Przypisy

kiedy błąd jest kwestią sporu — Jak z jansenistami. [przypis tłumacza]

Kiedy było widać, że nieprzyjaciele nadciągają — gdy konnica ateńska rozkwaterowała się, byli Tebanie oddaleni od miasta więcej niż na 1 km. [przypis tłumacza]

Kiedy czytałem przed laty Filipa de Comines (…) sprawiedliwej nagrody — por. Filip de Commines, Pamiętniki, III, 12; ale Commines wyraźnie cytuje te słowa jako posłyszane z ust Ludwika XI. [przypis tłumacza]

Kiedy Demostrat w złej, nieszczęsnej chwili podawał wniosek, by przeciw Sycylii wyprawić hufce (…) baba zawyła: „Och, Adonis kona!” — Demostratos, przeciwnik Niklasa, podał był na zgromadzenia ludowym wniosek wyprawy sycylijskiej, która się tak tragicznie zakończyła dla Aten. Z ust świętoszkowatego Senatora dowiadujemy się, że zrobił to w nieszczęsnej „złej godzinie”, kiedy kobiety opłakiwały rocznicę zgonu Adonisa. Była to zatem fatalna wróżba, pomimo to Demostrat — niedowiarek, ateusz, przeparł swoje, ale najwinniejsze są kobiety, bo… wrzeszczały. [przypis tłumacza]

kiedy druhowie chcieli go wykraść — między wydaniem a wykonaniem wyroku upłynął miesiąc, gdyż wtedy wyprawiali Ateńczycy okręt na uroczystość Apollina do Delos, a przed jego powrotem nie było wolno wykonywać wyroków śmierci. Było więc dosyć czasu, by przygotować ucieczkę więźnia. [przypis tłumacza]

kiedy go nieprzyjaciel tak uprzedził — tzn. dopędził go u początku przystani, nim zdążył wpłynąć głębiej i wyciągnąć okręty na ląd pod miastem. [przypis tłumacza]

kiedy i ci wrócili do miasta, którzy byli w Pireusie — w 403 r., po upadku trzydziestu tyranów, pod ochroną amnestii. Ci, którzy byli w Pireusie, to demokraci prowadzeni przez Trazybula. [przypis tłumacza]

Kiedy Izokratesa mówcę proszono (…) odpowiedział (…) nie umiem — Plutarch, Zagadnienia biesiadne, I, 1. [przypis tłumacza]

kiedy Jeremiasz (…) obwieszczał, że (…) zginą, jeśli miasta nie poddadzą, ani król, ani naród nie targnęli się na jego życie — p. Jr 21, 1 etc., aczkolwiek prześladowaniu prorok podlegał, jak widać choćby z poprzedniego (20) rozdziału: „uderzył Phassur (kapłan) Jeremiasza proroka i wsadził go do kłody”. [przypis tłumacza]

kiedy ludzie dojdą do przekonania, że jakiś mąż posiada możność świadczenia dobrodziejstw (…) wtedy mają na ustach jego pochwały… — Ksenofont jest utylitarystą, jak większość Greków z owego czasu, dla których korzyść jest główną wytyczną działania. Nieświadomie ulega temu Ksenofont, kiedy stara się cnotę, czy uczucie, pojąć i określić jako coś zależnego od korzyści, która jest istotną cechą „dobra”. [przypis tłumacza]

kiedy mnie z powrotem na tron posadziłeś — po buncie Absaloma. [przypis tłumacza]

Kiedy moja uwaga (…) za chwilę być może nieodwracalną — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Kiedy mowa o listach (…) nie brak mi talentu — Dziewięć listów Montaigne'a, jakie dziś posiadamy, nie ujawniają przypisywanego mu talentu w sztuce epistolarnej. [przypis tłumacza]

kiedym zagraniczne posiadłości stracił, a z ateńskich nie mam dochodów, gdy urządzenie domowe sprzedane — owo zubożenie prawdopodobniejsze jest z końcem wojny peloponeskiej (gdy Ateny padły i straciły wszystkie zagraniczne posiadłości) niż po pierwszym jej okresie. Ksenofont, zdaje się, popełnił anachronizm, przenosząc stosunki z czasów, kiedy sam widział Charmidesa w gronie Sokratesowych towarzyszy, na kilkanaście lat przedtem. [przypis tłumacza]

