Przypisy

Piket — Rodzina w Montpellier. [przypis tłumacza]

Piłat — Πιλᾶτος (Niese), Πιλάτος (Dindorf) z przydomkiem Πόντιος; Do Judei Tyberiusz posłał prokuratora Piłata: rok 13 n.e. [przypis tłumacza]

Pile — Termopile, brama z północy do Grecji Środkowej; marsz Filipa na Termopile był jawnym dowodem, że czyha na wolność Grecji. [przypis tłumacza]

pilnują murów — murów warownych, otaczających miasta. [przypis tłumacza]

Pinel zauważył, że w czasie powszechnego podniecenia namiętności (…) — Hufeland ma tu zapewne na myśli słynnego lekarza francuskiego, Filipa Pinela, który, ur. w r. 1745 umarł w Paryżu w r. 1826, a który również wiele kwestii medycznych rozważał ze stanowiska filozoficznego. [przypis tłumacza]

Pinguis (…) nocet (łac.) — „Miłość, o ile przeszkód nie ma do zwalczenia,/ Rodzi przesyt i nudzi jak zbyt słodkie jadło” (Ovidius, Amores, II, 19, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

piosenka Cherubina — przekład Edwarda Leszczyńskiego. [przypis tłumacza]

piosenki, którą Platon przytacza jako bardzo rozpowszechnioną (…) — w Gorgiaszu. [przypis tłumacza]

Piotr Amy — przyjaciel i towarzysz niedoli Rabelais'go z jego lat zakonnych, z którym wspólne ratowali się ucieczką z klasztoru (patrz: Przedmowa). [przypis tłumacza]

Piotr Aretino (1492–1556) — słynny satyryk włoski z czasów odrodzenia, autor wyuzdanych poezji, a zarazem licznych teologicznych traktatów. [przypis tłumacza]

Piotr Świadek — Peter Martyr Anglerius, autor historii odkryć. [przypis tłumacza]

Piotr Wenecjanin, właśc. Piotr Orseolo (1011–1046 a. 1059) — syn Ottona, doży Wenecji i Marii (Ilony) Arpadówny, siostry Stefana I, zwany Veneticus, król Węgier w l. 1038–1041 i 1044–1046. [przypis tłumacza]

piraci dawali mu się (…) we znaki — głównie na Halonessos. [przypis tłumacza]

Piramidy pomieszał z obeliskami — II, 7 i V, 2. Oba wypadki nie są tak rażące, jak miejsce w Fauście Marlowe'a (scena VII), mówiące w opisie Rzymu o „wysokich piramidach, które Juliusz Cezar przywiózł z Afryki”. [obelisk: czworościenny, zwężający się ku górze słup zakończony ostrosłupem (piramidką), charakterystyczny element architektury starożytnego Egiptu; obeliski stawiano parami przed wejściami do świątyń. Większość egipskich obelisków już w starożytności, po przyłączeniu Egiptu do państwa rzymskiego, przewieziono do Rzymu, a w czasach nowożytnych przewieziono kolejne obeliski do Paryża, Londynu i Nowego Jorku; red. WL]. [przypis tłumacza]

Pireus — największy port Aten. [przypis tłumacza]

Pireus — port ateński; budowę rozpoczął Temistokles, do końca doprowadził Perykles. Długie mury, łączące port z miastem, uległy zburzeniu po przegranej w wojnie peloponeskiej; odbudowane, zburzył ponownie Sulla. [przypis tłumacza]

Pireus — port Aten. [przypis tłumacza]

piromancja — wróżenie z ognia. [przypis tłumacza]

Piron (1689–1773) — komediopisarz i poeta satyryczny, głośny z ciętych i jadowitych epigramów. [przypis tłumacza]

pirronizm (…) nawet autorowie przedstawiają go nieco ciemno i rozmaicie — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 2, 6. [przypis tłumacza]

pirronizm — sceptycyzm. [przypis tłumacza]

pisał o tym osobliwym salonie Grimm — [w:] Correspondance litteraire. [przypis tłumacza]

Pisali o tym, co prawda, i inni — prócz Platona wielu pisało apologie (obrony w sądzie) Sokratesa; słyszymy np. o apologii Lizjasza (niezachowana). [przypis tłumacza]

pismacy filozoficzni — w oryginale: philosophische Skribenten. [przypis tłumacza]

