Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | hebrajski | łacina, łacińskie | mitologia grecka | włoski

Według języka: wszystkie | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 366 przypisów.

bema — βῆμα, w tym wypadku już mowa o części pretorium; „bema, czyli trybunał na otwartym powietrzu; miejsce to zwano Gabbata lub po grecku Litostratos, gdyż było wyłożone płytami kamiennymi. Słowo greckie βῆμα przeszło do języka syryjsko-chaldejskiego” (Renan, Żywot Jezusa, str. 324). [przypis tłumacza]

Bembo — poeta, wielce swobodny w wyborze tematów, autor traktatu O miłości. [przypis tłumacza]

Bemeselis — Βεμέσελις, w Starożytnościach Βαιθόμμη. [przypis tłumacza]

Beneficia eo usque laeta sunt, dum videntur exsolvi posse (…) (łac.) — „Dobrodziejstwa do tego kresu są miłe, dopóki nam się zdaje, że możemy je oddać; gdy zbytnio przechodzą miarę zamiast, wdzięczności oddaje się nienawiści” Tac. Ann. IV [Tacyt, Roczniki; Red.WL]. [przypis tłumacza]

Beneficia (…) redditur — Tacitus, Annales IV, 18. [przypis tłumacza]

ben Gerim — syn prozelitów. [przypis tłumacza]

Benserade, [Isaac de] (1612–1691) — marny poeta francuski. [przypis tłumacza]

Berajta — halacha, która nie weszła do oficjalnej Miszny ułożonej przez rabiego Jehudę Hanasi. [przypis tłumacza]

Berauschen — Der Ausdruck der Verzückung, welcher nur vielleicht darum in einem schönen Antlitz so hinreißend erscheint, weil er noch etwas schöneres ahnen läßt, ist über jede Beschreibung, die den Reiz des Sich-selbst-Vergessens fixieren wollte, erhaben, u. nur der Pinsel eines Raphael hat es vermocht ihn im Bilde der h. Cäcilia mit all jenem Zauber festzubannen, wie ihn wohl Niemand, außer in der Phantasie, erschaut hat. Auf diesem Gemälde ist die h. Cäcilia, welche die Musik über alles liebte, umgeben von musikalischen Instrumenten in dem Momente dargestellt, da die fernen Klänge der Harmonie der Sphären zu ihr gelangen, und es gebricht an Worten, welche dem Gefühl, von dem ihre ganze Gestalt ergriffen ist, zu entsprechen vermöchten. Es scheint, als ob ihre Seele auseinander- und wieder zusammenfließe bei jedem dieser süßen Töne, während die anmutigste Bescheidenheit störend mit dem Gedanken dazwischentritt, sie sei solch eines unnennbaren Glückes nicht wert, und inmitten der Seeligkeit, wie sie ihr Herz noch nicht gekannt, sich die Trauer einschleicht, daß die Freude an irdischer Musik nun für sie nicht mehr vorhanden sei. In der ganzen Komposition des Bildes herrscht die größte Einfachheit, ja, das Gesicht der Cäcilia ist sogar weniger schön, als die Frauengesichter aus anderen Bildern dieses Malers, nur der Gedanke des Genius leuchtet seit Jahrhunderten von dieser kostbaren Leinwand und fesselt mit unbeschreiblichem Reize an sich. Dieses Gemälde befindet sich in Bologna und wird von Kennern in die Reihe der berühmtesten von Raphael gesetzt; was aber seinen Ausdruck anbelangt, so ist es, auch nach meiner Ansicht, das schönste, das die Malerei hervorgebracht hat. (Malczewski) — Vergl. Goethe, Ital. Reise. Bologna.) [przypis tłumacza]

Berberia — tak niegdyś nazywano kraje północno-zachodniej Afryki. [przypis tłumacza]

berdysz — topór bojowy. [przypis tłumacza]

