Przypisy

Semper (…) traxisse (łac.) — „Zawsze tak bywa, że nie ten obwołany jest mistrzem, co zaczął, ale ten, co skończył” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXVII, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Seneka, przejąwszy się w młodości żarliwie przykładem Sekcjusza (…) — por. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 108. [przypis tłumacza]

Seneka uznaje jedynie te choroby (…) — Seneka (Młodszy), Listy moralne do Lucyliusza, LXX. [przypis tłumacza]

Seneki „de Quantor virtulibus cardinalibus” — traktat pióra Marcina, biskupa Montonedo (zm. 583). [przypis tłumacza]

senluccy kabaliści — Mnichy z Saint-Louand koło Chinon, miejsca urodzenia Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sennachereim — Σενναχηρεὶμ (N), Σεναχηρὶμ (D). Patrz V, VII, 3, uwaga do słowa „Obozowisko Asyryjczyków”. W klinach: sin-ahi-erba (Winckler, Keilinschriftliches Textbuch zum Alten Testament, str. 47). [król asyryjski znany jako Sennacheryb, Sanherib a. Sancheryb]. [przypis tłumacza]

Sensus (…) sensus — zmysły, o bogowie, zmysły. [przypis tłumacza]

sentencje skotyńsko-ciemne — Aluzja do nauki Dunsa Scota, wielokrotnie już zaczepianej przez Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sentit (…) abuti — Lucretius, De rerum natura, V, 1029. [przypis tłumacza]

Seorsum (…) cuique est — Lucretius, De rerum natura, IV, 490. [przypis tłumacza]

seraficzna Seksto — Sextus decretalium liber, trzecia część księgi prawa kanonicznego. [przypis tłumacza]

Serca, głosy, porównania… nie uzmysłowią nigdy, nie wypiszą, jak Antoniusza kocha — ciekawa figura, której Szekspir używa w Antoniuszu i Kleopatrze ponownie w IV, 15; poza tym np. w Śnie nocy letniej (III, 1;. Nazwa jej, zapożyczona jeszcze od indyjskich gramatyków, jest yathasamkhya. [przypis tłumacza]

serca żadna nie ma — jedna ze zwykłych u Plauta przymówek kobietom (zob. wyżej, w. 774 i nast.). [przypis tłumacza]

Serce dało przysięgę najświętszą wbrew woli… — z Eurypidesa Hippolytos. [przypis tłumacza]

serce kochające chce być bez rywala — Z tego, co poprzednio Alcest mówił o wyłączności w przyjaźni, możemy zgadnąć, czym dla tego dumnego serca musi być rywalizacja w miłości. [przypis tłumacza]

serce — Serce w znaczeniu uczucia. [przypis tłumacza]

ser Ciapelletto — bohater pierwszej noweli Dekameronu — oszust, złodziej, krzywoprzysięzca, „najgorszy człowiek, jaki się kiedykolwiek urodził”. [przypis tłumacza]

Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis (łac.) — Mowa dana jest wszystkim, rozum zasię niewielu. [przypis tłumacza]

Serpente (…) aves — Iuvenalis, Satirae, XIV, 74, 81. [przypis tłumacza]

Serrion, Doriskos, Święta Góra — punkty obronne nad egejskim wybrzeżem Tracji. [przypis tłumacza]

Servare (…) sequi — Lucanus, Pharsalia, II, 381. [przypis tłumacza]

servitus (…) suo — Cicero, Paradoxa stoicorum, V, 1. [przypis tłumacza]

Serwianus [w oryg.: Σερουιανος] — Σερουιλιος [tj. Servilius] (Dindorf). [przypis tłumacza]

ser w sosie (epityra) — smakowita jakaś przekąska (greckiego pochodzenia), która przypomina się pieczeniarzowi i nie pozwala mu tak łatwo pożegnać się z jego obecnym panem, a raczej z dobrym jadłem u niego. [przypis tłumacza]

Sestos — miasto w Tracji nad Hellespontem, tam gdzie najwęższy, naprzeciw po stronie azjatyckiej jest miasto Abydos (w Myzji). [przypis tłumacza]

