Motyw: Pożar,
gatunek: Tragedia

Choć ogień jest jego przyczyną i, by tak rzec, główną substancją – odróżniliśmy od motywu ognia, rozumianego jako jeden z żywiołów przyrody, pożar jako zjawisko wiążące się przede wszystkim ze zniszczeniem. Prawdziwą katastrofę oznaczał pożar dla mieszkańców wsi (gdzie budynki były głównie drewniane; por pożar w Chłopach Reymonta) oraz dla ciasno zabudowanych dzielnic miasta, zamieszkałych z reguły przez biedotę. Wiadomo również, jak wielkie spustoszenia czynią pożary lasów. Poza tym łuny pożarów były nieodłącznym elementem obrazu wojny - celowe podpalenia były częścią strategii walk. Podpalano najczęściej osiedla ludzkie (w celu „pacyfikacji”, czyli zastraszenia ludności cywilnej), ale nie tylko: palono również obszary niezamieszkałe oraz m.in. pola uprawne (w ramach tzw. taktyki spalonej ziemi, czyli odebrania wrogim wojskom źródeł zaopatrzenia w żywność i inne niezbędne do życia oraz prowadzenia walki materiały). W literaturze pożar bywa wykorzystywany również metaforycznie (jako rodzaj kary, upokorzenia pychy itp.). W Ziemi obiecanej Reymonta pożar pełni swoistą rolę deus ex machina.

Najważniejsi twórcy

Tespis, Ajschylos, Sofokles, Eurypides; P. Corneille, J. Racine, Ch. Marlowe, W. Shakespeare, Calderon, J. W. Goethe, F. Schiller, G. Byron; J. Kochanowski (pierwsza pol. tragedia, Odprawa posłów greckich 1578), J. Słowacki, Z. Krasiński, S. Wyspiański

Jeden z podst. gatunków dramatu; wywodzący się z dionizjów, gdy chór przebierał się za satyrów (z gr. tragos — kozioł i ode — pieśń, czyli „pieśń kozłów”). Przedstawia konflikt tragiczny (wykluczających się racji) między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi (przeznaczeniem, Bogiem, prawami etc.), prowadzący do klęski bohatera (katastrofy). Wg Arystotelesa perypetie bohatera przedstawione w tonie wzniosłości (patos) miały budzić litość i trwogę i prowadzić do przeżycia katharsis. W renesansie skodyfikowano zasadę trzech jedności (czasu, miejsca, akcji), Shakespeare wniósł zderzenie patosu z groteską, zaś romantyzm bohatera-buntownika zmagającego się z wielkimi problemami społ., polit. i metafizycznymi.

• autor: Zuzanna Rosińska