Przypisy

Hippomach powiadał, iż poznaje dobrych zapaśników (…) — Plutarch, Dion, 1 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

his dantem iura Catonem (łac.) — Katon, im wszystkim stanowiący prawo (Vergilius, Aeneida, VIII, 670; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

His quidam (…) dixere — Vergilius, Georgica, IV. 219. [przypis tłumacza]

Histiaia — w północnej Eubei. Mieszkańców jej Perykles w 445 r. wypędził z miasta. [przypis tłumacza]

Historia Chin — W r. 1658 wydał Martini pierwszą poważną historię Chin, jaka pojawiła się w Europie. Wiele legend przytoczonych w tej historii pozostawało w sprzeczności z tradycjami wiary chrześcijańskiej, co do trwania świata, potopu etc. [przypis tłumacza]

Historia filozofa Kleantesa (…) — Diogenes Laertios, Kleantes z Assos [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VII, 176. [przypis tłumacza]

Historia pochodząca z Kronik króla Asioki (skr. Aśokarājâvadāna, chiń. Ayuwang zhuan, jap. Aikuō den), przetłumaczonych na język chiński na początku IV w. przez An Faqina (jap. An Hōkin), partyjskiego tłumacza buddyjskiej literatury. Pewnego dnia, kiedy Budda Siakjamuni z Anandą udali się na żebraninę do miasta Rājagṛha, napotkali bawiących się dwóch chłopców. Jeden miał na imię Zwycięska Cnota, drugi Niezwyciężony. Chłopcy zapragnęli ofiarować jakiś podarunek Buddzie, ale nie mieli nic co mogliby dać. Zwycięska Cnota w pośpiechu ulepił z mokrego piasku placek i włożył go do miseczki Buddy, a Niezwyciężony okazując cześć, złożył razem dłonie. Dzięki zasłudze tej ofiary sto lat po śmierci Buddy Zwycięska Cnota odrodził się jako król Aśoka, a Niezwyciężony jako jego partnerka. [przypis tłumacza]

Historia ślepego od urodzenia — J 9, 1 n. [przypis tłumacza]

Historycy greccy wspominają o Argipeach (…) — Herodot, Dzieje, IV, 23. [przypis tłumacza]

Historycy Meksyku — Aluzja do Montaigne'a. III, 6. [przypis tłumacza]

Historycy powiadają że Atlanci nie śnią nigdy (…) — por. Herodot, Dzieje, IV. [przypis tłumacza]

Histrię i Hiszpanię… — Histria: dziś Istria. Hiszpanię dodał Plautus najprawdopodobniej od siebie dla aliteracji, bo w greckim oryginale, jako że Grecy przed końcem pierwszej wojny punickiej do Hiszpanii się nie zapuszczali, Hiszpanii zapewne nie wymieniono. [Massilia (gr. Massalia): staroż. miasto portowe na płn.-zach. wybrzeżu M. Śródziemnego, założone ok. 600 p.n.e. przez Greków, ob. Marsylia; red. WL]. Hiluria: Iliria, dziś Dalmacja i Albania. Górne Morze: Morze Adriatyckie. Grecja Daleka (Graecia Exotica): ze stanowiska autora greckiego, tzw. Wielka Grecja (Graecia Magna) w południowej Italii. [przypis tłumacza]

Hi sunt (…) eos Deus (łac.) — Ci są, których Bóg połączył, tak jak połączył żonę Uriasza z Dawidem; choć to wbrew przeciwne (tak sobie przynajmniej rodzaj ludzki wyrozumiał) zasadzie małżeństwa prawnego… lecz dla Salomona to, który się indziej jak z Dawida i Batzeby narodzić się nie mógł, połączył ich Bóg. [przypis tłumacza]

hiszpańska rapsodia, którą (…) tłumaczę (…) wiernie — przekład ten podaję również w przekładzie polskim, pozwalając sobie jednak na pewną wolność, gdyż nie idzie tu o rzeczy filozoficznie ścisłe. [przypis tłumacza]

Hiszpania, Kastylia, Portugalia, Aragonia będą bardzo podlegać nagłemu pragnieniu — Aluzja do rozpalonych stosów Inkwizycji, srożącej się w tych krajach. [przypis tłumacza]

Hizoer wehiszomer (hebr.) — „Pilnuj się i wystrzegaj”. [przypis tłumacza]

