Przypisy

Guicciardini, z którego czerpał i któremu w dramacie dał rolę chóru — jak Szekspir czy jego współpracownik w Peryklesie Gowerowi, poecie angielskiemu z XIV w. [przypis tłumacza]

gull (ang.) — głowacz, głupiec, głupia głowa, „gamoń”. [przypis tłumacza]

Guriona — Γουρίων (N), Γωρίων (D), zdaje się ten sam, który w IV, III, 9 jest podany jako Gorion (Γωρίων), syn Józefa. [przypis tłumacza]

Gustasp i Hohorasp — dawni królowie i bohaterowie Iranu z czasów Zoroastra. [przypis tłumacza]

gutaperka — substancja występująca w soku mlecznym wielu roślin. Zbliżona pod względem chemicznym do kauczuku. [przypis tłumacza]

gwałtach przerządzających nad ludem gorliwców — τῶν ζηλωτῶν ἐπίθεσις (Pape: Angriff). [przypis tłumacza]

gwałtowne wzruszenie dało synowi Krezusa głos, którego natura mu odmówiła — [por.] Herodot, Dzieje, I, 85. [przypis tłumacza]

gwebrowie — pramieszkańcy Persji, należący, jako czciciele ognia, do religii Zaroastra i ścigani wzgardą mahometańskiej ludności. [przypis tłumacza]

gwiazdy, o jakich mowa w Karkinosa „Tyestesie” — Karkinos młodszy (ok. 400 p.n.e.); tragedia jego Tyestes jest nam nieznana. Podanie mówi, że Pelopidzi mieli na łopatkach błyszczące jak kość słoniowa miejsca, jak gdyby gwiazdy, odziedziczywszy znak ten od Pelopsa pradziada, który miał łopatkę z kości słoniowej [Pelopidzi to potomkowie Pelopsa, syna Tantala, ród obłożony klątwą. Pelops jako dziecko został zabity przez ojca i podany na uczcie bogów, a następnie, na polecenie Zeusa, wskrzeszony przez Hermesa. Zjedzony przez boginię Demeter kawałek łopatki Pelopsa zastąpiono kością słoniową. Tyestes był synem Pelopsa i Hippodamei]. [przypis tłumacza]

gwoli Boga sam mu jej nie pomiłował — τοῦτο χαρίσασθαι τῷ θεῷ, hoc ipsum Dei in gratiam concederet, Glott zu Ehren freiwillig anbot (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Gymnopedia (gr. gymnopaidiai) — tj. „igrzyska nagich chłopców”, uroczystość obchodzona w Sparcie w lipcu, mniej więcej od r. 669 przed Chr. Nagie chóry młodzieży wykonywały wśród muzyki taniec naokoło posągu Apollina z przydomkiem Karnejos. Święto to stało się później równocześnie uroczystością na cześć Spartan poległych w bitwie pod Tyreą i pod Termopilami. (Tyrea, miasto na wschodnim wybrzeżu Peloponezu, na południe od Argos, około 550 r. wpadło w ręce Spartan; przed bitwą zgodzono się na pojedynek, do którego każdą strona postawiła 300 wojowników, ale gdy wszyscy prawie padli, a wynik był niejasny, przyszło przecież do bitwy. Termopile, wąwóz prowadzący z Grecji północnej do środkowej, obok Zatoki Malijskiej, przy którego obronie przeciw Persom w 480 r. przed Chr. padł Leonidas z wszystkimi swoimi Spartanami). [przypis tłumacza]

gyrognomoniczna cirkumbiliwaginacja — coś jak „kręcenie się, ruchem wskazówki zegara, naokoło pępka i sromu niewieściego”. [przypis tłumacza]

gyromancja — wróżenie z rzucania krążków. [przypis tłumacza]

Habita fides plerumque fidem obligat — „Okazane zaufanie zobowiązuje po największej części do wzajemnej ufności” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXII, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Habitum (…) dicunt — Lucretius, De rerum natura, III, 100. [przypis tłumacza]

Hac duce (…) venit — Tibullus, Elegiae II, 1, 75. [przypis tłumacza]

„Hacefira” — „Jutrzenka”, nazwa pierwszej hebrajskiej gazety w Polsce. Jej redaktorem był Chaim Zelig Słonimski, dziadek Antoniego Słonimskiego. [przypis tłumacza]

