Przypisy

Teoros — totumfacki Kleona, wyśmiany przez Arystofanesa w Acharnach i Osach. [przypis tłumacza]

te pieniądze — mowa o funduszu teatralnym, zwanym θεωρικόν. Stronnictwo pokojowe szafowało groszem publicznym na widowiska, by lud rozmiłować w rozrywkach i odwrócić od polityki. Jak wynika z Czwartej Filipiki i z mowy O pokoju, Demostenes nie był zasadniczym wrogiem funduszu teatralnego; wszak było to urządzenie radykalnej demokracji, zamieniające państwo w towarzystwo akcyjne. O zupełnym usunięciu funduszu nie mógł Demostenes ani marzyć; gdy raz postawił przez jednego z swych ludzi odnośny wniosek, stronnictwo Eubulosa postarało się przez swego figuranta o zaskarżenie wniosku; za to udało się zawiesić theorikon na czas wojny. [przypis tłumacza]

Teramenes — patrz Wstęp. Był to arcymistrz intrygi, który z każdego niebezpieczeństwa umiał się wykręcić sianem. [przypis tłumacza]

Teramenes — syn Hagnona, ze Steirii, umiarkowany arystokrata, w 411/10 strateg, zwyciężył z Trazybulem pod Kyzikos 410; zob. o nim ustępy następne, szczególnie 5. [przypis tłumacza]

terapeutyczne — to znaczy: lecznicze. [przypis tłumacza]

teraźniejsze przymierza, które zawierają z tą stroną, z którą spodziewają się bardziej zaszkodzić helleńskiej sprawie — wojna koryncka, popieranie koalicji przeciw Sparcie, a potem Sparty przeciw reszcie Grecji w pokoju Antalkidasa; popieranie Teban i Epaminondasa. [przypis tłumacza]

Teraz i Salome czyniła wszelkie zabiegi celem podburzenia Heroda przeciwko synom… — por. Starożytności XVI, X, 7–XI, 8. [przypis tłumacza]

Teraz jestem naj-najwyrzuceńszy (nunc ego sum exclusissumus) — Plautus nieraz dla komicznego efektu stopniuje wyrazy, których właściwie stopniować nie można. Podobnie: ipsissumus: „najsamszy” (Trinummus 988), ostium occlusissumum: „drzwi najzamkniętsze” (Curculio 16), occisissumus omnium qui vivont: „najzabitszy ze wszystkich żyjących” (Casina 694), itp. [przypis tłumacza]

teraz jesteś tyranem — autor jest trochę nietaktowny. Symonides mógłby powiedzieć: „jesteś królem”. Gelon pod koniec żywota, korzystając ze swej sławy jako pogromca Kartagińczyków (480 przed Chr. Grecy na wschodzie zwyciężają Persów pod Salaminą, na zachodzie Kartagińczyków pod Himerą w północnej Sycylii) zjawił się na zgromadzeniu ludowym bez broni i zdał sprawę z całego dotychczasowego swego postępowania. Lud obwołał go Dobroczyńcą, Zbawcą i Królem. Hieron, wyzyskawszy po śmierci brata swe stanowisko jako regent podczas małoletności następcy tronu, przywłaszczył sobie władzę i przybrał tytuł króla. [przypis tłumacza]

teraz już jesteście pewni, że nasi przyszli przewodnicy mają wspólnego z nami wroga — to znaczy, że mogą Grecy zaufać swym teraźniejszym sprzymierzeńcom. [przypis tłumacza]

Teraz masz najlepszą sposobność popisać się swym starannym wychowaniem — wychowanie młodzieży u Spartan miało za jedyny cel dostarczyć państwu dzielnych żołnierzy. Czytania i pisania uczyli się niewiele, natomiast kształcono w nich siłę ducha, spryt, śmiałość, chytrość, zaradność, hartowano ciało na niewygody i trudy, zaprawiano do posłuszeństwa i karności. Jednym ze środków prowadzących do kształcenia przebiegłości i ostrożności było zaprawianie chłopców do kradzieży z domów lub ogrodów. W ten sposób uczył się przyszły żołnierz sam dbać o swe potrzeby i zaspokajać je; w razie przychwycenia na gorącym uczynku otrzymywali kradnący chłostę jako karę za niezręczność. [przypis tłumacza]

