Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Stanisław Brzozowski, Widma moich współczesnych

Pobieranie e-booka

Wybierz wersję dla siebie:

.pdf

Jeśli planujesz wydruk albo lekturę na urządzeniu mobilnym bez dodatkowych aplikacji.

.epub

Uniwersalny format e-booków, obsługiwany przez większość czytników sprzętowych i aplikacji na urządzenia mobilne.

.mobi

Natywny format dla czytnika Amazon Kindle.

W cyklu obrazków z życia epoki zatytułowanych Widma moich współczesnych Stanisław Brzozowski w sposób krytyczny podejmuje wątki nurtujące pokolenie Młodej Polski, aktualne jednak (w nieco innej szacie) również dziś; to m.in. lęk przed mechanizacją i automatyzacją, destrukcyjne oddziaływanie kultury miasta, nierówności społeczne, specyfika tożsamości narodowej Polaków. Myśl Brzozowskiego została tu zaprezentowana w szacie beletrystycznej, bardziej przystępnie niż choćby w Legendzie Młodej Polski, a przy tym okraszona niezrównanym, wielowymiarowym dowcipem.

Zebrane w Widmach moich współczesnych teksty, które można traktować — używając słów Marty Wyki — jako „młodzieńcze wprawki” literackie czy „pierwszą szkołę fabularyzacji” młodego pisarza, publikowane były w l. 1903–1904 jako felietony w warszawskim „Głosie” pod pseudonimem A. Czepiel.

Badaczka pisze o tych powstających równolegle z powieściami utworach Brzozowskiego, że przy użyciu instrumentarium satyry służą one obronie podstawowych dla autora wartości: „Przecież teksty te to nic innego jak fabularyzowane portrety idei i postaw, z którymi Brzozowski walczył, które całe jego pokolenie obrało za cel ataków polemicznych. Lecz Brzozowski nie zastosował tym razem metody dyskursu polemicznego. Argumenty swoje pomieścił w postaciach, w figurach maniaków, których udziałem stały się dziwne i humorystyczne przejścia w groteskowej, anachronicznej cywilizacji”. (Marta Wyka, Brzozowski i jego powieści, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981, s. 12).

Celem Brzozowskiego było przede wszystkim napiętnowanie określonych postaw: lenistwa umysłowego, hipokryzji, duchowego wygodnictwa. Autor Widm moich współczesnych walczy z fałszywym mistycyzmem i półprawdami, demaskuje i krytykuje z pozycji moralistycznych polską mitologię narodową. Najbardziej znany ze swej batalii przeciw oddziaływaniu twórczości Henryka Sienkiewicza i zafałszowanej wizji historii Polski u autora Trylogii, tu przyobleka ją w zabawny dialog z niejakim Zygmuntem Podfilipskim (postacią powieściową), który zachwala Sienkiewiczowski kunszt i prawdziwie arystokratyczny ton: „To dorobkiewiczostwo być dumnym z czegoś, duma z niczego — oto sztuka”.

Brzozowski używa zresztą różnych konwencji. W Duszy miast sięga po liryczną, zabarwioną melancholią i symbolizmem prozę w stylu takich twórców epoki jak Berent czy Przybyszewski, by przedstawić duchowy pejzaż swej współczesności. Z drugiej strony miniatura Pan Alojzy, człowiek dobrej woli stanowi już zapowiedź wybornej szkoły absurdu i groteski, która w kilka lat później zrodziła tom „bajek ze współczesności” — Historie maniaków Romana Jaworskiego, a w kolejnej epoce Pamiętnik z okresu dojrzewania Gombrowicza.

Cykl obejmuje piętnaście felietonów: Tak mówił Homunkulus (oczywiste nawiązanie do sztandarowego dzieła Nietzschego o Zaratustrze); Zygmunt Podfilipski, Henryka Sienkiewicza apologeta pośmiertny; Nikt (przeciw unikaniu dostrzegania prawdziwych mechanizmów społecznych); Z życia i myśli Joachima Weltschmerza (o podejrzanych indywiduach wczuwających się w cierpienie całego świata); Dusza miast; Osobliwe przygody i doświadczenia Dionizego Suchoszczapskiego (opowieść z elementami horroru o posłudze księżowskiej i awansie chłopskim poprzez sutannę); Pan Kajetan Jutro (o postępie); System polityczny pana Teodora Grzechotki (farsowa, surrealistyczna miniatura na temat wszech-Polaków); Katarzyny Nietoperz opinie literackie (o odmianie dulszczyzny i jej niszczącym wpływie na literaturę); Zagrożone podstawy, czyli katastrofa w życiu pana Izydora Drzazgi (o hipokryzji w kwestii życia seksualnego); Pan Alojzy, człowiek dobrej woli; Jean qui rit et Jean qui pleure („Jan, który się śmieje i Jan, który płacze”; o Weyssenhoffie i Rodziewiczównie); Scherz, Ironie und tiefere Bedeutung („Żart ironia i głębsze znaczenie”, z fantasmagoryczną sceną spotkania Miriama z prawdziwą, żywą Sztuką); Król Duch w Krakowie (rozważania o wstręcie do teraźniejszości i życiu śmiercią w stolicy historii Polski), A tyś zląkł się, syn szlachecki! (spór z postawą bagatelizującą w polskim życiu społecznym i duchowym).