Hobbes, Thomas (1588–1679) — filozof angielski. Główne dzieła z dziedziny filozofii społeczeństwa i ustroju państwowego: O obywatelu (1646) oraz Lewiatan (1651). Starał się w nich uzasadnić teoretycznie absolutyzm Karola I. Najogólniejszy zarys jego poglądów: Ludzie w stanie natury dbają jedynie o własne swoje zachowanie i o swą obronę przeciw innym ludziom. Kieruje nimi wyłącznie popęd samozachowawczy. Wszyscy walczą ze wszystkimi, dążąc do zaspokojenia swoich egoistycznych żądz. Stan natury jest stanem powszechnej wojny. Wyjścia z tego stanu, grożącego zupełną zagładą, kazał wrodzony ludziom rozum szukać w stowarzyszeniu się. — Społeczeństwa powstały w drodze umowy, mocą której wszyscy poddają się całkowicie jednemu zwierzchnikowi względnie jakiejś korporacji. Ma to na celu, by jedna wola, rozporządzająca władzą absolutną, zmuszała wszystkich do zachowania pokoju i nie dopuszczała powrotu stanu powszechnej wojny. Źródłem władzy zwierzchniczej jest zatem przeniesienie przez jednostki swego prawa samookreślenia na zwierzchnika. Zwierzchnik ten, jako powołany do zabezpieczania, musi rozporządzać także odpowiednimi do tego celu środkami, musi mieć prawo wywierania przymusu i uciskania poddanych. Zwierzchnik jednoczy w swych rękach wszystkie kierunki władzy; władza jego jest nieograniczona, a jednostki nie zachowują wobec niego żadnych praw. Jeżeli mają jakieś prawa, to te opierają się wyłącznie na dobrowolnych ustępstwach zwierzchnika. [przypis tłumacza]

Hobbes Tomasz (1588–1679) — filozof angielski, pozostający niejednokrotnie pod wpływem Bacona. Dzieła główne: Elements of law natural and politic (wyszło później jako dwa osobne dzieła: Human nature i De corpore politico), De cive i Leviathan or the matter, form and authority of government. Filozofia jest dla Hobbesa nauką o ciałach. Ciała są albo naturalne, albo sztuczne. Najdoskonalszym ze sztucznych jest państwo. Stąd podział filozofii na fizykę, antropologię i naukę o państwie. Podstawą przyrodoznawstwa musi być mechanika, a to jako zastosowanie matematyki do pojęcia ciała. Pogląd to mechanistyczny, wyjaśniający przyrodę za pomocą mechaniki atomów. Ale chęć ścisłości badań, występująca już bardzo wyraźnie u Bacona, oraz chęć udoskonalenia metody badań, co Hobbes przeprowadza, stosując matematykę, zaprowadziła Hobbesa jeszcze dalej, to jest do skrajnego nominalizmu: myślenie jest jakby dodawaniem i odejmowaniem liczb, gdyż pojęcia ogólne, tak jak liczby, nie posiadają bytu samoistnego, lecz są tylko znakami; oraz do sensualizmu w psychologii. Hobbes jest zdecydowanym deterministą. Poznanie przyrody jest poznaniem stosunku przyczynowego ruchu ciał, czyli praw mechaniki. To samo stosuje się do życia psychicznego. Tu jest intelekt pierwotny wobec woli i nad nią panuje. Akty woli nie są czynnym działaniem, lecz biernym poddawaniem się. Odnośna rozprawa nosi tytuł O wolności, konieczności i przypadku (Londyn 1656). [przypis tłumacza]

Hoc erat in votis… (łac.) — Oto wszystko czego pragnąłem: niewielki kawał ziemi, ogród, źródło koło domu, a opodal mały lasek. [Horacy, Satyry, ks. II, VI, w. 1–3]. [przypis tłumacza]

Hoc est (…) frui — Martialis, Epigrammata, X, 23, 7. [przypis tłumacza]

Hoc (…) ferunt — Maximianus Pseudo-Gallus, Elegiae, I, 47. [przypis tłumacza]

Hoc (…) ipse (łac.) — „To, coś chciał od Jowisza zausznie wyżebrać,/ Mów, niech ci zrobi Stajus, krzyknie: «Chroń mię, Boże!»/ Ależ bo Bóg nie może krzyczeć: «Chroń mię, Boże!»” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 21; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

hoc liberiores (…) potestas — Cicero, Academica, II, 3. [przypis tłumacza]

Hoc sermone (…) docte — Iuvenalis, Satirae VI, 189. [przypis tłumacza]

