Przypisy

wieża Afeka — πύρος Ἀφεκοῦ. [przypis tłumacza]

Wieża Farnese — w rzeczywistości nie istniała w Parmie. [przypis tłumacza]

wieżę, o której kształcie i wspaniałości pomówię na innym miejscu — p. V, IV, 3. [przypis tłumacza]

wieże — Hippikos, Fazaelowa i Mariammy. [przypis tłumacza]

Wieże Kobiet — Γυναικεῖοι πύργοι; szczątki ich znajdują się dziś jeszcze około Bramy Damaszku (Biehm). Wielkie głazy są bramowane. [przypis tłumacza]

w „Ifigenii” siostra [zamierza zabić] brata — zob. Eurypides, Ifigenia w Taurydzie 809–830. [przypis tłumacza]

wiklinowe plecionki — γέρρα. [przypis tłumacza]

Wilhelm bez trwogi — Wilhelm drugi angielski (1060–1100). [przypis tłumacza]

Wilhelm Dubiel — Wilhelm du Bellay, brat kardynała du Bellay, wiernego protektora i przyjaciela Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Wilhelm Dubiel — Wilhelm du Bellay, pan de Langey, brat kardynała, protektora i przyjaciela Rabelais'go i sam mu wielce przyjazny (patrz: Przedmowa). [przypis tłumacza]

w „Iliadzie” rzecz się ma ze sprawą odpłynięcia — Homer, Iliada II 155 i nast. [Achajowie mają zamiar porzucić oblężenie Troi i odpłynąć do domu, gdy powstrzymuje ich nagłe pojawienie się Ateny; red. WL] [przypis tłumacza]

Wilmera — Ville au Maire, miasteczko niedaleko Chinon, rodzinnego miejsca Rabelais'go. [przypis tłumacza]

wilonologia — twórcą nowoczesnej „Wilonologii” jest August Longnon, który opracował pierwsze krytyczne wydanie dzieł poety (Paris, A. Lemerre, 1892), jak również wykrył cały szereg danych biograficznych; dalej autor licznych prac tyczących poety i znakomity jego monografista (Les grands écrivains français, 1901), Gaston Paris; dalej niestrudzony badacz Marceli Schwob; wreszcie towarzysz jego prac, Piotr Champion, który dotychczasową wiedzę o Villonie zamknął w pomnikowym wydawnictwie: François Villon, sa vie et son temps (Paris, II. Champion, 1913). Na podstawie wszystkich tych prac oparłem moje przypisy. W ostatnich latach ukazały się duże urojone biografie Villona, stylizowane dzisiejszą modą w formie powieści: Pierre d'Allheim, La Passion de maitre François Villon (1924) i Francis Carco Le roman de François Villon (1926). [przypis tłumacza]

wilon — welon, rulon. [przypis tłumacza]

W imię potęgi Demogorgona — Z biegiem akcji coraz wyraźniej rysuje się znaczenie Demogorgona, tak że w końcu występuje on prawie w roli Fatum, ale Fatum postępu świata i ludzkości. [przypis tłumacza]

wina nie pił — „Wina i wszelkiego, co upoić może, pić nie będziecie, ty i synowie twoi, gdy wchodzicie do przybytku świadectwa, abyście nie pomarli… ażebyście mieli umiejętność rozeznania między rzeczą świętą i nieświętą, między zmazaną i czystą” (Kpł 10, 9–10). [przypis tłumacza]

Windeks (ok. 25–68 n.e.) — Gaius Julius Vindex [zromanizowany Gal z Akwitanii, namiestnik rzymskiej prowincji Gallia Lugdunensis, przywódca powstania przeciwko cesarzowi Neronowi w 68 n.e.; powstanie zainicjowało szereg wydarzeń, które doprowadziły do upadku i śmierci Nerona oraz kryzysu w Imperium Rzymskim zwanego rokiem czterech cesarzy]. [przypis tłumacza]

W Indiach wschodnich (…) kto jej ofiaruje słonia — por. Flawiusz Arrian, Opis Indii (łac. Flavius Arrianus, Historia Indica), XVII. [przypis tłumacza]

w innej bezużytecznej nauce, o której nie mam żadnego pojęcia — botanika. [przypis tłumacza]

winnymi początku rozruchów są Samarytanie z powodu owego mordu — charakterystyczny przykład kary jako zemsty ludu i gromadnej odpowiedzialności za czyn jednostki czy jednostek (patrz dalej ustęp 7). [przypis tłumacza]

w innym miejscu powiada bóg Dionizos — Żaby 1053–1056. [przypis tłumacza]