Teraz miała spaść kara na głównego winowajcę Antypatra, a stało się to wskutek zgonu Ferorasa… — por. Starożytności XVII, IV, 1 etc. [przypis tłumacza]

Teraz oba się przysłużcie mnie i sobie razem — Messenio, mając już prawie pewność, iż to są właśnie obaj bliźni bracia, przeprowadza ostateczne ich przesłuchanie, konfrontację i doprowadza do rozpoznania. Takimi scenami rozpoznania (άναγνώρισις) kończą się najczęściej sztuki greckie. Plautus bardzo często je opuszcza, uważając je za mało zajmujące, zwłaszcza gdy widzowie już wiedzą, jak się rzecz skończy. I tu ta scena hamuje przy samym końcu znakomite tempo całej sztuki; sytuację mógł uratować do pewnego stopnia Messenio, o ile grał swą rolę z należytą werwą. [przypis tłumacza]

Teraz śpieszym, (…) rozsławić dokoła — Nowy rys brutalności obyczajów, jaka kryła się pod dwornościami tego wielkiego, największego świata! I ciągnie się to długo, aż po koniec osiemnastego wieku: czytajmy Bussy Rabutma, Saint-Simona, Laclosa, panią d'Epinay i in. Słuszną uwagę na korzyść naszego społeczeństwa czyni J. Lemaître, iż „bez szczególnych w tej mierze pretensyj, większość mężczyzn odznacza się dziś rycerskością bardziej skrupulatną niż ci ludzie, dla których miłość i dworność była jedynym zatrudnieniem”. [przypis tłumacza]

„Teraz więc ratuj, gdyś to ty mnie zgubił!” — cytat z Telefa Eurypidesa. [przypis tłumacza]

Teraz znów buduje… — już starożytni rzymscy uczeni (Varro, Verrius Flaccus) słusznie wnioskowali, że w opowiadaniu tym kryje się aluzja do aktualnej wówczas sprawy poety Newiusza, który za nieuznawaną przez Rzymian zaczepność, okazywaną w swych komediach, został przez władze w r. 204 p.n.e. stawiony pod pręgierz, ochłostany, wtrącony do więzienia i zmuszony do opuszczenia miasta. Jego głowa, podparta słupem pręgierza, przypomina się niby Periplektomenusowi (Plautowi), gdy patrzy na Palestriona, podpierającego w zamyśleniu swą brodę (zob. Wstęp, s. XVII i nast.). [przypis tłumacza]

(…) — Terentius, Andria, IV, 2, 9. [przypis tłumacza]

Teres odrysyjski — jakiś inny król, nie przodek Seutesa. [przypis tłumacza]

Tereus — bohater mityczny, książę Tracji. [przypis tłumacza]

terminus technicus — wyraz techniczny (Kunstausdruck), specjalnie stworzony lub dobrany dla oznaczenia czegoś właściwego jakiemuś zawodowi lub jakiejś nauce; wyraz zawodowy lub naukowy, terminologiczny. [przypis tłumacza]

Terramque (…) innumerabili — Lucretius, De rerum natura, II. 1085. [przypis tłumacza]

Terrigenam (…) cassam — Cicero, De divinatione, II, 64 (o ślimaku). [przypis tłumacza]

terrorem potius quam religionem (łac.) — Raczej postrach niż religię. [przypis tłumacza]

(…) — Tertulian, De pudicitia I, 2. [przypis tłumacza]

Tertulian [posługiwał się szyderstwem] w swojej „Apologetyce” — w: Apologeticum, XVI. [przypis tłumacza]

teruma — część zboża stanowiąca daninę dla Świątyni. [przypis tłumacza]

teruma — danina w naturze, którą otrzymywali kapłani. Teruma też musiała być czysta. [przypis tłumacza]

teruma — danina w naturze na rzecz beit hamidraszu. [przypis tłumacza]

teruma — opłata w naturze, w zbożu dla kapłana. [przypis tłumacza]

tesalski odyniec — dzik kalidoński, znany z greckiego podania [ogromny dzik, pustoszący ziemie króla Kalidonu; w polowaniu na to niebezpieczne zwierzę brało udział wielu bohaterów greckich; red. WL]. [przypis tłumacza]

