Przypisy

Liban — [tu: pasmo górskie rozciągające się wzdłuż zach. wybrzeża M. Śródziemnego, położone we współczesnym państwie o tej samej nazwie; red. WL]; Λίβανος, לְבָנוֹן (od לָבָן: biały), w klinach: lab-na-na, dziś Dżebel Libnân. [przypis tłumacza]

Libertatis (…) comprehendamus: „Lecz tego, żeśmy wolni i niczym nie powodowani jesteśmy do tego stopnia świadomi, iż nie ma nic, co byśmy mogli pojąć wyraźniej i doskonalej”. [przypis tłumacza]

liberum arbitrium indifferentiae — bezwzględna wolność wyboru lub postanowienia w akcie woli. [przypis tłumacza]

Libia — Λιβύη, Lubim (2 Krn 12, 8; liczba mnoga), Lehabim (Rdz 10, 13: לוּדִ֧ים). [przypis tłumacza]

libido sentiendi, libido sciendi, libido dominandi (łac.) — Przekład z pierwszego listu św. Jana, II, 16. „Żądza czucia, żądza wiedzenia, żądza panowania. [przypis tłumacza]

lica… Narcyzowe — Narcyz wedle podania greckiego był tak piękny, że zakochał się we własnej twarzy, oglądanej w strumieniu. Szekspir wiedział o tym z dobrze znanego sobie Owidiusza [poeta rzymski, autor m.in. poematu epickiego Metamorfozy (Przemiany)]. [przypis tłumacza]

Licet (…) invidia (łac.) — „Można być mądrym, nie okazując dumy, nie budząc zawiści” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 113; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Licet (…) manebit (łac.) — „Choćbyś ty przeżył wieków tyle, ile pragniesz,/ Śmierć będzie i tak wieczna: ona cię przeżyje” (Lucretius, De rerum natura, III, 1103; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Lichas — syn Arkesilaosa, współczesny Sokratesowi. [przypis tłumacza]

lichwiarz Amynias — Leeuwen przedstawia Amyniasa jako efeba i przyjaciela Odrzykonia, wbrew temu idę za Kockiem, Teufflem i Blaydesem (1890 r. Nubes) i zachowuję Amyniasowi charakter lichwiarza, jak go niewątpliwie pomyślał i stworzył Arystofanes. [przypis tłumacza]

lichy dramat prozą: „Sławne zwycięstwa Króla Henryka V” — na sztuce tej opierają się do pewnego, niewielkiego stopnia komiczne sceny Henryka IV i niektóre motywy Henryka V. [przypis tłumacza]

liczbę ludności, ponieważ jest stosunkiem łatwiejszym do wyrażenia — stosunek tutaj w znaczeniu „okoliczność”. [przypis tłumacza]

Liczne scytyjskie plemiona, zwane Sarmatami… — Swetoniusz, Żywot Domicjana VI. [przypis tłumacza]

liczne zbrodnie — Gwałt, morderstwo, świętokradztwo. [przypis tłumacza]

L'ignorant (…) se rendre — Nieświadomy, który tak myśli, nie myślał zawsze tak samo, lecz w końcu jest zmuszony ustąpić. [przypis tłumacza]

likaon — gatunek wilka. [przypis tłumacza]

Likijczycy — Λύκιοι, lud w Małej Azji na półwyspie między Karią i Pamfilią. [przypis tłumacza]

Likurga Ateńczyka, który był powszechnym depozytariuszem i stróżem sakiewek swoich współobywateli — por. Plutarch, Żywoty dziesięciu mówców, 1. [przypis tłumacza]

Likurg (…) kazał przemocą upijać helotów (…) — por. Plutarch, Likurg, 28 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Likurg nakazał, iż praktyki małżeństw lakońskich nie mogą się odbywać inaczej jak kryjomo (…) — Plutarch, Likurg, 15, 3 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Likurg — wielu uczonych uważa Likurga za postać mityczną. [przypis tłumacza]

Lilia, Filinna, Klejgora, Demetria — imiona znane ówczesnego ateńskiego półświatka. [przypis tłumacza]

Lilit — szatanica, żona Belzebuba, królowa nocy. [przypis tłumacza]

