Przypisy

Chryzyp (ok. 280–ok. 205 p.n.e.) — założyciel drugiej szkoły stoików, twierdził, że występki w świecie uważać można za śmieszne miejsca w komedii, które same dla siebie nie mają wartości, przynależą jednak do całości. [przypis tłumacza]

Chryzyp powiadał, iż szczery filozof wywróci tuzin koziołków (…) — Plutarch, O niekonsekwencjach stoików (De Stoicorum repugnantiis), 31. [przypis tłumacza]

Chryzyp (…) rodzaju — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 14. [przypis tłumacza]

Chryzyp wśród innych filozofów należy do najwzgardliwszych sędziów stanu zwierzęcego (…) — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie [Πυρρώνειοι ὑποτυπώσεις], I, 14. [przypis tłumacza]

Chrześcijańskie uczucia zbyt pana unoszą — Od początku tej sceny Elmira zachowuje ton bardzo dyskretnej ironii. [przypis tłumacza]

chrześcijanie i niewierni; katolicy i heretycy; Eliasz i Enoch, Antychryst — Apokalipsa św. Jana 11, 3. [przypis tłumacza]

chumec — kwaszony chleb. [przypis tłumacza]

chupa — baldachim. [przypis tłumacza]

Chutajczycy — Χουθαίωι, hebr. Kuthijim, od miejscowości Kutha (2 Krl 17, 24) == Samarytanie. [przypis tłumacza]

chwałę — chwałę jaka przypadnie wybranym w niebie. [przypis tłumacza]

Chwyćcież się bodaj najcelniejszej opinii (…) — większość myśli, zawartych w tym ustępie, zaczerpnięta jest z Cycerona (Księgi akademickie [Academica], II, 33). [przypis tłumacza]

Chwyć się mocy, by tu pomóc (arripe opem auxiliumque ad hanc rem) w przekładzie aliteracja według stylu Plautowskiego. [przypis tłumacza]

chwycił z pożaru † głownię — krzyżyk oznacza, że tekst jest w tym miejscu zepsuty, ἐκ τῆς φλεγομένης † φλογός (N), ἐκ τῆς φλεγομένης ὕλης (D). [przypis tłumacza]

chwyta Dionizę za rękę, kładzie ją… — w oryginale słowne qui pro quo w tym miejscu wypada znacznie grubiej. Bardzo podobna, ale o wiele swobodniejsza scena znajduje się w Tristramie Shandy (Rozdz. CCLXXII). [przypis tłumacza]

(chwyta ją i rozbraja) Nie czyń sobie tak wielkiej krzywdy — Szekspir odrzucił niemiły szczegół obszukiwania Kleopatry dla sprawdzenia, czy nie ma jeszcze jakiej ukrytej broni (Plutarch, 80). [przypis tłumacza]

Chwytałaś chciwie w swojej lubieżności co tylko mogłaś w co gorętszych chwilach — z tych wierszy prawdopodobnie Teofil Gautier wysnuł swą powiastkę pt. Jedna noc Kleopatry. [przypis tłumacza]

chyba, dalibóg, takich planów nie układa, aby najgłupsi u nas znali jego zamysły — z Pierwszej mowy olintyjskiej wynika jednak, że Filip nie taił się ze swymi awanturniczymi zamysłami. [przypis tłumacza]

chyba powiedzieć trzeba — χρὴ λέγειν, Clementza „sage man”, „powiedzmy” wcale nie odpowiada Papego „es braucht, es ist nöthig, es ist Pflicht”, ale raczej własnemu dopiskowi Clementza: „Viel nāher liegt es, an einen Betrug von Seiten des Josephus zu denken”; po dowód odsyła czytelnika do przedmowy swego przekładu Starożytności, gdzie rozpisuje się o „zarozumiałości” (Eitelkeit) Flawiusza i o szachrowaniu losami w Jotapacie. Ale Clementz przekładem swoim bardzo jaskrawo podkreślił „Eitelkeit” Józefa, jak to wykazaliśmy w uwagach do III, VII, 3, 16 i VIII, 5; tu zaś to „sage man” jest prawdziwym dysonansem nieco brutalnego humoru sędziowskiego doktora niemieckiego, który w wygodnym siedząc fotelu, na żadne tragiczne przejścia spokojnego bytu dzisiejszego niewystawiony, feruje wyroki moralne z uśmiechem na ustach, ani nie wnikając w grozę chwili, ani nie pytając się swego sumienia, jakby sam w podobnej sytuacji postąpił, bo dziś „einige sittliche Schwachen”, jak pisze dr Clementz o Flawiuszu, i „egoistische Klugheit kann man” także Niemcom „nicht wegleugnen”. [przypis tłumacza]