Kiedy nam powiadają — Kartezjusz. [przypis tłumacza]

Kiedy na one patrzę głowy… — cmentarz ten służył Paryżanom za miejsce przechadzek i zabaw. Często zachodziła potrzeba rozkopywania grobów dla zyskania miejsca, przy czym zesypywano kości na jedną kupę, tak iż w istocie przechadzająca się publiczność ocierała się o „kopice” czaszek ludzkich, wszelakiego stanu i kondycji. [przypis tłumacza]

kiedy oni nic nie folgowali — objąwszy rządy, posłała Rada Czterystu do króla Agisa (do Dekelei) posłów w sprawie pokoju. Agis nie miał zaufania do nowych rządów i spodziewał się, że wobec takiego przewrotu łatwo zajmie Ateny. Podstąpił więc pod miasto i sprowadził wielkie wojsko ze Sparty, ale nie powiodło mu się. Drugie więc poselstwo przyjął grzeczniej i radził wyprawić posłów do Sparty. Oligarchowie wysłali trzech do Sparty okrętem, ale już wtedy flota na Samos wystąpiła przeciw nowemu rządowi. Marynarze transportowego statku, zapaleni demokraci, zawieźli posłów nie do Sparty, lecz do… Argos. Z trzecim poselstwem pojechał sam Antyfon i Frynichos, chcąc zawrzeć pokój pod każdym warunkiem. Równocześnie zaczęto obwarowywać Eetoneję ([przylądek naprzeciw portu w Pireusie], zob. przypis poniżej). I ci posłowie wrócili z kwitkiem. [przypis tłumacza]

„Kiedy osoba…” — cytat pochodzący z Ekottara Āgamy (chiń. Zengyi-ahanjing, jap. Zōitu agonkyō). [przypis tłumacza]

kiedy Persowie i ich sprzymierzeńcy nadciągnęli z ogromnym wojskiem (…) sami Ateńczycy odważnie i zwycięsko stawili im czoło — druga wojna perska, bitwa pod Maratonem w roku 490 p.n.e. [niekiedy określana jako pierwsza wyprawa perska; tutaj liczona jako druga, gdyż uwzględniono jeszcze wcześniejszą wyprawę, z roku 513, podczas której Persowie zajęli Trację i podporządkowali sobie Macedonię, zyskując przyczółek w Europie; red. WL]. [przypis tłumacza]

kiedy piwniczny nard wpuszczał w amfory (dum misit nardum in amphoram cellarius, Uss.) — wino, przechowywane w amforach (odpowiadających naszym beczkom), perfumowano nardem i myrrą, lecz być może także, że olej z nardu trzymający się na powierzchni wina służył jako zamknięcie amfory. [przypis tłumacza]

Kiedy po upływie dwóch lat — por. Starożytności XIV, XIII, 3–10. [przypis tłumacza]

kiedy poznałem, że nie jestem zdolny do walki z wami, odszedłem bezpiecznie z bogiem, ja sam i moi ludzie — po walnej bitwie Kyaksaresa i Cyrusa z Asyryjczykami, gdy król asyryjski padł, a część Asyryjczyków uciekła z obozu, rozpoczął Krezus wraz z innymi odwrót. Gdy znajdująca się w odwrocie armia spoczęła w nocy, wysłał król lidyjski naprzód w powozie swą żonę, by w letniej nocy wygodniej odbywała podróż niż w skwarnym dniu, a wnet sam podążył za nią z królem nadhellesponckiej Frygii. Dzięki temu nie dosięgła go pogoń Cyrusa, która tymczasem spadła na karki Asyryjczyków, Kapadocyjczyków i Arabów. Przy tej sposobności dostała się do niewoli Pantheja (zob. ustęp 4), której mąż udał się do Baktrii jako poseł króla asyryjskiego. Cyrusowe wojsko mniemało, że już skończona wojna, gdy naraz dowiedziano się, że Krezus ciągnie przeciwko niemu, obrany przez wszystkich asyryjskich sprzymierzeńców naczelnym wodzem całej wyprawy. [przypis tłumacza]