Te słowa łatwiej mogły mi przejść przez gardło, choć nie bez bólu — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Te słowa: „wzdłuż brzegów Vivonne” (…) ona mnie okłamała — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

Tespie — miasto w Beocji, w wiecznej nienawiści z Tebami. [przypis tłumacza]

Testes iniqui (łac.) — Ps 31, 11: „Uwielbiają go wszyscy królowie”. [przypis tłumacza]

Testilis — wieśniaczka z Eklogi Wergiliusza. [przypis tłumacza]

tetrametry — wiersze składające się z czterech dwustopówek, czyli tzw. miar trocheicznych. Trochej jest to stopa składająca się ze zgłoski długiej i krótkiej, czemu w językach nowożytnych odpowiada stopa złożona ze zgłoski akcentowanej i nieakcentowanej. Takich stóp ma tetrametr osiem (4x2 trocheje), np.: „Drodzy moi kopijnicy, cni żołnierze! Hej, do dzieła!” (Ajschylos, Dzieje Oresta, w przekładzie Kasprowicza, Lwów 1908, str. 83). [przypis tłumacza]

tetrarcha — pierwotnie pan czwartej części kraju, następnie tytuł drobniejszych władców. [przypis tłumacza]

tetrarchia Warusa — u Dindorfa επαρχία, wobec czego uwaga Clementza niepotrzebna. [przypis tłumacza]

tetrica (…) iocularibus — Sidonius Apollinaris, Epistulae I, 9. [przypis tłumacza]

Tetydo moja! — Tetyda, matka Achillesa, była córką boga morskiego Nereusa. [przypis tłumacza]

Teutath — bóstwo galijskie, czczone pod postacią dębu za pomocą krwawych ofiar ludzkich. [przypis tłumacza]

Teutrania — miasto na wschód od Pergamonu i kraj tej samej nazwy nad rzeką Kaikos [ob. Bakırçay] w Myzji. [przypis tłumacza]

te wady powstały (…) z powodu braku rozeznania złego i dobrego — twierdzenie stoików, wywodzące się od Zenona, że ludzie przeważnie są źli z głupoty. [przypis tłumacza]

Też (…) obrazem. — Celimena, podniecona powodzeniem, rozwija coraz to przedniejszą werwę. [przypis tłumacza]

Te zasady nie są zasadami Grotiusa, nie gruntują się one na autorytecie poetów… — Grotius popiera chętnie swoje wywody cytatami z Biblii, ze starożytnych historyków i poetów. [przypis tłumacza]

Θεὸς ἐν τῇ ἐπὶ Ναβουχοδόνοσορ αἰχγμαλωίᾳ τοῦ λαοῦ (…) — „Bóg podczas pobytu ludu w niewoli Nabuchodonozora, gdy pisma zostały zniszczone, natchnął Ezdrazsa, kapłana z pokolenia Lewi, aby ułożył wszystkie mowy dawniejszych proroków i przywrócił ludowi prawodawstwo Mojżeszowe”. [przypis tłumacza]

Thakor — Thacor po hebr.: kiszka stolcowa. [przypis tłumacza]

Thalatta! Thalatta! (gr.) — Morze! Morze! [przypis tłumacza]

Thamous — syryjskie imię Adonisa, którego śmierć opłakiwali co rok jego czciciele, wymawiając po trzykroć jego imię i dodając: „wielki bóg umarł”. To słynne opowiadanie, powtórzone przez Pantagruela, znajduje się w Plutarchu. [przypis tłumacza]

Thazyjczycy, w nagrodę dobrodziejstw Agezilausa (…) — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

thazyjskie wino — wina z wyspy Thazos (na Morzu Egejskim, blisko Tracji) były drogie. [przypis tłumacza]

The gods are just… — Bogowie są sprawiedliwi i rozkoszne nasze grzechy zmieniają w narzędzia męki dla nas. [przypis tłumacza]