Hoc (…) sit (łac.) — „Toś przesolił, toś spalił, to mało podlane,/ To zaś dobre! Otóż to masz pamiętać sobie!”/ Tak mu udzielam w miarę, jak mogę, mądrości;/ Potem Demesowi każę oczyścić półmiski,/ By świeciły jak lustro, i daję baczenie/ Na wszystko (Terentius, Adelphi, III, 4, 62; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

hoc (…) voluntarium — Cicero, De officiis, I, 9. [przypis tłumacza]

höhere Verordnung, verstehen sie mich (niem.) — wyższe rozporządzenie, rozumiecie mnie, panowie? [przypis tłumacza]

hołd oddany cnocie — aluzja do znanego aforyzmu: „Hipokryzja jest to hołd oddany cnocie”. [przypis tłumacza]

Homer chwalił Agamemnona, iż dobry to król, a zarazem wojownik z oszczepem obyty — por. Iliada III 178. [przypis tłumacza]

Homer opiewa, jak Achilles nie za chłopaka miłowanego, tylko za druha… — por. Iliada XVIII 98 i 128. [przypis tłumacza]

Homer (…) powiada: przysmakiem przy trunku cebula — por. Iliada XI 631. [przypis tłumacza]

Homer (…) przypisuje niektórym bohaterom dar przewidywania przyszłości w chwili zgonu — wiara, że przed skonaniem ma się proroczego ducha, była w starożytności powszechna. U Homera umierający Patroklos przepowiada śmierć zabójcy swemu, Hektorowi (Iliada, XVI, w wyd. Biblioteki Narodowej w. 540 i n.), a Hektor wróży zgon Achillesowi (Iliada, XXII, w wyd. Biblioteki Narodowej w. 263 i n.). W Apologii Platona (XXX) czytamy też zdanie o przepowiadaniu przyszłości przez umierających, ale bez powołania się na Homera. [przypis tłumacza]

Homer przypisuje Odyseuszowi przymiot pewnego mówcy — zob. Odyseja VIII 171. [przypis tłumacza]

Homer wyprowadza do boju Trojańczyków z dzikim okrzykiem (…) — [por.] Iliada, III 2 i 8: „Wyszli z krzyki głośnymi Trojanie (…) / Złością zaś pałający Achaje w milczeniu ruszali”. [przypis tłumacza]

Homo assimilatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis (łac.) — Ps 48, 13: „Człowiek przyrównany jest bezrozumnemu bydłu i stał się mu podobny”. [przypis tłumacza]

Homo homini lupus (łac.) — człowiek jest dla człowieka wilkiem. [przypis tłumacza]

Homo virtuti consimillimus, et per omnia genio diis, quam hominibus proprior: qui numquam recte fecit, ut facere videretur, sed quia aliter facere non poterat — Mąż cnocie najpodobniejszy i całym charakterem bliższy bogom niż ludziom: który nigdy nie postępował szlachetnie dla pozoru, lecz dlatego, że inaczej nie mógł. [przypis tłumacza]

honesta oratio est (łac.) — pięknie brzmią te słowa (Terentius, Andria, I, 114; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Honte à toi (…) mes beaux jours — Hańba tobie, która pierwsza nauczyłaś mnie, co to zdrada, i przyprawiłaś o szaleństwo ze zgrozy i gniewu! Hańba tobie, kobieto o posępnym oku, której złowrogie miłostki pogrzebały w mrokach wiosnę mego życia i moje piękne dni. [przypis tłumacza]

hoplici — ciężkozbrojna piechota grecka. Broń zaczepną stanowiły: długa włócznia, dwusieczny miecz lub jednosieczna szabla, które zwisały z barków, i noszony za pasem sztylet. [przypis tłumacza]

hoplici — ciężkozbrojna piechota grecka. [przypis tłumacza]

hoplitów — ὁπλιτῶν, armatis, Reitern? (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Horacy Bianchon (…) baron de Rastignac — [patrz:] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

Horacy jednym słowem dokazałby więcej — [por.] Szkoła żon Moliera. [przypis tłumacza]

(…) — Horatius, Epodes XIV, 3. [przypis tłumacza]

(…) — Horatius, Odae, III, 6, 5. [przypis tłumacza]

Horrida tempestas montem turbavit acutum (łac.) — Straszliwa burza wydęła stromą górę. [przypis tłumacza]

Horus Apollon — Horapolon, gramatyk, który żył w Aleksandrii za czasu Teodozjusza Wielkiego. [przypis tłumacza]