Se ti wiada (…) ticha — Znaczy to: „Jeżeli wiesz, mów; jeżeli nie wiesz, milcz. Ja jestem Mufti; ty kto? Nie rozumiesz; milcz, milcz”. [przypis tłumacza]

Se tu non fai altramente, tu non fai nulla. Pero sforzati di adoperarli piu guagliarmente — Jeśli nie weźmiesz się do tego inaczej, nic nie wskórasz. Dlatego wytęż się, aby się zabrać ostrzej do rzeczy. [przypis tłumacza]

Seu (…) adurat — Vergilius, Georgica, I, 89. [przypis tłumacza]

Seu (…) undae — Horatius, Odae, II. 17, 17. [przypis tłumacza]

Sewer, [właśc. Gnaeus Claudius Severus Arabianus] — perypatetyk, konsul w r. 146. Jego syn ożenił się z Fadillą, drugą córką Marka Aurelego. [przypis tłumacza]

Sex (…) vices — Ovidius, Amores, III, 7, 26. [przypis tłumacza]

Sfetejski — Sfeteja, jedna z gmin attyckich. [przypis tłumacza]

sfingowany list, jakoby Fryderyka II do Russa — autorem listu, ukutego w salonie pani du Deffant, był Horacy Walpole; podobno jednak i Hume współpracował w tym żarcie. [przypis tłumacza]

she hath forsworn to love — przysięgła nie kochać. [przypis tłumacza]

Shelley i Byron nawet porywali się do przełożenia „Traktatu teologiczno-politycznego” — Można by przytoczyć też nowoczesnych poetów. [przypis tłumacza]

Siadłem więc przy nim na jego siedzisku, pokornie prosząc — tracki zwyczaj, u Scytów siadano przy prośbie na skórę wołową, u Greków oddający się pod opiekę siadał przy ołtarzu domowym. [przypis tłumacza]

siadł na wzniesieniu — ἐπὶ βήματος. [przypis tłumacza]

Si Angelus (łac.) — Ga 1, 8: „Gdyby anioł”. [przypis tłumacza]

Sibi (…) tesseras — Cicero, Cato Maior de Senectute, 16. [przypis tłumacza]

si blando (…) labori — Vergilius, Georgica III, 127. [przypis tłumacza]

Sic adduxisti populum tuum ut faceres tibi nomen gloriae (łac.) — „Który ich wiódł po prawicy Mojżeszowej ramieniem wielmożności swojej, który rozdzielił wody przed nimi, aby sobie uczynił imię wieczne”. „Takeś wiódł lud swój, abyś sobie uczynił imię sławne”. [przypis tłumacza]

Sic (…) cum joco (łac.) — Tak się przywidziało Wenerze. Ona lubi w surowym żarcie rzucać pod jarzmo małżeńskie ludzi o odmiennej postaci i duszy. [przypis tłumacza]

Sic (…) gauderet — Cicero, Tusculanae disputationes, I, 30. [przypis tłumacza]

Sic (…) habenas — Vergilius, Aeneida, VI. [przypis tłumacza]

Sic (…) novatur — Lucretius, De rerum natura, II, 75. [przypis tłumacza]

Si consilium (…) sibi — Iuvenalis, Satirae, X, 346. [przypis tłumacza]

Si (…) crassa — Priapea. [przypis tłumacza]

Sic (…) sequamur — Cicero, De officiis, I, 31. [przypis tłumacza]

Sic tauriformis (…) agris — Horatius, Odae, IV, 14, 25. [przypis tłumacza]

Sic ubi (…) magistro — Lucanus, Pharsalia, IV, 237. [przypis tłumacza]