Berenika — Βερνίκη (Niese), Βερενίκη (Dindorf). W edycji Niesego forma pierwsza wyłącznie używana w Wojnie, z wyjątkiem VII, XI, 2, gdzie ujęcie w nawias oznacza też niepewność tekstu. [przypis tłumacza]

Berenikę — Βερενίκην (natomiast imię dwóch innych Berenik z ks. I i II brzmi w ed. Niesego stale Βερνίκη). [przypis tłumacza]

Bergson (…) powiedział (…) że każdy dzisiaj ma dwie filozofie: jedną własną i drugą Spinozy — W liście nadesłanym na zjazd w Hadze w r. 1927. [przypis tłumacza]

Berittish India — przekręcone z British India: Indie angielskie. [przypis tłumacza]

Bernardina de Saint-Pierre, autora Pawła i Wirginii — Olbrzymie powodzenie Studiów przyrody Bernardina de Saint-Pierre, które są jakby zaprzeczeniem istnienia Descartes'a i przekreśleniem dwóch wieków naukowego myślenia, stanowi ciekawą ilustrację, do jakiego stopnia fala myśli ludzkiej podlega od czasu do czasu, wstecznym prądom i reakcjom. Tutaj ten objaw tłumaczy się upomnieniem się o swoje prawa długo zdławionej koncepcji artystycznej świata. [przypis tłumacza]

Bernis, [François-Joachim de Pierre de] (1715–1794) — zawdzięczał swoją karierę kościelną, w której doszedł do najwyższych godności, głównie lekkim wierszykom i poparciu pani de Pompadour. [przypis tłumacza]

Beroz — Chaldejczyk, który napisał dzieło o chaldejskich i babilońskich starożytnościach. [przypis tłumacza]

Berta — legendarna matka Karola Wielkiego. [przypis tłumacza]

Bertrand z Gleskinu zginął — w r. 1380. [przypis tłumacza]

Berytos — Βηρυτός, dziś Bejrut, arab. Bērūt (Oppenheim), stare miasto fenickie, wspominane w listach znalezionych w Tell-Amarna: Biruta (Niebuhr, Die Amarna-Zeit, str. 27). Znaczenie słowa „studnia”, a nie „miejsce cyprysów” בֵּרוֹתָה (Berotai, 2 Sm 8, 8). Obecnie duże miasto portowe o 120 000 mieszkańców, z siedzibą wicekróla Libanu (Mussafer-Pasza-Czajkowski). [przypis tłumacza]

Besimo — Βησιμώ (N), Βησιμώθ (D), LXX Αισιμώθ, Ασειμώθ, Βαιθασινώθ, Βεθασιμούθ; בֵּית היְשִׁימוֹת (Lb 33, 49). [przypis tłumacza]

Bessarion —patriarcha Konstantynopola, platonik w 15 w. [przypis tłumacza]

Beszałach — nazwa rozdziału w Biblii, w którym jest mowa o wypuszczeniu przez faraona Żydów z Egiptu. Dosłownie beszałach znaczy „kiedy wypuścił”. [przypis tłumacza]

Betabris — Βήταβριν (N), Βήταριν (D). [przypis tłumacza]

Bet-achaim — dom żyjących, nazwa cmentarza żydowskiego. [przypis tłumacza]

Betega i EfraimBetega: Βήθηγα (N), Βήθηλα (D), בֵּֽית־אֵ֑ל (Rdz 28, 19, „I nazwał imię miejsca tego Beth-El”, wedle tekstu Jahwisty, „wszakże było Luz imię miasta tego przedtem”, wstawka z Elohisty, p. kolorowane wydanie tekstu hebrajskiego jw.); Efraim: Ἐφραὶμ, אֶפְרָ֑יִם (2 Sm 13, 23). [przypis tłumacza]

betel — Piper Betle; roślina, której liście Hindusi palą albo też żują z orzechami areki (odmiana palmy); przez pomyłkę zwykło się i owe orzeszki nazywać betelowymi. Ową mieszaninę nazywa się powszechnie pan, nazwa ta często określa i sam betel. [przypis tłumacza]

