Przypisy

Grande Bretèche — Opowiadanie to pomieścił Balzac w utworze pt. Drugie studium kobiety. [przypis tłumacza]

Graniusz Sylwanus i Stacjusz Proksimus (…) — Tacitus, Roczniki, XV, 71. [przypis tłumacza]

Gratatusque (…) verbis (łac.) — „Pozdrowiwszy najczulej, całuje go w usta” (Ovidius, Ex ponto, IV, 9, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Gratum (…) agendis — Iuvenalis, Satirae XIV, 70. [przypis tłumacza]

gravissimi (…) necessitas (łac.) — „Najstraszniejsze są ukąszenia podrażnionej wściekłości” ([pseudo] Sallustius [właśc. Marcus Porcius Latro], Duae epistolae ad Caesarem de republica ordinanda; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Grawota — wioska w rodzinnych stronach Rabelais'go [przypis tłumacza]

„Grecyzmy” Hebrarda — wierszowana gramatyka grecka Ewerarda z Bethuno (1212). [przypis tłumacza]

Grefteos — Γεφθέος (N), Γυφθαῖος (D). [przypis tłumacza]

Gresset, [Jean-Baptiste-Louis] (1709–1777) — wybitny komediopisarz, autor doskonałej sztuki pt. Złośliwy (le Méchant). [przypis tłumacza]

Grillparzer — jeden z najznakomitszych nowszych dramatyków niemieckich, autor znanej także na naszej scenie: Matki Rodu. [przypis tłumacza]

Grimm, [Friedrich Melchior von (1723–1807] — Niemiec z urodzenia, wydający w Paryżu dziennik „Correspondance litteraire”, był zrazu przyjacielem Russa, który go później uważał za swego najcięższego wroga. [przypis tłumacza]

Grimm, Fryderyk Melchior (1723–1807) — syn pastora luterańskiego, zaaklimatyzował się w Paryżu, gdzie zabłysnąwszy ciętym piórem w Małym proroku, objął po księdzu Raynal wydawnictwo czasopisma „Correspondance littéraire” (por. Od tłumacza), które prowadził blisko 30 lat. Umysł krytyczny, wytrawny, lecz chłodny. Grimm załatwiał też różnorodne sprawy dyplomatyczne powierzane mu przez dwory Europy. Był fanatycznym wielbicielem i chwalcą Katarzyny II. [przypis tłumacza]

Grimm — tu: Fryderyk (1723–1807), niem. pisarz i krytyk literacki, piszący po francusku. [przypis tłumacza]

Grischala — Γίσχαλα, dziś el-Dżisz, wieś, גּוּשׁ חָלָב. [przypis tłumacza]

Gród ten to Epidamnus… — objaśnia prymitywną w tych czasach dekorację; składała się na nią co najwyżej pomalowana ściana z desek, w której było troje wejść. Wejścia boczne oznaczały drzwi dwóch domów, wejście środkowe dzielącą je uliczkę (angiportum), a wolne przejścia po obu stronach miały być ulicami, prowadzącymi do portu i na rynek. Dekoracja ta pozostawała stale dla wszystkich sztuk odbywających się na ulicy jakiegoś miasta. [przypis tłumacza]

gród, wielką już przeszłością stary, (…) groźny, przyrodą już mocen bez miary — Nakło bagnami otoczone, o którym szczegółowiej kronika opowiada. [przypis tłumacza]

grobowca Jana — Ἰωάννου μνημεῖον (liczba pojedyncza, p. V, VI, 2). [przypis tłumacza]

grobowcami Heroda — i tu jest liczba mnoga: μνημεία, Herodis monumenta; Grabmal des Herodes (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Herod został jednak pochowany w Herodejonie. [przypis tłumacza]

Grobowiec Sukiennika — τοῦ Γναφέως μνῆμα, rzecz nieznana. [przypis tłumacza]

grobowisk króla Aleksandra — (znów liczba mnoga, πρὸ τῶν Ἀλεξάνδρου… μαχόμενοι), Aleksandra Janeusza, p. I, IV, 1, uwaga. [przypis tłumacza]

gromada bękartów narodu — νόθα τοῦ ἔθνους φθάρματα. [przypis tłumacza]

Gros de l'armée (fr.) — rdzeń armii. [przypis tłumacza]

