Przypisy

To, co wam powiem, stanie się albo się nie stanie — O Laertiade, quidquid dicam, aut erit, aut non (Horacy, Satires, 2). [przypis tłumacza]

To, co zdawało się nic już dla mnie nie znaczyć, okazało się wszystkim! Jakże niewiele wiemy sami o sobie — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

to, czego się żałuje (…) — przykłady zaczerpnięte z Cycerona: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, III, 34. [przypis tłumacza]

toczyli * ale im jednak — gwiazdka oznacza, że rękopis jest w tym miejscu uszkodzony: πολέμου * καὶ παρ᾽ (N), πολέμου, τὰ παρ᾽ (D). Od słów „Owi Żydzi bowiem” aż do „jeszcze się srożej nad nimi znęcali” cały ustęp jest w ogóle niewyraźny i widocznie uległ zepsuciu. We wspomnianym wyżej rękopisie berlińskim (łacińskim) ustęp ten brzmi: nam idem illi et defectionis socii fuerunt et bellum cum Romanis communiter susceperunt, causa vero peior illorum in eos facta est, et cum mentita eorum pridem refelleretur occasio, peius tractabant eos, qui nequitiae suae iustis assertionibus exprobrarent. [przypis tłumacza]

To czyni Flaccus (…). To samo czyni Statius — obaj poeci przedstawili w pomienionych przytoczeniach Wenerę, bądź to z cętkami na policzkach (maculis suffecta genas), jak wyżej, bądź to „z pochodnią w ręku i szalejącą” (ignes gerentem… saeva formidine). [przypis tłumacza]

toddy (ang.) — wino palmowe. [przypis tłumacza]

to dobre dla Sarmatek (…) zabiją jakiego na wojnie — por. Herodot, Dzieje IV, 117. [przypis tłumacza]

To dziecię tylu ojców było już zgrzybiałe, kiedy przyszło na świat; mimo iż było prawą latoroślą, bękart jakiś, który zjawił się prawie równocześnie, zadławił je niemal przy urodzeniu — Wielki słownik powszechny francuskiego języka Antoniego de Furetière, który z tej przyczyny wszedł w zatarg z Akademią i został z niej wykluczony. [przypis tłumacza]

To iest, strażnicy, myślę, piesi… — Villona obchodzili tylko strażnicy piesi, nie konni, ponieważ ci tylko odbywali ronty w mieście [ront — patrol; Red.WL]. [przypis tłumacza]

to i moją duszę szanujcie — i wy szanujcie moją duszę tak, jak inni ludzie szanują dusze swych krewnych. [przypis tłumacza]

To każe przypuścić (…) że wszystkie cechy woli powszechnej spoczywają w większości… — wola powszechna nie zawsze jest zatem wolą większości. Russo wie, że większość może być zdeprawowana lub obałamucona. Praktycznie jednak zadanie odkrywania treści woli powszechnej nie da się inaczej lepiej rozwiązać. [przypis tłumacza]

to lampie mej zabrakło oliwy, zgasła — zapewne rzeczywiście lampa zgasła, lecz słowa Kleopatry odnoszą się raczej do tego, że już niewiele życia ma przed sobą. [przypis tłumacza]

Tolemeusz — Θολεμαῖος (Πτολεμαῖος Dindorf; Pape, Wörterbuch der griechischen Eigennamen: Θολομαῖος). [przypis tłumacza]

Tollet, Piotr — lekarz szpitalny w Lionie. [przypis tłumacza]

Tomasz Linacer — Lekarz nadworny Henryka VII i VIII. [przypis tłumacza]

Tomasz Sanchez (1551–1610) — autor słynnego dzieła o małżeństwie, w którym z nieskończoną subtelnością roztrząsane są wszystkie możebne kombinacje seksualne. [przypis tłumacza]

Tomasz Tamburini (1591–1675) — generał jezuitów i autor dziel teologicznych. [przypis tłumacza]

tomiści — zwolennicy nauki o łasce św. Tomasza z Akwinu (1227–1274). [przypis tłumacza]

To najlepsze — Immo „optumumst”, Schöll. [przypis tłumacza]

to narzędzie Męki jego jedynego Syna, które będąc w licznych miejscach — Ponieważ chodzi tu o jeden cierń. [przypis tłumacza]

tonga a. tanga — lekka bidka, dwukolna dryndulka [tj. bryczka; red. WL] używana w Indiach. [przypis tłumacza]

To nie jest wcale pospolitą chwałą, gdy książąt „laudem” zyskać się udało — Horacy I, Epistolae, 17, 35. [przypis tłumacza]