Pisma mistrza Guan (chiń. Guanzi, jap. Kanshi) — chiński tekst taoistyczny, którego autorem jest Guan Zhong (725 p. n. e. — 645 p. n. e.), chiński polityk z księstwa Qi. [przypis tłumacza]

pism hrabiego — Zinzendorfa (1700–1760) [Nikolaus Ludwig von Zinzendorf, niemiecki hrabia, teolog ewangelicki i reformator religijny, biskup braci morawskich, opiekun i przywódca ruchu pietystycznego w Saksonii; red. WL]. [przypis tłumacza]

pismo do cna wysmalił ze skargi — pisano, czyli raczej ryto rylcem na drewnianych tabliczkach, powleczonych woskiem. Alkibiades zniszczył skargę Hegemona przed sądem, zwilżonym palcem zdrapawszy wosk z tabliczek oskarżyciela: nim drugą napisano, termin zapadł. [przypis tłumacza]

pistryny — Młyny rzymskie, obracane pracą ludzką. [przypis tłumacza]

pisząc w 1602 r. instrukcję dla syna — treścią i językiem przypomina ona plan nauki Zamoyskiego; instrukcja pisana po łacinie; zob. Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce, tom XIV, str. 342 i n. i str. 346. [przypis tłumacza]

pisze Grimm — [w:] Correspondance littéraire. [przypis tłumacza]

pisze Guibert — [w:] Pochwała Elizy. [przypis tłumacza]

pisze o tym Dzienniku inna kobieta — Arvède Barine, Alfred de Musset. [przypis tłumacza]

pisze Saint-Beuve — [w:] Port-Royal, t. II. [przypis tłumacza]

Pisz tak, jak gdybyś znajdował się sam we wszechświecie(…) — Oeuvres philosophiques, Londyn 1751; Discours Préliminaire. [przypis tłumacza]

Pitagoras bowiem zalecał pewien osobny rodzaj pożywienia (…) — por. Cyceron, O wróżeniu, II, 58. [przypis tłumacza]

Pitagoras był prawdopodobnie tego samego zdania, radząc dla doskonalenia duszy ludzkiej oddawać się muzyce — Plutarch, O cnocie moralnej. [przypis tłumacza]

Pitagoras leontyński — sławny rzeźbiarz grecki z Sycylii, żyjący w V wieku przed Chr. [przypis tłumacza]

Pitagoras (ok. 572–ok. 497 p.n.e.) — filozof [i matematyk] z Samos. [przypis tłumacza]

Pitagoras powiada, iż nasienie ludzkie (…) — Plutarch, O mniemaniach filozofów, V, 3. [przypis tłumacza]

Pitagoras twierdził, iż wszelka materia jest chwiejna i płynna (…) Heraklit, iż nigdy człowiek nie zanurzył się dwa razy w tej samej rzece — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, VIII. [przypis tłumacza]

pithia — Beczka na wino. [przypis tłumacza]

Pittakus powiadał (…) — por. Plutarch, O zadowoleniu lub spokoju ducha, 11. [przypis tłumacza]

Pius drugi — Pius II Piccolomini (1405–1465). [przypis tłumacza]

Pizydowie i Cylicyjczycy — Πισίδαι, Κίλικες [mieszkańcy staroż. krain w płd. Azji Mniejszej]. [przypis tłumacza]

Płaćmyż podatki, wyprawiajmyż się (…) Zechciejcie już raz zacząć wypełniać obowiązki — zdania ostatnie, jako rada, naiwne w swej wierze patriotycznej, są straszną diagnozą. [przypis tłumacza]

płodnej — [niem.] fruchtbar. [przypis tłumacza]

płomieniec — flaming. [przypis tłumacza]

Placet (…) resiste — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium. [przypis tłumacza]

plan loterii… — w XVIII w. roiło się od takich planów, z których wszelacy awanturnicy ofiarowali się rządom w ich powszechnych wówczas kłopotach. [przypis tłumacza]

Plasfodor, bohater (…) sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza — Pragmatyści, „Zdrój”, sierpień 1920. [przypis tłumacza]

Plateje — miasto na granicy Beocji i Attyki, wsławione zwycięstwem Greków nad Persami pod jego murami, łączyło się z Atenami przeciwko Tebom. [przypis tłumacza]

Platen — poeta niemiecki, znany z wirtuozostwa w formie wierszy. [przypis tłumacza]

Platona, który za najszczęśliwsze zatrudnienie (…) uważa (…) — por. List IX, do Architasa. [przypis tłumacza]

Platon, Alkib. I 123. [przypis tłumacza]

Platon dodaje, iż to są dzieci nieśmiertelne (…) — Platon w Fedonie. [przypis tłumacza]

Platon nie wierzy, aby Eskulap zadawał sobie ten trud (…) — por. Platon, Państwo, III. [przypis tłumacza]

