Motif: Chłop,
motif: Zabawa

Wtem zdało mu się, że poświst wichru zamienia się w dźwięczenie mnogich dzwonków. Wołały one: „dyń! dyń!… deń!… deleń!…” — grubszymi, cieńszymi i bardzo cienkimi głosami, jak podczas procesji. Zrazu myślał, że to przywidzenie; ale dzwonki, nie milknąc ani na chwilę, dźwięczały coraz głośniej, coraz bliżej, jak w lecie rój komarów nad bagnem.

— Co to jest? — szepnął chłop i podniósł się na nogi.

Daleko między wzgórzami zarośniętymi jałowcem ukazał się na śniegu czerwony płomyk, jeden, potem drugi, trzeci, czwarty… Czasem kryły się w wąwozach, to znowu błyszczały wysoko, jakby na niebie, i znowu nikły przy nieustannym i coraz głośniejszym akompaniamencie nieprzeliczonych dzwonków. Za każdym nowym ukazaniem się płomyki świeciły coraz jaśniej, tak że nareszcie przy blasku ich można było dostrzec wielką liczbę ogromnych, czarnych przedmiotów, szybko biegnących w stronę Owczarza.

Jednocześnie do uszu parobka doleciał zgiełk głosów ludzkich, tętent koni i trzaskanie z batów.

— Uha!…

— Ostrożnie, bo tu wzgórze!…

— Jedź na złamanie karku!…

— Hej tam!… nie wariujcie!…

— Zatrzymaj sanie. Ja wysiadam!…

— Wal naprzód!…

— Jezus Maria!

— Muzyka nie rozsypała się jeszcze?

— Jeszcze nie, ale się rozsypie!

— Ho, la, la!…

A kulig wciąż pędził galopem, krzycząc, gwiżdżąc, śpiewając, strzelając z batów, choć droga była pełna zatok. Nagle stanął tuż przy saniach Owczarza.

— Hej! co tam?

— Stać!… Jakiś wóz zawalił nam drogę…

— Kto to?

— Chłop z drzewem.

— Ustąp, psubracie!…

— Nie ustąpi, bo konie nie uciągną…

— Zepchnąć go w rów!…

— Dajcie spokój!… Lepiej przenieśmy go!…

— Brawo! przenieśmy chłopa!… Z sani, panowie!…

I nim się Owczarz opamiętał, otoczył go rój panów w maskach, piórach, bogatych strojach, z szablami, miotłami i gitarami w rękach. Jedni chwycili jego sanie z drzewem, drudzy jego samego, wepchnęli ich na szczyt niebezpiecznego wzgórza, sprowadzili na dół i postawili w takim miejscu, skąd już mógł wrócić do domu bez wielkich trudów.

— O la Boga! — szeptał zdumiony Maciek, przypatrując się cudakom, między którymi poznał kilku dziedziców sąsiednich wiosek.

— Musi jadą na zabawę do naszego pana — dodał po chwili. — Ale co chwaty, to chwaty i dobre panowie!… Żeby w nich nie wstąpiło, stojałbym tu do rana.

Tymczasem ze szczytu wołano:

— Damy boją się jechać pod górę…

— Niech wysiądą, przeprowadzimy je piechotą.

I cała gromada znowu pobiegła na szczyt.

— Sanki nie przejadą tędy…

— Dlaczego nie przejadą? — wołał jakiś młodzieńczy głos. — Antoni, ruszaj…

— Nie dam rady, jaśnie panie…

— Więc precz z kozła, błaźnie! Sam pojadę, kiedy się boisz…

Po chwili gwałtownie zabrzęczały dzwonki i ze szczytu wzgórza jak wicher przemknęły parokonne saneczki tuż koło Owczarza. Chłop aż przeżegnał się.

Na szczycie znów zawołano:

— Andrzej! jedź…

— Stój, hrabio!…

— Nie narażaj się pan…

— Ruszaj!…

Drugie sanie przeleciały jak burza.

— Brawo!…

— Zuchy!…

— Ruszaj, Jacenty!…

Tym razem popędziło z góry, na łeb na szyję, aż dwoje sanek obok siebie. W każdym siedział furman i pan.

Szalone wyścigi o tyle wytarły śliską drogę, że inne sanie, uwolnione od pasażerów, mogły wjechać i zjechać bez niebezpieczeństwa, co też zrobiły z należytą ostrożnością.