chyba senat i lud rzymski nad nierządne życie Witeliusza wstrzemięźliwość stawią Wespazjana, nad tyrana i okrutnika wodza zacnego — „Nie mniejszą mnie wspiera nadzieją twoja czujność, mądrość i oszczędność niżeli gnuśność, nieznajomość i okrucieństwo Witeliusza”, mowa Mucjana, Tacyt, tamże 77. [przypis tłumacza]

chyba że cię dzisiaj napiętnują i tak zamkną ci usta — kto nie uzyskał głosów, tracił, nie mówiąc o grzywnie, prawo występowania powtórnie ze skargą tego rodzaju; ponieważ tu szło o skargę o nieprawność wniosku, a ta stanowiła ważny oręż polityczny, więc mąż stanu dotknięty taką karą stawał się w „republice os” politycznym trupem. [przypis tłumacza]

Chyba, że jeszcze chcemy wysuwać, jak to przecie czyni Sokrates (…) — Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie, I, 4, 12. [przypis tłumacza]

Chyba że troszczyć się o cnotę znaczy psuć — por. Platona Apologia XVIII, koniec (przekład Witwickiego): „…namawiam młodych spośród was i starych, żeby się ani o ciało, ani o pieniądze nie troszczył jeden z drugim przede wszystkim, ani tak bardzo jak o duszę, aby była jak najlepsza, i mówię im, że nie z pieniędzy dzielność [areté po grecku, cnota, dzielność, zalety] rośnie, ale z dzielności pieniądze i wszelkie inne dobra ludzkie, i prywatne i publiczne. Więc jeżeli tak mówię i tym młodzież psuję, to może być, że to są rzeczy szkodliwe; ale jeśli ktoś twierdzi, że ja cokolwiek innego mówię, a nie to właśnie, ten kłamie”. [przypis tłumacza]

ciągłość — Ciągłość nauki. [przypis tłumacza]

ciąża Matyldy — Nawiasem mówiąc, chronologia tej ciąży nie wytrzymałaby, jak sądzę, krytyki ginekologa. [przypis tłumacza]

Ciało jednak polityczne, czyli zwierzchnik, wyprowadzając swe istnienie tylko ze świętości umowy, nie może nigdy zobowiązać się, nawet wobec drugiego, do niczego, co by sprzeciwiało się temu pierwotnemu aktowi… — przestrzeganie przepisów umowy pierwotnej nie stanowi obowiązku zwierzchnika. Zwierzchnik nie może mieć żadnych obowiązków. Jeżeli jednak działa wbrew umowie, przestaje istnieć; będąc bowiem tworem umowy, jako najwyższej normy, jest jedynie jej funkcją, może logicznie działać tylko na jej podstawie i w jej granicach. [przypis tłumacza]

Ciało kocha rękę (…) — tj. z punktu widzenia całego ustroju. [przypis tłumacza]

ciało to otrzymuje z mocy tego samego aktu swą jedność, swoją osobowość zbiorową, swe życie i swą wolę — na podstawie ważnie zawartej umowy stowarzyszenia powstaje korporacja prawna społeczeństwa, mająca swą własną osobowość prawną. Dla Russa osobowość ta społeczeństwa nie jest jednak jedynie idealna. Społeczeństwo, wiążąc ludzi rzeczywistym wspólnym interesem, skierowując wole jednostek ku wspólnemu celowi, ma jakby własne swoje „ja”, własną wolę i życie. [przypis tłumacza]

ci Cambremer mają nazwisko (…) kropkę — Niewybredna gra słów oparta na nazwisku Cambronne i na nazwie rzeczy, z którą nazwisko to się skojarzyło. [przypis tłumacza]

cicisbeo (wł.) — przyjaciel. [przypis tłumacza]