Betennabris — Βηθενναβρὶν; Saulcy czyta Βηθεναμρὶν (Graetz, Geschichte der Juden, III, 516, uwaga 3). [przypis tłumacza]

Beteza — Βεθεζὰ (Niese, var. Βεζεθὰ, Βεζαθὰ, Ἀβισσάθη), Βεζεθά (Dindorf); Bezeta, בני זיתא, skrócone בֵּיזְתָא (miejsce oliwek), wzgórze leżące na północ od świątyni, potem nazwano tak przedmieście, które tu powstało. [przypis tłumacza]

Betezuba — Βηθεζουβᾶ (N), Βηθεζωβ (D), בית אֵזוֹב, miejscowość dziś nieznana, leżała w Perei. [przypis tłumacza]

bet hamidrasz — dom nauki i modlitwy. [przypis tłumacza]

Betleptenfon — Βεθλεπτηνφών (N), Βεθλεπτηνφῶν (D); Graetz: Betleem (III, 507, uw. 2). [przypis tłumacza]

Betsacharia — dzisiejsze Bet Zakarieh. [przypis tłumacza]

Betsuron — Joz 15, 58: Betsur בֵּֽית־ צ֖וּר, co odpowiada polskiej nazwie Skałka; dzisiejsze Bêt Sûr; ruiny na wzgórzu. [przypis tłumacza]

BettynaBettyna Arnim, z domu Brentano, kochanka młodych lat Goethego, jedna z najpoetyczniej usposobionych autorek w nowszej literaturze niemieckiej. [przypis tłumacza]

Bezata — Βεζαθὰ (N), Βεζεθὰ (D). [przypis tłumacza]

bezbronny żółw — jest to odniesienie do opowieści pochodzącej z „Kong Yu zhuan” (jap. „Kō Yu den”, „Przekaz o Kong Yu”) z Kroniki dynastii Jin (chiń. Jinshu, jap. Shinjo), chińskiej kroniki historycznej z ok. 664 r. Tytułowy Kong Yu spacerując nad brzegiem rzeki zobaczył żółwia w pułapce, który miał zostać sprzedany, odkupił go i wypuścił z powrotem do rzeki. Żółw, odpływając, czterokrotnie zwrócił głowę w lewą stronę. Kiedy w późniejszym czasie Kon Yu został mianowany namiestnikiem prowincji Yufou (jap. Yofu), odlano mu pieczęć z widniejącą nań głową żółwia, która była odwrócona w lewą stronę. Czterokrotnie próbowano odlać na nowo pieczęć, ale za każdym razem było tak samo. [przypis tłumacza]

Bez imienia autorów; ale ponieważ znany był wasz zamiar, siedemdziesięciu sprzeciwiło się — XVIII Prowincjałka. [przypis tłumacza]

bez jakichkolwiek strącań z zastawu tytułem starych krzywd — za cenę zrzeczenia się przez Ateny praw do Eubei, silnie zattycyzowanej, przystępuje potem ta wyspa do Związku Morskiego. [przypis tłumacza]

bez lęku i bez żalu — III. 4. [przypis tłumacza]

bezmyślna i częsta krzykliwość — zdaniem komentatorów, rys ten mógłby się odnosić do Montaigne'a. [przypis tłumacza]

bez ofiar i bożyszcza — „Bez bożyszcza” (sans idole) nie znajduje się w tekście. [przypis tłumacza]

bez osłony — φανερῶς. [przypis tłumacza]

bezowocne złudzenie — w oryginale: illusorisch. [przypis tłumacza]

bez strat… naszych sprzymierzeńców (nostrum salute socium) — mówi urzędowym stylem Rzymian o wygranej bitwie, w której sprzymierzeńcy (socii) nie ponieśli strat. [przypis tłumacza]