W zbiorze tym, sprawiającym wrażenie swobodnego bukietu kwiatów zebranego mimochodem podczas spaceru, znajdują się już wszystkie rysy refleksji Brzozowskiego, który swoje idee rozwijał, ale nie zmieniał zasadniczo (por. recenzja M. Boruchowicza w krakowskim „Naszym Wyrazie” nr. 3/1938). Tom domyka się w ideowo przemyślaną całość. Brzozowski, twórca oryginalnej koncepcji filozofii pracy, stanowiącej syntezę filozofii czynu i filozofii życia, nawiązujący w swych dziełach do myśli Marksa, Nietzschego, Bergsona, Sorela i Kanta — stawiał zarówno sobie, jak innym za cel działanie kulturotwórcze i przeobrażające zarówno jednostkę, jak również organizm społeczny.

Deklarował: „Nasza arystokracja to Żeromski, Wyspiański, Orzeszkowa, Świętochowski, Witkiewicz, Konopnicka, Prus, Kasprowicz, Przybyszewski, Miciński, Kisielewski, Stanisławski, Malczewski, Wyczółkowski, Weiss, Biegas, Boznańska et caetera”. I sam zajął dziś należne miejsce w tym panteonie.

Książka Widma moich współczesnych Stanisława Brzozowskiego dostępna jest jako e-book (EPUB i Mobi Kindle) i plik PDF.

Ta książka jest dostępna dla tysięcy dzieciaków dzięki darowiznom od osób takich jak Ty!

Dorzuć się!

O autorze

Stanisław Brzozowski
autor nieznany, domena publiczna, Wikimedia Commons

Stanisław Brzozowski

Ur.
28 czerwca 1878 w Maziarnia
Zm.
30 kwietnia 1911 w Florencja
Najważniejsze dzieła:
Legenda Młodej Polski, Pamiętnik, Płomienie, Widma moich współczesnych, Wstęp do filozofii
Najważniejsze dzieła:
Filozofia czynu (1903), Płomienie (1908), Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej (1910), Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej (1910), Sam wśród ludzi (1911), Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej (1912), Pamiętnik (1913), Widma moich współczesnych (1914), Książka o starej kobiecie (1914)

Krytyk literacki, pisarz, publicysta, filozof, używał pseudonimu Adam Czepiel.
Urodził się 28 VI 1878 w Maziarni koło Chełma w podupadłej rodzinie ziemiańskiej. W roku 1896 podjął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wkrótce podjął również działalność polityczną. Za udział w demonstracji przeciwko rosyjskim profesorom został na rok relegowany z uczelni. Wybrano go prezesem tajnej organizacji - Bratnia Pomoc, z kasy której podjął znaczną kwotę jako pożyczkę na leczenie ojca. Poskutkowało to wyrokiem sądu koleżeńskiego, na kilka lat zabraniającym mu działalności publicznej. Wkrótce Brzozowski został aresztowany przez władze rosyjskie pod zarzutem przynależności do tajnego Towarzystwa Oświaty Ludowej. Szantażowany podczas śledztwa, złożył obciążające dla wielu osób zeznania. W 1899 pod wpływem warunków więziennych zachorował na gruźlicę i wyjechał do sanatorium w Otwocku. Wiosną 1902 poślubił Antoninę Kolberg (bratanicę Oskara Kolberga), po czym przeniósł się do stolicy. Od 1902 publikował artykuły najpierw w "Przeglądzie Tygodniowym", później w "Głosie". Sławę zyskał dzięki polemice z Sienkiewiczem o literaturze modernistycznej, następnie wdał się w ostrą dyskusję z Miriamem.
Nawracająca choroba zmusiła go w 1905 do wyjazdu do Zakopanego, a jesienią jeździł do Krakowa, Lwowa i Zakopanego z odczytami. W styczniu 1906 ze względów zdrowotnych wyjechał najpierw do Włoch, a następnie do Szwajcarii. Po krótkim pobycie w kraju i ostrym konflikcie z Narodową Demokracją zimą 1907 ponownie wyjechał do Włoch i osiedlił się we Florencji, gdzie poświęcił się pracy literackiej.
W kwietniu 1908 rosyjska prasa emigracyjna opublikowała listy współpracowników carskiej policji sporządzone przez agenta Ochrany, Bakaja, na których znalazło się nazwisko Brzozowskiego. Pisarz zaprzeczał tym pogłoskom, w jego obronie wystąpili publicznie m.in. Irzykowski i Limanowski, protestowali także: Żeromski, Orkan, Przybyszewski, Nałkowska. Powołano sąd obywatelski, ale nawet jego dwukrotne posiedzenie nie przyniosło definitywnego rozstrzygnięcia i nie oczyszczono Brzozowskiego z zarzutów. On sam odmówił przyjazdu do Polski na trzecie posiedzenie. Zafascynowany postacią kardynała Newmana nawrócił się w tym okresie na katolicyzm. Nękany oskarżeniami i licznymi operacjami zmarł 30 IV 1911 we Florencji, gdzie został pochowany.
Dorobek literacki Brzozowskiego jest niezwykle obfity. Obejmował pisma filozoficzne (których przewodnią ideą była praca), krytyczne, dotyczące historii literatury, w tym liczne teksty popularyzatorskie, artykuły o tematyce politycznej i kulturalnej, wreszcie powieści.