W innym miejscu utożsamia Boga żydowskiego… — Plutarch, Zagadnienia biesiadne. [przypis tłumacza]

wino klementyńskie — Z winnicy, którą papież Klemens V (1304–1314), będący rodem z Bordeaux, założył opodal w Bessac. [przypis tłumacza]

wino przyrządzone z owocu palmy daktylowej — i dziś jeszcze wino palmowe jest najbardziej ulubionym napitkiem ludów mieszkających nad Eufratem (w dalszym jego biegu). [przypis tłumacza]

wiódł wojsko w czworoboku — kwadrat lub prostokąt. Hoplici tworzą boki, lekkozbrojni i tren [daw.: tabor wozów w wojsku] maszerują w środku czworobokami; konnica, zawsze poza czworobokiem, zajmuje przód lub tył, albo i przód, i tył, czasem zaś flanki. Jest to regularna formacja podczas odwrotu przez równinę. [przypis tłumacza]

wiódł wojsko w takim szyku, że mógł najlepiej sam sobie przychodzić z pomocą — np. straż tylna mogła skoczyć na pomoc innym oddziałom lub też natychmiast od nich pomoc otrzymać. Poszczególne rodzaje broni (ciężkozbrojna piechota, lekkozbrojni, konnica) mogły się bez trudności wspierać, co było zależne od porządku, w jakim maszerowały. [przypis tłumacza]

wiodący się z jednego człowieka — Abrahama. [przypis tłumacza]

wiodą (…) do Genewy — tj. do kalwinizmu. [przypis tłumacza]

wiodły do niej złote podwoje — brama ta była ze wszystkich bram najwyższa, nazywano ją bramą wielką albo „bramą świątyni” (Szaar ha-Gadol, Pitcho szel Hechal). Zamykano ją z wielką trudnością. Do niej stosują się opisane dalej wieszcze oznaki, p. VI, V, 3. [przypis tłumacza]

wioskowy Ojnomaos — tj. trzeciorzędny aktor ról tragicznych z przedmieścia. [przypis tłumacza]

Wiozę jej z podróży piękną, na jedenaście cali długą, gałązkę koralu — sprośna aluzja, której przewodnią myśl łatwo odgadnąć. [przypis tłumacza]

wir powietrzny [powoduje ruch] — Arystofanos wydrwiwa poglądy Demokryta, Anaksagorasa i Protagorasa, głoszących filozofie monistyczną; świat powstał z wirujących atomów. Wir atomów, δίνη v. δῖνος — to świat cały. Chłop zrozumiał dosłownie, zwłaszcza, że Dios i Dinos brzmiało mu podobnie. [przypis tłumacza]

wiry Kartezjusza — Kartezjusz objaśnia rozwój układu kosmicznego i ruchy ciał niebieskich za pomocą mechanistycznej teorii wirów. Cząstki materii były od początku świata w ruchu wirowym około pewnych punktów środkowych. W punktach tych musiały się skupiać cząstki drobniejsze, powstałe wskutek wzajemnego ścierania się cząstek większych w ich ruchu wirowym. Tak powstały rozmaite większe i mniejsze ciała kosmiczne. Niektóre z tych ciał kosmicznych (planety, Ziemia, Księżyc) utraciły swą samoistność, gdyż zostały porwane przez wiry zataczające się dokoła większych ciał. Również ciężkość ciał tłumaczył Kartezjusz uciskiem wywieranym przez prądy wirowe na cząstki materii, uciskiem, który pcha te cząstki ku ciałom kosmicznym lub przynajmniej utrzymuje je w pobliżu. [przypis tłumacza]

W istocie (…) ku sobie. — Alcest, stateczny i otoczony powszechnym szacunkiem, byłby kochankiem, na którego dewotka mogłaby sobie pozwolić, nie negując swego świątobliwego charakteru. [przypis tłumacza]

Witaj mój patronie! — z chwilą wyzwolenia pan (erus) stawał się opiekunem (patronus) wolnego już obywatela. [przypis tłumacza]