Bezu — Βησοῦ (N), Βηθσώ (D), „miejsce nieczystości” (Riehm), dziś nieznane. [przypis tłumacza]

bez użycia żelaza — „Nie budujże go z ciosanego kamienia, bo jeślibyś podniósł nań nóż twój, będzie splugawiony”, Wj 20, 25. [przypis tłumacza]

bezużytecznej zgody — κακῆς ὁμονοίας, malam concordiam, freilich nicht aus edlen Beweggründen die Eintracht zu pflegen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Znowu miejsce wymagające subtelnego przekładu, gdyż autor sądzi tu swych rodaków, a więc charakteryzuje poniekąd sam siebie jako człowieka odmiennej polityki. [przypis tłumacza]

bezwzględne myślenie — zob. Słownik. [przypis tłumacza]

bez względu, jak życie nasze sądzą inni — Pisząc te słowa, Molier myślał może i o cenzorach swego własnego życia. Ustęp ten musiał być zresztą dość po myśli Ludwikowi XIV, którego życie było w tej chwili także przedmiotem „obmowy”. [przypis tłumacza]

bezzwłocznie zabijać * — gwiazdka oznacza, że rękopis jest w tym miejscu uszkodzony. [przypis tłumacza]

bhang — rodzaj konopi rosnących w Indiach, a używanych jako narkotyk, do żucia lub palenia. [przypis tłumacza]

Biada Cyteronie! — z Sofoklesa: Król Edyp. Cyteron (Kitajron): góra w Beocji, na której porzucony został okrutnie od losu ścigany Edyp. Pełen żalu, że uratowany został w dzieciństwie, woła w najgłębszym bólu: „Biada Cyteronie!”. Inne myśli z Eurypidesa. [przypis tłumacza]

biada — odtąd w tekście: αἰαὶ. [przypis tłumacza]

Biada ze wschodu, biada z zachodu… — w oryginale: Głos ze wschodu, głos z zachodu (φωνὴ ἀπὸ ἀνατολῆς, φωνὴ ἀπὸ δύσεως) etc. [przypis tłumacza]

białe muły — białe muły mogą uśmiercić człowieka. [przypis tłumacza]

białe szatki — λευκοὺς χιτωνίσκους (widocznie wyrażenie ironiczne), candida tunica, weissen Leibrock (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Bianchon (…) Lousteau — Bianchon, lekarz, jeden z umiłowanych typów Balzaka, występuje epizodycznie w całym szeregu jego powieści; tak samo Stefan Lousteau, dziennikarz, w którym współcześni dopatrywali się wielu rysów głośnego krytyka Juliusza Janin, ale który, jak tego dowodzi wyraźna wzmianka samego Balzaka w korespondencji z panią Hańską, raczej wzorowany jest na Juliuszu Sandeau (por. Ojciec Goriot, Córka Ewy, Stracone złudzenia etc.). [przypis tłumacza]

Bias malując doskonały obraz rodziny (…) — Plutarch, Uczta siedmiu mędrców, 14. [przypis tłumacza]

Bibite ex hoc omnes (łac.) — Mt 26, 27. [przypis tłumacza]

Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie posiada ten rękopis (nr. 482) — w innym rękopisie (3425) jest Tyrannus Xenophontis (Hieron) po łacinie, a w rkp. 519 na karcie 96 wspomina przepisywacz, że zajmował się filozofem Ksenofontem. [przypis tłumacza]

Biedaczek! — Paradnie przypomniany refren Orgona, którego głos i sposób wymowy z pewnością Doryna tu naśladuje. [przypis tłumacza]

biedne trzy sieroty — trzej starzy lichwiarze, którym Villon poświęcił już aluzje w Legatach (Marcel, Gassouyn i Laurens). [przypis tłumacza]

biedni ludzie, którzy nie mogą sobą pokierować i dlatego są sądzeni — w oryginale gra słów richten: kierować, sądzić. [przypis tłumacza]

biednym niebożątkom co nic nie mają na tym świecie prócz swego żywota — W oryginale gra słów, oparta na słowie vie i vit, wypada o wiele ostrzej niż w przekładzie. Rabelais wielokrotnie z upodobaniem powraca do tej gry słów, mówiąc o mnichach. [przypis tłumacza]