Hory — boginie strzegące wrót nieba i Olimpu, córki Temidy (bogini sprawiedliwości) i Zeusa. Przedstawia je już sztuka archaiczna. Późniejsze czasy przedstawiają stale trzy Hory w tańcu, trzymające się za ręce, w postaci pełnej powabu. Najpiękniejsze z zachowanych przedstawień odnosi się do oryginału, który jest dziełem IV w. przed Chr. [przypis tłumacza]

Hos (…) dedit (łac.) — „Przyroda właśnie takie nadała wskazania” (Vergilius, Georgica, II, 20; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

hosen berejszit — osoba wywoływana na bimę [red. WL: podium w środku bożnicy] do odczytania pierwszego rozdziału Biblii, który zaczyna się od słowa: Berejszit… („Na początku…”). [przypis tłumacza]

hosen Tora — osoba wywoływana na bimę [red. WL: podium w środku bożnicy] do odczytania ostatniego rozdziału Biblii. [przypis tłumacza]

Hos natura modos primum dedit (łac.) — Virgilus Georg. II, 20; cyt. u Montaigne, Próby I, 30, „Tę miarę najpierw dała natura”. [przypis tłumacza]

hostel (ang.) — dawna pisownia słowa hotel. [przypis tłumacza]

Hostia (…) latus — Ovidius, Ex ponto, I, 3, 57. [przypis tłumacza]

Hoszana Raba (Hojszane Rabe) — siódmy dzień Sukot, podczas którego odbywa się procesja wokół bóżnicy. [przypis tłumacza]

Howard, Henryk, hr. Surrey (1517?–1547) — poeta liryczny, obok sir Tomasza Wyatta pierwszy pionier Odrodzenia w literaturze angielskiej. [przypis tłumacza]

How changed (…) character — „Jakże zmieniona, jak posmutniała, a przecież jak wyszlachetniała duchem!”. [przypis tłumacza]

hrabia d'Artois — brat królewski. [przypis tłumacza]

Hrabia de Guerchy — jeden z najdzielniejszych oficerów Ludwika XV, zmarł w r. 1768. [przypis tłumacza]

Hrabia de Saint Florenlin — minister departamentu spraw duchownych w latach 1748–1787. [przypis tłumacza]

hrabia de Tressan, [Louis-Élisabeth de la Vergne, comte de Tressan] (1705–1783) — wielki marszałek miniaturowego dworu króla Stanisława Leszczyńskiego w Luneville, sam po trochu pisarz, organizator akademii w Nancy. [przypis tłumacza]

Hrabia Feliks de Vandenesse ma większe wpływy niż brat jego, ambasador (…) — por. Balzac, Kobieta Trzydziestoletnia. [przypis tłumacza]

hrabia Massiniamo Stampa chce, aby Pietro patrzał na niego, jako na swego syna i sługę — Lettere scritte al sign. Aretino 1, 27. [przypis tłumacza]

Hrabia Tuluzy — nieprawy syn Ludwika XIV i pani de Montespan. [przypis tłumacza]

hrabina de Boufflers [(1725–1800)] — rychło rozwiedziona z mężem, nawiązała stosunek z ks. de Conti, którego nawet usiłowała poślubić. Mania prześladowcza Russa każe mu widzieć w pani de Boufflers główną sprężynę intryg przeciw niemu; jednakże wszystkie jego podejrzenia w tej mierze zdają się być urojone. [przypis tłumacza]

hrabina de Sérizy — [por. Balzaca:] Ostatnie wcielenie Vautrina, Fałszywa kochanka, etc. [przypis tłumacza]

hrabina d'Houdetot, [Elisabeth Françoise Sophie Lalive de Bellegarde] (1730–1813) — która dożyła sędziwego wieku, opromieniona w latach porewolucyjnych nimbem ubóstwianej Russa, była zdaniem współczesnych osobą dużych zalet umysłu i charakteru. Obdarowana miłym talentem wierszowania, z którego korzystała jedynie dla towarzyskiej igraszki, pozostawiła kilkadziesiąt drobnych utworów, z których najbardziej znany jest zgrabny ośmiowiersz, ułożony z przyczyny odjazdu kochanka (Saint-Lamberta): L'amant que j'adore,/ Prêt à me quitter,/ D'un instant encore/ Voulait profiter./ Félicité vaine,/ Qu'on ne peut saisir,/ Trop près de la peine/ Pour être un plaisir! Związek jej z Saint-Lambertem trwałością swą tak odbijał od obyczajów epoki, iż zjednał pani d'Houdetot ogólny szacunek. Zamącił go nieco w ostatnich latach mąż, pan d'Houdetot, który po śmierci długoletniej kochanki bez ceremonii zakwaterował się do domu mieszkającej z Saint-Lambertem żony, z którą nie żył od lat kilkudziesięciu. Co więcej, pan d'Houdetot uroczyście odprawił przypadające wkrótce potem „złote wesele”! Opis tej uroczystości, doprowadzonej do skutku ku wielkiemu niezadowoleniu Saint-Lamberta, zepchniętego siłą rzeczy do drugorzędnej roli, stanowi ciekawy przyczynek do historii obyczajów XVIII w. [przypis tłumacza]

