–1781)] — słynny lekarz, później osiadły w Paryżu, gdzie się cieszył niezmiernym wzięciem, był jednym z pierwszych pionierów szczepienia ospy oraz wielu zasad nowożytnej higieny, ruchu, powietrza etc. [przypis tłumacza]

Trublet (1697–1770) — kanonik Saint-Malo, zręczny kompilator. Głównym jego dziełem są Essais de Littérature et de Morale. [przypis tłumacza]

Trublet, [Nicolas Charles Joseph (1697–1770)] — mierny ówczesny pisarz, zresztą figura znana z niechlujstwa i natręctwa [duchowny i moralista, najbardziej znany ze starcia z Wolterem, któremu skrytykował Henriadę; red. WL]. [przypis tłumacza]

trudnienie się sprzedażą ludzi w niewolę — oczywiście obywateli, nie jeńców lub niewolników z urodzenia. [przypis tłumacza]

Trudno, myślę, jej odmawiać — gdy zaprasza na ucztę; Menechmus zaczyna się chwiać w swym oporze wobec hetery, co wielce niepokoi wiernego sługę. [przypis tłumacza]

trudno posądzić Pascala (…) aby fałszywymi lub nieścisłymi cytatami dawał broń przeciw sobie — klasyczne wydanie Faugère'a (Les grands écrivains français), z którego przekładałem Prowincjałki, zawiera w przypisach wszystkie inkryminowane teksty w ich oryginalnym łacińskim brzmieniu. [przypis tłumacza]

trudy uważacie za przewodników, wskazujących przyjemność życia — trud jest poprzednikiem i warunkiem odczuwania przyjemności; tak np. temu, kto zmarzł, ciepło sprawia przyjemność. [przypis tłumacza]

trupa ludu — νεκρὸν τὸν δῆμον, mortuos de plebe, das tote Volk (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

trutki lombardzkie — Aluzja do trucicielstwa rozpowszechnionego we Włoszech. [przypis tłumacza]

Tryballowie — tracki szczep na obszarze dzisiejszej Serbii, później wysiedlony najściem Galatów. [przypis tłumacza]

Trybulet (…) Chciał po prostu uderzyć jakiegoś pazia — Paziowie dworscy byli stałymi dręczycielami błaznów. W ogóle trzeba przyznać, iż epizod Panurga z Trybuletem niewiele posiada soli. [przypis tłumacza]

Trybulet — Triboullet, sławny nadworny błazen Franciszka I i Henryka II, którego imię stało się ogólnym mianem błazna. Był ułomny. Triboullet jest bohaterem dramatu Wiktora Hugo Le roi s'amuse. [przypis tłumacza]

trybunał ten wydał kodeks swych wyroków — Słownik Akademii Francuskiej. [przypis tłumacza]

Trypolis — Τρίπολις, w Fenicji, na północ od Sydonu; dzisiejsze Tarabulus leży pół mili dalej wgłąb kraju od morza (7000 mieszkańców). [przypis tłumacza]

Tryumf wielożeństwa — Theophili Alethei polygamia triumphatrix. [przypis tłumacza]

trzcina myśląca — roseau pensant: wyrażenie, które stało się sławnym. [przypis tłumacza]

Trzeba, aby się rozpalał (…) same umazały — [por.] Montaigne, Próby II, 14. [przypis tłumacza]

trzeba było tak naglącej potrzeby, aby to uzyskać — Tą naglącą potrzebą była walka Wenecji przeciw Turkom. [przypis tłumacza]

trzeba mi będzie w ogóle zaniechać pisania komedii — Istotnie Molier wycofuje się na jakiś czas w tym roku z teatru. [przypis tłumacza]

Trzeba nam bezzwłocznie Pompeja szukać… — właściwą przyczyną wyprawy przeciw Pompejuszowi był głód w Rzymie. Ciekawe, że Szekspir motyw ten pomija. [przypis tłumacza]

Trzeba we wszelkiej dyspucie (…) — Odnosi się zapewne do Prowincjałek [przypis tłumacza]

trzech, legii — V, X i XV. [przypis tłumacza]

(…) [trzech] złych sfer istnienia — skr. durgati, chiń. equ, jap. akushu. Tzw. trzy złe/niższe odrodzenia — piekło, świat zwierząt i świat głodnych duchów. [przypis tłumacza]

trzecią część świata — tj. Afrykę, dwie drugie: Europa i Azja. [przypis tłumacza]