kiedy przyszło wezwanie od władz w ojczyźnie, by szedł na pomoc rodzinnej krainie, posłuchał nakazu państwa — Titraustes stworzył w Grecji koalicję przeciwlacedemońską z Aten, Teb, Koryntu i Argos. Wybuchła tzw. wojna koryncka (395 r.). Lizander, wysłany przeciw sprzymierzeńcom w lecie 395 r., padł pod Haliartos w Beocji, odważywszy się na szturm, choć był zamknięty między murami oblężonego miasta i odsieczą Beotów. Widocznie chciał spowodować rozstrzygnięcie, nim nadciągnie król Pauzaniasz. Ten przybył dnia następnego, ale równocześnie otrzymali Beotowie posiłki z Aten pod wodzą Trazybula. Pauzaniasz więc, orientując się w strategicznej sytuacji, uznał się za pokonanego i wycofał się z Beocji. Pozwany, nie śmiał stanąć przed sądem, lecz uciekł. Rozgoryczenie przeciw niemu było wielkie, on bowiem w 403 r. nie dopuścił do skruszenia Aten, pragnących zrzucić jarzmo trzydziestu tyranów, i odstąpił od polityki Lizandra, która oligarchów popierała i ich broniła. Gdyby nie idealizm króla Pauzaniasza (liczącego się z honorem i uczciwością, niechcącego blaskiem imienia Sparty chronić zbrodni oligarchów, a tym samym solidaryzować się z nimi), nie byłyby Ateny w rzędzie wrogów, nie miałyby Teby oparcia, nie spotkałaby Sparty haniebna klęska. Nie pozostawało więc eforom nic innego, jak odwołać Agesilaosa z wojskiem z Azji. Stało się to w 394 r. [przypis tłumacza]

kiedyś bogiem zostać — bo tak wielkich bohaterów czeka apoteoza. [przypis tłumacza]

kiedyście sądzili, że trzeba szukać środków obrony na wszelki sposób — nie bacząc, czy taki sposób zgadza się z godnością moją lub z etyką. [przypis tłumacza]

Kiedyście się rozłączyli Ty i On — a po rozbracie Teraz się zjednoczyć macie — jest podanie, że Prometeusz dwa razy poślubiał Azję. [przypis tłumacza]

kiedyś stanę się ziemią — por. Homer, Iliada, VII, 99. [przypis tłumacza]

kiedyś w Delfach (…) odpowiedział bóg na pytanie Chajrefonta — Platoński Sokrates opowiada w Apologii (roz. V koniec), że Chajrefont spytał wyroczni, czy jest ktoś mądrzejszy niż Sokrates. Pytia odpowiedziała przecząco. Chajrefont był przyjacielem Sokratesa, znanym w Atenach zapaleńcem; komedia chętnie brała na cel swych szyderstw tę nieco dziwaczną figurę. Politycznie był demokratą, i swego czasu (r. 403) musiał uciekać przed trzydziestu tyranami. [przypis tłumacza]

Kiedy św. Piotr i apostołowie radzą nad zniesieniem obrzezania (…) — Dz 15, 8. [przypis tłumacza]

Kiedy się gotowało na bitwę pod Akcjum… — por. Starożytności XV, V, 1–5. [przypis tłumacza]

kiedy się każe swemu bohaterowi wspinać w nocy po drabinie — Epizod, w którym pani de Rênal przechowuje przez całą dobę Juliana w swoim pokoju, ma analogię w życiu autora, który (już czterdziestoletni z górą), nie mogąc się inaczej widywać z kochanką, dostał się po drabinie do piwnicy w jej domu i tam pozostał trzy dni, w ciągu których ona zaopatrywała go w żywność oraz dopełniała innych mniej poetycznych, a koniecznych wszakże posług. Gdy mowa o źródłach do tej powieści, interesujące może będzie zaznaczyć, iż proces o usiłowane morderstwo w dość podobnych okolicznościach miał miejsce w rzeczywistości, i że podsądny, eks-seminarzysta Berthet, został w Grenoble skazany na śmierć i stracony (Stryjeński, Soirées du Stendhal-Club). [przypis tłumacza]