Lilius Gregonius Giraldus — Giglio Gregorio Giraldi, uczony filolog, urodzony w Ferrarze w r. 1489, umarł tamże w nędzy, licząc 72 lat. [przypis tłumacza]

liquidus (…) amni — Horatius, Epistulae, II, 2, 120. [przypis tłumacza]

Lisipiesek — dostawca żywego towaru, znany wówczas Philostratos, którego ludność przechrzciła na Kynalopeksa, co tłumaczę dosłownie: Lisipiesek. [przypis tłumacza]

List CXCI— prawdopodobnie ostatni, jaki panna de Lespinasse napisała. [przypis tłumacza]

List CXLVI — w tym krwawym liście, powagą swą i oburzeniem odbijającym od lekkiego na ogół tonu dzieła, napiętnowane jest zepsucie, w jakie wtrącił Francję osławiony ekslokaj, minister Dubois, w związku z tylekroć wspominanym Johnem Lawem. [przypis tłumacza]

List — czyli rozdział, jaki Pascal zamierzał napisać w tym przedmiocie. [przypis tłumacza]

List do d'Alemberta o widowiskach — list ten miał olbrzymi rozgłos i wywołał około 400 broszur i pism polemicznych. [Tekst Rousseau stanowił krytyczną analizę wpływu teatru na społeczeństwo i ostrzegał przed złym wpływem, jaki może mieć teatr w Genewie na moralność i patriotyzm mieszkańców; red. WL]. [przypis tłumacza]

List do Pana Profesora Hufelanda — w Der Streit der Facultäten jest: „Odpowiedź panu Radcy Dworu i Profesorowi Hufelandowi”. [przypis tłumacza]

List do przyiacioł, w formie ballady — list, pisany z więzienia w Meungs, do towarzyszy życia i zabaw w Paryżu. [przypis tłumacza]

list, wysłany rzekomo przez Aleksandra do dowódcy twierdzy Aleksandrejon — προεκομίσθη δέ τις πρὸς τὸν Ἀλεξανδρείου φρούραρχον ἐπιστολὴ παρὰ Ἀλεξάνδρου παρακαλοῦντος (Niese); προεκομίσθη δέ τις πρὸς τὸν Ἡρώδου φρούραρχον ἐπιστολὴ παρὰ Ἀλεξάνδρου παρακαλοῦντος (Dindorf). [przypis tłumacza]

Listy nieboszczyka — Briefe eines Verstorbnen, najlepszy utwór słynnego podróżnika niemieckiego. [przypis tłumacza]

Listy z gór — głośne polemiczne pismo Russa. [przypis tłumacza]

list z 11-ego — ten list się nie odnalazł. [przypis tłumacza]

Litera zabija (łac.) — 2 Kor 3, 6. [przypis tłumacza]

Litigando iura crescunt. Litigando jus acquiritur (łac.) — Prawowaniem się wzrastają prawa. Prawowaniem nabywa się praw. [przypis tłumacza]

litwak — tak nazywano Żydów z Litwy i Białorusi, którzy słynęli jako zaciekli przeciwnicy chasydyzmu i rabinów-cudotwórców. Litwak to synonim uporu, przekory, trzeźwości umysłu, człowiek wierzący tylko w to, co można zbadać, udowodnić. [przypis tłumacza]

litwak — Żyd z Litwy lub Białorusi mówiący odmiennym dialektem niż Żydzi w Kongresówce i na Ukrainie. [przypis tłumacza]

Livourne — pułk pana de Guibert obozował wówczas w Libourne. [przypis tłumacza]

Liwia (58 p.n.e.–29 n.e.) — [rzymska patrycjuszka, od 38 p.n.e. druga żona żona Oktawiana Augusta, miała wielki wpływ na sprawy państwa, po śmierci Augusta zgodnie z jego wolą otrzymała tytuł augusty (cesarzowej) i została członkiem jego rodu (Gens Iulia), stąd stała się znana jako Julia Augusta; red. WL]; Λιουία, później Julia. „Czytano testament przyniesiony od dziewic westalskich, w którym Tyberiusza z Liwią dziedzicami swymi naznaczył, Liwię do familii Juliuszów przyłączył” (Tacyt, Roczniki I, VIII, przekład Naruszewicza). Wedle Starożytności XVII, I, 1 Liwia radziła Salome zastosować się do woli Heroda. [przypis tłumacza]