hucpa — czelność. [przypis tłumacza]

Hugocjo — biskup Ferrary z XIII w., autor traktatu o gramatyce. [przypis tłumacza]

Huic (…) ageret — Livius Titus, Ab Urbe condita, XXXIX, 40. [przypis tłumacza]

Humani (…) mensis — Claudianus, In eutropium, I, 303. [przypis tłumacza]

Humani (…) putat — Nic, co ludzkie, nie jest mu obce; Terentius, Heauton Timorumenos, I, 1, 25. [przypis tłumacza]

Hume, Dawid (1711–1776) — filozof i historyk angielski. Istotnie, Rousseau przyjął później gościnę ofiarowaną mu w Anglii, co jednak doprowadziło do gwałtownego zatargu z Humem i utrwaliło Russa w jego manii dopatrującej się powszechnego sprzysiężenia przeciw niemu. [przypis tłumacza]

Hume Dawid — ur. w r. 1711, studiował za młodu prawo, potem poświęcił się stanowi kupieckiemu, w końcu wyłącznie filozofii i historii. W r. 1752 został bibliotekarzem w Edynburgu, potem sekretarzem ambasady w Paryżu, gdzie się zapoznał z Janem Rousseau, od r. 1767 na krótki czas sekretarzem stanu; zm. 1776. Filozofia Hume'a jest poniekąd dalszym ciągiem empiryzmu Locke'a. Gdy Locke pozostawił pojęciu substancji pewną przedmiotową realność, Hume burzy tę ostatnią i sprowadza to pojęcie do przyzwyczajenia, dzięki któremu dochodzimy także do pojęcia wszelkich związków koniecznych w ogóle, w szczególności zaś do pojęcia związku przyczynowego. Pojęcie substancji jest czymś czysto podmiotowym, zaś negując substancję przedmiotową, neguje Hume także jaźń, uważając ją tylko za kompleks przedstawień, szybko po sobie następujących. W zmysłowym spostrzeżeniu nie tkwi ani ogólność, ani konieczność, wszelką wiedzę jednak daje nam tylko to spostrzeżenie. A zatem tworząc sobie pojęcie przyczynowości, wychodzimy bezprawnie poza to spostrzeżenie. Pojęcie to tworzymy sobie tylko dzięki przyzwyczajeniu łączenia pewnych przejść w naszych przedstawieniach. Gdyż ani a priori, ani z doświadczenia nie możemy, według Hume'a, dojść do pojęcia związku przyczynowego. Sceptycyzm Hume'a odgrywa w historii filozofii nader ważną rolę, chociażby tylko dzięki swojemu wpływowi na Kanta. Zob. Wstęp. [przypis tłumacza]

Humilibus dat gratiam — an ideo non dedit humilitatem (łac.) — „Niskim daje łaskę — czy dlatego nie dał niskości?”. [przypis tłumacza]

Humor mój w małym stopniu zależy od pogody — Pascal odpowiada tu na ustęp z Montaigne'a (Próby II, 12). [przypis tłumacza]

hunc ego (…) solvo — Vergilius, Aeneida, IV, 702. [przypis tłumacza]

Hunc (…) prohibete — Vergilius, Georgica, I, 500. [przypis tłumacza]

hydromancja — wróżenie z wody. [przypis tłumacza]

hymnem pochwalnym, który zaintonowały pokorne kreatury ministerialne — Schopenhauer ma tu na myśli przede wszystkim ministra Altensteina. [przypis tłumacza]

Hypenemian — podwietrzny. [przypis tłumacza]

Hyperberetajos — październik. [przypis tłumacza]

Hyperberetojos — październik. [przypis tłumacza]