Bierz (…) całem! — W komedii tej Molier umie z przedziwnym artyzmem utrzymywać Alcesta między szlachetną powagą a komizmem; jest wzniosły, kiedy się porusza w sferze górnych uczuć; jest komiczny, kiedy schodzi z tym samym wielkim rozmachem na grunt małostek życia. Jest w Alceście coś z Don Kichota, szlachetnego a komicznego razem rycerza z Manczy. W tej chwili Alcest, którego Filint umyślnie, zdaje się, drażni swymi zachwytami, jest w swoich szeptanych wybuchach komiczny. Filint jest z pewnością zbyt wytrawnym znawcą, aby mieć złudzenia co do sonetu Oronta; chwali go trochę przez uprzejmość, trochę może dlatego, że Oront jest możnym panem, po trosze zaś robi sobie niewinne widowisko kosztem Oronta i Alcesta razem. [przypis tłumacza]

bierze je z czystego rozumu — czysty rozum jest według Kanta zdolnością poznawania a priori. Poznanie aprioryczne zaś jest, według niego, poznaniem niezależnym od doświadczenia, które przeto posiada apodyktyczną pewność, tzn. absolutną konieczność. I tu zatem występuje tak dla Kanta charakterystyczne przeciwstawienie wiedzy apriorycznej i aposteriorycznej (empirycznej), czerpiącej wyłącznie z doświadczenia. (Por. Wstęp, s. 13 i n. ). [przypis tłumacza]

Bierz ją, nie bierz, jak masz chęci (…) — Wiersz ten jest trawestacją ronda Wilhelma Cretin. [przypis tłumacza]

bigos — w oryginale: Gallimathias. [przypis tłumacza]

Biję ojca! — podług praw attyckich za pobicie ojca groziła banicja mniejsza: w każdym razie kara bardzo surowa. [przypis tłumacza]

bilard — naturalnie anachronizm, w rodzaju wielu innych u Szekspira. [przypis tłumacza]

Bilińskiego — Casanova pisze „Ricliński” lub tak nazwisko przeinaczył zecer, co pamiętniki składał. [przypis tłumacza]

bili przed nim czołem — perski sposób witania władcy: czołem uderza się o ziemię i całuje się ją. [przypis tłumacza]

bima — podium w środku bóżnicy, na którym czyta się podczas modlitw fragmenty Biblii. Na nim wygłasza się również kazania. [przypis tłumacza]

bima — podium w środku bóżnicy, na którym czyta się podczas przerwy pomiędzy modlitwą poranną a modlitwą dodatkową musaf rozdział Tory; na bimie kantor śpiewa także niektóre fragmenty modlitwy. [przypis tłumacza]

Bina lucernarum (…) corpora bina — Lucretius, De rerum natura, IV, 451. [przypis tłumacza]

biograf — Reinach, Diderot. [przypis tłumacza]

biorąc mnie (…) Hioba, za jakiegoś wrogiego Ci Hioba? — po hebrajsku Hiob to Ijow, a wróg to Ojew. [przypis tłumacza]

biorą go za coś, co jest co do liczby nieskończone — Leukippos (ok. r. 500 przed Chr.) i jego uczeń Demokryt z Abdery (kolonia jońska w Tracji na północ od wyspy Thasos [Tazos]) przyjmują nieograniczoną ilość atomów, z których tworzy się świat; także Anaksagoras z Klazomenaj [z Kladzomen] (w Azji Mniejszej na południowy zachód od Smyrny), nauczyciel Peryklesa, uczy, że świat powstał z nieskończenie wielkiej ilości pierwiastków. [przypis tłumacza]

biorą oni swe kreacje w całej pełni z siebie — pytano raz Flauberta, skąd zaczerpnął postać pani Bovary; odpowiedział: „Pani Bovary — to ja”. [przypis tłumacza]

biskup kartuski Miles Ilierski — słynny pieniacz za czasu Ludwika XI. [przypis tłumacza]

biskup z Ypre — Janseniusz. [przypis tłumacza]