Trzecia księga (…) ułożona przez mistrza Franciszka Rabelego — Po raz pierwszy odsłania tu autor prawdziwe nazwisko, co dowodzi, iż musiał być bardzo pewny poparcia króla i swych duchownych protektorów. [przypis tłumacza]

Trzecie podanie — pisane jest już po ostatecznym pozwoleniu i powrocie na scenę Świętoszka. Czuć to po tonie tego podania; jest ono żartobliwe, wesołe, pisane z odcieniem serdecznej poufałości w stosunku do tego monarchy, w którym Molier zawsze czuł życzliwego sprzymierzeńca, mimo że w czasie tej burzy życzliwość ta musiała nieco przycichnąć. [przypis tłumacza]

trzeci stan — tak nazywano we Francji przedstawicielstwo mieszczan i chłopów w Stanach Generalnych (niezwoływanych od 1614 r.) oraz w stanach prowincjonalnych krajów mających samorząd (pays d'Etats). [przypis tłumacza]

trzewik (…) człeka ze starożytnej przypowieści (…) — Plutarch. Życie Pawła Emiliana. Zdaniem komentatorów, aluzja ta mogłaby się łatwo odnosić do żony Montaigne'a. [przypis tłumacza]

Trzy drążki tworzą razem literę H, co bynajmniej nie oznacza, że bramka jest świętością — po niemiecku: Hailigtum [tzn. świętość]. [przypis tłumacza]

trzydzieści pięć lat temu, zjawiło się na Syberii naraz mnóstwo zesłanej szlachty — autor po raz pierwszy drukował Wspomnienia w r. 1861; 35 lat przedtem był rok 1826, w którym zesłano wielu dekabrystów do Syberii. [przypis tłumacza]

trzydziestu Spartan — mieli oni stanowić przyboczną radę króla. Według spartańskiej ustawy z 418 r. towarzyszyło królowi na wyprawę 10 Spartan, którzy mieli nadzór nad jego postępowaniem. Ci zajmowali wysokie stanowiska, obejmując różne komendy lub prowadząc układy. [przypis tłumacza]

trzydziestu stajań — 562 m nad powierzchnią morza; więc chyba trzy stajania; omyłka przepisywacza, który nie znał Palestyny, lub poprawka umyślna jakiego kopisty zakonnego ze względu na Marka 9, 2 „górę wysoką” (ὄρος ὑψηλὸν). P. wyżej I, VIII, 7, uwaga do słowa Tabor. [przypis tłumacza]

Trzy Grupy Czystych Wskazań — sanskr. trividhāni śīlāni, chiń. sanju jingjie, jap. sanjūjōkai. Ustanowione przez mahāyānę i przeciwstawiane sformalizowanym wskazaniom vinai hīnayāny, które reprezentują bardziej duchowe, aniżeli dosłowne, podejście do zagadnienia moralności. Istnieją dwie podobne ich interpretacje. Pierwsza z nich zawarta jest w Sutrze sieci Brahmy oraz w Sutrze naszyjnika z klejnotów (chiń. Yingluo jing, jap. Yōrakukyō). Pierwsza i druga grupa wskazań dotyczy własnych korzyści duchowych, a trzecia grupa odnosi się do praktyki, której celem jest korzyść w postaci przynoszenia pożytku innym. Według drugiej interpretacji, o której czytamy w Yogâcārabhūmi-śāstrze (chiń. Yuqie lun, jap. Yugaron) oraz w Sutrze stopni bhumi bodhisattwy (sanskr. Bodhisattvabhūmi-sūtra, chiń. Dichi jing, jap. Jiji kyō), pierwsza grupa wskazań (chiń. luyi jie, jap. ritsugi kai) zawiera w sobie cały zestaw wskazań poziomu hinayāny, (sanskr. prātimoksa, chiń. poluotimucha, jap. haradaimokusha), druga grupa (sanskr. kuśala-dharma-samgrāhaka-śīla, chiń. she shanfa jie, jap. shō zenhō kai) mówi o rozwijaniu dobrych uczynków i nosi taką samą nazwę jak w przypadku wcześniejszej interpretacji, natomiast trzecia grupa nazywana jest „wskazaniami, które przynoszą korzyść czującym istotom” (sanskr. sattvânugrāhakam śīlam, chiń. raoyi youqing jie, jap. nyōeki ujō kai). W tym przypadku druga i trzecia grupa odzwierciedlają wytyczne mahāyāny, tym samym rozszerzając pierwotną zawartość vinai. [przypis tłumacza]