To nie pani de M. należy Ci się obawiać, ale… — słowa te były w ustach pana de Guibert mimowolną aluzją do jego planów małżeńskich. [przypis tłumacza]

To nie w Montaigne'u, ale w sobie znajduję wszystko, co tam widzę — Ta myśl zapożyczona jest z Montaigne'a (Próby I, 25; III, 2). [przypis tłumacza]

toparchia Akrobetta — należała wtedy już do Judei (patrz ustęp 5). [przypis tłumacza]

toparchia — okręg; Gofna: może Jozuego 18, 24 Ofni (Boettger)? Dzisiejsza wieś Dżifna między Jerozolimą a Nabulus. [przypis tłumacza]

To pewna, iż gdyby ją znał, nie ustanowiłby tej zasady (…) — Wszystkie te myśli zaczerpnięte są w dalszym ustępie Montaigne'a. [przypis tłumacza]

topika — nauka logiczno-retorycznego prowadzenia argumentacji. [przypis tłumacza]

To piszesz — Ta nieopatrzność w pisaniu świadczyłaby, iż Celimena jest młodą jeszcze zalotnisią; dojrzała kokietka nie dawałaby takiej broni przeciw sobie. [przypis tłumacza]

toporek — ἀξινάριόν, dolabella, kleine Axt, używany wedle dalszego opisu w charakterze szufelki. [przypis tłumacza]

To prawda, miłość twoja jest wprost bezprzykładna! — ironicznie. [przypis tłumacza]

To prawdopodobne, że tak umarły — jakkolwiek nie stwierdzono na pewno przyczyny śmierci Kleopatry, w pochodzie triumfalnym Cezara niesiono obraz, który przedstawiał królową ze żmiją, kąsającą ją w ramię (Plut. 87). [przypis tłumacza]

To przejście ze stanu natury do stanu społecznego wywołuje w człowieku bardzo znaczną zmianę, wprowadzając w postępowaniu jego sprawiedliwość w miejsce instynktu i nadając czynom jego moralność, której im przedtem brakło — podobnie twierdził Hobbes: ze społeczeństwem powstaje dopiero zło i dobro, sprawiedliwość i niesprawiedliwość, cała moralność. — Chodzi tutaj o faktyczną genezę pojęć moralności, ze stanowiska normatywnego można mówić tylko o ich logicznej genezie, o logicznym wywodzeniu się jednych zasad z drugich. Idea moralności jest poza przestrzenią i czasem — Russo to uznaje. Tylko ze stanowiska socjologicznego można mówić o wcielaniu się tej idei w życie ludzkości i tak też czyni Russo. — W całym tym ustępie Russo rozumuje tak, jak gdyby umowa została rzeczywiście zawarta. To pozwala mu stwierdzić w drodze porównania obydwu stanów korzyści stanu społecznego, a co za tym idzie — rozumność umowy. [przypis tłumacza]

Tora — dosł.: „nauka”; nazwa Biblii, w szerokim pojęciu oznacza wiedzę, nauki religijne. [przypis tłumacza]

Tora — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu cały Stary Testament oraz księgi Talmudu i inne dzieła religijne. [przypis tłumacza]

Tora (Tojre) — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu wiedza i nauka w ogóle. Także zwój przechowywany w Arce Przymierza. [przypis tłumacza]

Tora ustna — dotyczy Miszny i literatury talmudycznej, w odróżnieniu od Biblii Mojżesza. [przypis tłumacza]

Torkwato Tasso, w porównaniu jakie czyni między Francją a Włochami (…) — por. Torkwato Tasso, Paragone deli Italia alla Francia. [przypis tłumacza]

Toryne — nazwa zachowana jedynie dzięki wzmiance u Plutarcha (60). Jako imię pospolite τορύνη oznaczała jakieś naczynie kuchenne. Kleopatra na wieść o zajęciu tej miejscowości przez Cezara roześmiała się i użyła pod jego adresem drwiącej igraszki wyrazów, która naturalnie w języku angielskim znikła. [przypis tłumacza]

toś przepadł prześlicznie (peribis pulcre) — przekład naśladuje aliterację oryginału. [przypis tłumacza]

Tosefot — suplementy do Talmudu. [przypis tłumacza]

Tosefta — dodatkowy komentarz do Talmudu. [przypis tłumacza]

Tosefta — uzupełnienie, suplement do Talmudu. [przypis tłumacza]

tosefty — suplementy do Talmudu. [przypis tłumacza]