kiedy się na te ważne ruchy zanosiło — burzliwe czasy ostatnich lat panowania Nerona i zamęt, jaki powstał po jego śmierci. Porównaj Swetoniusza Żywot Nerona, zwłaszcza od rozdz. XL, oraz Tacyta Roczniki, od ks. XIV, rozdz. LI. Okropny obraz tych czasów i nastrój, jaki się w duszach pewnego odłamu Żydów zbudził, maluje świetnie Apokalipsa Jana, napisana pod koniec 68 r. Tekst jej grecki, ale kto wie, czy oryginał pierwotny nie był także napisany „w mowie ojczystej” azjatyckich czytelników Dziejów wojny. [przypis tłumacza]

kiedy się wie z całą pewnością, że ci wszyscy milczący ludzie żywią względem tyrana złe myśli? — utarte i oklepane greckie poglądy na tyranię. Ale Hieron w Syrakuzach był rzeczywiście niepopularny. O samowoli jego rządów można nabrać wyobrażenia z następującego przykładu: Mieszkańców miast wschodniego wybrzeża Sycylii, Naksos (na północ od Etny) i Katany (na południe od Etny), przesiedlił w r. 476/5 do miasta Leontinoj (na południe od Katany), gdzie mieli zamieszkać razem z dawnymi obywatelami tego miasta. Opróżnioną Katanę oddał nowym kolonistom, sprowadzonym z Syrakuz i z Peloponezu w liczbie 10 000. Wprowadził tu urządzenia [przepisy i instytucje miejskie] doryckie, nowe miasto otrzymało imię Ajtna. Hieron kazał się czcić jako założyciel (oikistes), więc jako półbóg (bohater), podobnie jak np. Kadmos, założyciel Teb, Kekrops, założyciel zamku ateńskiego. Zwał się chętnie Ajtnajczykiem; byt i dobrobyt miasta zależał od jego utrzymania się przy władzy, więc mógł liczyć na poparcie Ajtnajczyków w razie możliwego i prawdopodobnego buntu Syrakuzan. [przypis tłumacza]

kiedy się zakryję — starożytni, czując zbliżającą się śmierć, zakrywają oblicze. [przypis tłumacza]

Kiedy silny a uzbrojony posiada swoje dobro, posiada je w pokoju — Łk 11, 21. [przypis tłumacza]

Kiedy Sokrates, po zdjęciu kajdanów (…) — w Fedonie Platona. [przypis tłumacza]

kiedy sprawę rozstrzygnęło głosowanie — głosowanie sędziów przysięgłych nad pytaniem, czy winien. [przypis tłumacza]

kiedy to jest sporne, odłóżmy to na kiedy indziej — Sokrates sam jest zdania, że cnoty można się nauczyć, ale uważa, że teraz nie pora na udowadnianie tego. [przypis tłumacza]

kiedy trębacz zatrąbi na spoczynek… — Klearch chce zmylić wroga. [przypis tłumacza]

Kiedy usunięto stoły i kiedy po wylaniu bogom wina na ofiarę i odśpiewaniu peanu mieli pić — uczta dzieli się na dwie części: wieczerzę (Grecy spożywają główny posiłek, odpowiadający naszemu obiadowi, około zachodu słońca) i pijatykę (sympozjon). Po skończeniu jedzenia usuwa się stoły, wylewa się bogom libację i śpiewa się pean (pieśń na cześć boga, zwykle Apollina). [przypis tłumacza]