Hadrian, [właśc. Publiusz Eliusz Hadrian] (76–138) — cesarz rzymski 117–138 n.e. [następca Trajana; w polityce zagranicznej kierował się zasadą zaprzestania podbojów, unikania konfliktów militarnych i umacniania granic odziedziczonego państwa; znany ze zbudowania wału obronnego w poprzek płn. Brytanii, wyznaczającego granicę posiadłości rzym.; red WL] [przypis tłumacza]

Haec demum (…) feriet (łac.) — Ten wiersz ma smak i dowcip, który dobrze kole. Napis z nagrobka poety Lukana; tłum. Edmund Cięglewicz. [przypis tłumacza]

Haec dixit Isayae (łac.) — Iz 6, 10. [przypis tłumacza]

haec est magna caecitas cordis (łac.) — „To jest wielka ślepota serca”. [przypis tłumacza]

haec est major caecitas cordis (łac.) — „To jest większa ślepota serca. [przypis tłumacza]

Haec (…) furibus — Horatius, Epistulae I, 6, 45. [przypis tłumacza]

Haec (…) insanias — Terentius, Eunuchus, I, 1, 16. [przypis tłumacza]

Haec loca (…) foret (łac.) — „Te kraje moc przyrody i ziemi trzęsienie/ Rozerwały, jak mówią: ongi obie części/ Stanowiły ląd jeden” (Vergilius, Aeneida, III, 414; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec perinde sunt (…) mala (łac.) — „Bo to rzeczy są takie jak duch, co je miewa:/ Kto ich zażywać umie, temu dobre; kto zaś/ Źle ich użyje, temu na złe się obrócą” (Terentius, Heauton Timorumenos, 3, 21; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec (…) standum est — Livius Titus, Praefatio, I i VIII, 6. [przypis tłumacza]

haec sunt (…) dolorum — Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], II, 24. [przypis tłumacza]

haec tunc hominem concludit profunditas iniquitatis (łac.) — „Wtedy człowieka zamyka ta głębia przewrotności”. [przypis tłumacza]

Haeredis (…) risus est (łac.) — „Dziedzic płacze na oko, a w duszy się śmieje” (Publilius Syrus, cytat w: Gellius Aulus, Noctes Atticae, XVII, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haeret (…) arundo (łac.) — „tkwi w boku grot śmiertelny” (Vergilius, Aeneida, IV, 75; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haftora — fragment z ksiąg prorockich czytany w bóżnicy w sobotę oraz dni postne po odczytaniu urywka z Pięcioksięgu. [przypis tłumacza]

Hagada — opowieść o wyjściu Żydów z Egiptu. Czytana podczas paschalnej wieczerzy zwanej sederem. [przypis tłumacza]

hagada — opowieść o wyjściu Żydów z Egiptu, także opowiadanie interpretujące tekst biblijny z zawartym w nim przesłaniem moralnym. [przypis tłumacza]

hagada paschalna — agada, czyli baśń o wyjściu Żydów z niewoli egipskiej, którą czyta się podczas wieczerzy paschalnej. [przypis tłumacza]

Hagi — tytuł Hagi przysługiwał wiernym, którzy odbyli pielgrzymkę do Mekki. [przypis tłumacza]

Hagnon ze Steirii — brał udział w układach z Lacedemończykami w 421 r. Siedemnastu ateńskich pełnomocnych posłów, między innymi Hagnon, Nikiasz, Lamachos, Laches, Demostenes, prowadziło w Sparcie układy, zakończone 25 Elafebolionu (11 kwietnia) 421 r. pokojem. Drugim dowodem szacunku ludu dla niego jest wybór na probulosa. Mianowicie po klęsce sycylijskiej postanowiono w 413 r. oddać kierownictwo państwa w ręce ludzi dojrzałych, doświadczonych i roztropnych. W tym celu wybrano 10 probulów (po jednym z fyli); ci objęli funkcje prytanów (którzy nadal istnieją), przygotowawcze dla narad, kierownicze i administracyjne, zwłaszcza w zakresie budowania floty. Rada była losowana, ulegała prądom i hasłom dnia, wpływom radykałów, nie miała autorytetu ni energii. Ale energii nie mieli i probulowie, starcy, jak Hagnon lub poeta Sofokles. [przypis tłumacza]