ci, co niesprawiedliwie zabierają majątki (…) zdradzają nie tylko przyjaciół, ale i siebie samych, z brudnej chęci zysku — Teramenes ma rację. Wybryki oligarchii wykopały jej grób w Atenach i w innych miastach Grecji. [przypis tłumacza]

ci, co przeszli takie wychowanie, nie wyruszają z łukiem i pociskami — szlachta, która odebrała wyżej opisane wychowanie, rusza w bój uzbrojona inaczej jak gimneci; perscy lekkozbrojni rekrutują się nie ze szlachty. [przypis tłumacza]

ci, co zasięgają wróżby (…) z krzyku ptactwa lub słów ludzkich, (…) także kierują się takim głosem — jeżeli np. ktoś, ważąc w myśli jakiś zamiar, usłyszy na ulicy z rozmowy dwóch przechodniów słowa: „Doskonale się uda”, to nie ów nieznajomy dał dobrą wróżbę, lecz bóg ją jego głosem objawił. Podobnie i innego rodzaju wyrocznie są głosem boga. [przypis tłumacza]

Ci dopiero, gdy coś zbroją, to wtedy się boją — postquam malum promeriti, atque i metuont, według poprawki Lindsaya. Przekład nie unika czasem rymu, bo nie jest on obcy Plautowi jako figura retoryczna (όμοιοτέλευτον). [przypis tłumacza]

ciężkozbrojnej piechoty — hoplitów. [przypis tłumacza]

cięższe są błędy dokonane z żądzy niż z gniewu — wedle nauki stoików wszystkie grzechy były równe, gdyż wszystkie są przeciwne rozumowi. [przypis tłumacza]

Ciebie chcę za spadkobiercę — Ta darowizna przychodzi dość nieprzygotowanie; dodać należy, iż prawnie byłaby niedopuszczalna ze względu na to, że Orgon ma dzieci. Może rozmyślnie użył Molier tego nieprawdopodobnego rysu, aby tym dobitniej podkreślić, że jesteśmy w sferze komedii. Komedii i prawdy zarazem, gdyż zręczne opanowywanie ludzi i wyłudzanie spadków i darowizn było jednym z punktów działalności nabożnych kongregacji. Gdyby Orgon miał nie rodzone dzieci, ale np. bratanków, rzecz byłaby zupełnie możliwa. [przypis tłumacza]

cieczy balsamowej — ὀποβάλσαμον. [przypis tłumacza]

ci Egipcjanie, którzy stanowili oddzielną siłę zbrojną — bratanek króla Nektanebo, późniejszy król Nektanebo II, który prowadził osobną armię na Syrię, zbuntował się przeciw swemu władcy i sam sięgnął po koronę królewską. [przypis tłumacza]

Ciekawe to było widowisko w minionym wieku patrzeć na bezsilne zabiegi Anglików, aby wprowadzić u siebie demokrację. Ponieważ ci, którzy kierowali sprawami, nie posiadali cnoty, ponieważ ambicje ich drażniło powodzenie tego, który na najwięcej się ważył — Cromwell. [przypis tłumacza]

Ciekawy to przyczynek do problemu, do jakiego stopnia u Russa linia talentu pociągnęła za sobą linię życia — nie mniej ciekawym jest ustęp w Wyznaniach, opowiadający (Część druga), jak jego niedomaganie pęcherza stało się główną przyczyną, iż uchylił się od audiencji u króla i przyjęcia pensji królewskiej, a w następstwie pchnęło go w objęcia ideologii republikańskiej. Zważywszy olbrzymi wpływ Russa na kształtowanie się umysłowości współczesnej, a zwłaszcza jej dynamikę, można sobie bez cienia żartu zadać pytanie, czy gdyby pęcherz jego był zdrowszy, czy rewolucja francuska byłaby przyszła do skutku, a w każdym razie, czy w tej samej formie? [przypis tłumacza]

Cielos, luego tu (…) me (hiszp.) — O nieba, więc ty mię kochasz! Gotów jestem stracić sto tysięcy zwycięstw, uciec z pola bitwy. [przypis tłumacza]

ciemność wyjaśniłeś — fecisti ex proclivo planum, dosłownie: „ze spadzistości zrobiłeś równinę”. [przypis tłumacza]