Witam cię, droga siostro — ten sam sposób mówienia; od pierwszych słów widać, że to to samo bractwo co Tartufe. Zarazem ten pan Zgoda spełnia ważne zadanie rozbawienia zbyt nabrzmiałej dramatem atmosfery. [przypis tłumacza]

Witold, książę litewski, ustanowił w tym narodzie prawo (…) — Kremer, de Rebus Poloniae, XVI. [przypis tłumacza]

w izbie przeznaczonej dla mężczyzn — w domu greckim mieszkanie dla kobiet było oddzielone; niewieście pokoje były na piętrze, nad salą męską, lub w parterze. [przypis tłumacza]

wizerunek Spinozy (…) — Biograf Colerus sądził w świętym oburzeniu z satysfakcją, że tutaj na twarzy uwidocznia się potępienie. Na to odpowiedział Hegel, że tak jest, ale jest to potępienie nie bierne, lecz czynne, potępienie mniemań błędów i bezmyślnych wzruszeń ludzkich (Gesch. d. Philos., t. III, 371). Sławny fizjonomista XVIII wieku Lavater napisał: „Jakże on wyczuwa słabe punkty każdego napotkanego systematu! Jakże jest zmęczony od myślenia, dociekania, wątpienia! Ileż humoru i soli jest w tych choć na pewno na wpół tylko prawdomównych ustach, tak pełnych mądrości i cichej szlachetności! Ta cała twarz jest mieszaniną smętności, walki ze zwątpieniami i filozoficznego rozlubowania się, tworzącego przeświadczenie, że się znalazło prawdę. Ta mina uśmiecha się wolterowskim wierszem: płytkich mam uczniów i nietęgich krytyków” (Physiognomische Fragmente 1777, s. 277). [przypis tłumacza]

wizerunki — ἀνδριάντας, statuas, seine Bildsâule (liczba pojedyncza? Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

wizerunki — ἀνδριάντας, używam tego wyrazu w znaczeniu biblijnym; statuas, Bildsäule (liczba pojedyncza? Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

wizerunki Cezara — godła wojskowe z orłem i popiersiem Cezara. [przypis tłumacza]

W jakiejś sprawie Dostojnej Rzeczypospolitej (magnai rei publicai gratia) — starołacińskie końcówki (-ai zam. późniejszego -ae) i tytuł (magnai) stanowią może żartobliwą aluzję do pompatycznego stylu urzędowych, rzymskich formułek. [przypis tłumacza]

W jaki sposób (…) proba. — cały ten ustęp, nie odznaczający się zresztą zbytnią lekkością ręki, jest parafrazą Montaigne'a (Essais [Próby; Red. WL], Ks. III, Rozdz. 5.). Trzeba zauważyć, iż uogólnienie co do stylu Montaigne'a jest zbyt śmiałe: w całym jego obszernym dziele ów rozdział jest niemal jedynym poruszającym w nader swobodny sposób tę płochą materię. [przypis tłumacza]

w jego drugiej „Apologetyce” — to pismo Arnaulda ukazało się 10 stycznia 1656 pod tytułem: Epistola ad Facultatem, cum scheda satisfactionis. [przypis tłumacza]

w jego [Hegla] Abrakadabrze — „abrakadabra” (z gr.) znaczy: „czarnoksięskie zaklęcie”, także „niedorzeczna gadanina”. [przypis tłumacza]

w Jerozolimie — κατὰ τὴν πόλιν [gr.: w mieście]. [przypis tłumacza]

w Jerozolimie na Święta Przaśników, obległy go tłumy — „Trzykroć do roku ukaże się każdy mężczyzna twój przed oblicznością Pana, Boga swego, na miejscu, które obierze: na święto Przaśników, na święto Tygodniów i na święto Kuczek” (Pwt 16, 16), czym się tłumaczy napływ ludności na święta do Jerozolimy. [przypis tłumacza]

wjeżdżając do miasta — Górnego. [przypis tłumacza]