Hagnus — gmina (dzielnica) ateńska. [przypis tłumacza]

hakafot — procesja wokół synagogi lub wewnątrz niej. [przypis tłumacza]

Halbroth (…) Pantagruela, mego pana — Imiona tych olbrzymów czerpane są z rozmaitych źródeł: z Biblii, mitologii, historii starożytnej, tradycji ludowej; niektóre wreszcie są wymysłem samego autora. [przypis tłumacza]

Halel (Hałeł) — grupa psalmów odmawiana w święta ważniejsze. [przypis tłumacza]

Hali Abbas — perski lekarz w X w. [przypis tłumacza]

Hali — Arabski filozof i matematyk. [przypis tłumacza]

Haliartos — miasto w Beocji; w wojnie beocko-korynckiej w r. 395 Ateńczycy na wniosek Trazybula pospieszyli z odsieczą temu miastu, oblężonemu przez spartańskiego pogromcę Aten w wojnie peloponeskiej, generała Lizandra, który jednak poległ w walce z wojskiem Teban pod murami. [przypis tłumacza]

Hallier, François (1595–1659) — profesor Sorbony, później biskup Cavaillon i też jezuita. [przypis tłumacza]

Halo, halo! Chief Salamander speaking. (…) Stop your broadcasting! Halo, Chief Salamander speaking (ang.) — Halo, halo! Mówi Chief Salamander. Halo, mówi Chief Salamander! Wstrzymajcie wszelkie nadawanie, ludzie! Wstrzymajcie wasze nadawanie! Halo, mówi Chief Salamander! [przypis tłumacza]

Halonessos — wysepka na południe od Lemnos. [przypis tłumacza]

Hamaariw arowim — „sprowadzający wieczory” (modlitwa). [przypis tłumacza]

hamadriady — nimfy drzewne. [przypis tłumacza]

hamas — Ogólne określenie zwierząt. Zob. przypis autorki w Liście XII. [przypis tłumacza]

Hamuj (…) uniesienia — Może pod wpływem świeżych oświadczyn Filinta, Elianta już solidaryzuje się z nim po trosze i odczuwa krzywdę, jaką Alcest wyrządza wiernemu przyjacielowi, odpychając tak szorstko jego życzliwość. [przypis tłumacza]

Hanc (…) persecuti sunt (łac.) — „Tę najwspanialszą sztukę spomiędzy wszystkich tj. sztukę doskonałego życia osiągali nie przez nauki, lecz przez samą życiową praktykę” (Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Handlarskie to zwycięstwa (…) straszliwej nędzy — M. de Montaigne, Próby, tłumaczenie T. Boy-Żeleński: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/proby-ksiega-trzecia.html#f279. [przypis tłumacza]

handlował (…) Ziemią Izraela — religijni Żydzi chcieli być pochowani w grobie, do którego wkładano woreczek z ziemią pochodzącą z Izraela. [przypis tłumacza]

hardzi jak Szkoty — Przysł. franc.: fier comme un Ecossais. [przypis tłumacza]

Harej at — „Oto ty…”, początek zdania, które wypowiada pod ślubnym baldachimem narzeczony do swojej oblubienicy. W całości zdanie to brzmi: „Tym pierścionkiem jesteś mi poślubiona według wiary Mojżesza i Izraela”. [przypis tłumacza]

harmonia (…) w regularnym biegu ciał niebieskich (…) jako ją niegdyś słyszał Platon — Harmonia sfer Platona. [przypis tłumacza]

harmosta — namiestnik; zwykle określa się tym wyrazem spartańskiego namiestnika i komendanta miasta. [przypis tłumacza]

Harpagon (…) powiada (…) Po kiegóż diabła łaził na ten statek? — omyłka ze strony Diderota. Nie Harpagon, ale Geront w Szelmowskich sztuczkach Skapena (Akt II, scena II). [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — fizyk i embriolog holenderski, zwolennik teorii animalkulistycznej, twierdził, że ciało nasienne, tzw. animale utum jest miniaturowym ustrojem przyszłego osobnika zwierzęcego. [przypis tłumacza]

Hartsoecker, Nicolaas (1656–1725) — przyrodnik holenderski. [przypis tłumacza]

harum (…) viderit — Cicero, Tusculanae disputationes, I, 11. [przypis tłumacza]