To się nazywa „zbawić duszę”. Ależ żołnierza, który ucieka — po francusku se sauver znaczy i zbawić duszę, i uciekać. [przypis tłumacza]

to słówko „siekiera” posiada rozmaite znaczenia — coignee: siekiera, i jako rzeczownik, i jako czasownik coigner, służy w języku francuskim do sprośnych dwuznaczników. Po polsku oczywiście ostrze tej gry słów tępieje. [przypis tłumacza]

to stalk — polować z zasiadki [tj. z zasadzki. Red. WL]. [przypis tłumacza]

to szczyt uprzejmości — tui omnis moris ad venustatem vigent, Ribbeck. [przypis tłumacza]

tota (…) est — Platon u Cycerona, por.: Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], I, 30. [przypis tłumacza]

Tot circa unum caput tumultuantes deos (łac.) — Seneca Suasoriae I, 4; cyt. u Montaigne, Próby II. 13 „Tylu bogów hałasujących koło jednej głowy”. [przypis tłumacza]

tot (…) deos — Seneca [Maior] Suasoriae I, 4. [przypis tłumacza]

Toteż, powiada św. Jan — XII, 37–40. [przypis tłumacza]

Tot (…) freta (łac.) — „Na liczne, niczym nieskiełznane morza” (Catullus, Carmina, IV, 18; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

To the happy few (ang.) — dla garstki szczęśliwych (którzy zrozumieją i docenią tę powieść). [przypis tłumacza]

totidem verbis (łac.) — dosłownie. Wciąż o „twierdzeniach” Janseniusza. [przypis tłumacza]

Tot (…) nummis — Claudian, In eutropium I, 203. [przypis tłumacza]

Tot (…) rebus — Lucretius, De rerum natura, III, 1039, 1041. [przypis tłumacza]

Totus (…) aure (łac.) — „Choćby cały był złotem wyłożon i srebrem” (Tibullus, Elegiae, I, 2, 70; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Totus (…) nostris (łac.) — „Jest to staranie, które należy lekceważyć dla siebie, a nie lekceważyć dla naszych drogich” (Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], I, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Towarzystwo — Towarzystwo Jezusowe. [przypis tłumacza]

Towarzysze Demostenesa (…) przystałyby białej głowie (…) niźli królowi — Plutarch, Demostenes, 16 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

towarzyszenia — domyśla się: boskiego: concurus vel assistentia Dei, według teorii Kartezjusza. [przypis tłumacza]

towarzyszyła Antoniuszowi w czasie wojny z Partami — według Starożytności XV, IV, 2, był to pochód na Armenię. [przypis tłumacza]

To więc chorobę jaką udać — Doryna, podobnie jak Frozyna w Skąpcu (Akt IV, scena 1) roztacza szczegółowo plan, który nie ma żadnego zastosowania w dalszym biegu akcji: to by również świadczyło za pospiesznym zeszyciem tego aktu z innymi. [przypis tłumacza]

To więcej hańby ściągnę na twojego pana (dedecoris pleniorem erum faciam tuom) — przez proces o bezprawie (iniuriarum). [przypis tłumacza]

To właśnie uczynił Jezus Chrystus i apostołowie (…) — Św. Paweł 2 Kor 3: sub fine. [przypis tłumacza]

to wtedy dopiero jest na nic — bo powierzone pieniądze przepadną. [przypis tłumacza]

To źle robi, gdy tak robi. Lecz jeśli nie robi, Ty źle robisz (Male facit, si istuc facit; si non facit, tu male facis) — celowe powtarzanie wyrazu dla efektu komicznego. [przypis tłumacza]

toż go widać własną piersią Wenus wykarmiła — Wenus, bogini wszelkiego uroku, ujmującego czaru i uprzejmości. [przypis tłumacza]

Toż ja w niego nawlewam dość przez dzień — Quin mystilabo plus sescenta ei in die według Ussinga; suspirabo plus † sescenta † in dies (Lindsay). [przypis tłumacza]

Toż on kłamie! — przyjęto poprawkę Schölla: peierat, zamiast deierat Lindsay. [przypis tłumacza]

Toż samo trafiło się hetmanowi Demostenesowi po wyprawie sycylijskiej — Plutarch, Nikiasz, 27 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Toż właśnie tum cię wyrwał przed tym domem, co cię czterech ludzi (…) niosło (quin modo erupui, homines qui ferebant te… quattuor apud hasce aedis) — niedbały styl mowy codziennej. [przypis tłumacza]

to zdanie poety komicznego — Meandra (342–291 p.n.e.), komediopisarza, syna Diopejthesa z Aten. [przypis tłumacza]