Platon obawia się (…) ciała — w Fedonie. [przypis tłumacza]

Platon — Platon stara się oprzeć moralność na nieśmiertelności duszy. [przypis tłumacza]

Platon powiada, że długość lub zwięzłość (…) — Platon, Państwo, X. [przypis tłumacza]

Platon przepisuje trzy cnoty temu, kto chce rozpatrywać duszę drugiego (…) — Sokrates w dialogu Platona Gorgiasz. [przypis tłumacza]

Platon przyznaje najwyborniejszy znak piękności figurze sferycznej, tak znów epikurejczycy dają raczej palmę postaci piramidalnej (…) — por. Cyceron, O naturze bogów, X, 10; Platon, Timajos. [przypis tłumacza]

Platon słusznie powiadał, iż kto by chciał być prawdziwym lekarzem (…) — por. Platon, Państwo I. [przypis tłumacza]

Platons Staat. In vierter Ausflage, neu überstzt und erläutert sowie mit griechisch-deutschem und deutsch-griechischem Wörterverzeichnis versehen von Oto Apelt. Der Philosophischen Bibliothek Band 80, Felix Meiner, Leipzig 1916. [przypis tłumacza]

Platon więcej przypisuje złego przebraniu miary w śnie (…) — por. Platon, Prawa, VII. [przypis tłumacza]

Platon w księdze swej o „Panowaniu” — Russo ma na myśli dialog Platona pt. Polityk, w którym Plato poszukuje definicji męża stanu i rozprawia o wiedzy panowania. Dialog ten w łacińskich przekładach nosi tytuł Vir civilis, niekiedy De Regno. [przypis tłumacza]

Platon z urodzenia pochodził od bogów (…) twierdzono jeszcze prócz tego (…) — Diogenes Laertios, Platon, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, III, 2. [przypis tłumacza]

Platos Republic. Edited with notes and essays by the late B. Jowett. M. A. … and Campbell M. A. LL. D. in three volumes. Oxford. At the Clarendon Press 1894. [przypis tłumacza]

Plautowi Sylwanowi, babka jego Urgulania posłała (…) sztylet (…) — Tacyt, Roczniki, IV, 22. [przypis tłumacza]

Plautus (ur. ok. 254, zm. 184 p.n.e.) — słynny komediopisarz rzymski, którego utwory jak np. Kupiec czy Żołnierz fanfaron wywarły duży wpływ na późniejszych dramaturgów z Molierem na czele. [przypis tłumacza]

Plenus (…) perfluo — Terentius, Eunuchus I, 2, 25. [przypis tłumacza]

Plerumque (…) frontem (łac.) — „Często książętom miła odmiana:/ Biesiada skromna, strzecha słomiana,/ Bez purpurowych kobierców łoże/ Na chmurnym czole uśmiech wymoże” (Horatius, Odae, III, 29, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Plerumque gratae principibus vices (łac.) — Horacy Pieśni, III. 29, 13: „Często zmiany miłe są książętom”. [przypis tłumacza]

plethron — [staroż. gr. miara odległości; red. WL] około 30 m. [przypis tłumacza]

pletron — [staroż. gr. miara długości, równa 100 stóp] mniej więcej 30 m. [przypis tłumacza]

Pliniusz młodszy przytacza (…) mieszkał sąsiad silnie dręczony jakimiś wrzody (…) dla spokoju męża — Pliniusz Młodszy, Epistulae XXIV, 6. [przypis tłumacza]

Pliniusz mówi wyraźnie, że szanowano trybusy wiejskie ze względu na ludzi, jacy je tworzyli… — Pliniusz, Historia naturalna XVIII, 3. [przypis tłumacza]

Plintyna — Πλινθίνη, na zachodzie graniczne miasto Dolnego Egiptu. „Podług tego jak my oddzielamy Aegypt od plintinetckiego odlewiska”, Herodot, Dzieje II, 6 (przekł. Bronikowskiego). [przypis tłumacza]

Plombin — Piombino w Zatoce Toskańskiej. [przypis tłumacza]

ploratur lacrymis amissa pecunia veris (łac.) — Łzy wylane za straconymi pieniądzmi są zwykle prawdziwe. [przypis tłumacza]

Ploravere suis non respondere favorem… — Żalą się okrutnie, że względy im okazywane nie odpowiadają ich zasługom [Horacy, Listy, ks. II, List I, w. 9–10; red. WL]. [przypis tłumacza]

plures recentioris aetatis summos philosophos tam indecenter commemorari ut justam et gravem offensionem habeat (łac.) — o niektórych największych filozofach naszych czasów wyraził się tak niewłaściwie, że słusznie spotyka go za to dotkliwe oburzenie. [przypis tłumacza]