trzymam lejce, bodziec (iam lora teneo, stimulus iam in manust) — według Ritschla, p. Lindsay; bodziec (stimulus): do popędzania, zamiast bicza. [przypis tłumacza]

trzyma osiemnastoletniego ministra i osiemdziesięcioletnią kochankę — [ten minister to] Barbezieux, syn słynnego ministra wojny, Louvois. Pani de Maintenon, z którą Ludwik XV zawarł nawet tajemne małżeństwo, liczyła wówczas 77 lat. [przypis tłumacza]

trzy miesiące i więcej — od początku stycznia mniej więcej do 9 kwietnia. [przypis tłumacza]

trzynasty iman — naczelny kapłan. [przypis tłumacza]

trzy rodzaje szat — trzy szaty, które powinien posiadać mnich. W japońskiej tradycji zen sōtō mnisi przy wyświęceniu również otrzymują trzy szaty. Niemniej, różnią się one znacznie od pierwowzoru. [przypis tłumacza]

trzy rodzaje wiatrów (…) wiedzie się, powiadają, z Arystotelesa — O przyczynach naturalnych. [przypis tłumacza]

Trzy Światy — sanskr. traidhātuka, trailokya, chiń. sanjie, jap. sangai. Trzy sfery samsary: sfera pragnienia (sanskr. kāma-dhātu, chiń. yujiem, jap. yokukai), w której istoty nieustannie kierowane pragnieniem poszukują fizycznej gratyfikacji; sfera formy (sanskr. rūpa-dhātu, chiń. sejie, jap. shikikai), w której istoty wolne są od pragnienia fizycznego zaspokojenia i doświadczają istnienia subtelnej formy; sfera bezforemna (sanskr. arūpya-dhatu, chiń. wuse jie, jap. mushiki kai) jest najsubtelniejszą spośród wszystkich sfer samsary. Istoty w niej przebywające nie posiadają ciał; nie ma w niej przedmiotów materialnych, a jedynie umysł spoczywający w głębokim wchłonięciu medytacyjnym. [przypis tłumacza]

trzy światy — zgodnie z kosmologią buddyjską świat, w którym odradzają się istoty, dzieli się na tzw. trzy sfery lub trzy światy (skr. triloka, chiń. sanjie, jap. sankai). Najwyższym z nich jest Świat Bezforemny (skr. ārūpya-loka, chiń. wusejie, jap. mushikikai), sfera bezcielesności. Drugim jest Świat Formy (skr. rūpa-loka, chiń. sejie, jap. shikikai), w którym istoty odrzuciły wszelakie pragnienia i pożądania ale pozostało im jeszcze ciało fizyczne. Trzecim natomiast jest Świat Pragnień (skr. kāma-loka, chin. yujie, jap. yokukai). Ów trzeci świat dzieli się na „sześć dróg” (skr. sad-gati, chiń. liudao, jap. rokudō). W zależności od wytworzonej przez siebie karmy (istot zamieszkujących światy) podzielone są one na tzw. trzy niższe ścieżki (chiń. santu, jap. sanzu), do których należą (wymieniając od najniższego): piekło (skr. naraka lub niraya, chiń. diyu, jap. jigoku), świat zwierząt (skr. tiryanc lub tiryag-yoni, chiń. chusheng, jap. chikushō) oraz świat głodnych duchów (skr. preta, chiń. egui, jap. gaki) oraz tzw. trzy wyższe światy, wśród których jest świat ludzi (skr. manusya lub pūrusa, chiń. ren, jap. nin), świat półbogów lub demonów wojny (skr. āsura, chiń. exiuluo, jap. ashura) oraz świat bogów (skr. deva, chiń. tian, jap. ten). [przypis tłumacza]

trzy sekty — stoicy, epikurejczycy i dogmatyści. [przypis tłumacza]

trzysta pięćdziesiąt — πεντήκοντα καὶ τριακόσιοι (N), διακόσιοι καὶ πεντήκοντα (D), stąd u tłumaczy 250. [przypis tłumacza]

trzy stronnictwa — „Były tam trzy wojska i trzech wodzów. Skrajnych murów, gdzie najobszerniejsza rozległość, Szymon; środka miasta Jan, którego nazywano Bar Giora, kościoła Eleazar bronił”, Tacyt, Dzieje V, 12. Co do Bar Giory p. wyżej IV, IX, 3, uwaga. [przypis tłumacza]