Grotius, Hugo (1583–1645) — prawnik i historyk holenderski, który długo przebywał we Francji jako ambasador szwedzki przy dworze Ludwika XIII. Jest założycielem szkoły prawa natury i właściwym twórcą koncepcji umowy społecznej. Główne jego dzieło O prawie wojny i pokoju (1625), zajmuje się przeważnie prawem międzynarodowym, zawiera jednak także i system teorii państwa. Oto jego poglądy w tej materii: Prawo natury, wypływające z wrodzonej umysłowi ludzkiemu troski o powszechność, z wrodzonego człowiekowi instynktu społecznego, jest także źródłem wszelkiego prawa państwowego. Jedno bowiem z jego przykazań brzmi: „Należy dotrzymywać umów”. Historyczny zaś fakt umowy społecznej stanowi podstawę związków społecznych i na nim to gruntuje się ich władza zwierzchnicza. Prawo pozytywne, opierając się na prawie natury, nie powinno być z nim sprzeczne. Piastunem władzy zwierzchniczej może być zarówno naród, jak monarcha. Zwierzchnictwo jest bowiem pozbywalne i może być przeniesione w zupełności na inny podmiot. Cały naród może raz na zawsze poddać się panującemu w niewolę. [przypis tłumacza]

Grotius przeczy, jakoby wszelka władza ludzka miała być ustanowiona dla korzyści tych, którymi się rządzi (…) Można by użyć metody bardziej logicznej, ale nie można by użyć metody bardziej korzystnej dla tyranów — jeden z najważniejszych metodologicznych aksjomatów Umowy, którego przestrzeganie stanowi jedną z głównych zasług Russa. — Przypis autora do tego ustępu kwestionuje zasadniczo potrzebę badań porównawczych nad prawem pozytywnym oraz stwierdza, że nie można oprzeć na nich teorii prawa o charakterze absolutnym, powszechnowartościowym. Świadczy ten przypis o świadomym przeciwstawieniu się Monteskiuszowi. [przypis tłumacza]

groźne — φρικτὸν, tremendum, hehren (Cl.), Henkel nie tłumaczy. [przypis tłumacza]

gruszki chrześcijanki — Poire de bon chretien nazwa gatunku gruszek we Francji. [przypis tłumacza]

gruzem — (Pape II, 1364 b, p. χόος) τὸν χοῦν, terram, Erde (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

grywano tam (…) sztuki pana de Corneille — Polyeucte męczennik i Teodora dziewica i męczennica; obie miały tytuł: „tragedie chrześcijańskie”. [przypis tłumacza]

grzbiet króla (…) ogonów dosięże — aluzja do chorób wenerycznych króla Franciszka I. [przypis tłumacza]

grzbiet twój zagrożony — rózgami pana, jeśli dobry podstęp go nie uratuje. [przypis tłumacza]

Grzegorz Dyndała — postać z komedii Moliera pod tym samym tytułem; Dyndała, z pochodzenia chłop, poślubia szlachciankę, która go zdradza i ośmiesza przy każdej okazji. Powiedzenie Dyndały: „Ha, sam chciałeś, sam chciałeś, Grzegorzu!”, stało się we Francji przysłowiowe. [przypis tłumacza]

Grzegorz Sechel (…) jego dworzan — Joachim Cureus, Gentis Silesiae annales (Kronika Śląska). [przypis tłumacza]

grzywna — (Mark) duńska wyrówna mniej więcej 40 groszom polskim. [przypis tłumacza]

Guicciardini — autor cenionej historii włoskiej z czasu najazdu Francuzów, pisanej w duchu wielce Francuzom nieprzychylnym. [przypis tłumacza]

Guicciardini, Franciszek (1483–1540) — wybitny historyk włoski, piszący o wypadkach z lat 1490–1535. [przypis tłumacza]

Guicciardini, z którego czerpał i któremu w dramacie dał rolę chóru — jak Szekspir czy jego współpracownik w Peryklesie Gowerowi, poecie angielskiemu z XIV w. [przypis tłumacza]

gull (ang.) — głowacz, głupiec, głupia głowa, „gamoń”. [przypis tłumacza]

Guriona — Γουρίων (N), Γωρίων (D), zdaje się ten sam, który w IV, III, 9 jest podany jako Gorion (Γωρίων), syn Józefa. [przypis tłumacza]