Hyperbolos — również demagog, ale o bardzo małym znaczeniu. Obaj już nie żyją, więc w Hadesie trudnią się, jak ongi na świecie, pieniactwem i tu również są trybunami motłochu. [przypis tłumacza]

hyrkańskich jeźdźców, którzy także byli na żołdzie królewskim — Hyrkanowie znad Morza Kaspijskiego są na żołdzie króla, tak samo jak asyryjscy hoplici. [przypis tłumacza]

Hyrkania, Machero — Hyrkania: Ὑρκάνειον; Macherus: Μαχαιροῦς, Makaur (Talmud Jerozolimski Szebiit, IX, 2), dzisiejsze Mkaur (Mukaur), na wschód od Morza Martwego, w dzikiej okolicy; na górze dotąd znajduje się cytadela, cysterna, wieża; wg Starożytności XVIII, V, 2 miejsce śmierci Jana Chrzciciela, właściwie Jana Esseńczyka, jak poprawia Graetz jego przydomek (p. niżej VII, VI, 3). [przypis tłumacza]

Hyrkania — Ὑρκανία. [przypis tłumacza]

Hyrkanowi (…) Antygon odgryzł uszy — odciąć kazał wedle Starożytności XIV, XIII, 10. [przypis tłumacza]

Hystaspes — dostojny Pers z otoczenia Cyrusa, dowódca jazdy, zwycięzca Frygii Małej; zaślubił później córkę Gobryasa. [przypis tłumacza]

hyzop, ύσσωπος, אֵזוֹב (Lb 19, 6), Hyssopus officinalis. „A snopek hizopu umoczcie we krwi, która jest na progu” (Wj 12, 22, Wujek; „wiązkę”, Cylkow). „Oni gąbkę pełną octu, obłożywszy izopem, podali do ust jego”, J 19, 29. Silna woń; kwiat zwykle niebieski, niekiedy biały, przynęta dla pszczół. [przypis tłumacza]

'Η αγαπη ου ζητει τα εαντης (gr.) — „Miłosierdzie nie szuka swojej korzyści” (św. Paweł. List I do Koryntian, Rozdz. XIII, w. 5). [przypis tłumacza]

Ἤ ζῇν (…) ἀθλίως (gr.) — „Lub żyć bez troski, albo umrzeć w porę:/ Śmierć piękną dla tych, kogo krzywdzi życie,/ I lepiej nie żyć, niźli żyć w niedoli.” Cytat u Stobaeusa [w:] Sermones, 20 (tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

iactantius (…) dolent — Tacitus, Annales II, 77. [przypis tłumacza]

I act, I move, I push (ang.) — działam, poruszam się, śpieszę. [przypis tłumacza]

Iakchos — jedno z wielu imion Dionizosa, boga wina, w Atenach i w Eleusis. Podczas misteriów eleuzyńskich (koniec września, 27. lub 28.) niosła z Aten posąg Iakchosa (pojmowano go jako syna Demetry i Zeusa) do Eleusis uroczysta procesja, wśród okrzyków: „Iakchos! Iakchos!”. Gdy zanosiło się na bitwę salamińską, pokazało się światło z Eleusis, widziano tuman kurzu i słyszano krzyk: „Iakchos”, tak jakby się procesja odbywała; tymczasem Attyka była pusta. Tłumaczono sobie to cudowne zjawisko tak, że Demeter, jej córka i Iakchos ciągną na pomoc Grekom, i przepowiadano zgubę Persom (barbarzyńcom). [przypis tłumacza]

iako Dawid prawi… — Quaesivi eum et non est inventus locus eius (Ps. 36) [Tekst łac. tłumaczy się jako: Szukałem go, lecz nie znalazłem miejsca, gdzie by był — Red.WL]. [przypis tłumacza]

Iam (…) dicitur — Po łacinie: „Już tyle razy zaklinałem was na wszystko, co święte, na wszystkich bogów i boginie; abyście, jeżeli zdolni jesteście jeszcze do uczuć litości, wsparli mnie w mojej nędzy; ale na nic nie zdały te moje skargi i wyrzekania. Pozwólcie, proszę, pozwólcie, okrutnicy, iść, dokąd mnie los mój woła i nie mamcie mnie dłużej waszymi czczymi zagadywaniami, pamiętni starego przysłowia, że głodny brzuch, jak powiadają, pozbawiony jest uszu”. [przypis tłumacza]

Iam (…) implorata — Catullus, Carminae LXVI, 65. [przypis tłumacza]

Iam (…) licebit (łac.) — „Co minęło, nie wróci; daremne błagania!” (Lucretius, De rerum natura, III, 928; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]