trzystu krzykaczy — majątkowicze pierwszej klasy. [przypis tłumacza]

trzystu trzydziestu — τριάκοντα… καὶ τριακόσια, (N), διακόσια (D), stąd u tłumaczy 230. [przypis tłumacza]

trzy tysiące takich, co już mają mieć udział w prowadzeniu spraw państwowych — za czasów Rady Czterystu miało być takich 5000. Odpowiednio do zmniejszenia się ludności skutkiem wojny, zmniejszono liczbę pełnouprawnionych obywateli. [przypis tłumacza]

tuan (malaj.) — pan. [przypis tłumacza]

Tu była rana niby T, lecz teraz jak H wygląda — Creizenach krytykuje ten szczegół o ranie jako obrażający uczucia estetyczne. [przypis tłumacza]

tu do nas — do domu żołnierza. [przypis tłumacza]

Tudytania hiszpańska — Andaluzja. [przypis tłumacza]

Tu enim pater noster, et Abraham nescivit nos et Israel ignoravit nos (łac.) — „Tyś, zaiste, ojciec nasz; bo Abraham nie wie o nas, a Izrael nie zna nas”. [przypis tłumacza]

tułaczy — μετανάστης, in exilio agens, fern von der Heimath leben m sste (Cl.), j[pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Tu leży ciało (…) zmarło w roku i dniu swego zgonu — Popularny koncept francuski uwieczniony w piosence o panu de la Palisse. [przypis tłumacza]

Tuliusz Marcelinus (…) powiada Seneka (…) — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXVII. [przypis tłumacza]

Tum (…) belli — Ovidius, Tristia, III, 10, 67. [przypis tłumacza]

Tum (…) expectorat (łac.) — „Tak przerażenie pozbawia mnie wszelkiej przytomności” (Ennius u Cycerona [w:] Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], III, 26; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tum (…) omnes — Vergilius, Aeneida, V, 720. [przypis tłumacza]

Tum porro (…) rerum — Lucretius, De rerum natura, V, 223. [przypis tłumacza]

Tum vertice (…) ruinam (łac.) — „Z głową odkrytą stawał na deszczu nawalnym,/ Wśród grzmotów i piorunów rozpętanych w niebie” (Silius Italicus, Punica, I, 250; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tunc (…) firmo — Vergilius, Aeneida, VI, 261. [przypis tłumacza]

Tunstal (1476–1559) — sekretarz Henryka VIII, matematyk i filozof. [przypis tłumacza]

Tun', vetule (…) escas (łac.) — „Więc, staruszku, gromadzisz żer dla cudzych uszu?” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, I, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tuo (…) omnia — Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes] I, 25; Cicero, De naturae deorum III, 35. [przypis tłumacza]

Tu podzielili się na dwie grupy… — obie grupy odpowiedziały na pytanie Sokratesa twierdząco, tylko inaczej: jedni po namyśle dali wyraz swemu przekonaniu, drudzy bezmyślnie i mechanicznie powtórzyli swoje stereotypowe „tak jest”. [przypis tłumacza]

Tu (…) quicquam — Lucretius, De rerum natura, I, 22. [przypis tłumacza]

Tu quid dicis? Dico quia propheta eas (łac.) — J 9, 17: „Co ty mówisz? Mówię, że jest prorokiem”. [przypis tłumacza]

turbare semetipsum (łac.) — J 11, 33: „Zafrasował się”. [przypis tłumacza]

Turgis — właściciel głośnej traktierni Pomme du Pin. [przypis tłumacza]

Turpe (…) genu — Propertius, Elegiae III, 9, 5. [przypis tłumacza]

Turpis (…) color — Propertius, Elegiae, II, 17, 26. [przypis tłumacza]

Turski Filipek — Miasto Tours miało aż do Ludwika XIV własną, odrębną monetę. [przypis tłumacza]

Tu sapientium (…) Lyaeo — Horatius, Odae, III, 21, 14. [przypis tłumacza]

Tu secanda (…) domos — Horatius, Odae, II, 16, 17. [przypis tłumacza]