Has (…) coena (łac.) — „Niech wam smakuje obiadek, panicze!/ Ja na wędrowny stół taki nie liczę” (Martialis, Epigrammata, VII, 48, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Has (…) equus — Propertius, Elegiae, IV, 1, 70. [przypis tłumacza]

haskala — ruch oświeceniowy wśród Żydów propagujący emancypację poprzez wykształcenie. Prowadził do nie zamierzonej asymilacji. [przypis tłumacza]

hasło przechodzi już po raz drugi — wódz podaje hasło najbliżej stojącemu, ten sąsiadowi itd.; z ostatniego szeregu wraca potem znowu do pierwszej linii. [przypis tłumacza]

Ha, słusznie się stało… — nie należy przejmować się tą uwagą. Plautus dodaje na końcu te budujące słowa nie tyle z przekonania lub dla moralizowania (w które całkiem nie wierzy, zob. Plautus, s. 453 i nast.), ile ze względu na oficjalną opinię rzymską. [przypis tłumacza]

hasped — mowa po śmierci człowieka zasłużonego. [przypis tłumacza]

haszowes awejda — zbożny uczynek, zasługa. [przypis tłumacza]

Hatojroni reb Szymszon Zejw bereb Chaim Cwi hakojn tejn kowod latojro! Hatojroni reb Mojsze Jankow bereb Nachman Dob halejwi tejn kowod latojro! (hebr.) — „Uczony reb Szymszonie Zejwe, synu reb Chaima Cwi kapłana, oddaj cześć Torze! Uczony reb Mojsze Jankowie, synu reb Nachmana Dowa lewity, oddaj cześć Torze!”. [przypis tłumacza]

Haud (…) possit — Vergilius, Aeneida, XI, 154. [przypis tłumacza]

Haud (…) voto (łac.) — „Niejeden za nic w świecie nie powtórzy ślubów/ I modlitw swych publicznie: śmierć by wolał raczej” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

hauts-de-chausses — rodzaj krótkich spodni sięgających do kolan. [przypis tłumacza]

hawdala — dosł.: „odróżnienie”; modlitwa odmawiana nad winem w sobotę wieczór lub w wieczory ostatniego dnia świąt. Modlitwą tą żegnają Żydzi kończące się właśnie święto i „odróżniają” dzień świąteczny od dni powszednich. [przypis tłumacza]

hawdala — dosł. „odróżnienie”; modlitwa odmawiana w wieczór kończący sobotę, oddziela ona (czyli: odróżnia) świętość soboty od powszednich dni tygodnia. [przypis tłumacza]

Hawdala (Hawdołe) — błogosławieństwo odmawiane na zakończenie szabasu. [przypis tłumacza]

hawdala (hebr.) — dosł. oddzielenie; uroczysta modlitwa odmawiana w wieczór kończący szabat. [przypis tłumacza]

hawdala (hebr.) — uroczystość pożegnania soboty; słowo hawdala znaczy „odróżnienie, oddzielenie”; chodzi o odróżnienie soboty od dni powszednich. [przypis tłumacza]

hawdala — uroczystość pożegnania soboty; hawdala znaczy „odróżnienie”, chodzi o odróżnienie soboty od dni powszednich. [przypis tłumacza]

Ha! wszystko dręczy duszę nawykłą cierpienia (…) Gdy przyjaciel ból zada, sam łzy me osuszy — oba te wiersze wyjęte są z Hetmana Bourbon pióra pana de Guibert. [przypis tłumacza]

Hazlitt, William (1778–1830) — wybitny krytyk angielski z epoki romantycznej. [przypis tłumacza]

Hénault, [Charles-Jean] (1685–1770) — dygnitarz sądowy, poeta i historyk, który w ówczesnym życiu towarzyskim odgrywał wybitną rolę. Ścisłe węzły łączyły go aż do późnej starości z panią du Deffand. [w latach 1710–31 prezydent parlamentu; red WL]. [przypis tłumacza]

Hebron — Χεβρών, tak samo w LXX, „w Kirjat Arba, to jest w Chebronie”, בְּקִרְיַ֥ת אַרְבַּ֛ע הִ֥וא חֶבְרֹ֖ון (Rdz 23, 2, wedle ed. Cylkowa), dosł. „czteromieście”. Dziś el-Chalîl. [przypis tłumacza]