Liwia (…) wspomagała chucie Augusta — „ponoć nawet Liwia, własna żona cesarza Augusta, wyszukiwała mu dziewice” (Swetoniusz, Boski August, 71 [w:] Żywoty cezarów). [przypis tłumacza]

Liwia — żona Cezara. [przypis tłumacza]

Lizander sprowadził okręty… — po klęsce u wysp Arginuz wysyłają Spartanie jako admirała na rok 405/4 Arakosa, dodawszy mu do boku jako sekretarza (epistoleus) Lizandra, z rozkazem, by naczelną komendę sprawował sekretarz. Albowiem nie można było tego samego człowieka dwukrotnie mianować admirałem, a Lizandra koniecznie domagali się sprzymierzeńcy. Lizander zdobył naprzód Lampsakos, miasto w Azji nad Hellespontem, a gdy Ateńczycy, którzy mieli stanowiska w Europie naprzeciw Lampsaku, u ujścia Koziej Rzeki (Ajgospotamoj), stanęli do bitwy, Lizander stawał w ordynku bojowym, ale walki nie przyjmował. Wieczorem Ateńczycy odjechali na swe stanowiska. Powtarzało się to 4 dni. Lizander śledził Ateńczyków, a widząc ich niedbalstwo i niedocenianie wroga, piątego dnia (początek września 405) przed wieczorem pojechał niespodzianie do Ajgospotamoj i zajął całą flotę ateńską. Tylko Konon, który zawsze był w pogotowiu, uciekł z 8 okrętami, a zabrawszy duże żagle wroga z wybrzeża Azji (przed bitwą zdejmuje się duże żagle i chowa się je na brzegu), pożeglował na Cypr do swego przyjaciela, króla Euagorasa. [przypis tłumacza]

Lizjasz — [jeden ze strategów ateńskich w roku 406/5, wybrany być może na miejsce zmarłego Archestrata]. Nie należy go mieszać ze sławnym mówcą Lizjaszem, który nie był obywatelem ateńskim, lecz metojkiem. [przypis tłumacza]

lnianą chustą — σκεπάσμασιν λινοῖς, dalej (ustęp 7) περίζωμα. „Sie trugen auch jederzeit eine Art Schurzfell oder Handtuch (Kenafajim, περίζωμα), das dazu diente, sich jederzeit bei ihren Waschungen abtrocknen zu können” (Graetz, III, 93), co raczej wygląda na względy przyzwoitości, a bardziej przypomina ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν (Mt 3, 4; Mk 1, 6). [przypis tłumacza]

lniany pancerz — o płóciennych pancerzach czytamy już u Homera (Iliada II 529 i 830). Len na taką tkaninę obrabiano w specjalny sposób (jak filc); tkanina była bardzo gęsta i posiadała dużą siłę odporną. [przypis tłumacza]

Locke, [John] (1632–1704) — filozof angielski, bardzo popularny we Francji w XVIII w., patron Woltera i encyklopedystów. Filozofia jego, odrzucając tzw. „idee wrodzone”, przyjmowała wrażenia zmysłowe jako podstawę poznania ludzkiego; skłaniała się przy tym do liberalizmu i tolerancji. [przypis tłumacza]