Tutaj (…) nigdy — ustęp wzięty w nawias nie znajduje się w wydaniu oryginalnym. [przypis tłumacza]

tuta (…) villis (łac.) — „Chwalę sobie swe małe, lecz bezpieczne mienie,/ A jeśli mi go braknie, to i tak żyć będę;/ Ale gdy mi fortuna poszczodrzy, to twierdzę,/ Że tylko ci są mądrzy oraz życie znają,/ Co na piękny dom łożą pieniądz i na włości” (Horatius, Epistulae, I, 15, 42; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Tu: Tora sze-be-al pe —- ustna tradycja. [przypis tłumacza]

tutumque (…) laeto (łac.) — „Sądził się być bezpiecznym już ten zacny szwagier./ Więc łzy leje obleśne i z radosnej piersi/ Obłudne jęki puszcza” (Lucanus, Pharsalia, IX, 1037; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

tu utkwiła spiżowa dzida — Homer, Iliada XX 270 i nast. [w opisie pojedynku włócznia rzucona przez Eneasza „utkwiła” w „złotej warstwie” tarczy Achillesa, przeszywając dwie inne warstwy, gdy trzy pozostałe warstwy tarczy, składającej się w sumie z pięciu warstw: złotej, dwóch spiżowych i dwóch cynowych, pozostały nietknięte; tymczasem wydaje się logiczne, że warstwa ze złota była warstwą zewnętrzną, powstaje więc problem, w jaki sposób włócznia przeszyła dwie następne warstwy, skoro utkwiła w pierwszej; red. WL] [przypis tłumacza]

Twarz ma pulchną, rumianą… — Jest to, jak często bywa w komediach Moliera, po prostu rysopis aktora, który grał u niego rolę Tartufa (Molier sam grał Orgona). [przypis tłumacza]

twej sztuki — tragedia pt. Anna Boleyn. [przypis tłumacza]

twe kobiety i rzezaniec Fotyn — Plutarch (rozdz. 62) wymienia tu i Mardiona (= Mardiana). [przypis tłumacza]

twierdząc — tu Henkel kładzie cudzysłów, wywołując wrażenie, że w oryginale greckim następuje także oratio recta, czym pomnaża mowy w dziele Flawiusza, które krytyka tak mu wypomina. [przypis tłumacza]

twierdzę puścili z dymem — Clementz robi słuszną uwagę, że pożar ten nie musiał zniszczyć twierdzy, gdyż potem Tytusowi silnie się opierała. [przypis tłumacza]

Twierdzę więc, że zwierzchnictwo, będąc jedynie sprawowaniem woli powszechnej, nie może być nigdy zbyte (…) Jeśli więc naród przyrzeka po prostu posłuszeństwo, aktem tym rozwiązuje się, traci swój charakter narodu… — niepozbywalność i nieprzenaszalność władzy zwierzchniej jest najbardziej charakterystycznym rysem systemu prawno-politycznego Russa. Logicznym podmiotem woli powszechnej musi być naród jako całość, której nieodłączną częścią jest każdy obywatel. Wola powszechna jest wolą narodu ex definitione [łac.: z definicji; red. WL]. Otóż Russo twierdzi, że tylko sam naród, sam podmiot woli powszechnej, może przejawiać ją w formie aktów zwierzchniczych, że tylko sam naród może być organem przejawiającym tę wolę. Dla Russa „naród” nie jest konstrukcją prawno-polityczną, nie jest tylko idealnym podmiotem aktów prawno-państwowych, ale jest istnością rzeczywistą, mającą realny byt psychiczny i biologiczny. Argumentuje w dwojaki sposób: 1. Woli przenosić nie można, wola jest najściślej związana z podmiotem chcącym, jest zawsze wolą określonego podmiotu i tylko jego wolą, jest, jednym słowem, aktem najściślej indywidualnym. 2. Wola nie może być skierowana ku czemuś, co jest sprzeczne z dobrem podmiotu chcącego. Nikt rozumny nie może chcieć własnej krzywdy i szkody. Choćby zatem ktoś uznał treść cudzej woli za swoją wolę, może to uczynić tylko odnośnie do danej określonej treści, ale nie może odnośnie do wszystkich jej możliwych treści, bo te treści mogą być dlań szkodliwe. Każda nowa treść musi się stać podmiotem odrębnego aktu woli. Tak samo wola powszechna, dążąca zawsze do równej korzyści wszystkich, musi być aktem całego narodu. Naród może powiedzieć: „daną treść woli tego człowieka przyjmuję za treść mojej woli”, ale nie może powiedzieć: „zawsze wola tego człowieka będzie moją wolą”, bo jednostka może chcieć dobra powszechnego, ale chce także swojego wyłącznego dobra, i ta egoistyczna tendencja jej woli musi wpływać na ukształtowanie się samej woli. Żadna sztuka nie dokaże tego, by zabezpieczyć na stałe pokrywanie się jakiejś szczególnej woli z wolą powszechną. — Odnośnie do woli powszechnej odsłania Russo w niniejszym ustępie nową jej cechę: przejawia się ona zawsze w formie aktów zwierzchniczych. [przypis tłumacza]