Hecquet, Filip (1661–1737) — należał do najwybitniejszych lekarzy francuskich i napisał szereg dzieł z zakresu terapii i higieny. [przypis tłumacza]

Hector (…) equo — Ovidius Tristia III, 11, 27. [przypis tłumacza]

Heere (…) zijn — po holendersku. [przypis tłumacza]

Hegemon — mówca ze stronnictwa macedonofilskiego, stracony razem z Fokionem; podobnie Pytokles. [przypis tłumacza]

Hegezyp — polityk, mówca, stronnik, autor mowy o Halonessos. [przypis tłumacza]

Heidenstam, Carl Gustaf Verner von (1859–1940) — szwedzki poeta i prozaik, członek Akademii Szwedzkiej oraz laureat Nagrody Nobla w 1916 r. Jako pisarz był jednym z najważniejszych przedstawicieli tzw. lat 90. (XIX w.), jego twórczość jak i ogólnie literatura tego okresu charakteryzowała się zerwaniem z realizmem, naturalizmem i powrotem do romantyzmu, z indywidualizmem, optymistyczną zmysłowością oraz prowincjonalizmem; pisarze chętnie opiewali regiony, z których pochodzili; von Heidenstam znany jest również z opowiadań Karolinerna (wydanych w dwóch tomach w latach 1897–1898, opublikowanych w Polsce jako Karolińczycy w roku 1904 i Epopeja rycerska w roku 1917). Na przełomie wieków oraz w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku cieszył się ogromną popularnością, był wręcz celebrytą, o którym chętnie pisywano w ówczesnych czasopismach przeznaczonych dla szerokiego grona odbiorców. [przypis tłumacza]

Heine sądził, że to matematyzowanie (…) jest manierą, a nie metodą — Heine, Zur Gesch. d. Relig. itd., zweites Buch. [przypis tłumacza]

„Hej Pallado, miast zagłado!”, „O lutnio, w dal głos nieś!” — przykłady starych patriotycznych pieśni: pierwsza Lamproklesa (około 476 r.), druga jeszcze starszego Kekejdesa. [przypis tłumacza]

Hej, wrotna, otwórz! (…) — wiersze 1216–1225, podług tekstu Blaydesa, z tą różnicą, iż tłumacz wprowadził zamiast Wrotnego, Wrotną, oraz dwóch ludzi z tłumu, co, podług niego (tłumacza) zapatrywania, jest logicznym wypływem myśli Arystofanesa. [przypis tłumacza]

Hekubę suką Grecy nazwali — było podanie, że Hekuba, żona Priama, rozżalona wszystkimi nieszczęściami, jakie ją spotkały po zdobyciu Troi przez Greków, i rozszalała strasznym gniewem na swych wrogów, zamieniła się w końcu w zajadłą sukę. [przypis tłumacza]

Helike — miasto w Achai, zapadło się w morze podczas trzęsienia ziemi w 373 p.n.e. [przypis tłumacza]

Helikon — znane pasmo gór ze źródłem Hippokrene, które miało wytrysnąć pod kopytami skrzydlatego konia Pegaza; siedziba Apollina i Muz; na południe od Koronei. [przypis tłumacza]

Heliks — Felix. [przypis tłumacza]

Heliodor, ów zacny biskup (…) swą córkę — tj. utwór swój, zatytułowany Historie etiopskie. [przypis tłumacza]

Heliogabal (…) dawał się ciągnąć tygrysom (…) — Aelius Lampridius, Historia Augusta. [przypis tłumacza]

Heliopolis — zwane przez Egipcjan On, miasto w Górnym Egipcie, w pobliżu dzisiejszej wioski Matarije (10 km w kierunku wschodnio-północnym od Kairu). Nieznaczne ruiny; najstarszy obelisk egipski wysokości 20,27 m. Świątynia Oniasza (Bet-Chonio) została zbudowana w obwodzie heliopolitańskim w mieścinie Leontopolis, na ruinach przybytku bogini Bastet (Bubastis) w biblijnej ziemi Gosen (Starożytności, XIII, III, 1). Por. Pliniusz Historia naturalna V, 11. [przypis tłumacza]

heliopolitańskim — Ἡλιοπολίτης (N), Ἡλιουπολίτης (D). [przypis tłumacza]