— Każdy poda rękę damie…

— Poloneza…

— Naprzód, muzyka!…

Ludzie z pochodniami rozstawili się wzdłuż drogi, muzykanci spróbowali instrumentów, pary uszykowały się. Zabrzmiała żałosna melodia poloneza Ogińskiego i z gromady stojącej na górze poczęły wysuwać się para za parą jak barwna nić wysnuta z ciemnego kłębka.

Owczarz zdjął czapkę, cofnął się za swoje sanki i wydobył spod kożucha głowę znajdy.

— Patrzaj — mówił — i przypatruj się dobrze, bo drugi raz nie zobaczysz takich śliczności. To ci procesja, nie bój się!… Same dziedzice i dziedziczki, a tyle ich, jak owiec na pastwisku…

O kilka kroków stał lokaj z pochodnią, więc chłop doskonale widział każdą parę przeciągającego orszaku i cichym głosem szeptał objaśnienia sierocie:

— Widzisz tego, co mu blacha wyziera spod algiery… a na głowie ma mosiężny kociołek? To wielgi rycerz!… Tacy zawojowali pół świata dawnymi czasy, ale dziś już ich nie ma…

Pierwsza para minęła sanki chłopa i znikła za pagórkiem.

— A przypatrz się temu z siwą brodą i z kitą u czapki. To wielgi pan i senator… Tacy dawnymi czasy pół świata trzymali w garści, ale już dziś ich nie ma…

Druga para rozpłynęła się w ciemności.

— Ten w kołnierzu — mówił chłop do znajdy — to duchowna osoba. Tacy dawnymi czasy znali wszystko, co ino jest na ziemi i w niebie, a po śmierci bywali świętymi. Ale już dziś ich nie ma…

Trzecia para skryła się za pagórkiem.

— Ten jaskrawy jak dzięcioł, to także wielgi pan. Nic nie robił, ino pił i tańcował. Od jednego razu mógł wypić konewkę wina, a tyle potrzebował pieniędzy, że w końcu z biedy musiał ojcowiznę sprzedać. Kiedy wszystko zakupiono, i jego nieboraka nie stało.

Czwarta para przeszła.

— Widzisz, widzisz, jaki idzie ułan?… O! tacy dużo wojowali… Przeszli z Napolionem cały świat, zbili wszyćkie narody. Ale dziś już i tych nie ma…

A patrzaj, patrzaj, o!… na tych… To kominiarz, tamto kowal, ten gra na gitarze, ten niby chłop, ale naprawdę to wszystko panowie przebrani, tak ot sobie, dla zabawy…

Orszak minął chłopa, polonez Ogińskiego rozlegał się coraz słabiej, wreszcie umilknął. Najgorsza droga została przebyta i poczęto na powrót siadać do sani wśród okrzyków i śmiechów. Znowu zadźwięczał dzwonek jeden, drugi, dziesiąty, cały rój, znowu trzasnęły baty, zatętniały kopyta i kulig pocwałował dalej.

Chłop nakrył głowę, położył dziecko na saniach, ujął cugle i ostrożnie, po utartej drodze, ruszył ku domowi. Z daleka przed nim dźwięczały dzwonki i migały czerwone blaski; czasami wiatr przynosił głośniejszy okrzyk. W końcu wszystko ucichło i zgasło.

— Czy ony, choć i panowie, aby sprawiedliwie robią, że bawią się takimi rzeczami? — mruknął Owczarz. Bo przypomniał sobie butwiejący pod kościelnym chórem portret siwego senatora (do którego czasami się modlił) i rozdarty obraz szlachcica z podgoloną czupryną, którego chłopi nazywali potępieńcem, i czarny nagrobek rycerza, co zakuty w blachy, z mieczem w garści i żelazną rękawicą pod głową, leżał obok ołtarza świętej męczenniczki Apolonii. A szlachcice za takich się przebierają!…

— Nie chcę, przynieś co nowego! — matyjasiła odwracając oczy i nawet nie patrząc na boćka, któren się grajdał po izbie, kuł po wszystkich garnkach i na darmo przyczajał się pod drzwiami na Łapę, dopiero kiej pewnego razu przyniósł jej żywą żołnę, rozchmurzyła się nieco.

— Jezu kochany, a to śliczności, kieby malowanie!

— A pilnuj się, bych cię w nos nie dziobnęła, zła kiej pies.

— Cie, nawet się nie rwie uciekać, oswojona czy co?

— Skrzydła ma i kulasy spętane, a ślepie zalałem jej smołą.

Bawili się ptakiem czas jakiś, ale żołna wciąż była nieruchoma i smutna, nie chciała jeść i zdechła ku wielkiemu strapieniu całego domu.