Si (…) cucullo (łac.) — „A gdy idzie na nocną schadzkę z cudzą żoną,/ Przywdziewa płaszcz zakonny, twarz kryje zasłoną” (Iuvenalis, Satirae VIII, 144; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si cupides (…) agna (łac.) — „Jeśli chciwy, nadęty i jak jagnię słaby” (Iuvenalis, Satirae, VIII, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Sicut (…) tecti (łac.) — „Tak gdy spiżowa czara wodą się napełni,/ Odbija światło słońca lub księżyca w pełni,/ Drgając, śle blask w powietrze przez puste przestwory/ I na stropie komnaty tworzy jasne wzory” (Vergilius, Aeneida VIII, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

sicut terra sine aqua (łac.) — jak ziemia bez wody. [przypis tłumacza]

Sic volvenda (…) honore — Lucretius, De rerum natura, V, 1275. [przypis tłumacza]

Si Deus vult peccata… (łac.) — Jeżeli Bóg chce zbrodni, popełnia je; jeżeli ich nie chce, jednak bywają popełniane, trzeba będzie zatem nazwać go nieopatrznym, bezsilnym albo okrutnym, skoro albo nie umie, albo nie chce, albo nie może swej woli wykonać. [przypis tłumacza]

Si Deus vult peccata (…) meliorem haberet. (…) Instrumentum movetur prout (…) velut instrumentum — Jeśli Bóg chce grzechów, to je stwarza, gdyż jest napisane: „stworzył wszystko, cokolwiek chciał”. Jeśli ich nie chce, to mimo to się je popełnia: należałoby go więc nazwać nieopatrznym lub bezwładnym, lub bezlitosnym, gdyż nie wie, jak swoje życzenia ziszczać, albo nie może, albo nie dba o nie. Filozofowie mówią: jeśli Bóg nie chce, by na świecie kwitły całkiem złe i bezbożne czyny, bez wątpienia wygnałby wszelką ohydę jednym skinieniem poza granice świata i zniszczyłby je: bo któż z nas zdoła się oprzeć woli boskiej? Jakże popełnia się grzechy wbrew woli Boga, jeśli w uczynkach udziela zbrodniczym ludziom zdolności grzeszenia? Nadto, jeśli człowiek upada wbrew woli Boga, Bóg będzie niższy od człowieka, który mu się opiera i jest mocniejszy. Stąd wnioskują: Bóg chce, by ten świat był takim, jakim jest: gdyby chciał, by był lepszy. (…) Narzędzie się porusza stosownie do tego, jak nim kieruje jego majster: ale nasza wola w swoich działaniach jest jakoby narzędzie, Bóg zaś jakoby pierwotna siła poruszająca, jeśli więc wola źle spełnia swoje czynności, należy to przypisać Bogu. Wola nasza zależy cała od Boga, nie tylko co do pobudki, lecz także co do istoty: gdyż nic nie ma, co by jej słusznie można przypisać, ani w odniesieniu do istoty, ani do działania, lecz wszystko Bogu, który wolę tak uformował i tak nią porusza. Ponieważ istota i pobudka woli pochodzą od Boga, należy mu przypisać tak dobre, jak i złe uczynki woli, jeśli ona pozostaje do niego niejako w stosunku narzędzia. [przypis tłumacza]

się gdy Cymbrów (…) dzieże — Uzupełnienie szkody wyrządzonej przez szczury jest bardzo łatwe: „Zasię gdy Cymbrów (…)/ Przybył powietrzem (…)/ Z jego przybyciem napełniono dzieże”. [przypis tłumacza]

siedemdziesiąt stajań — ἑβδομήκοντα (Niese), διακοσίους (Dindorf). [przypis tłumacza]

siedem planet — Słońce, Księżyc, Merkury, Wenus, Mars, Jowisz, Saturn. „Es ist bekannt, dass die Tage der Woche den sieben Hauptgestirnen heilig sind, wie die lateinische und französisch-englische Bezeichnung noch deutlich erkennen lassen: dies solis, lunae, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris, Saturni” (Dr Hugo Winckler, Himmels- und Weltbild der Babylonier, str. 26. Lipsk, 1903). [przypis tłumacza]

Siedm dam ognia językiem jeszcze nie tkniętych trójnogów… — Iliada IX 122 i 264. [przypis tłumacza]