The morning (…) majestic influence — „Ranek, który wstał spokojny i lśniący, przystroił urocze góry widoczne z zamku. Wspaniały Ocean, sfalowany tysiącem srebrnych fal, rozciągał się aż do krańców horyzontu w straszliwym i łagodnym majestacie. Nawet w chwilach, gdy największa burza nim miota, serce ludzkie wrażliwe jest na krajobrazy nacechowane spokojem i wielkością, na wzruszenia, które je zespalają z nimi, a potężny ich wpływ rodzi niejeden szlachetny i dzielny postępek”. [przypis tłumacza]

The Pageant of the Stars (ang.) — Korowód gwiazd. [przypis tłumacza]

There is no hurry for Hurree (ang.) — Hurree nie potrzebuje się spieszyć. Kalamburu tego po polsku oddać nie podobna, więc zostawiłem go w brzmieniu oryginalnym. [przypis tłumacza]

The Republic of Plato, edited with critical notes, commentary and appendices by James Adam. M. A. Volume I, Books I-V, Volume II. Books VI-X and Indexes. Cambridge: At the University Press 1902. [przypis tłumacza]

Thersytes — najbrzydszy z Greków oblegających Troję. Za złośliwość i gadulstwo spotkała go zasłużona kara z ręki Achillesa, który go zabił za wyrwanie oczu trupowi królowej Amazonek Pentezylei. [przypis tłumacza]

The two Elizabeths (…) barbarian empress — „Dwie Elżbiety”. Porównajmy córki dwóch okrutnych ludzi i zważmy, która z nich była władczynią narodu cywilizowanego, a która ludu barbarzyńców. Obie nazywały się Elżbiety. Córka Piotra rosyjskiego była wszechwładną panią, mimo to oszczędziła współzawodnika i rywala. Sądziła też, że osoba cesarzowej posiada niejakie uroki dla tych poddanych, których raczyła zaszczycić ich darem. Elżbieta angielska nie mogła zapomnieć Marii Stuart ani jej roszczeń do tronu, ani jej piękności: uwięziła ją małodusznie (jak Jerzy IV Napoleona), kiedy ta błagała u niej opieki. Poświęciła, nie mając sankcji władzy absolutnej ani praw, wiele osób swoim wielkim lub małym zawiściom. Miała ambicję czystości: uprawiając wszystkie sztuczki zalotności, aby budzić podziw w wieku nieprzystojnym w tej mierze, oddalała zalotników ściągnąwszy ich wprzódy, nie zaspokajając ani swoich żądz, ani ich ambicji. Któż by nie wolał władczyni barbarzyńskiej, ale uczciwej i szczerej? [przypis tłumacza]

The World, The Flesh, and the Devil (ang. ) — Świat, ciało i diabeł. [przypis tłumacza]

This was her favoured (…) aerial palaces — „To było jej ukochane królestwo czarów, tam budowała swoje powietrzne pałace”. Walter Scott, Narzeczona z Lammermooru. [przypis tłumacza]

Thorpe — księgarz, który w r. 1609 ogłosił korsarskie wydanie sonetów Szekspira. [przypis tłumacza]

Thorseng — mała wysepka blisko Fionii. [przypis tłumacza]

Thorykion — jakiś celnik, zdrajca. [przypis tłumacza]

tiarę prosto stojącą godzi się jedynie królowi ma głowie nosić — król nosi tiarę prostą, sterczącą do góry. [przypis tłumacza]

tiarę (…) widniejącym na niej świętym napisem, który się składał z czterech liter — p. IV, III, 10, uwaga do słów „z przenajświętszym imieniem na czole”. Józef tedy mówi, że widział tylko napis: יהוה, wbrew Wj 28, 36 [gdzie mowa o napisie „Święty dla Jahwe”, umieszczonym na przedniej stronie tiary; red. WL]. [przypis tłumacza]

Tibi (…) dolet — Terentius, Phormio I, 3, 9. [przypis tłumacza]

Tibi (…) notet — Catullus, Carmina 68, 147. [przypis tłumacza]