Kiedy wschodzą Plejady (…) bierz się do żniw, a skoro zachodzą, orz ziemię — za czasów Hezjoda jeszcze kalendarz nie był ustalony; czas zatem przeważnie określano wschodem i zachodem pewnych gwiazd i gwiazdozbiorów. Stąd poeta agronom żniwa rozpoczynać każe od wschodu Plejad, orkę od ich zachodu. [przypis tłumacza]

kiedy znowu oba rogi oddalą się od siebie — na przykład po przejściu przez most. [przypis tłumacza]

Kielski — O wpływie Moliera na komedię polską. [przypis tłumacza]

kierowników — ἡγεμόνας [hēgemonas] (Niese), κηβεμόνας (Dindorf). [przypis tłumacza]

kijami — ξύλοις. Centurion jako oznakę swej godności nosił kij winogradowy, vitis (Lübker). „Złamawszy na grzbiecie jakiegoś żołnierza laskę winną”, Tacyt, Roczniki I, 23. [przypis tłumacza]

Kikinny — gmina przedateńska. Attyka dzieliła się wtedy na 10 okręgów (phylaj), czyli na 174 gmin (demoj). [przypis tłumacza]

kilka sprzączek — Wedle dawnej mody przypinano spodnie do kaftana za pomocą sprzączek, ale modnisie zaczęli je pokrywać obfitością wstążek. [przypis tłumacza]

Kilku autorów twierdziło, że akt tego ustanowienia jest umową między narodem a naczelnikiem (…) w drodze której układano między dwiema stronami warunki, pod jakimi jedna z nich zobowiązywała się rozkazywać, druga zaś słuchać — w tej formie przede wszystkim Locke. [przypis tłumacza]

Kilku innych miało mówić pokorniej — nie mówiąc po nazwisku, podsuwa autor czytelnikowi przekonanie, iż należał do nich Sofajnetos Stymfalijczyk, któremu jest niechętny, i rzuca na niego cień skutkiem takiego ogólnikowego powiedzenia. Pewnie celowo. Sofajnetos opisał wyprawę Cyrusa w duchu nieprzychylnym dla Ksenofonta. [przypis tłumacza]

Kinesjas — poeta nowomodny, twórca dytyrambów, wyśmiany przez Arystofanesa w Ptakach. Syn tego Meletosa, który oskarżał Sokratesa, niesłychanie długi, chudy i wątły był przedmiotem drwin i szyderstw ze strony licznych poetów. [przypis tłumacza]

Kinici — pochodzili z rodu Jetry, teścia Mojżesza. [przypis tłumacza]

Kinnim i Nidda — tytuły traktatów Miszny. Kinnim —- dosłownie: gniazda —- o ofiarach z ptaków; Nidda —- menstruacja. [przypis tłumacza]

Kirene — znana i głośna wtedy hetera, która, jak widzimy, z owych paryskich quarante manières umiała dwanaście. Postęp przy nas! [quarante manières, fr.: „czterdzieści sposobów”, od tytułu książki Les quarante manières de foutre (1790); red. WL]. [przypis tłumacza]

Kirke zmieniała ludzi w wieprze, goszcząc ich obficie takimi przysmakami — Kirke według Odysei X podawaniem czarodziejskiego napoju zmieniała ludzi w świnie. Losowi temu ulegli towarzysze Odyseusza, ale on sam dzięki przestrodze Hermesa (Merkury u Rzymian) zachował swą postać ludzką i ocalił towarzyszy, zmusiwszy czarodziejkę do przywrócenia im ich dawnej postaci. [przypis tłumacza]

Kirra — miasto w południowej Fokidzie. Za poradą wyroczni, a na wniosek Solona, mieli amfiktionowie niegdyś wytoczyć Kirrajczykom świętą wojnę, a po zburzeniu ich miasta ogłosić grunt świętym i nieuprawialnym ugorem. Tymczasem obecnie rolę użytkowali Amfizejczycy. Rzekomo z zemsty za wytoczenie przez Amfizejczyków skargi Ateńczykom przed amfiktionami poruszył Ajschines teraz tę sprawę i spowodował krucjatę przeciw Amfizie, pod wodzą Filipa. [przypis tłumacza]

kismet (…) równie dobrze mógłby mówić o Mezopotamii — kismeth właśc. gismat: fatum, przeznaczenie; jest to wyraz arabski, używany przez mahometan, zatem zgoła obcy teologicznym i językowym wiadomościom lamy. Było to dlań jakby „tureckie kazanie”. [przypis tłumacza]