Plus (…) est — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, I, 93. [przypis tłumacza]

Plus poetice quam humane locutus es (łac.) — „Odezwałeś się bardziej jak poeta niż jak człowiek” (Petron., 90.). [przypis tłumacza]

plus (…) sapit — Lactantius, Divinarum Institutionum Libri, III, 5. [przypis tłumacza]

plus sonat, quam valet (łac.) — „Więcej dźwięku niż treści” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 40; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Plus (…) sumptus — Cornelius Nepo, Atticus, 13. [przypis tłumacza]

Plutarch (…) mówiąc jak Brutus i Torkwatus zabijają własne dzieci (…) — Plutarch, Publikola, 3 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Plutarch powiada (…) przez rzeczy — por. Plutarch, Życie Demostenesa, 1. [przypis tłumacza]

Plutarch z Cheronei — znakomity pisarz grecki (ur. w r. 50 n.e., zmarły po r. 120). Najbardziej znane są jego Βίοι Παράλληλοι; są to życiorysy sławnych mężów starożytności, zestawione parami (z reguły Grek i Rzymianin). Pozostawił nadto dzieła z dziedziny etyki. Żywoty Plutarcha przełożył na język angielski z francuskiego tłumaczenia Amyota Sir Tomasz North (1535–1601). Książka ta, wydana po raz pierwszy w r. 1579, stała się jedną z najpopularniejszych w elżbietańskiej Anglii. O Plutarchu por. Wstęp prof. T. Sinki do Żywotów sławnych mężów, wyd. Biblioteki Narodowej, seria II, nr 3. [przypis tłumacza]

Plynteria — dosł: święto opłuczyn, obchodzone w połowie czerwca (25 Targeliona). W tym dniu zdejmowano z tronu starożytny drewniany posąg Ateny, zdejmowano zeń szaty i ozdoby, i owinięty niesiono do morza, gdzie go kąpano, a [na ten czas] na tron rzucano zasłonę [co oznaczało, że chwilowo Atena nie sprawuje opieki nad miastem]. [przypis tłumacza]

Pnyks — miejsce zgromadzeń ludu, lekko pochyłe wzgórze naprzeciw Akropoli. [przypis tłumacza]

Pójdź zaprzysiąc mi wiarę; reszty czas dokona — Vient m'engager ta foi; le temps fera le reste. [przypis tłumacza]

Póki (…) spłodził. — Znów komiczny niestosunek między hartem duszy Alcesta, tym hartem, który w godnych jego okolicznościach zrobiłby zeń pewnie bohatera, a błahością przedmiotu. A sprawcą tego zdrobnienia charakteru są znów rączki Celimeny, gdyż wysiadując w jej salonie, Alcest narażony jest na spotykanie takich Orontów, Akastów i Klitandrów i doprowadzony do ostateczności jej kokieterią reaguje na te błahostki tak gwałtownie. Ale czy to jej wina? Ona jest u siebie i w swojej przyrodzonej sferze; tylko Alcest nie jest tam na miejscu… I znowuż czy to jego wina, że ironicznie prawo życia każe Alcestowi znajdować szczęście w spojrzeniu Celimeny? [przypis tłumacza]

półkoszki — [tak] zwą u nas chłopi plecione z wikliny pudło podłużne, z przodu otwarte, które zakłada się na wóz między drabiny. [przypis tłumacza]

półstaruszek (semisenex) — w ten sposób nazywa Plautus starego kawalera. [przypis tłumacza]

późniejsza skrucha […] już bezużyteczna — co się stało, już się nie odstanie. [przypis tłumacza]