Ti byl noble (…) tetu schiabbla — ma znaczyć: „Jesteś szlachcicem, to nie bajka; bierz oto tę tu szablę”. [przypis tłumacza]

Tidor i Ternata — wyspy niedaleko Filipin. [przypis tłumacza]

Timesiteosa z Trapezuntu, którego łączyły z Mossynojkami związki gościnności – każdy więc obywatel spomiędzy Mossynojków mógł, przybywszy do Trapezuntu, u niego mieszkać i przez niego załatwić swe sprawy w sądzie lub u władz miejskich, gdyż jako cudzoziemiec stał poza nawiasem prawa (porówn. nowożytnych konsulów). [przypis tłumacza]

Timomachus — malarz grecki, z Bizancjum rodem; żył w epoce poaleksandryjskiej. [przypis tłumacza]

Timore et tremore (łac.) — „Strachem i drżeniem”. [przypis tłumacza]

Ti non byl oszusta? (…) Dawar turbanta — ma znaczyć: „Nie jest oszust? — Nie. — Nie jest szelma? — Nie. — Dawajcie turban”. [przypis tłumacza]

Tissafernes był przekonany, że (…) wpadnie teraz do Karii — Tissafernes nie poszedł na pomoc Farnabazosowi; nie miał nic przeciwko temu, by nieprzychylnego mu satrapę spotkały pewne nieprzyjemności. [przypis tłumacza]

Tissafernes na czele swych zastępów, które miał rzekomo odprowadzić do domu — do Karii (południowo-zachodnia Azja Mniejsza). [przypis tłumacza]

Tissafernes więc wycofał się jako zwyciężony i już nie wrócił — za resztą swego cofającego się skrzydła. [przypis tłumacza]

Tissafernes [(zm. 395 p.n.e.)] — znany z Anabazy namiestnik (satrapa) Karii, a po upadku Cyrusa także satrapa Lidii, Kapadocji, Frygii Wielkiej i naczelny wódz sił perskich w Azji Mniejszej. [przypis tłumacza]

Tissot (1727–1797) — lekarz szwajcarski, autor bardzo popularnego poradnika higienicznego. [przypis tłumacza]

Tisza b'Aw — dosł.: „dziewiąty dzień miesiąca Aw”; w tym dniu w 70 r. n.e. Rzymianie zburzyli Jerozolimę wraz ze świątynią. W r. 586 p.n.e. w tym samym dniu miesiąca Aw, król babiloński Nebuchadnezar zburzył pierwszą świątynię jerozolimską. W czasie Tisza b'Aw obowiązuje post taki, jak w Jom Kipur. Wszystkie inne posty obowiązują Żydów obojga płci tylko od trzynastego roku życia. [przypis tłumacza]

Tiszri (Tiszre) — miesiąc wrzesień-październik. [przypis tłumacza]

Tłumacze niemieccy mają z jej oddaniem kłopot wielki… — nie mniejszy kłopot ma z tym Anglik, F. M. Cornford, który logos tłumaczy jako account lub jako explanation. Wyznaje, że musi go tłumaczyć raz tak, raz inaczej. Zob.: Platos Theory of Knowledge. The Theaithetus and Sophist of Plato, by F. M. Cornford, London 1935, str. 142. [przypis tłumacza]

tłumaczył, że poeta zaleca nie stronić od żadnej czynności, choćby niesprawiedliwej lub haniebnej, ale i takie czyny wykonywać dla zysku — oskarżyciel rozumie: czynność żadna (więc np. i złodziejstwo) nie hańbi. [przypis tłumacza]

tłumy owe legły przed jego domem — περὶ τὴν οἰκίαν πρηνεῖς καταπεσόντες (Niese), περὶ τὴν ικεσίαν (Dindorf). [przypis tłumacza]

tłumy ruszyły do Cezarei — tj. Cezarei nadmorskiej. [przypis tłumacza]

tłum z Pireusu i miasta — Ateny odległe są od Pireusu mniej więcej o 8 km. [przypis tłumacza]

Tmuis — Θμούεις; Herodot wylicza okręg thmuitski, Dzieje II, 166. Prawdopodobnie dzisiejsze wzgórze ruin Tmei el-Amdîd (Tell Tmây albo Tmayal Emdid, według Boettgera). [przypis tłumacza]