Trachon — Τράχων, w Celesyrii, Trachonitis. [przypis tłumacza]

Tractatus amoris (…) Innocentii quarti — Traktat o miłości i o lekarstwie na miłość etc. [przypis tłumacza]

Trader Horn (ang.) — Kupiec Horn, barwny film amerykański z 1931 r., opowiadający o przygodach tytułowego kupca Horna, który ratuje jasnowłosą dziewczynę wziętą do niewoli przez plemię afrykańskich dzikusów. [przypis tłumacza]

Tradycję tę utrwalił poemacik p. t. Repues franches (Daremne biesiady), którego bohaterem jest Villon i którego autorstwo przypisywano nawet długo jemu samemu. [przypis tłumacza]

trafny dobór tych synonimów wymaga zarazem twórczości i krytycyzmu — jak trudnym jest we wszystkich wypadkach odnalezienie trafnego synonimu, niech wskaże okoliczność, że poeta tej miary, co Gomulicki, tłumacząc ustęp z VI pieśni Oniegina, myśl Leńskiego, pocieszającego się, że na grób jego przyjdzie ukochana, mimo woli oddał w następujący sposób: „Co mi tam! / Nie będę w grobie leżał sam!” [przypis tłumacza]

tragedię Barnaby Barnesa pt. „Cyrograf” — The Devil's Charter. Zanotowana w cechu księgarzy we wrześniu 1607. [przypis tłumacza]

Trajan — [Marcus Ulpius Traianus], ojciec przyszłego cesarza Trajana. [przypis tłumacza]

Traków — lekkozbrojnych. Liczył na to, że Trakowie nie tylko prędko, ale i ochotnie bić się będą z Hellenami. [przypis tłumacza]

Trakowie — mieszkańcy ziem między Macedonią, Dunajem i Morzem Egejskim. [przypis tłumacza]

Traktat o poprawie rozumu jest najlepszym wstępem do filozofii Spinozy — [por.] F. Pollock, Spinoza, his Life and Philosophy, 2 wyd., 1912, 114 (1 wyd. 1899), [przypis tłumacza]

Traktat o poprawie rozumu oraz o drodze, po której rozum najsnadniej dochodzi do prawdziwej wiedzy o rzeczach — Por. List. 37 (dawniej 42). [przypis tłumacza]

Tralles — silna twierdza w Karii (południowo-zachodnia Azja Mniejsza) na północ od rzeki Meander. [przypis tłumacza]

Transcendentalna nauka o zmysłach musiałaby (…) należeć do pierwszej części wiedzy o pierwiastkach — to znaczy, iż ma tu utworzyć pierwszą część Transcendentalnej nauki o pierwiastkach poznania; drugą częścią tejże nauki jest Logika. [przypis tłumacza]

transcendentalnego (…) użycia — właściwie: transcendentnego. [przypis tłumacza]

transcendentalne pytania — właściwie: transcendentne. [przypis tłumacza]

Transcendentalnym jest użycie pewnego pojęcia — właściwie: transcendentnym. [przypis tłumacza]

transcendentalny [użytek] — właściwie: transcendentny. [przypis tłumacza]

Transcendentalny wykład pojęcia czasu — § 5 jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

transcurramus solertissimas nugas — Precz z subtelnymi dociekaniami (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 117; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Transfixerunt (łac.) — Ewangelia św. Jana 19, 37: „Przebodli”. [przypis tłumacza]

Transvolat (…) captat — Horatius, Satirae I, 2, 108. [przypis tłumacza]

trapił ich grad, burza, głód i wszelakie nieszczęście, jako wieczysta kara za grzech rodziców i przodków — Aluzja do klątew papieskich. [przypis tłumacza]

trawę grecką — τῆλιν (ἡ τῆλις, foenum graecum [Kozieradka pospolita, Trigonella foenum-graecum, której ziele przy gotowaniu daje oleisty płyn; red. WL]). [przypis tłumacza]

Trazeasz, [właśc. Publius Clodius Thrasea Paetus (zm. 66 n.e.)] — zmuszony został przez cesarza Nerona do samobójstwa, a zięć jego Helvidius został wygnany. [przypis tłumacza]

Trazonides (…) — por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VII, 130. [przypis tłumacza]

Trazybul — nieidentyczny ze sławnym wskrzesicielem demokracji po obaleniu 30 tyranów. [przypis tłumacza]