W każdym razie (…) aby dwa razy dwa nie było cztery — Pliniusz, Historia naturalna, II, 7. [przypis tłumacza]

w każdym stanie rzeczy naród zawsze jest mocen zmienić swoje prawa, nawet najlepsze; jeśli bowiem podoba mu się zrobić źle samemu sobie, któż ma prawo mu w tym przeszkodzić? — zwierzchnik ma władzę absolutną, nieograniczoną i nie może nieć żadnych obowiązków prawnych. [przypis tłumacza]

w kierunku Chios — bitwa skończyła się tak, że odwrót od Lesbos był odcięty. [przypis tłumacza]

w kierunku wprost przeciwnym, na Frygię — maszerował zatem na północ, na Frygię Małą nad Hellespontem i Propontydą (morze Marmara). Namiestnikiem (satrapą) jej był Farnabazos, przyjaciel Ateńczyka Konona, podległy wojskowo Tissafernesowi, od którego mniej był ospały i powolny. Dlatego zależność była mu przykra i należał do nieprzychylnych Tissafernesowi, o czym ten wiedział. Frygia Wielka, we wnętrzu Azji Mniejszej, była częścią satrapii Tissafernesa. [przypis tłumacza]

w końcu wszyscy zostali wysiekani, 2. a ostatni — wg Niesego i Dindorfa ustępy te oddzielone od siebie tylko przecinkiem. [przypis tłumacza]

W krainie graniczącej z Amfipolis (…) poszarpią mu sieci — Pliniusz, Historia naturalna, X, 8, 10. [przypis tłumacza]

w krainie Neptuna — na morzu. [przypis tłumacza]

W kraju położonym na zachód od naszego — na zachód od Babilonu, czyli w Erec Israel. [przypis tłumacza]

w „Kresfontesie” Meropa syna zabić zamierza, a nie zabija, ale go poznaje — Kresfontes, tragedia Eurypidesa, z której tylko urywki się dochowały. Treść jej była następująca: Kresfontes, król Mesenii, został przez jakiegoś uzurpatora pozbawiony tronu i wraz z dwoma starszymi synami zabity. Najmłodszy, Telefontes, dostał się za staraniem matki Meropy do Etolii i przechowywał się tam w domu przyjaciół. Meropa zmuszona została poślubić tyrana. Telefontes powraca w celu zrzucenia go z tronu, udaje zabójcę Telefontesa i o mało wskutek tego nie traci życia przez oburzoną matkę; sprawa jednak wyjaśnia się jeszcze na czas, układają razem plan zamordowania tyrana, co też pomyślnie dokonane zostało. [przypis tłumacza]

Wkroczenie do Czechii z olbrzymiemi trudnościami Bolesława Krzywoustego — Świadomy tych trudności kronikarz, gotów porównać z tego względu bohatera swego okolicznościowo z bohaterem kartagińskim Alpy przebywającym. Egzaltacyja jego w tym miejscu tak dalece za złe nie może mu być poczytywana. Co do kierunku wyprawy, objaśnia Naruszewicz, iż wkroczyły wojska polskie do Czechii od Krakowa, ciągnąc ku Elbie, przez lesiste, chrudymski i czesławski powiaty. [przypis tłumacza]

w książce, którą świeżo wydałeś — tj. La Bonne Foy des Jansénistes en la citation des autheurs reconnue dans les lettres que le secrétaire du Port-Royal a fait courir depuis Pasques, przez o. Franciszka Annat, T.J., Paryż, 1657. [przypis tłumacza]

w książce pod tytułem „Imago primi saeculi” — dzieło to, bogato wydane, ukazało się w 1640. [przypis tłumacza]

w kuchni Geberskiej — Geber, słynny chemik z końca VIII wieku, który mozolił się nad sztuką fabrykowania złota. [przypis tłumacza]

włącza w siebie — lub „pojmuje”, stąd: „pojęcie”. [przypis tłumacza]

władający Yalporem — W ten sposób Zilia określa nieznane jej użycie broni palnej. [przypis tłumacza]

władca Chalkidy — położonej między Damaszkiem a Bejrutem (Berytos), dzisiejsze 'Andżar (arab. Ain el Jurr). [przypis tłumacza]

Władykoń Posejdon — Odrzykoń, namiętny sportsmen, jak wszyscy z rodu Alkmeonidów Megaklesi, klnie się na Posejdona z przydomkiem Hippios tj. Władykoń, który jako stwórca konia był opiekunem wyścigów; sławna była jedna z jego licznych świątyń, stojąca na wzgórzu Kolonos, tuż obok Aten. Na scenie widać posąg Posejdona. [przypis tłumacza]

władza — Tu: raszut —- władza w rękach człowieka, to znaczy wolna wola. [przypis tłumacza]

władzę otrzymał — p. IV, IX, 11. [przypis tłumacza]

