Motif: Marzenie,
motif: Taniec

nagle szmer się zrobił pomiędzy gośćmi i z drzwi przeciwległych krokiem powolnym i posuwistym wszedł dziadek do sali. Milczenie zamknęło wszystkim usta i na czas zgromadzenie przybrało pozór uroczysty. Dziadek tymczasem, w białym morowym żupanie, w ciemnokarmazynowym kontuszu, butach żółtych, pasie ciężkim złotolitym i bogatej spince pod szyją, posunął ku damom i uprzejmie je witał. Otoczyli go goście z uszanowaniem i każdy coś prawił, pewno komplimenta: jako jest zdrów, jak czerstwy, jak rumiano wygląda i tak dalej. On jednak zdawał się nie słuchać tego, bo niebawem z powagą ręką kiwnął na wszystko i dał znak kapeli, aby zagrała. W tymże momencie zagrano polskiego. Dziadek wziął panią starościnę i poszedł w pierwszą parę, za nim pani stolnikowa ze starostą, w trzeciej pan Stojowski z inną co poważniejszą damą, dalej cała gawiedź taneczników. Kiedy to obaczyłem dziadka świątecznie przystrojonego i tylu laty obciążonego, a przecie jeszcze przytomnie i z wielką rzeczy umiejętnością przewodniczącego tej narodowej zabawie, kiedym ujrzał tę białą, stuletnią głowę, idącą na czele, na każde jej skinienie posłusznej młodzieży, to mi się snadnie przypomniały owe zamierzchłe wieki, w których, jako wieść niesie, na całej słowiańskiej ziemi tylko siwowłose starce tak w domu, jak i na polu przewodniczyli narodom. Nie znano naówczas jeszcze ani kłamstwa, ani obłudy, ani komplimentów, ani innych misternego wynalazków rozumu, nie znano żadnych retorycznych szermierek ani wartości uzbieranego grosza, ani wściekłych za własnością pochuci — serce każde czuło po prostu, jego uczucia płynęły czysto i spokojnie, namiętności spały i nikt ich nie poruszał; młodzież milczała i pracowała, a tylko ten, którego głowa śnieżnym ubieliła się włosem, którego serce zahartowało się doświadczeniami i pracą, któremu Pan Bóg mozolnie uzbieraną, z mnogiej ilości lat złożoną, pozwolił dochować fortunę: ten był starszy nad innych, ten lepszy, ten magnat prawdziwy i znakomity. Przed takimi tylko magnatami kłaniały się rzesze, im tylko lud ustępował z drogi, im dawano pierwsze miejsca przy uroczystych obrzędach, im osobne ławy przy biesiadach, im cześć, im szacunek i posłuszeństwo. I piękne to były czasy wtedy i cnotliwa ich prostota, i Bogu miła ich skromność! Dzisiaj gdzież one i co pozostawiły po sobie?… Oto zapadły w mgłami obciągniętą niepamięć, a ich ostatnie cienie odbijały się jeszcze przy uroczystych biesiadach i stypach albo przypominają się ciemno w starych podaniach i opowieściach.