Gustasp i Hohorasp — dawni królowie i bohaterowie Iranu z czasów Zoroastra. [przypis tłumacza]

gutaperka — substancja występująca w soku mlecznym wielu roślin. Zbliżona pod względem chemicznym do kauczuku. [przypis tłumacza]

gwałtach przerządzających nad ludem gorliwców — τῶν ζηλωτῶν ἐπίθεσις (Pape: Angriff). [przypis tłumacza]

gwałtowne wzruszenie dało synowi Krezusa głos, którego natura mu odmówiła — [por.] Herodot, Dzieje, I, 85. [przypis tłumacza]

gwebrowie — pramieszkańcy Persji, należący, jako czciciele ognia, do religii Zaroastra i ścigani wzgardą mahometańskiej ludności. [przypis tłumacza]

gwiazdy, o jakich mowa w Karkinosa „Tyestesie” — Karkinos młodszy (ok. 400 p.n.e.); tragedia jego Tyestes jest nam nieznana. Podanie mówi, że Pelopidzi mieli na łopatkach błyszczące jak kość słoniowa miejsca, jak gdyby gwiazdy, odziedziczywszy znak ten od Pelopsa pradziada, który miał łopatkę z kości słoniowej [Pelopidzi to potomkowie Pelopsa, syna Tantala, ród obłożony klątwą. Pelops jako dziecko został zabity przez ojca i podany na uczcie bogów, a następnie, na polecenie Zeusa, wskrzeszony przez Hermesa. Zjedzony przez boginię Demeter kawałek łopatki Pelopsa zastąpiono kością słoniową. Tyestes był synem Pelopsa i Hippodamei]. [przypis tłumacza]

gwoli Boga sam mu jej nie pomiłował — τοῦτο χαρίσασθαι τῷ θεῷ, hoc ipsum Dei in gratiam concederet, Glott zu Ehren freiwillig anbot (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Gymnopedia (gr. gymnopaidiai) — tj. „igrzyska nagich chłopców”, uroczystość obchodzona w Sparcie w lipcu, mniej więcej od r. 669 przed Chr. Nagie chóry młodzieży wykonywały wśród muzyki taniec naokoło posągu Apollina z przydomkiem Karnejos. Święto to stało się później równocześnie uroczystością na cześć Spartan poległych w bitwie pod Tyreą i pod Termopilami. (Tyrea, miasto na wschodnim wybrzeżu Peloponezu, na południe od Argos, około 550 r. wpadło w ręce Spartan; przed bitwą zgodzono się na pojedynek, do którego każdą strona postawiła 300 wojowników, ale gdy wszyscy prawie padli, a wynik był niejasny, przyszło przecież do bitwy. Termopile, wąwóz prowadzący z Grecji północnej do środkowej, obok Zatoki Malijskiej, przy którego obronie przeciw Persom w 480 r. przed Chr. padł Leonidas z wszystkimi swoimi Spartanami). [przypis tłumacza]

gyrognomoniczna cirkumbiliwaginacja — coś jak „kręcenie się, ruchem wskazówki zegara, naokoło pępka i sromu niewieściego”. [przypis tłumacza]

gyromancja — wróżenie z rzucania krążków. [przypis tłumacza]

Habita fides plerumque fidem obligat — „Okazane zaufanie zobowiązuje po największej części do wzajemnej ufności” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXII, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Habitum (…) dicunt — Lucretius, De rerum natura, III, 100. [przypis tłumacza]

Hac duce (…) venit — Tibullus, Elegiae II, 1, 75. [przypis tłumacza]

„Hacefira” — „Jutrzenka”, nazwa pierwszej hebrajskiej gazety w Polsce. Jej redaktorem był Chaim Zelig Słonimski, dziadek Antoniego Słonimskiego. [przypis tłumacza]

Hadrian, [właśc. Publiusz Eliusz Hadrian] (76–138) — cesarz rzymski 117–138 n.e. [następca Trajana; w polityce zagranicznej kierował się zasadą zaprzestania podbojów, unikania konfliktów militarnych i umacniania granic odziedziczonego państwa; znany ze zbudowania wału obronnego w poprzek płn. Brytanii, wyznaczającego granicę posiadłości rzym.; red WL] [przypis tłumacza]