Locke John (1632–1704) — filozof angielski, właściwy twórca teorii poznania jako samodzielnej umiejętności. Urodzony we Wrington, studiował filozofię i medycynę, lecz nie praktykował jako lekarz z powodu słabego zdrowia. Stosunkom z Ashley'em Shaftesburym miał do zawdzięczenia znajomość z najwybitniejszymi mężami współczesnej Anglii. W r. 1689 wydał swoje sławne dzieło An essay concerning human understanding. Filozofia Locke'a jest badaniem zdolności poznawczej człowieka i wykazuje nasamprzód, że nie ma wrodzonych idei. Rozum (dusza) jest niezapisaną kartą (tabula rasa, white paper), którą zapisuje dopiero doświadczenie, będące zasadą wszelkiego poznania. Ono dostarcza idei, a powstaje albo przez spostrzeżenie zewnętrznych przedmiotów drogą zmysłów: zmysł zewnętrzny (wrażenie, sensacja), albo przez spostrzeżenie przedmiotów wewnętrznych (czynności rozumu): zmysł wewnętrzny, (namysł, refleksja). Ale: nihil est in intellectu, quod non fuerit in sensu. Z obu tych czynników wypływają wszystkie idee i są albo pierwotne, albo pochodne, albo pojedyncze, albo złożone. Te ostatnie dają się podzielić na sposoby (modi), substancje i stosunki. Substancja jest czymś nieznanym, jest podłożem wszystkich jakości, wywołanych w nas ideami. Jest ona wynikiem naszego subiektywnego myślenia: przyzwyczajamy się podkładać ją tym jakościom, ale posiada ona mimo to przedmiotową realność, której nie posiadają inne idee złożone. W tym punkcie zatem przyznaje Locke poniekąd pierwszeństwo rozsądkowi człowieka i hegemonię nad światem przedmiotowym, gdyż poza tym jest mu umysł czymś pochodnym wobec materii. Idea przyczyny i skutku powstaje w nas, gdy rozum spostrzega, że jakąś substancję lub jakość wywołuje czynność innej rzeczy. Locke tłumaczy zatem pojęcie przyczyny psychologicznie. „Przy zmysłowych spostrzeżeniach ciągłej zmiany rzeczy, uważamy — mówi on (An essay (…), II, rozdz. 26, § 1) — że jakości i substancje zaczynają istnieć, a mianowicie dzięki należytemu zastosowaniu i działalności innych rzeczy”. Przyczyną jest „to, co sprawia, że coś innego (…) zaczyna być”. Dzieła Locke'a obejmują 9 tomów (1853). [przypis tłumacza]

Locke, [John] (1632–1704) — słynny filozof angielski, który miał duży wpływ na encyklopedystów, zwłaszcza na Woltera. [przypis tłumacza]

Lo douz chans d'un auzehl que chantava en un plays, me desviet l'autr'ier de mon camin (starofr.) — słodki śpiew ptaka, który zabrzmiał z lasu, niedawno wywabił mnie z mej ścieżki. [przypis tłumacza]

Lokrowie Amfizejscy — Lokrowie zamieszkiwali północno-wschodnią część Grecji środkowej (Lokris Epiknemidia i Lokris Opuntia), południowo-środkową połać tamże (Lokris Ozolis) oraz południową Italię (Lokroi Epizefyrioi). Amfissa leżała na pograniczu między Lokrydą Ozolską a Fokidą. [przypis tłumacza]

Longinus — Λογγῖνός, eques romanus. Gdybyśmy chcieli w duchu słownikowym Papego polszczyć różne imiona własne, moglibyśmy użyć słowa „Długosz”, z zupełną naturalnie zatratą archaicznego kolorytu dzieła. [przypis tłumacza]

L'on va chercher (…) souffrir — „Raczej niż umrzeć, szuka się bardzo daleko jakiegoś pozoru pozwalającego żyć i cierpieć”; Elegia XXIV. [przypis tłumacza]

Loos — sierpień. [przypis tłumacza]

Loos — żyd.: Ab, sierpień. [przypis tłumacza]

Lord (…) good — Po angielsku: „Panie, jeżeli tak jesteś potężny w rozumie, jak pokaźny co do cielesnego wzrostu, to powinieneś ulitować się nade mną, natura bowiem stworzyła nas jednako, tylko szczęście jednych wywyższa, a drugich poniża; pomimo to cnota często bywa poniżona, a cnotliwy podany na wzgardę, przed ostatecznym bowiem końcem nikt nie jest dobry. [przypis tłumacza]

lord mayor — tytuł burmistrza Londynu i niektórych większych miast Anglii. [przypis tłumacza]