twierdze ośmieszone przed chwilą przez tego pana — Ajschines zarzucał Demostenesowi kłótliwe czepianie się drobnostek. [przypis tłumacza]

twój urzędnik — tak jest: scytyjscy łucznicy, niewolnicy państwa, była to wojskowo zorganizowana policja ateńska. Było ich 1200. Pełnili obowiązki pachołków rządowych i katów, jako ludzie plemienia dzikiego, do ślepego posłuszeństwa nawykli. Tu jednak widać, że to tam rozmaicie z tą karnością bywało. [przypis tłumacza]

twój wspólnik Ajschinesie, nie mój, choćbyś pękł, kłamco — Czytelnik zauważy silną różnicę tonu i kolorytu między demegoriami a mowami sądowymi. [przypis tłumacza]

twoja mowa jest wielce bezbożna — Argument aż nazbyt często używany, aby utożsamiać z bezbożnością wszelką krytykę osób osłoniętych płaszczem religii. Nie oszczędzono tego argumentu i Molierowi, który też jakby z góry nań odpowiada. Być może, że ten ustęp (z pewnością zaś następna tyrada Kleanta) wpisany jest później dla odparcia zarzutów. Tyrada ta obiegała w odpisie Paryż w czasie zakazu sztuki. [przypis tłumacza]

tworząc (…) „Odyseję” nie umieścił w niej wszystkiego, co się Odyseuszowi zdarzyło, np. że zraniony został na Parnasie i że szaleństwo udawał podczas zbierania się wyprawy wojennej — O zranieniu Odyseusza mowa jest w Odysei XIX 428–466, ale tylko epizodycznie; nie ma zaś nigdzie w Homerze wzmianki o udawanym jego szaleństwie, przez które uwolnić się chciał od współudziału w wyprawie trojańskiej. [przypis tłumacza]

tworzy (…) termin środkowy, bądź między księciem a narodem, bądź między księciem a zwierzchnikiem, bądź równocześnie z obu stron — przy zastosowaniu symboliki używanej przez Russa w księdze III, jeżeli się oznaczy Trybunat przez $Tr$, otrzyma się dwie nowe proporcje: $Rz\; :\; Tr\; =\; Tr\; :\; P$ oraz $Rz\; :\; Tr\; =\; Tr\; :\; Zw$. [przypis tłumacza]

Tyberiada — Τιβεριάς, dziś Tabarîje. [przypis tłumacza]

Tyberiusz Aleksander — p II, XVIII, 7, uwaga. „Zaczęło się panowanie Wespazjana w Aleksandrii za powodem Tyberiusza Aleksandra, który pierwszego dnia lipca wierności przysięgę, imieniem jego, od pułków odebrał. I tego to dnia napotym obchodzono pamiątkę wstąpienia na tron, lubo wojsko judzkie trzeciego dopiero lipca poprzysięgło”, Tacyt, Dzieje II, 79. „Najpierwszy Tyberiusz Aleksander, wielkorządca Egiptu, kazał pułkom swoim na wierność Wespazjanowi przysiąc dnia pierwszego lipca i od tego dnia potem liczono wstąpienie jego na tron. Toż wkrótce i w żydowskiej ziemi wojska jedenastego lipca przednim samym przysięgę wykonały”, Swetoniusz, Żywot Wespazjana VI. [przypis tłumacza]

Tyberiusz Aleksander, synowiec Filona — żyd, który przeszedł na pogaństwo (Graetz III, 364), a jako doświadczony wódz podążył za Tytusem do Judei i pomagał mu zdobywać Jerozolimę (p. dalej V, I, 6), piastując godność naczelnika pretorianów, praefectus praetorio (Graetz III, 351 uwaga 2). Był to zatem żydowski Paskiewicz. [przypis tłumacza]