Haec demum (…) feriet (łac.) — Ten wiersz ma smak i dowcip, który dobrze kole. Napis z nagrobka poety Lukana; tłum. Edmund Cięglewicz. [przypis tłumacza]

Haec dixit Isayae (łac.) — Iz 6, 10. [przypis tłumacza]

haec est magna caecitas cordis (łac.) — „To jest wielka ślepota serca”. [przypis tłumacza]

haec est major caecitas cordis (łac.) — „To jest większa ślepota serca. [przypis tłumacza]

Haec (…) furibus — Horatius, Epistulae I, 6, 45. [przypis tłumacza]

Haec (…) insanias — Terentius, Eunuchus, I, 1, 16. [przypis tłumacza]

Haec loca (…) foret (łac.) — „Te kraje moc przyrody i ziemi trzęsienie/ Rozerwały, jak mówią: ongi obie części/ Stanowiły ląd jeden” (Vergilius, Aeneida, III, 414; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec perinde sunt (…) mala (łac.) — „Bo to rzeczy są takie jak duch, co je miewa:/ Kto ich zażywać umie, temu dobre; kto zaś/ Źle ich użyje, temu na złe się obrócą” (Terentius, Heauton Timorumenos, 3, 21; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec (…) standum est — Livius Titus, Praefatio, I i VIII, 6. [przypis tłumacza]

haec sunt (…) dolorum — Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], II, 24. [przypis tłumacza]

haec tunc hominem concludit profunditas iniquitatis (łac.) — „Wtedy człowieka zamyka ta głębia przewrotności”. [przypis tłumacza]

Haeredis (…) risus est (łac.) — „Dziedzic płacze na oko, a w duszy się śmieje” (Publilius Syrus, cytat w: Gellius Aulus, Noctes Atticae, XVII, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haeret (…) arundo (łac.) — „tkwi w boku grot śmiertelny” (Vergilius, Aeneida, IV, 75; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haftora — fragment z ksiąg prorockich czytany w bóżnicy w sobotę oraz dni postne po odczytaniu urywka z Pięcioksięgu. [przypis tłumacza]

Hagada — opowieść o wyjściu Żydów z Egiptu. Czytana podczas paschalnej wieczerzy zwanej sederem. [przypis tłumacza]

hagada — opowieść o wyjściu Żydów z Egiptu, także opowiadanie interpretujące tekst biblijny z zawartym w nim przesłaniem moralnym. [przypis tłumacza]

hagada paschalna — agada, czyli baśń o wyjściu Żydów z niewoli egipskiej, którą czyta się podczas wieczerzy paschalnej. [przypis tłumacza]

Hagi — tytuł Hagi przysługiwał wiernym, którzy odbyli pielgrzymkę do Mekki. [przypis tłumacza]

Hagnon ze Steirii — brał udział w układach z Lacedemończykami w 421 r. Siedemnastu ateńskich pełnomocnych posłów, między innymi Hagnon, Nikiasz, Lamachos, Laches, Demostenes, prowadziło w Sparcie układy, zakończone 25 Elafebolionu (11 kwietnia) 421 r. pokojem. Drugim dowodem szacunku ludu dla niego jest wybór na probulosa. Mianowicie po klęsce sycylijskiej postanowiono w 413 r. oddać kierownictwo państwa w ręce ludzi dojrzałych, doświadczonych i roztropnych. W tym celu wybrano 10 probulów (po jednym z fyli); ci objęli funkcje prytanów (którzy nadal istnieją), przygotowawcze dla narad, kierownicze i administracyjne, zwłaszcza w zakresie budowania floty. Rada była losowana, ulegała prądom i hasłom dnia, wpływom radykałów, nie miała autorytetu ni energii. Ale energii nie mieli i probulowie, starcy, jak Hagnon lub poeta Sofokles. [przypis tłumacza]

Hagnus — gmina (dzielnica) ateńska. [przypis tłumacza]

hakafot — procesja wokół synagogi lub wewnątrz niej. [przypis tłumacza]

Halbroth (…) Pantagruela, mego pana — Imiona tych olbrzymów czerpane są z rozmaitych źródeł: z Biblii, mitologii, historii starożytnej, tradycji ludowej; niektóre wreszcie są wymysłem samego autora. [przypis tłumacza]