…siedział na stronie mężczyzn… — w Danii we wszystkich kościołach, tak samo jak u nas w niektórych, ławki kobiet znajdują się po jednej stronie nawy, a przeznaczone dla mężczyzn po drugiej. [przypis tłumacza]

siedziba — siège, które to słowo niektórzy czytają jak sagesse (mądrość). [przypis tłumacza]

siedzi duszą całą… nad kabałą… — tj. czekając, jako stara panna, czy też jeszcze jawi się kawaler i pytając wszelakiej wróżby (kocha — nie kocha itp.). Kabała, wyraz hebrajski, oznacza w ogóle naukę tajną o badaniu przyszłości. [przypis tłumacza]

si enim hominem (…) siti pereat — Jeżelibyśmy mianowicie w miejsce osła przyjęli człowieka znajdującego się w takiej równowadze, to należałoby go uważać nie za rzecz myślącą, lecz za najgorszego osła, gdyby umarł z głodu i pragnienia. [przypis tłumacza]

siewki (…) żyją tą samą straw — wedle wierzenia ludu żyją wiatrem. [przypis tłumacza]

Si… exterminabunt, iustificabuntur (łac.) — „Jeśli… wypędzą, będą usprawiedliwieni”. [przypis tłumacza]

Si forte (…) requiratis — w tłumaczeniu Cycerona: Platon, Timajos, 3. [przypis tłumacza]

Sigalion — Egipski symbol słońca w przesileniu zimowym. Kreślono je z palcem na ustach, bowiem przyroda w zimie milczy. [przypis tłumacza]

Sigejon — kolonia ateńska na przylądku Troady, kilkanaście km na płn.-zach. od Ilionu. [przypis tłumacza]

sigillatim (…) perpetui — Apuleius, De Deo Socratis. [przypis tłumacza]

signa [łac.: znaki] — σημαῖαι, godła. [przypis tłumacza]

Signa legem in electis meis (łac.) — Iz 8, 16: „Zapieczętuj zakon między uczniami moimi”. [przypis tłumacza]

Signor (…) annichilati — Po włosku: „Panie, widzisz pan po moim przykładzie, że kobza nie zagra, jeśli ma brzuch pusty. Tak też i ja nie umiałbym panu opowiedzieć moich losów, jeśli wprzódy utrapiony bandzioch nie otrzyma sumiennego pokrzepienia. Mniema on, iż ręce i zęby straciły swoje naturalne przeznaczenie i ze wszystkim są unicestwione”. [przypis tłumacza]

signora (wł.) — pani; signore: pan. [przypis tłumacza]

si gravis (…) levis (łac.) — Cicero, De finibus bonorum et malorum, II, 29. [przypis tłumacza]

Si in corpus (…) tenemus — Lucretius, De rerum natura, III, 671. [przypis tłumacza]

Si in digito Dei… regnum Dei ad vos (łac.) — Łk 11, 20: „Jeśli palcem Bożym… królestwo Boże do was (przyszło)”. [przypis tłumacza]

si interminatam (…) formarum — Cicero, De natura deorum, I, 20. [przypis tłumacza]

sikhowie — odłam Hindusów [tj. hinduizmu; red. WL], tworzący sektę monoteistyczną założoną w Pendżabie około r. 1500; część ich została w r. 1849 przyłączona do Indii angielskich. [przypis tłumacza]

siły nie mniejsze od nieprzyjacielskich — peltastów miał Agesilaos więcej niż przeciwnicy. [przypis tłumacza]

silą się to zgadnąć: ale źle trafiają — jezuici przypisywali zrazu te listy Arnauldowi, potem akademikowi Gombervillowi i innym. Jednakże w chwili gdy Pascal pisał ten list VIII, zaczęto podejrzewać jego autorstwo i omal nie pochwycono dowodów. [przypis tłumacza]

Si le viol, le poison, le poignard, l'incendie… (fr.) — Jeśli gwałt, trucizna, sztylet i pożar nie zahaftowały dotąd swoim uciesznym wzorem banalnej kanwy naszego mizernego istnienia, to dlatego, że dusza nasza nie jest, niestety, dość śmiała [Baudelaire, Kwiaty zła: Do czytelnika; red. WL]. [przypis tłumacza]