Bis medium amplexi (…) altis (łac.) — „Dwakroć ciało ściśnięte, i barki, i szyja;/ Dwakroć gad krwawym karkiem nad głowę się wzbija”. [przypis tłumacza]

bitwa, którą pod wodzą don Juana d'Austria wygraliśmy przed kilku miesiącami przeciw Turkom — w r. 1571. [przypis tłumacza]

bitwa (…) o godzinie siódmej w południe dobiegła do końca — według naszego liczenia czasu bój trwał od trzeciej rano do pierwszej po południu. [przypis tłumacza]

bitwa pod Antrodoco — bitwa wygrana przez Austriaków w r. 1821. [przypis tłumacza]

Bitwa pod Aurai — w r. 1364 za Karola V, króla Francji. [przypis tłumacza]

bitwa pod Fontenoi — wspaniałe zwycięstwo Maurycego Saskiego nad Anglikami i Austriakami (1745). [przypis tłumacza]

bitwa pod Koryntem — bitwa nad rzeką Nemea, między Koryntem a Sykionem, podczas gdy Agesilaos wracał z Azji do Europy. Wiadomość o niej otrzymał Agesilaos w Amfipolis (w Tracji) od Derkilidasa (394 r.). [bitwa nad Nemeą była jedną z największych w historii bitew armii hoplitów, wojska Spartan pokonały w niej koalicję Ateńczyków, Tebańczyków, Koryntu i Argos; w starciu wzięło udział ogółem ok. 40 tys. hoplitów; red. WL]. [przypis tłumacza]

bitwa pod Św. Obinem Kormeńskim — Bitwa pod Saint Aulbin (1488) między Karolem VIII a Ludwikiem XII (wówczas księciem Orleanu), który dostał się do niewoli. [przypis tłumacza]

bitwa pod Serizolles — w r. 1544. [przypis tłumacza]

bitwa pomiędzy Arymaspijczykami a Nephelibatami — Bajeczne ludy. [przypis tłumacza]

Bitynia — Βιθυνία, kraina w Małej Azji. [przypis tłumacza]

Bitynia, Licja, Cylicja, Kapadocja, Pamfilia — krainy w Małej Azji. [przypis tłumacza]

Bixiou — [por.] Kawalerskie gospodarstwo, Stracone złudzenia etc. [przypis tłumacza]

Bizancjum, gr. Byzantion — dorycka kolonia nad Bosporem, założona w r. 660/59; miasto ważne ze względów handlowych i komunikacyjnych, przechodziło z rąk do rąk w walkach między Grekami a Persami, Atenami a Spartą. W 411 r. przeszło Bizancjum na stronę Lacedemończyków. Harmostą był tam Klearch (znany z Anabazy), który odebrał cywilnej ludności wszelką żywność dla swoich żołnierzy. Skutkiem tego niektórzy mieszkańcy podczas jego nieobecności otworzyli bramy Alkibiadesowi w 409 r. i wpuścili Ateńczyków. [przypis tłumacza]

błąd dwóch jednostek — Diomedonta i Peryklesa, nie Teramenesa i Trazybula, gdyż mowa tu o wodzach. [przypis tłumacza]

błąd (…) ze zbytku przyjaźni — Przyjaźni do Argasa, którego depozyt Orgon przechował z narażeniem siebie. [przypis tłumacza]

błagałem niebiosówTartufe, jak widzimy, miesza niebiosy do wszystkiego, nawet do schadzki z cudzą żoną. [przypis tłumacza]