Halel (Hałeł) — grupa psalmów odmawiana w święta ważniejsze. [przypis tłumacza]

Hali Abbas — perski lekarz w X w. [przypis tłumacza]

Hali — Arabski filozof i matematyk. [przypis tłumacza]

Haliartos — miasto w Beocji; w wojnie beocko-korynckiej w r. 395 Ateńczycy na wniosek Trazybula pospieszyli z odsieczą temu miastu, oblężonemu przez spartańskiego pogromcę Aten w wojnie peloponeskiej, generała Lizandra, który jednak poległ w walce z wojskiem Teban pod murami. [przypis tłumacza]

Hallier, François (1595–1659) — profesor Sorbony, później biskup Cavaillon i też jezuita. [przypis tłumacza]

Halo, halo! Chief Salamander speaking. (…) Stop your broadcasting! Halo, Chief Salamander speaking (ang.) — Halo, halo! Mówi Chief Salamander. Halo, mówi Chief Salamander! Wstrzymajcie wszelkie nadawanie, ludzie! Wstrzymajcie wasze nadawanie! Halo, mówi Chief Salamander! [przypis tłumacza]

Halonessos — wysepka na południe od Lemnos. [przypis tłumacza]

Hamaariw arowim — „sprowadzający wieczory” (modlitwa). [przypis tłumacza]

hamadriady — nimfy drzewne. [przypis tłumacza]

hamas — Ogólne określenie zwierząt. Zob. przypis autorki w Liście XII. [przypis tłumacza]

Hamuj (…) uniesienia — Może pod wpływem świeżych oświadczyn Filinta, Elianta już solidaryzuje się z nim po trosze i odczuwa krzywdę, jaką Alcest wyrządza wiernemu przyjacielowi, odpychając tak szorstko jego życzliwość. [przypis tłumacza]

Hanc (…) persecuti sunt (łac.) — „Tę najwspanialszą sztukę spomiędzy wszystkich tj. sztukę doskonałego życia osiągali nie przez nauki, lecz przez samą życiową praktykę” (Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Handlarskie to zwycięstwa (…) straszliwej nędzy — M. de Montaigne, Próby, tłumaczenie T. Boy-Żeleński: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/proby-ksiega-trzecia.html#f279. [przypis tłumacza]

handlował (…) Ziemią Izraela — religijni Żydzi chcieli być pochowani w grobie, do którego wkładano woreczek z ziemią pochodzącą z Izraela. [przypis tłumacza]

hardzi jak Szkoty — Przysł. franc.: fier comme un Ecossais. [przypis tłumacza]

Harej at — „Oto ty…”, początek zdania, które wypowiada pod ślubnym baldachimem narzeczony do swojej oblubienicy. W całości zdanie to brzmi: „Tym pierścionkiem jesteś mi poślubiona według wiary Mojżesza i Izraela”. [przypis tłumacza]

harmonia (…) w regularnym biegu ciał niebieskich (…) jako ją niegdyś słyszał Platon — Harmonia sfer Platona. [przypis tłumacza]

harmosta — namiestnik; zwykle określa się tym wyrazem spartańskiego namiestnika i komendanta miasta. [przypis tłumacza]

Harpagon (…) powiada (…) Po kiegóż diabła łaził na ten statek? — omyłka ze strony Diderota. Nie Harpagon, ale Geront w Szelmowskich sztuczkach Skapena (Akt II, scena II). [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — fizyk i embriolog holenderski, zwolennik teorii animalkulistycznej, twierdził, że ciało nasienne, tzw. animale utum jest miniaturowym ustrojem przyszłego osobnika zwierzęcego. [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — przyrodnik holenderski. [przypis tłumacza]

harum (…) viderit — Cicero, Tusculanae disputationes, I, 11. [przypis tłumacza]

Has (…) coena (łac.) — „Niech wam smakuje obiadek, panicze!/ Ja na wędrowny stół taki nie liczę” (Martialis, Epigrammata, VII, 48, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Has (…) equus — Propertius, Elegiae, IV, 1, 70. [przypis tłumacza]

haskala — ruch oświeceniowy wśród Żydów propagujący emancypację poprzez wykształcenie. Prowadził do nie zamierzonej asymilacji. [przypis tłumacza]