„Bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże”. Adam Mickiewicz w Dziadach, części II zapisuje ludowe wskazówki, co należy zrobić tu, na ziemi, aby zapewnić po śmierci wieczny pokój swojej duszy.

Dziady, część II Adama Mickiewicza to dramat romantyczny. Poeta pracował nad nim w latach 1821–1822 w Kownie. Tytuł utworu nawiązuje do wywodzącego się z czasów pogańskich obrzędu, podczas którego przyzywano dusze zmarłych. Noc dziadów bywała również określana „ucztą kozła”. W czasach, w których żył poeta, kultywowanie bałwochwalczych obrzędów było zakazane przez kościół, więc rytuał ten przeprowadzano w ukryciu, na odludziu i po zmroku.

Akcja dramatu toczy się na Litwie, w kaplicy cmentarnej, w dniu poprzedzającym Zaduszki. Głównymi bohaterami Dziadów, części II są duchy, które do tej pory nie zaznały spokoju po śmierci. W dramacie występują również postacie drugoplanowe: Guślarz oraz zbiorowisko ludności wiejskiej.

W noc dziadów włościanie zbierają się w kaplicy. Wzywają duchy zmarłych pokutujących za grzechy. Ceremonii tej przewodzi Guślarz. Na wezwanie odpowiadają dziecięce dusze Rózi i Józia, dusza Widma oraz dusza młodej dziewczyny, Zosi. Pojawiające się zjawy odpowiadają na pytania zebranego ludu oraz wskazują, co jest im potrzebne do tego, aby mogły zaznać spokoju. Zostają również ugoszczone przygotowanym jedzeniem. Od dzieci dowiadujemy się, że zaznanie cierpienia na ziemi jest warunkiem koniecznym wstępu do nieba. Według Widma najważniejsze jest miłosierdzie. Zosia poucza, że aby osiągnąć spokój ducha po śmierci, trzeba na ziemi odwzajemnić czyjąś miłość. Gdy noc dziadów zmierza ku końcowi, ukazuje się czwarta dusza. Należy ona do młodego mężczyzny z raną na piersi, którego Guślarz, ku przerażeniu zebranych, nie potrafi odprawić z powrotem na tamten świat.

Powtarzające się refreny wypowiadane przez chór i zaklęcia rzucane przez Guślarza przydają utworowi dynamiki i rytmiki. Zważywszy na to, że w Dziadach, części II Mickiewicz nie zastosował wyodrębnienia fragmentów tekstu na akty i sceny, dramat ten jest trudny do zainscenizowania.

Z utworu Mickiewicza płynie przesłanie charakterystyczne dla kultury ludowej, że nie ma winy bez kary. Brzemię pokuty odbywanej przez każdego z przywołanych za sprawą Guślarza duchów było proporcjonalne do wagi ich występków. Gdy ktoś na ziemi postępuje niemoralnie, w życiu pozagrobowym nie zazna spokoju.

Mickiewicz rozpoczął dramat od cytatu z Szekspirowskiego Hamleta: „Są dziwy na niebie i na ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom” — wyraźnie zaakcentował, o czym będzie traktować utwór. Charakterystyczne dla twórców romantycznych jest umieszczanie w utworach wątków metafizycznych, związanych z duchowością, wierzeniami ludowymi, fantastyką i życiem pozagrobowym. Twórcy romantyczni stali w opozycji do pragmatycznych przedstawicieli oświecenia.

W utworze Mickiewicza dostrzega się nawiązanie do dramatu antycznego ze względu na zachowanie zasady trzech jedności: miejsca, czasu i akcji oraz wprowadzenie chóru.

Dziady, część II to lektura obowiązkowa w klasach 7–8 szkoły podstawowej. Nasze wydanie zawiera przypisy opracowane specjalnie dla uczennic i uczniów.