Silhouette [Étienne de (1709–1767)] — kontroler finansów (1759), ośmieszany za pomocą rysunków, które od jego nazwiska zachowały nazwę „sylwetek”. [Silhouette po kosztownej wojnie siedmioletniej narzucił surowe rygory ekonomiczne, więc tanie obrazki z samym tylko konturem twarzy lub postaci nazywano sylwetkami; red. WL]. [przypis tłumacza]

silnie rozgałęzione drzewo — figa indyjska (banyan) odznacza się niebywałą długością gałęzi [przypis tłumacza]

Siloe — Σιλωᾶ, שִׁלֻּחָה (Iz 8, 6), LXX Σιλωάμ, J 9, 7: κολυμβήθραν τοῦ Σιλωάμ, sadzawka Syloe (Wujek), dziś 'Ain Silwan, woda słonawa, w Dolinie Kidron. Zdrój Gichon był połączony kanałem z sadzawką Sziloach (tak właściwie powinno się wymawiać); w kanale w odległości 19' od wejścia Schick odkrył w r. 1891 napis, odczytany przez A. H. Sayce'a, prof. oksfordzkiego uniwersytetu, klęczącego w tym celu po pas w wodzie przez trzy dni. Napis złożony z sześciu wierszy opiewa dzieje przebicia kanału (z dwóch stron); napis pochodzi prawdopodobnie z czasów Salomona, w początkach X w., lub z czasów Ezechiasza, z końca VIII w., co potwierdzają kroniki żydowskie (2 Krn 32, 30; 2 Krl 20, 20). P. Ignacy Radliński, Nowoodkryty napis w Jerozolimie [„Ateneum” 1881]. [przypis tłumacza]

Silo — Mesjasz. [przypis tłumacza]

Silonitis — Σιλωνίτις (N), Σιλβονίτις (D), prawdopodobnie Esebonitis, p. II, XVIII, 1, uwaga. [przypis tłumacza]

si maritano fra di loro (wł.) — żenią się między sobą. [przypis tłumacza]

Si melius (…) fer — Horatius, Epistulae, I, 5, 6. [przypis tłumacza]

Simia (…) nobis — Ennius u Cycerona: Cicero, De natura deorum, I, 28. [przypis tłumacza]

Simiasz, Kebes, Fedonides — Simiasz i Kebes, dwaj Tebańczycy, przybyli do Aten umyślnie celem zapoznania się z Sokratesem i dotrzymali mu towarzystwa aż do jego śmierci. Obaj występują w Platona Fedonie; wspomniany tam także jako obecny rodak ich, Fedonides. [przypis tłumacza]

Simplex (…) est — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 95. [przypis tłumacza]

simpliciora militares decent — Quintilianus, Institutio oratoria, XI, 1. [przypis tłumacza]

Simul (…) fatiscit — Lucretius, De rerum natura, III, 459. [przypis tłumacza]

Sincerum (…) asescit — Horatius, Epistulae, I, 2, 54. [przypis tłumacza]

Singula (…) euntes — Horatius, Epistulae II, 2, 55. [przypis tłumacza]

Singularis sum ego donc transeam (łac.) — Ps 140. [przypis tłumacza]

Singuli enim mores in omnibus hominibus quodammodo videntur inesse natura: namque ad iustitiam, temperantiam, fortitudinem, ceterasque virtutes proclivitatem statim habemus, cum primum nascimur — Poszczególne skłonności woli bowiem zdają się niejako już tkwić w charakterze u wszystkich ludzi, gdyż od urodzenia posiadamy stale skłonność do sprawiedliwości, umiarkowania, męstwa i do wszystkich innych cnót. [przypis tłumacza]

Si nie oznacza obojętności — Zdaje się, że ten niejasny fragment odnosi się do dyskusji o łasce i przeznaczeniu. [przypis tłumacza]