Władze zakazywały rozpowszechniania i czytania jego [Spinozy] pism — Dzisiaj czyta się Etykę w liceach włoskich. A. Guzzo sporządził odpowiedni wyciąg z komentarzami, ogłoszony w wydawnictwie pt. Testi Filosofici Commentati w 1924 r. [przypis tłumacza]

Właściciel winnicy — Bóg. [przypis tłumacza]

właściwie siedlisko wrodzonej nam siły cielesnej (…) przebywa najwidoczniej w tej części, którą starożytni nazwali parenchymą (miąższem) tj. w swoistej istocie części ciała, nie biorąc w rachubę żył, tętnic i nerwów — Autor upatruje siedlisko drażliwości mięśnia w samym mięśniu czyli, według dzisiejszego mianownictwa, w jego swoistej materii białkowatej, odosobniając zupełnie drażliwość od wpływu nerwów. Twórcza wyobraźnia de la Mettriego uprzedza i w tej dziedzinie wywody teoretyczne, zabezpieczone później przez Hallera za pomocą rozumowania i doświadczenia. Badacz ten odróżnia mianowicie zasadniczo siłę nerwową od siły wrodzonej mięśnia: „siła nerwowa”, powiada Haller, „przenika do mięśnia z zewnątrz, wewnątrz zaś mięśnia przebywa inna siła” (Z arysfizjologii, 1788). [przypis tłumacza]

właściwości naszej cielesnej budowy, opisane w Platonie i Cyceronie (…) — Platon, Timajos; Cyceron, O naturze bogów, II, 54. [przypis tłumacza]

Właściwym następcą był Hyrkan, którego matka jeszcze za życia na to wyznaczyła… — por. Starożytności XIV, I–IV, 1. [przypis tłumacza]

właśnie pod jego berłem — τὸν μόνον, przy czym τὸν rozstrzelonym pismem u Niesego. [przypis tłumacza]

właśnie spożywali (…) posiłek — główny posiłek dzienny (nasz obiad) spożywają Grecy przed wieczorem. [przypis tłumacza]

własna wola — własna w przeciwstawieniu do tej, która poddaje się Bogu. [przypis tłumacza]

własnoręcznie powalił trupem dwunastu — „W ostatnim przypuszczonym do Jerozolimy szturmie sam swoją ręką dwunastu nieprzyjaciół z łuków ubił”, Swetoniusz, Żywot Tytusa V. [przypis tłumacza]

własność świętą — sprzęt świątynny, dary wotywne lub zdeponowane w świątyni skarby. W starożytności składano depozyty w świątyniach, tak jak dziś w bankach. [przypis tłumacza]

własności rozumu — „eius proprietates”, powtórzone kilka wierszy dalej. W przekładzie Saisseta 341 „ses propriétés” z powodu niezmienności rodzajowej tego pierwszego wyrazu w drugim miejscu może dotyczyć zarówno rozumu, jak i określenia, ale w pierwszym dzięki kontekstowi dotyczy określenia. Zupełnie tak samo mamy z „its properties” u Boyle'a § 107. Stern 59 przekłada pierwszy raz: „ihre Eigenschaften”, (tj. „der Definition”), drugi raz „seine Eigenschaften” (tj. „des Verstandes”). Rzecz jasna, że znaczenie jest w obydwóch przypadkach jednakowe, a zatem chodzi o to, czy mowa o własnościach określenia, czy rozumu. Atoli o własnościach określenia nie może być mowy tutaj, podane są bowiem na s. 34 i 35, lecz o własnościach rozumu, które też zostają dalej omówione. Dobrze przekładają Appuhn 276 i Gebhardt, § 107. [przypis tłumacza]

włócznią swoją zdobył — δορίκτητον, jure belli, mit dem Schwert (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

włóczyć ze sobą uzbrojonych — tj. straż przyboczną. [przypis tłumacza]

Włosi (…) ochrzcili jej mianem złośliwość — tristezza. [przypis tłumacza]

W łożnicy — w oryginale igraszka wyrazów, zmuszająca do wolnego tłumaczenia. [przypis tłumacza]