Lorium — posiadłość wiejska, gdzie Antoninus wychowywał się, często bawił i umarł. [przypis tłumacza]

losowi — τῷ δαίμονι. [przypis tłumacza]

los — por. Starożytności VIII, XV, 4 „uległ, jak sądzę, losowi”; VIII, XV, 6 „potęga przeznaczenia” etc. W dziele niniejszym VI, IV, 5: „z toni czasów wyłonił się losowy dzień dziesiątego miesiąca Loos”, wszędzie tedy Flawiusz ujawnia faryzejski pogląd na dzieje narodów i jednostek ludzkich. [przypis tłumacza]

Lotofagowie (mit. gr.) — towarzysze Odyseusza, zakosztowawszy w kraju Lotofagów słodkiego owocu lotosu, zapomnieli o powrocie do domu. [przypis tłumacza]

Lotus (…) Hermocratem — Martialis, Epigrammata, VI, 53. [przypis tłumacza]

Louis de Montalte — był to pseudonim, pod którym ukazały się Prowincjałki. [przypis tłumacza]

lubczyk — środek na wzbudzenie miłości. [przypis tłumacza]

lubią bowiem prostaczą surowość i dlatego noszą białe szaty — τὸ γὰρ αὐχμεῖν ἐν καλῷ τίθενται λευχειμονεῖν τε διαπαντός, nam squalere honori ducunt et veste candida semper indui, denn eine rauhe Haut zu haben gilt ihnen für ebenso ehrenvoll, als beständig in weissen Gewändern einherzugehen (Clementz) [pominięto tłum. na rosyjski]. Różnice między tłumaczami pochodzą, jak sądzę, z niedostatecznego wgłębienia się w tekst. Λειχμειν wobec czystości nadzwyczajnej esseńczyków (Pape: „verwild ert aussehen”) dlatego tłumaczę przez „prostaczą surowość”, ponieważ esseńczycy gardzili oliwą jako kosmetykiem, że się tak wyrażę, symbolem elegancji; τὁ–τἑ, Pape: „und so, demnach” (II, 1078 b.) tłumaczę „i dlatego”; „białe szaty” (λευχειμονεῖν διαπαντός) w przeciwstawieństwie do „barwnych szat” były znowu symbolem prostoty. Clementza „ebenso–als” (τὁ–τἑ) [pominięto tłum. na rosyjski] uważam za błędne. Te subtelności są konieczne, gdyż chodzi o dokładne wniknięcie w charakter owych ludzi i ich obyczaje. [przypis tłumacza]

Lubi deszcz ziemia, lubi wysoki eter — z fragmentów Eurypidesa. [przypis tłumacza]

Lubił zresztą korzystać z tego zwyczaju przed scenami o najwyższym tragicznym napięciu — por. Hamlet V, 1, Makbet II, 3. [przypis tłumacza]

lubisz pana d'Angiviller, ale powinien byś mu powiedzieć, aby zamknął buzię pani de Marchais — Pani de Marchais, ładna i sprytna istota, którą łączył stosunek trwałej i wiernej miłości z hrabią d'Angiviller, była cokolwiek zalotna i umiała obudzić u pana de Guibert pewne zainteresowanie. Panna de Lespinasse, w swojej wiecznie czujnej zazdrości, spostrzegła niebezpieczeństwo i starała się je odwrócić, wprowadzając w grę miłość własną autorską Guiberta. Manewr ten kobiecy powiódł się; od tej chwili pan de Guibert ochłódł dla pani de Marchais zupełnie. [przypis tłumacza]

Lub proś bogów o zdrowie (aut te piari iube) — dosł.: „lub każ złożyć za siebie ofiarę oczyszczenia”, jako wariat; p. w. 292. [przypis tłumacza]

Luby (…) niebiosa — wiersz wyjęty z ronda współczesnego [autorowi Prób; red. WL] francuskiego pisarza Saint-Celais. [przypis tłumacza]

Lucjusz Aruncjusz (…) — u Tacyta: Tacyt, Roczniki, VI, 48. [przypis tłumacza]

Lucylius — Ennius Lucilius, satyryk rzymski w VII wieku. [przypis tłumacza]

Lucylla — matka Marka Aureliusza. [przypis tłumacza]