Pobitaś, Partio — o zwycięstwach Wentydiusza mówi Mommsen w V tomie Historii rzymskiej bezpośrednio po tym, co zacytowałem w nocie do str. 78 [o Labienusie], co następuje: „Dopiero gdy odwrócono grożący rozłam między obu władcami, Antoniusz wysłał nowe wojsko pod dowództwem Publiusza Wentydiusza Bassusa, któremu oddał komendę w prowincjach Azji i Syrii. Ten tęgi wódz starł się w Azji z samym Labienem na czele jego rzymskich wojsk i szybko wyparł go z prowincji. Na naturalnej granicy (Scheide) Azji i Cylicji, w przełęczach Tauru, oddział Partów chciał dać oparcie uciekającym; ale i ci zostali pobici, zanim mogli połączyć się z Labienem, a następnie on został zaatakowany w ucieczce przez Cylicję i poległ. Równie szczęśliwie zdobył Wentydiusz przełęcze Amanu na granicy Cylicji i Syrii; tu zginął Farnapates, najlepszy z wodzów partyjskich (r. 715 od zał. Rzymu). W ten sposób Syria była wolna od nieprzyjaciół. Mimo to w roku następnym Pakorus raz jeszcze przekroczył Eufrat, lecz tylko po to, aby w rozstrzygającym starciu pod Gindaros, na północny zachód od Antiochii, znaleźć zgubę wraz z większą częścią swego wojska. Było to zwycięstwo, które do pewnego stopnia równoważyło bitwę pod Karrami, i o trwałych skutkach; długo potem wojska partyjskie nie pokazywały się na rzymskim brzegu Eufratu”. Dalej dowiadujemy się, że król Orodes, przygnębiony tą klęską, złożył koronę na rzecz młodszego syna Fraatesa, który zaczął panowanie od wymordowania ojca i reszty braci. [przypis tłumacza]

pobudliwość — wrażliwość na pobudki. W oryginale jest: Empfanglichkeit für Motive. Schopenhauer przeciwstawia: Wille i Vorstellung. Wille jest czynnikiem metafizycznym, a Vorstellung poznawczym (por. I. s. 33, II. s. 222). Świat poznajemy przede wszystkim jako Vorstellung i to, według podziału Schopenhauera (por. II. s. 68, 82 i n. 445, III. 114, 412 i n.), jako anschauliche, vollstandige, empirische, konkrete Vorstellungen (por. III. s. 41) i unanschauliche, unvollstandige, abstrakte Vorstellungen. Pierwsze nazywa Schopenhauer Anschauungen, a drugie Begriffe (por. II. 82), uważając pierwsze za pierwotne, drugie za pochodne Vorstellungen (ibid.). Anschauungen stwarza rozum z wrażeń na podstawie prawa przyczynowości. Stąd Intellektualität der Anschauung (por. I. 45, II. 29 i n. 35, 322, III. 64). Te Anschauungen są dla Schopenhauera obrazami. Schopenhauer utożsamia Vorstellung jako akt psychiczny z Gegenstand jako przedmiotem tego aktu (oder Bilder, por. II. 222). Od tych obrazów abstrahuje rozsądek Begriffe (por. I. 94 i n. 132; II. 73, 222; III. 114, 132 i przyp. 97 i 103). „Obrazy” te są albo wywołane wrażeniami (III. 43), albo są obrazami pamięci i wyobraźni (II. 68 i n., 73, 445, 111, 118). Stosownie do znaczenia, jakie Schopenhauer nadaje wyrazom Anschauung, Begriff i Vorstellung, tłumaczymy w niniejszym przekładzie: Vorstellung przez „przedstawienie”, gdyż świat, według Schopenhauera, przede wszystkim „przedstawiamy” sobie tylko, czyli poznajemy go jako nasze „przedstawienie” i to albo jako przedstawienia konkretne, jako obrazy istniejące w nas, czyli jako wyobrażenia, albo jako przedstawienia abstrakcyjne, czyli jako pojęcia. „Wyobrażenie” odpowiada Anschauung u Schopenhauera, a pojęcie Begriff. [przypis tłumacza]

Pochwała Katinata — pióra pana de Guibert. [przypis tłumacza]

pochwalny krzyk wywołany sztucznie na cześć Hegla w Niemczech oraz wielka liczba jego stronników — Schopenhauer ma tu niewątpliwie na myśli berliński okres życia Hegla, od r. 1818–1831, gdy wpływ Hegla rzeczywiście tak spotężniał, że objął nie tylko Prusy, lecz także wszystkie uniwersytety niemieckie, zdobywając sobie coraz więcej uczniów, zwolenników i apostołów. Tradycja jego trwa jeszcze po dziś dzień, szczególnie w Berlinie. Przyczynił się do tego także rząd pruski (minister Altenstein), któremu Heglowska „teoria państwa” bardzo przypadła do smaku, nie tylko z powodu zaszczytnego stanowiska, jakie Hegel wyznaczył Germanom w swojej filozofii historii, lecz także dlatego, że, przeciw teoriom pojmującym państwo jako „towarzystwo wzajemnych ubezpieczeń”, nadał Hegel państwu wyższy charakter, ujmując je jako jeden „moment” (i to najdoskonalszy) w rozwoju obyczajności i wyprowadzając stąd wnioski wygodne dla polityki niemieckiej. Organem tej szkoły heglowskiej były od r. 1827. „Jahrbücher für wissenschaftliche Kritik”. [przypis tłumacza]