Wlałem niekiedy uczucie pociechy w duszę nieszczęśliwych — Wolter, Zadig, [w:] Powiastki filozoficzne. [przypis tłumacza]

w lektyce — φορεῖον. [przypis tłumacza]

w liczbie tysiąca — τι χιλίους (N), τρισχιλίους ([=trzech tysięcy] D). [przypis tłumacza]

w liście do Herza z 7 czerwca 1771 r. Kant (…) powiada — przytoczenia i streszczenia tej korespondencji biorę z dzieła Kuno Fischera: Immanuel Kant und seine Lehre, wyd. IV, 1898. [przypis tłumacza]

W literaturze polskiej… — szereg cennych informacji pochodzi z niedrukowanej pracy mej uczennicy p. Wacławy Potemkowskiej, pt. Postać żołnierza-samochwała w komedii rzymskiej a jego potomkowie w komedii polskiej. [przypis tłumacza]

Wlochatius — oczywiście z polskiej niegdyś rodziny: Włochaty czy Włochacki. [przypis tłumacza]

w „Lynkeusie”, gdy bohatera na śmierć prowadzono… — Lynkeus, utwór Teodektesa z Faselis, który żył współcześnie z Arystotelesem. Nieznanej nam tragedii treść taka była mniej więcej: Hypermestra nie usłuchała ojca swego Danaosa, który rozkazał jej, aby męża (Lynkeusa) zabiła; owszem, strzegła go przed wszelkimi zasadzkami, aż Danaos dowiedział się, że Hypermestra ma syna Abasa. Danaos rozkazuje Lynkeusa, a prawdopodobnie Hypermnestrę i Abasa na śmierć prowadzić i sam im towarzyszy. Ale ta właśnie okoliczność stała się powodem, że go oskarżono o zamierzone zabójstwo i że przez Argiwów na śmierć został skazany. [przypis tłumacza]

W miejsce łupiestw korsarskich z Eubei, pokój od morza… — Demostenes skłonił rodaków do zrzeczenia się władzy nad Eubeą, która skupiła się w związek pod Chalkis i tak przystąpiła do koalicji. [przypis tłumacza]

w miesiącu Artemisios — kalendarz syryjsko-macedoński; hebr. Ijar, maj. [przypis tłumacza]

wmieszkani (gr. μέτοικος, métoikos) — wyraz ten biorę z przedmowy księgarza Hieronima Wietora 1521 (Rozmowy Salomona z Marchołtem). Co do tego całego ustępu patrz Przedmowa. [przypis tłumacza]

w mistyfikacji — Guzla, zbiór rzekomych utworów „iliryjskiego barda Maglanowicza”, sfabrykowany przez Mérimée'go i wydany z całym aparatem erudycji i komentatorstwa, wywołał zainteresowanie świata naukowego i piśmienniczego Europy, spowodował artykuł Goethego, w którym sędziwy mistrz zwracał uwagę Niemiec na ten nieznany kwiat poezji słowiańskiej, oraz obudził entuzjazm Puszkina, który przełożył szereg utworów z tego zbiorku na język rosyjski. Wydając powtórnie, w r. 1842, Guzlę, Mérimée odsłonił mistyfikację. [przypis tłumacza]

w mych oczach — To słówko oświetla prawdziwe intencje tej dobroczynności. [przypis tłumacza]

W mym domu panowałem nad mymi drogimi (domi dominatus sum usque cum caris meis, Vahlen) — gra słów: drodzy (rodzina) i drogie (dla pasożyta, gdy musi kupować) pokarmy. Znaczy to po prostu: „musiałem siedzieć w domu”. [przypis tłumacza]

W myśl nowych praw — opracowanych przez dwóch najskrajniejszych oligarchów, Kritiasa i Chariklesa. [przypis tłumacza]

w myśl rady dobrego Marota — epigram współczesnego poety Marota pt. Tak i Nie. [przypis tłumacza]

w najpiękniejszej dolinie całego kraju — w Dolinie Sarony, między Jafą a Cezareą pas nadmorski. „Rodząc, rodzić będzie… chwała Libanu dana jest jej, ozdoba Karmela i Saron”, Iz 35, 2. [przypis tłumacza]

w następnym roku — w 377 r.; jazda spartańska doznała nawet pewnej porażki od zjednoczonych wojsk Teb i Aten (pod Chabriasem). Już było widać, że wobec nowej taktyki wojennej Spartanie nie zawsze mogą się ostać niezwyciężeni. W następnym roku Agesilaos zachorował, wyprawił się więc Kleombrotos, jego polityczny przeciwnik; i ta wyprawa skończyła się na niczym. [przypis tłumacza]