Lucylla Werusa… potem Lucylla… — należy dorozumieć się: Lucylla widziała śmierć Werusa, potem zmarła i Lucylla, itd. [przypis tłumacza]

Lucyper (…) Dawniej jadał na śniadanie szkolarzy. Ale (niestety) (…) od kilku lat dołączyli do swoich nauk świętą Biblię — Szczegół ten jest ze strony Rabelais'go wielkim zuchwalstwem, bowiem czytanie Biblii, które przedstawia jako ratunek ze szponów diabła, było równoznaczne z protestantyzmem. [przypis tłumacza]

lud doprowadzając do religijnego szału, na pustynię wiedli, że niby to Bóg przez cudowne znaki zapowiedział im zbawienie — nastrój ten, panujący wśród ludności, maluje doskonale Mt 24, 5: „Albowiem wiele ich przyjdzie w imię moje… i wiele ich zwiodą”. [przypis tłumacza]

ludem natłoczone — Tacyt pisze: „Mamy z podania, że na sześćkroć sto tysięcy dusz obojej płci i różnego wieku było w oblężeniu” (Dzieje V, 13). [przypis tłumacza]

Lud krzyczał, by sądzić tych, co nie zgadzają się na głosowanie — domagają się dla nich tego samego sądu albo żeby postąpić z nimi jakby ze schwytanymi na gorącym uczynku zdrady ludu. [przypis tłumacza]

Ludowik Rzymianin — Ludovico, patrycjusz Rzymski, który zwiedził Wschód. [przypis tłumacza]

lud pragnął wbrew prawu jednym głosowaniem skazać na śmierć dziewięciu wodzów razem… — w 406 r. zwyciężyli Ateńczycy flotę Spartan u wysp Arginuz (między Azją eolską a wyspą Lesbos), ale zwycięskich wodzów oskarżono przed Zgromadzeniem Ludowym, że omieszkali ratować rozbitków, którzy wpadli do morza (zob. Dzieje Hellady ust. 3). Ksenofont wymienia dwa nazwiska tych, którym przypisywano główną winę. Chciano głosować nad winą i karą wszystkich wodzów razem wziętych, co było bezprawiem, gdyż nie wolno sumarycznie jednym głosowaniem wszystkiego załatwiać. Według prawa każdy może się bronić przez pewien ustawą wyznaczony czas i nad każdym musi się odbyć głosowanie; pomijamy tu inne szczegóły kolizji z ustawami w tej sprawie. Sokrates, jako przewodniczący, nie chciał poddać tego wniosku pod głosowanie. Jak ten wniosek przecież przeszedł, czy Sokrates ustąpił z przewodnictwa, czy sprawa odwlokła się do dnia następnego, nie jest jasne. Zginęło 6 wodzów; prócz wymienionych: Perykles, Diomedon, Lysias, Aristokrates, a Ateńczycy niebawem pożałowali swego czynu i nie było dwóch zdań co do bezprawności tego postępowania. Plato podaje, że głosowano nad 10 wodzami, co jest nieścisłe; głosować miano tylko nad 9, gdyż wódz Konon nie był objęty oskarżeniem; stawiło się jednak tylko 6, gdyż dwaj, Aristogenes i Protomachos, nie wrócili do Aten, a Archestratos umarł w Mitylenie na Lesbos. [przypis tłumacza]

Lud. Ro. — Ludovicus Romanus, komentator Pandektów w XV wieku. [przypis tłumacza]

Lud się cieszył, że nie podlegał już jedynowładztwu i że zastąpiły je rządy arystokratyczne — odczytując Starożytności XIV, IV, 5 i XIV, V, 4, widzimy, że ze zmiany formy rządu lud nie był tak bardzo zadowolony i że sam Flawiusz jak gdyby zmienił pogląd na tę sprawę. — Czas: rok 57 p.n.e. [przypis tłumacza]

lud skazał go dawniej na wygnanie — po upadku Czterystu początkowo skazano Antyfona i takich, którzy dopuścili się zdrady, później jednak prześladowano członków Czterystu i ich stronników; były nawet wyroki śmierci, wydane przez Zgromadzenie Ludowe bez sądu. Ci, co nie mogli zapłacić ogromnych grzywien, wpisani na listę dłużników państwowych stracili prawa obywatelskie (atimia). Część praw utracili też rycerze i hoplici, stronnicy Czterystu. Za sprawą demagoga Kleofona skazano w 409 r. na wygnanie Kritiasa, najniesłuszniej w świecie, gdyż w porę porzucił Czterystu i w swych występach przeciw nim okazywał wielką gorliwość. [przypis tłumacza]