Ki tow — „Że jest dobre”. [przypis tłumacza]

kładą im koszulkę na suknię, obcinają im na czubku głowy co nieco włosów — komeżka i tonsura. [przypis tłumacza]

Kładł kres innym pragnieniom, a na tych, którzy jego towarzystwa pragnęli — gra słów. [przypis tłumacza]

kładzie rękę na kolanach Elmiry — Ta nieprawdopodobnie śmiała scena, którą trudno sobie wyobrazić przetransponowaną na dzisiejsze kostiumy, była podobno w pierwszej redakcji sztuki jeszcze jaskrawsza. [przypis tłumacza]

kłamać po łacinie (…) znaczy tyle co iść przeciw swemu sumieniu — Mentire, quasi contra mentem ire. [przypis tłumacza]

Kłamią i oszukują się na wyprzódki — Por. Montaigne, Apologia Rajmonda Sebond [w:] Próby II, 12. [przypis tłumacza]

Kłamliwą bowiem sławę wnet próba w nic rozwiewa — podobnie jak fałszywą przyjaźń („Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie”). [przypis tłumacza]

kłócisz się ze żoną — nie chce się żonie Menechma narazić, by nie stracić możliwości jakiegoś zaproszenia. [przypis tłumacza]

kłótnia między (…) Pupilusem, którego słowa (…) pełne były plugastwa, a drugim, którego słowa pełne były octu — odwołanie do: Horacy, Satyry I, 7. [przypis tłumacza]

klął się (…) Wodą a Powietrzem — por. Diogenes Laertios, Życie Pitagorasa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VII, 6. [przypis tłumacza]

klasztor telemski — Opactwo Theleme i jego koncepcja stanowi niezmiernie ciekawy przyczynek do psychicznego wizerunku pisarza. W nim występuje najdosadniej fakt, zaznaczany już mimochodem, do jakiego stopnia kilkanaście lat pobytu w klasztorze wycisnęło na umysłowości i charakterze Rabelais'go niezatarte piętno. Kreśląc wedle swojej niczym nieskrępowanej fantazji ów raj na ziemi, tworzy Rabelais nie co innego wszelako, jeno klasztor: a pojęcie życia, na pozór tak odmienne, w istocie swojej więcej może wykazuje wspólności niż różnic między tymi tak sprzecznymi regułami. Modelu owego platońskiego klasztoru szukają komentatorowie w zamku Saint-Maur-des-Fosses należącym do kardynała du Bellay. [przypis tłumacza]

Klatki były duże, bogate, wspaniałe i zbudowane przedziwną architekturą — kościoły i klasztory. [przypis tłumacza]

Klauzule te, dobrze zrozumiane, sprowadzają się wszystkie do jednej (…) Po wtóre, skoro oddanie się następuje bez zastrzeżeń, zjednoczenie jest możliwie najzupełniejsze (…) W końcu, gdy każdy oddaje się wszystkim, nie oddaje się nikomu… — trzy powyższe ustępy uzasadniają treść umowy społecznej, jedyną, jaka może odpowiadać poprzednio ustalonym warunkom ważnej umowy. Pierwszy argument wysuwa wytworzoną przez umowę równość prawnych stanowisk wszystkich członków: w ten sposób postulat sprawiedliwości zostaje zrealizowany. Nikt nie będzie skrzywdzony; nikt bowiem nie będzie mógł chcieć innym narzucić czegokolwiek, co zmierzałoby tylko do jego własnej korzyści, wyzyskiwać drugich dla swoich egoistycznych celów; każdy bowiem w równej mierze sam będzie musiał ponosić skutki swego postanowienia. — Drugi argument wysuwa zdolność w ten właśnie sposób sformułowanej umowy do zrealizowania swego celu: zjednoczenia. Gdy nikt nie zachowuje żadnej sfery niedostępnej dla społeczności, cały zostaje objęty obręczą społeczną wraz ze wszystkim, co do niego należy, zjednoczenie jest istotnie zupełne. — Trzeci wreszcie argument wysuwa moment korzyści: każdy przez umowę zyskuje, umowa spełnia więc postulat rozumności. — Brakuje jeszcze dowodu na to, że umowa nie łamie wolności człowieka, że więc jest zgodna z jego naturą. Trudno bowiem za taki dowód uważać zwrot: „gdy każdy oddaje się wszystkim, nie oddaje się nikomu”. W ten sposób człowiek byłby ubezpieczony przed niewolą u jednego pana, niemniej jednak mógłby nie być wolny. [przypis tłumacza]