T. N. C. B. H. (skrót od hebr.: Tehi niszmato cerura bicror hachajim) — „Niechaj jego dusza będzie zawiązana w woreczku żywych”. Formuła nagrobkowa. [przypis tłumacza]

Tobie było mówić, przeklęty molu kancelaryjny, o dawnych zwycięstwach? — Ajschines porównywał szyderczo Demostenesa z Temistoklesem, Miltiadesem i Arystydesem. [przypis tłumacza]

toć są prawa na wszystko (…) dopiero wtedy zgadzałoby się oskarżenie z postępowaniem jego — słuszny zarzut; toteż Demostenes będzie powtarzał go niezmordowanie. Oskarżenie Ajschinesa zawiera w istocie potworne kłamstwa, wymyślone dla zaokrąglenia godnej miary; wytoczone z osobna, przeszłyby granicę nawet tego, na co pozwalały sądy ateńskie. [przypis tłumacza]

To, co jest obdarzone rozumem (…) — ten cytat i nast. z Cicerona, O naturze bogów, III, 9. [przypis tłumacza]

to, co on wybrał, nie było rzeczą najbezpieczniejszą. Mógł mianowicie… — krok Agesilaosa był dzielny, ale nie był bezpieczny. Widocznie Agesilaos pragnął wyzyskać dotychczasowe zwycięstwo i zniszczyć Teban doszczętnie, a nie tylko dotkliwie przerzedzić ich szeregi. Zastąpił im więc drogę i starał się złamać ich frontowym atakiem, co było trudne, gdyż Tebanie byli dzielnymi i silnymi żołnierzami, a falanga ich liczyła więcej ludzi w głąb (25) niż spartańska (8). Toteż zamiar Agesilaosa nie udał się. [przypis tłumacza]

to, co podał na piśmie — tj. wniosek. [przypis tłumacza]

To, co wam powiem, stanie się albo się nie stanie — O Laertiade, quidquid dicam, aut erit, aut non (Horacy, Satires, 2). [przypis tłumacza]

To, co zdawało się nic już dla mnie nie znaczyć, okazało się wszystkim! Jakże niewiele wiemy sami o sobie — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

to, czego się żałuje (…) — przykłady zaczerpnięte z Cycerona: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, III, 34. [przypis tłumacza]

toczyli * ale im jednak — gwiazdka oznacza, że rękopis jest w tym miejscu uszkodzony: πολέμου * καὶ παρ᾽ (N), πολέμου, τὰ παρ᾽ (D). Od słów „Owi Żydzi bowiem” aż do „jeszcze się srożej nad nimi znęcali” cały ustęp jest w ogóle niewyraźny i widocznie uległ zepsuciu. We wspomnianym wyżej rękopisie berlińskim (łacińskim) ustęp ten brzmi: nam idem illi et defectionis socii fuerunt et bellum cum Romanis communiter susceperunt, causa vero peior illorum in eos facta est, et cum mentita eorum pridem refelleretur occasio, peius tractabant eos, qui nequitiae suae iustis assertionibus exprobrarent. [przypis tłumacza]

To czyni Flaccus (…). To samo czyni Statius — obaj poeci przedstawili w pomienionych przytoczeniach Wenerę, bądź to z cętkami na policzkach (maculis suffecta genas), jak wyżej, bądź to „z pochodnią w ręku i szalejącą” (ignes gerentem… saeva formidine). [przypis tłumacza]

toddy (ang.) — wino palmowe. [przypis tłumacza]

to dobre dla Sarmatek (…) zabiją jakiego na wojnie — por. Herodot, Dzieje IV, 117. [przypis tłumacza]

To dziecię tylu ojców było już zgrzybiałe, kiedy przyszło na świat; mimo iż było prawą latoroślą, bękart jakiś, który zjawił się prawie równocześnie, zadławił je niemal przy urodzeniu — Wielki słownik powszechny francuskiego języka Antoniego de Furetière, który z tej przyczyny wszedł w zatarg z Akademią i został z niej wykluczony. [przypis tłumacza]