Motyw: Filozof

Karolina wita otyłego mężczyznę o szpakowatych i dość skąpych włosach, który towarzyszy tej paryskiej Andaluzyjce i który obdarzony jest twarzą i brzuchem Sylena, czaszką koloru świeżego masła, uśmiechem dość jowialnym

— Kogóż miłujesz najbardziej, człowieku zagadkowy, powiedz? Ojca twego, matkę, siostrę, czy brata twego?

— Nie znam ojca, ni matki, ni siostry, ni brata.

— Przyjaciół?

— Posługujesz się słowem, którego znaczenie aż po dziś dzień pozostało mi niepojęte.

— Ojczyznę?

— Nie wiem, pod jaką znajduje się szerokością.

— Piękno?

— Kochałbym je chętnie, bóstwem i nieśmiertelnym.

— Złoto?

— Jest mi tak nienawistne, jak tobie Bóg.

— Eh, cóżże więc kochasz, zadziwiający cudzoziemcze?

— Miłuję obłoki… obłoki sunące… ot tam… przedziwne obłoki!

Wielkie upojenie topienia wzroku w bezmierność niebios i morza! Samotność, milczenie, nieskazitelna czystość lazuru! Drobny żagielek dygocący na widnokręgu, i który swą maleńkością i wyodrębnieniem naśladuje nieuleczalne me życie, melodia monotonna wodogrzmotu, te wszystkie istnienia myślą poprzez mnie lub ja myślę przez nie (w nieobjętości bowiem rozmarzenia ja niknie szybko!); rozmyślają, powiadam, lecz muzycznie i malowniczo, bez zawiłych wybiegów, bez sylogizmów, bez wyprowadzania wniosków.

Wstępujesz w tych stancji woń zatęchłą, gdzie dymią bez końca brudne samowary i cuchnące papierosy — na te ich dysputy: na żar gadania i zamór ducha. A gdy taki sam zostanie, na tapczan się wali: nie ma sił samemu stać, wszystko z duszy wygadał precz, słowami postrzępił; nawet nie uszom, pyskom wszystko rozdał. Powtórzą to jutro innym gębom. Duszę na kisiel rozdygotał w sobie tą potrójną trucizną: z wschodniego samowara, wschodniego papierosa i wschodnich doktryn. A teraz choć łapę własną ssij, ochoty do życia ci znikąd nie przybyło; a na dnie duszy goryczy tyle, że świat by zatruć mogła… Wylegniesz tedy w okno i patrzysz w bezsłoneczną studnię podwórza, gdzie między brzemienne baby, rachityczne dzieci i rozgadane sługi weszła katarynka ze szpakiem i całym pudłem wróżb w życie nęcących — losów bujnych, bohaterskich przeznaczeń. W te kilka gwiazd na skrawku nieba wyje dusza beznadziejna. Ot, wam atmosfera! Ot, rytm życia!

Te słowa ponure zaciążyły ludziom po prostu na piersiach: oddychano sapliwie w milczeniu.

Ten i ów nie wytrzymał: zrywał się z miejsca i dreptał po pokoju w nadmiernej obfitości ruchów, jakby w instynktownej nagle ich potrzebie.

Opowiadający tymczasem postanowił wstać: krzesło, wyprzedzając jego opieszałą wolę i nieskore ruchy, trzeszczało pod nim już od kilku minut.

„Czy wy naprawdę sumiennie mniemacie, iż kiedykolwiek Homer, pisząc Iliadę i Odyseję, miał na myśli owe alegorie, w jakie go ustroili Plutarch, Heraklides poncki, Eustathius, Phornutus i to, co z nich ukradł Policjan? Jeżeli tak mniemacie, nie zbliżacie się ani rękami, ani nogami do mego mniemania; ja bowiem sądzę, iż tak samo się nie śniło o nich Homerowi, co Owidiuszowi w Metamorfozach nie śniło się o tajemnicach Ewangelii, jak to niejaki brat Obżora, szczery liżypółmisek, wysilał się dowieść, skoro zdarzyło mu się spotkać tak głupich jak on sam, niby (powiada przysłowie) pokrywę godną garnka''.

Bo Sobieski był człowiekiem bardzo rodzinnym i rad byłby po ciężarach życia publicznego znaleźć pociechę w zaciszu domowym. Uciekał też od tych swarów na wojnę, na łowy, do ogrodu, albo filozofował z księdzem Vota, ale ta filozofia najdrożej kosztowała Polskę.

Marmontel odwiedzał za młodu często starego Boindin, słynnego z dowcipu i z niedowiarstwa. Pewnego razu starzec rzekł: „Niech pan przyjdzie do kawiarni Prokopa. — Ale tam nie będziemy mogli filozofować. — Owszem, umówmy tylko specjalną gwarę”. Po czym ułożyli swój słownik. Dusza nazywała się Małgosia; religia Jaga; wolność Joasia, a Ojciec Przedwieczny — pan Bytowski. Dysputują tak w najlepsze i porozumiewają się doskonale. Na to człowiek czarno ubrany, o bardzo podejrzanej minie, miesza się do rozmowy i mówi do pana Boindin: „Proszę, pana, czy wolno mi spytać, co to za pan Bytowski, który często tak źle sobie poczynał i z którego panowie jesteście niezadowoleni? — Proszę pana, rzekł Boindin, to agent policji”. Można pojąć, jak kawiarnia wybuchnęła śmiechem, ile że ów człowiek był właśnie z tego cechu.