klękając również. — Ci dwaj mężczyźni klęczący przed sobą wywołują wrażenie nieodpartego komizmu, łagodząc to, co mogłoby być przykrego w tej scenie. Komentatorzy przypominają historyczną scenę, kiedy księżna de Conde uklękła przed kardynałem de Richelieu, błagając o łaskę dla skazanego na śmierć księcia de Montmorency, a kardynał klęknął przed nią, błagając o przebaczenie, że jej musi odmówić [przypis tłumacza]

klęska króla Jana Kastylskiego pod Juberoth — w r. 1385. [przypis tłumacza]

Klęski nieszczęśliwej wojny — wojna siedmioletnia [w której w latach 1756-63 Francja, Austria, Rosja, Szwecja i Saksonia walczyły przeciwko Wielkiej Brytanii, Prusom i Hanowerowi; zakończona druzgocącym zwycięstwem Wielkiej Brytanii i utratą przez Francję niemal wszystkich posiadłości kolonialnych w Ameryce Płn.; red. WL]. [przypis tłumacza]

Kleantes — filozof, uczeń Zenona. „Latarnia Kleantesa” stała się symbolem naukowej ścisłości. [przypis tłumacza]

Kleantes Samijczyk (…) wpadł na myśl twierdzić, iż to ziemia się obraca — Plutarch, O obliczu widniejącym na tarczy księżyca, 4. [przypis tłumacza]

Kleigenes — o Klejgenesie niewiele dowiedzieć się można. Przyjaciel Kleofonta, był czynny przy wypędzeniu Alkibiadesa (407), działał przeciw zawarciu pokoju, nadto jako właściciel podrzędnych łaźni słusznie przez Arystofanesa wzgardliwie wyśmiany. Znienawidzony, nie wychodził bez palicy. [przypis tłumacza]

Klejnias — młodszy brat Alkibiadesa, również słynącego z piękności. [przypis tłumacza]

Klejstenes — bogaty Ateńczyk, znany jako rozpustnik, sybaryta, perwers, ale brał udział w bitwie arginuskiej na własnej trierze w r. 406. [przypis tłumacza]

Klejstenes — bogaty Ateńczyk, znany z rozpusty i hulaszczego życia, zwłaszcza z homoseksualnych skłonności. Własnym kosztem zbudował trierę i brał udział w bitwie zwycięskiej pod Arginuzami. [przypis tłumacza]

Klejsten — znany hulaka i rozpustnik. [przypis tłumacza]

Klejtarch — tyran Eretrii, największego po Chalkis miasta na Eubei. [przypis tłumacza]

Klemens Alexandrinus — umarł około r. 211, jeden z gnostyków (γνῶσις: poznanie, wiedza). Gnostycy pragnęli z tej γνῶσις uczynić podstawę i zasadę wiary (πίστις). Na tych pojęciowych podwalinach budowali Klemens i Orygenes system chrześcijańskiej dogmatyki. [przypis tłumacza]

Klemens VIII i Paweł V — papieże Klemens VIII (1592–1605) oraz Paweł V (1605–1621). [przypis tłumacza]

Kleobulina — Bohaterka Wielkiego Cyrusa, romansu panny de Scudéri. [przypis tłumacza]

