Motif: Chłop,
form: Dramat

Syn chamów dobranoc zasyła staremu słonku.

Zdrowie twoje, dawny wrogu nasz, coś nas pędził do pracy i znoju — jutro, wschodząc, zastaniesz twoich niewolników przy mięsiwie i konwiach — a teraz, szklanko, idź do czarta! —

Orszak chłopów tu ciągnie. —

Nie wyrwiesz się — stój za tym pniem i milcz.

Naprzód, naprzód, pod namioty, do braci naszych — naprzód, naprzód, pod cień jaworów, na sen, na miłą wieczorną gawędkę — tam dziewki nas czekają — tam woły pobite, dawne pługów zaprzęgi, czekają nas.

Ciągnę go i wlokę, zżyma się i opiera — idź w rekruty — idź! —

Dzieci moje, litości, litości. —

Wróć mi wszystkie dni pańszczyzny. —

Wskrześ mi syna, Panie, spod batogów kozackich. —

Chamy piją zdrowie twoje, Panie — przepraszają cię, Panie.

Upiór ssał krew i poty nasze — mamy upiora — nie puścim upiora — przez biesa, przez biesa, ty zginiesz wysoko, jako pan, jako wielki pan, wzniesion nad nami wszystkimi. — Panom tyranom śmierć — nam biednym, nam głodnym, nam strudzonym jeść, spać i pić. — Jako snopy na polu, tak ich trupy będą — jako plewy w młockarniach, tak perzyny ich zamków — przez kosy nasze, siekiery i cepy, bracia, naprzód. —

Nie mogłem twarzy dojrzeć wśród zastępów. —

Może jaki przyjaciel lub krewny JW–go. —

Nim pogardzam, a was nienawidzę — poezja to wszystko ozłoci kiedyś. — Dalej, Żydzie — dalej! —

I cóż, kuzynie, kiedyż ślub?

Jak najprędzej; mówiłem już z rejentem, z proboszczem i oznajmiłem całej wsi.

Myślisz tedy poważnie zaślubić Rozalkę?

Oczywiście.

Co powie ojciec?

Powie, co zechce; mam niezłomny zamiar zaślubić tę dziewczynę; tobie zawdzięczam tę myśl i chcę ją wykonać. Mamż ci powtarzać najbardziej wyświechtane komunały o naszym „urodzeniu”? Jest młoda i ładna, kocha mnie; to więcej niż trzeba, aby być po trzykroć szczęśliwym. Mądra czy głupia, fakt jest, iż mogłem gorzej trafić. Będą krzyczeć, będą szydzić; umywam ręce.

Nie ma w tym nic śmiesznego; doskonale robisz, że się z nią żenisz. Przykro mi tylko za ciebie z jednego powodu: powiedzą, że zrobiłeś to przez podrażnioną ambicję.

Przykre ci to? Och, nie!

Owszem, doprawdy, przykro mi za ciebie. To rzuca nieszczególne światło na młodego człowieka, nie umieć opanować takiego odruchu.

Niechże ci więc będzie przykro; co do mnie, jest mi to obojętne.

Nie myślisz tego serio: to dziewczyna bez nazwiska.

Będzie je miała, skoro zostanie moją żoną.

Znudzi cię, zanim jeszcze rejent ustroi się w nowe ubranie i trzewiki, ażeby przyjść do zamku; mdłości cię zbiorą podczas weselnej uczty, w noc zaś poślubną każesz jej uciąć nogi i ręce, jak w bajkach arabskich, ponieważ czuć ją będzie rosołem.

Zobaczysz, że nie. Nie znasz mnie; kiedy kobieta jest słodka i tkliwa, świeża, dobra i ładna, jestem zdolny zadowolić się tym, doprawdy, i nie troszczyć się, czy umie po łacinie.

Szkoda tedy, że wuj wydał tyle pieniędzy na twoją naukę; trzy tysiące talarów rzucone w błoto.

Tak, lepiej byłoby rozdać je ubogim.

Tym się już ty zajmiesz; przynajmniej co się tyczy ubogich duchem.

Dadzą mi w zamian królestwo niebieskie, należy bowiem do nich.

Jak długo potrwa ten żarcik?

Jaki żarcik?

Twoje małżeństwo z Rozalką.

Bardzo niedługo; Bóg nie użyczył człowiekowi przywileju trwałości: ot, najwyżej jakieś trzydzieści lub czterdzieści lat.

Bardzo chętnie zatańczę na twoim weselu.

Słuchaj, Kamillo, ten drwiący ton jest wcale nie na miejscu.

Zanadto mi odpowiada, abym się z nim miała rozstać.

Ja zatem rozstanę się z tobą, mam go bowiem na razie dosyć.

Idziesz do oblubienicy?

Tak, prosto do niej.

Podaj mi tedy ramię; idę z tobą.

Jesteś, dziecko! Chodź, przedstawię cię ojcu.

Jaśnie paniczu, przychodzę błagać o łaskę. Cała wieś mówi, że pan kocha pannę Kamillę i że pan się zalecał do mnie jedynie po to, aby rozerwać ją i siebie; każdy kto mnie spotka, drwi sobie ze mnie, nie będę mogła znaleźć męża, stanę się pośmiewiskiem całej okolicy. Niech mi pan pozwoli zwrócić sobie naszyjnik, który mi pan darował i żyć nadal spokojnie przy matce.

Jesteś dobra dziewczyna, Rozalko; zachowaj ten naszyjnik, ja ci go daję, a panicz przyjmie mój w zamian. Co się tyczy męża, nie kłopocz się, podejmuję się ci go znaleźć.

To nietrudno, w istocie. Chodź, Rozalko, chodź, zaprowadzę cię do ojca.

Po co? To zbyteczne.

Tak, masz słuszność, w tej chwili źle by nas przyjął: niech minie pierwsze wrażenie spowodowane tą nowiną. Chodź ze mną, przejdziemy się po wsi. Kto się ośmieli mówić, że cię nie kocham, skoro się z tobą żenię? Do paralusza, zamkniemy im gęby.

Co się dzieje ze mną? Prowadzi ją z najspokojniejszą miną. To szczególne: mam wrażenie, że mi się w głowie kręci. Czyżby naprawdę miał się z nią ożenić?

Rybak może wsadzić na wędę robaka, który jego królewską mość pożywał, i spożyć rybę, która tego robaka zjadła.

Co przez to rozumiesz?

Nic; to tylko pokazuje, jakim sposobem król może odbyć podróż przez wnętrzności charłaka.