Ciepło jest przyczyną, iż, kiedy kropla krwi dostanie się do jam serca, wówczas wzdyma się rychło i paruje, jak czynią powszechnie wszystkie płyny, kiedy się je puszcza kroplami do rozgrzanego naczynia — Ten szczegół wybornego zresztą i bardzo nowego wówczas objaśnienia czynności serca jest błędny. Nie ciepło panujące w sercu jest przyczyną ruchu krwi, ale regularne skurcze i rozkurcze mięśnia sercowego, działające jak pompa ssąco-tłocząca. Teoria krążenia krwi spotykała długo w medycynie zaciętych przeciwników, których jeszcze Molier smaga szyderstwem. [przypis tłumacza]

cierpiący na chorobę, którą lekarze nazywają Hyposphagma (…) — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 14. [przypis tłumacza]

cierpiałem, ale się nie buntowałem… — w. 21 i nast. Cały ten zawiły opis wyraża, iż Rousseau podlegał znanemu w medycynie zboczeniu płciowemu, które kazało mu najwyższą rozkosz fizyczną pokładać w tym, aby być oćwiczonym przez kobietę. [przypis tłumacza]

cierpliwość — μακροθυμία, patientia, Beharrlichkeit (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski], właściwie: powolność. [przypis tłumacza]

ciesząc ciało ciałem — określenie zawodu hetery. [przypis tłumacza]

cieszę się, bo sprawca całego nieszczęścia żądał natychmiast mego wydania — ironicznie. [przypis tłumacza]

ci, którzy krzyżowali Chrystusa potrzebowali przebaczenia i on prosił o nie dla nich, mimo iż nie znali niegodziwości swego uczynku — por. Łk 23, 34. [przypis tłumacza]

Ci którzy mówią: „Cierpisz na głowę (…) — Aluzja do ustępu z Rozmów IV, 6, który Pascal streszcza we fragmencie 80. [przypis tłumacza]

Ci, którzy nie wierzą w demonów jako pośredników między Bogiem a ludźmi… — Plutarch, O zamilknięciu wyroczni [cytat znacznie zmieniony; red. WL]. [przypis tłumacza]

Ci, którzy opisują życie Augusta Cezara, zaznaczają (…) iż był on nader hojny w darach — Swetoniusz, Boski August, 25 [w:] Żywoty cezarów. [przypis tłumacza]

ci, którzy wiodą ów proces z sobą (…) usłyszeć żywym głosem przedmiot ich sporu — Roztropny Pantagruel na kilka wieków wyprzedził wprowadzenie procedury ustnej w sprawach cywilnych, zdobycz ostatnich dziesiątków naszej epoki. [przypis tłumacza]

Cinna Catulus — stoik. [przypis tłumacza]

ci, o których Glaukon mówi — Nie wiemy, o jakim Glaukonie mowa. [przypis tłumacza]

ci — Te fałszywe półmędrki. [przypis tłumacza]

Ciułać grosze to sprawa chamska — Być może niewinna aluzja do wiecznych kłopotów finansowych Franciszka I. [przypis tłumacza]

Ciu (…) membra — Lucanus, Pharsalia, IV, 599. [przypis tłumacza]

Ci zatem, co utrzymują, że akt, za pomocą którego naród poddaje się naczelnikom, nie jest umową, mają zupełną słuszność… — ponowne wyraźne odrzucenie pactum subiectionis. [przypis tłumacza]

clamores horrendos ad sidera tollit (łac.) — krzyki okropne zanosi ku gwiazdom. [przypis tłumacza]

Clare (…) nubem (łac.) — „Naprzód głosem donośnym wołał: «Apollinie!»/ By go zaś nikt nie słyszał, wargi zwarł i szeptał:/ «Lawerno, cudna pani złodziei, daj zdolność/ Oszustwa, daj, bym zdał się niewinnym i świętym./ Zakryj nocą me winy, mgłą otul przykrady»” (Horatius, Epistulae, I, 16, 59; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Clarus (…) cernunt — Lucretius, De rerum natura, I, 640. [przypis tłumacza]

clergyman (ang.) — duchowny. [przypis tłumacza]

cnota jest to insza i szlachetniejsza rzecz (…) — cały ten wywód przeniósł niemal dosłownie J. J. Rousseau do swego Emila. [przypis tłumacza]