Kleofon, Hegemon [z Tazos] i Nikochares — Kleofon, zupełnie nieznany nam poeta; w rozdz. XXII wspomina Arystoteles o pospolitości wyrażenia jego. Z parodii Hegemona, żyjącego w czasach wojny peloponeskiej, zachowało się tylko 21 heksametrów; były to parodie epickie. Hegemon wygłaszał pierwszy swoje utwory, a według świadectwa Ateneusa, śmieszyły one niezmiernie Ateńczyków. Nikochares, współzawodnik podobno Arystofanesa, wyśmiewać miał w Deliadzie Delijczyków, którzy korzystając z napływu pielgrzymujących do świątyni Apollina na wyspie Delos, utrzymywali tam gospody i kuchnie, wyzyskując niesumiennie przybyszów. [przypis tłumacza]

Kleofonta i Stenelosa — O Kleofoncie była wzmianka w rozdz. II. Utwory Stenelosa, tragediopisarza, który żył współcześnie z Arystotelesem, są nieznane. [przypis tłumacza]

Kleofont — por. Wstęp. [przypis tłumacza]

Kleofon — wódz radykalnych demokratów pod koniec wojny peloponeskiej, z zawodu fabrykant lir, małego wykształcenia, niskiego rodu, wcale dobry finansista, lecz krótkowzroczny polityk, w swych występach gwałtowny i terrorystyczny. Po bitwie pod Kyzikos w 410 r. udaremnił pokój ze Spartą, która chciała zakończyć wojnę pod warunkiem, że państwa prowadzące wojnę zatrzymają to, co w danej chwili posiadają; oczywiście z Attyki (Dekeleja) i Peloponezu wycofałyby się załogi z obsadzonych miast. On też wprowadził diobelię [dwuobolówkę, zob. powyżej]. Podczas oblężenia Aten gardłował przeciwko warunkom lacedemońskim, tj. przeciw częściowemu zwaleniu murów. Podnoszący wtedy głowę arystokraci skazali go na śmierć, rzekomo za uchylanie się od służby wojskowej. Stronnicy Kleofona wszczęli jakieś rozruchy i wtedy przy pomocy arystokratów uciekł Kalliksenos do Dekelei. Teramenesa nie skarżono, bo umiał się podczas procesu wodzów na czas wycofać, podsunąwszy Kalliksenosa, ale po procesie w 405 r. wybrany wodzem, przepadł przy dokimazji (przy badaniu, czy wybrany urzędnik nadaje się do sprawowania danego urzędu). [przypis tłumacza]

Kleomenesowi, synowi Anaksandrydasa (…) inne mam też myśli i zachcenia — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

Kleonaj — [staroż. miasto] na płd.-zachód od Koryntu. [przypis tłumacza]

Kleon — Kleon „garbarz” odegrał po śmierci Peryklesa bardzo ważną rolę w Atenach: wojnę ze Spartą prowadził na ogół zwycięsko, ale jego krwiożerczość względem sprzymierzeńców oraz niskie, ochlokratyczne zapędy usposobiły doń źle Arystofanesa. Przeciw niemu wymierzona jest komedia tegoż autora pt. Rycerze. [przypis tłumacza]

klepał starca po (…) stopach — tak oddaje się w Indiach cześć rodzicom, starszym braciom, przełożonym i w ogóle ludziom starszym. [przypis tłumacza]

kleromancja — wróżenie z losu. [przypis tłumacza]

kleszcz — owad uchodzący za najdrobniejsze ze zwierząt widzianych gołym okiem. [przypis tłumacza]

kleszczowina — roślina, z której wyrabiają znany olejek rycynowy. [przypis tłumacza]

klezmer — grajek, muzykant. [przypis tłumacza]

klezmer — muzykant, grajek. [przypis tłumacza]

klezmer (pot.) — muzykant. [przypis tłumacza]

klezmer (pot.) — muzykant, zwł. żydowski. [przypis tłumacza]

klnę się Wiatrem! — Wykrętowic robi postępy, już nawet klnie się na bogi Sokratesa. [przypis tłumacza]

Kloto — najstarsza z trzech Parek (prządek życia). [przypis tłumacza]