Lud ten z natury (…) był zawsze wobec wszystkich wiarołomny — z tego ustępu wiarołomność tesalska przeszła w uczone przysłowie. [przypis tłumacza]

Ludwik Molina (1535–1600) — hiszpański teolog, jezuita, który spowodował wiele walk i niesnasków swoją teorią łaski. [przypis tłumacza]

Ludwik Molina (1535–1606) — jezuita, Hiszpan z pochodzenia, był profesorem teologii w Portugalii. Najgłośniejsze z jego pism De concordia gratiae et liberi arbitri dało przyczynę do sporów między dominikanami a jezuitami, przy czym dominikanie oskarżali go, iż popadł w błędy pelagian i semipelagian i w sprzeczność ze św. Tomaszem i św. Augustynem. [przypis tłumacza]

Ludy Meksyku, dokonawszy obrzędów pomazania swego króla (…) — Lopez de Comara, Historia Indii, II, 77. [przypis tłumacza]

ludzie gromadzą się i dziwują, co to będzie z państwem — początkowo nie tylko do partii należący arystokraci, ale w ogóle rycerze i obywatele średnich warstw byli zadowoleni z rządów „trzydziestu”. Ale ostatnie gwałty i bezprawia zraziły i przeraziły wszystkich. [przypis tłumacza]

ludzie, jakkolwiek mogą być nierówni siłą i geniuszem — Russo nie uważa zatem ludzi za równych z natury: równość ich wobec prawa jest wymogiem i wypływem prawności związków społecznych. [przypis tłumacza]

Ludzie, którymi włada potrzeba kochania (…) wędrują niekiedy bardzo daleko, ale wówczas gdy muszą — aluzja do pana de Mora. [przypis tłumacza]

ludzie, którzy koło tego przechodzili — οἵ τε γὰρ ἐγγὺς, qui in proximo erant, przechodzili koło pretorii, τὸ πραιτώριον, praetorium (J 18, 33) [pretorium: siedziba wodza w rzymskim obozie wojskowym, później także: rezydencja namiestnika prowincji; red. WL], Wujek: ratusz. [przypis tłumacza]

Ludzie, którzy przyzwyczajają się źle mówić i źle myśleć — Por. fragm. 260. [przypis tłumacza]

ludzie nie myślą nigdy jak należy — Zdanie to jest najzwięźlejszym, a karykaturalnym wyrazem charakteru Alcesta. [przypis tłumacza]

Ludzie nie posługują się tym ostatnim, lecz pierwszym (…) — Zdaje się, że Pascal ma tu na myśli Kartezjusza i jego próby dowiedzenia Boga i duszy rozumowaniem. [przypis tłumacza]

ludzie Orontasa — armeńskiego satrapy. [przypis tłumacza]

ludzie (…) Poklaski dali tu memu: Skromnemu przeciw Porubcy — poeta przypomina tryumf swej pierwszej sztuki pt. Dajtales, Biesiadnicy, której myśl przewodnia — to przeciwstawienie wychowania tragicznego do wychowania nowomodnego w osobach dwu braci: Skromnego i Porubcy. Sztukę tę napisał poeta, będąc jeszcze tak młodym, że mu wiek nie pozwalał zgłosić się z nią do archonta, więc jej „kto inny ojcował” (Filonides). [przypis tłumacza]

Ludzie są tak nieodzownie szaleni, iż nie być szalonym znaczyłoby być szalonym innym krojem szaleństwa — Montaigne, Próby III, 7; III, 3. [przypis tłumacza]

Ludzie szlachetni powinni mnie kochać (…) jest czczona niby bogini — Aretino P. Lettere I, 38. [przypis tłumacza]