Cnoty człowieka nie powinno się mierzyć jej wyskokiem, ale jej pospolitą miarą — Montaigne, Próby II, 1; III, 2; II, 29. [przypis tłumacza]

córka Archelaosa — Glafira. [przypis tłumacza]

córka jego jechała do Amyklaj — na uroczystości Hiakintiów; zob. rozdz. II. [przypis tłumacza]

córka Salome — Berenika. [przypis tłumacza]

córki Izatesa — córki: θυγάτηρ (N), μήτηρ ([mḗtēr = matka], D); Izatesa: Ἰζάτου (Ἰζᾶ IV, IX, 11). [przypis tłumacza]

Cóż ja więcej posiadam — Te słowa Alcesta rzucają światło na stosunek Alcesta do Celimeny. Można przypuszczać, iż dominującym jej uczuciem w stosunku do Alcesta jest zadowolenie próżności, iż posiada w swojej „menażerii” tego grubego zwierza, tego Alcesta tak trudnego do obłaskawienia, a którym świat się tak interesuje. [przypis tłumacza]

cóż to za głupie gadanie (…) poskromi tę pychę — To jest: sądzić o sprawiedliwości Boga znaczy przypuszczać, iż posiadamy określenie bezwzględnej sprawiedliwości. [przypis tłumacza]

Cóż więc w celu tym uczynić muszę?… — Cała ta długa tyrada przepełniona jest w oryginale aluzjami do licznych wierszy, przysłów, bajek, i naszpikowana specyficznie francuskimi zwrotami, które jak np. dejeuner d'un crapaud (wykonać dla przypodobania się komuś coś hańbiącego i nie zdradzić twarzą przykrości, jaką się z tego powodu doznaje) nie dają się przetłumaczyć. Tłumacz zastąpił zwroty owe polskimi odpowiednikami, i pochlebia sobie, iż oddał wiernie wszystkie intencje autora. [przypis tłumacza]

Cóż wiem ja — słowa te (Que sais-je?), wzięte jako dewizę Montaigne'a, umieszczano wielokrotnie pod jego portretem. [przypis tłumacza]

Cóż za traf szczęśliwy — Nowy rys obłudy towarzyskiej. Cóż za popis dla aktorki, to przejście! [przypis tłumacza]

Cóż (…) zmysły — zapożyczone są z komedii Moliera Don Garcia z Nawary. [przypis tłumacza]

Cóż znowu? (…) Poszedłbym się powiesić na najbliższym drzewie — Jedną z cech Moliera jako komediopisarza, jest mistrzostwo ekspozycji. Główny rys charakteru, dominująca namiętność bohatera sztuki ujawnia się od pierwszych słów niby temat muzyczny, którego cała komedia będzie rozwinięciem. Widzimy tu dwóch przyjaciół w sprzeczce; Alcest znajduje się w stanie najwyższego podrażnienia, z ust jego padają ciężkie słowa: fałsz, zgnilizna, honor i oto za chwilę widzimy, iż rzecz, o którą chodziło, jest zdawkową błahostką towarzyską. Ten niestosunek pomiędzy wagą wydarzeń a oddziaływaniem na nie stanowi podkład charakteru Alcesta i główną treść sztuki. Stopniowo zapoznamy się z przyczynami tego stanu. [przypis tłumacza]

Coacervabunt sibi magistros (łac.) — 2 Tm 4, 3: „Zgromadzą sobie nauczycieli”. [przypis tłumacza]

coacervanturque (…) fuga — Livius Titus, Ab Urbe condita, 21, 25. [przypis tłumacza]

co było celem owych czterech ksiąg — właściwie: τῶν γὰρ τεσσάρων βίβλων οὗτος ἦν ὑπόθεσις, nam ille erat quattuor librorum argumentum [który był bohaterem tych czterech ksiąg]. [przypis tłumacza]

Co cię nosi, Sceledrze, za licho (nescio quae te Sceledre scelera suscitant) — gra słów nie do oddania w polskim przekładzie (zob. wyżej, w. 321). [przypis tłumacza]

co Cyrce zrobiła niegdyś z towarzyszy Ulissesa — Ulisses wracający spod Troi zabłądził na wyspę Ea, gdzie czarodziejka Cyrce zamieniła jego towarzyszy w wieprze. [przypis tłumacza]

co czynił Renod z Montobanu — Wedle legendy, słynny rycerz Renaud sam sobie nałożył tę pokutę za grzechy, iż posługiwał murarzom przy budowie kościoła w Kolonii. [przypis tłumacza]

co do bogów (…) jak o tym utrzymuje Ksenofanes — W jednym fragmencie jego powiedziane, że o bogach nic pewnego powiedzieć nie można. Ksenofanes z Kolofonu (ur. ok. 569 p.n.e.) uczył, że jest tylko bóg jeden, wyższy nad wszelkie istoty, doskonały, a pojmował go jako istotę wewnętrzną świata. [przypis tłumacza]

Co do mnie (…) przysłużyć. — Arsena, czując, iż same jej wdzięki nie byłyby może dość poważnym atutem, stara się najpierw trafić do próżności Alcesta, później zaś obiecuje mu niedwuznacznie możną protekcję. Zdaje się, że ta Arsena to musi być „gruba ryba”, jak Oront. Zważmy, iż to już druga wysoka protekcja, którą Alcest bez namysłu odtrąca. [przypis tłumacza]

Co do mnie (…) wcale. — Ta dobra Elianta jest w istocie aż nadto zrównoważona! [przypis tłumacza]

Co do mnie (…) wymaga — Niejednokrotnie Molier posługuje się tym symetrycznym sposobem prowadzenia dialogu. [przypis tłumacza]

co do używania, czasu i ilości — uzupełnić: „jadła i napoju”. [przypis tłumacza]

codzienne procesy handlowe rozsądzajcie na podstawie odnośnych praw i stanu rzeczy, procesy polityczne mierzcie wedle ambicji przodków — teraz Demostenes zwraca uwagę na polityczne następstwa wyroku; proces nie jest kwestią prawną, ale starciem się dwu ideologii. [przypis tłumacza]

coeliwagiczne flipendule — waga zegara, obejmująca niebiosa. [przypis tłumacza]

coelumque tueri iussit, et erectos ad sidera tollere vultus (łac.) — kazał ku niebu spoglądać i wznosić twarz ku gwiazdom [Owidiusz, Metamorfozy I, 85–86; red. WL]. [przypis tłumacza]

cofali się stępa, a tamci z wolna, ostrożnie, szli za nimi — jazda tesalska była sławna, ale dzielnie stawała tylko w jednostkach bojowych (np. pułki czy szwadrony biły się znakomicie); indywidualna wartość bojowa kawalerzysty, jako jednostki, była bardzo mała. [przypis tłumacza]

Cogimur (…) gravis — Maximianus Pseudo-Gallus, Elegiae, I, 155. [przypis tłumacza]

Cogitationes (…) providentiae — Biblia, Mdr 9:14. [przypis tłumacza]

Co, ja? (…) wypadnie. — Akast pozwala się domyślać tegoż samego, w jeszcze jaskrawszej formie. Molier podkreśla tu znamienny rys tych salonowych motylków: chełpienie się łaskami kobiety, z podstawą lub bez podstaw. [przypis tłumacza]

co już opisał pewien lekarz w Anglii, któremu trzeba oddać pochwałę, iż przełamał lody co do tego punktu — Harvey, De motu cordis et sanguinis in animalibus (1628). [przypis tłumacza]

Cokolwiek by wam powiadali owi mózgowczy astrologowie z Lowenu, Norymbergi, Tulingi i Lionu (…) — Aluzja do protestantów. [przypis tłumacza]

co królowie Egipscy kazali przysięgać (…) — Plutarch, Powiedzenia królów i wodzów. [przypis tłumacza]

Coleridge, Samuel Taylor (1772–1834) — wybitny poeta angielski doby romantycznej. Najbardziej znane jego utwory są: Stary żeglarz, Christabel i Kubla Khan. Przytoczone tu zdanie o Antoniuszu i Kleopatrze wyjąłem ze zbioru jego pism krytycznych, wydanego w r. 1904 w Londynie, pod tytułem Lectures and Notes on Shakespeare and other English Poets. [przypis tłumacza]

Comedes panem tuum (łac.) — Pwt 8, 9: „Będziesz pożywał swój chleb”. [przypis tłumacza]

come (…) desto — Torquato Tasso, Jerozolima wyzwolona, VIII, 26. [przypis tłumacza]