Przypisy

panaceum — lekarstwo uniwersalne na wszystkie choroby. [przypis tłumacza]

Panard (1694–1765) — poeta, twórca popularnych piosenek i wodewilów. [przypis tłumacza]

Panatenaje — Panatenaje, najświetniejszą uroczystość ateńską miał ustanowić Tezeusz na pamiątkę dokonanego przez siebie zjednoczenia państewek Attyki w jedno państwo ateńskie. Odnowił ją Pizystrat i wprowadził igrzyska (agony) muzyczne; niebawem dołączyły się gimniczne i hippiczne (wyścigi). Igrzyska odbywały się pierwszego dnia świąt, tj. 27 dnia miesiąca Hekatombaion (25 czerwca – 24 lipca; pierwszy miesiąc roku attyckiego). Głównym punktem uroczystości (dnia następnego) była procesja z Keramejku (Rynek garncarski, północno-zachodnia część Aten) do Propylei na Akropolis, gdzie ofiarowano Atenie wspaniałą szatę (peplos). Następowały hekatomby z krów i uczty. Co cztery lata odbywały się tzw. Wielkie Panatenaje, ze szczególną wspaniałością. [przypis tłumacza]

Panatenaje — wielkie uroczystości, co pięć lat odbywane na pamiątkę założenia Aten, połączone z zawodami gimnastycznymi, wyścigami konnymi, popisami konkursowymi w muzyce i poezji, z nocną gonitwą z pochodniami i uroczystą procesją następnego dnia; trwały sześć dni. Prócz tego Małe Panatenaje corocznie. [przypis tłumacza]

pana Wielogóry (…) pana Esara — Panowie de Grandmoud i d'Essars, dworzanie króla Franciszka I. [przypis tłumacza]

pan Buś — w oryg. p. de Basche. Opowiadanie to, tryskające werwą i humorem, stanowi ciekawy komentarz do ówczesnych stosunków prawnych. [przypis tłumacza]

pan Camusot — [patrz:] Gabinet starożytności, Blaski i nędze życia kurtyzany, Kuzyn Pons. [przypis tłumacza]

Pan chyba żarty stroi — Elianta zaskoczona jest oświadczynami Filinta: zobaczymy, iż będą one kiełkować w jej sercu i wydadzą owoc. [przypis tłumacza]

pan d'Aranda mianowany jest ambasadorem hiszpańskim na miejsce pana de Fuentès (…) — hrabia de Fuentés był ojcem margrabiego de Mora. [przypis tłumacza]

pan d'Artois — brat królewski. [przypis tłumacza]

pan de Fuentes — ojciec pana de Mora. [przypis tłumacza]

Pandrosa — córka Kekropa, najstarszego króla Aten, założyciela zamku Akropoli (Krak i Wanda). [przypis tłumacza]

panegiryki — z greckiego: hymny pochwalne. [przypis tłumacza]

Panejon — Πάνειον, Panium, Paneas, dziś Bânijâs (Caesarea Philippi), grota poświęcona bożkowi Pan, wprost niej znajduje się jedno ze źródeł Jordanu, który tedy powstaje z trzech potoków: Nahr Hâsbânî, Nahr Laddân i Nahr Bâniâs. [przypis tłumacza]

Panem nostrum (łac.) — Łk 11, 3: „Chleba naszego”. [przypis tłumacza]

Panemos — lipiec; νουμηνία, Clementz tym razem tłumaczy Neumond, nów, można by powiedzieć „w początkach”; trudno jednak przypuścić, aby Flawiusz w jednym zdaniu umieszczał obok siebie dwie daty różnego rodzaju i liczył od czternastego Ksantikosa do nowiu Panemosa. Zresztą Pape powiada, że do wyrazu νουμηνία dodawano κατὰ σελήνην, gdy chciano wyraźniej zaznaczyć, że chodzi o nów. [przypis tłumacza]

Panemos — lipiec. [przypis tłumacza]

Panglos — Po polsku: Wszystkomowny albo Najżyczliwszy. [przypis tłumacza]

Pangloss — imię utworzone z gr. pan: wszystko i glossa: język, mowa. [przypis tłumacza]

pani Dacier — M-me Anna Lefèvre-Dacier (1651–1720), żona filologa Andrzeja Dacier'a, brała żywy udział we wszystkich przekładach i komentarzach swego męża; przełożyła również samodzielnie Iliadę i Odyseję. [przypis tłumacza]

Pani de Bargeton — bohaterka Straconych złudzeń. [przypis tłumacza]

Pani de Bruier — pani de Bruyeres, pobożna wdowa paryska, trudniąca się propagandą cnoty. [przypis tłumacza]

Pani de Duras — Małgorzata de Grammont, wdowa po panu de Duras wysłanym przez króla Nawary w r. 1575 z poselstwem do papieża Grzegorza XIII i zabitym w Livorno. [przypis tłumacza]

pani de Longuevilie — księżna [Anna Genowefa Burbon] de Longueville (1619–1679) odgrywała wybitną rolę polityczną w czasie Frondy. [przypis tłumacza]

pani de Luxembourg (1707–1787) — głośna z piękności, zaślubiła najpierw księcia de Boufflers. Młodość jej, nawet w oczach tej epoki skandaliczna, znalazła odbicie w satyrycznych piosenkach współczesnych. Oto urywek z jednej z nich, pióra pana de Tressan: Quand Boufflers parut à la cour,/ On crut voir la mère d'amour…/ Et chacun l'avait à son tour. Zaślubiwszy marszałka de Luxembourg, z którym wiązał ją dawny stosunek miłosny, w dojrzałych latach stała się w Paryżu wyrocznią tonu i reputacji. Machiawelizm, jaki insynuuje jej Rousseau w stosunku do niego, jest, jak się zdaje, jego urojeniem. [przypis tłumacza]

pani de M. — litera ta oznacza zawsze panią de Montsauge, która jest przedmiotom nieustannych objawów zazdrości panny de Lespinasse. [przypis tłumacza]

pani de Mortsauf — idealna bohaterka Lilji w dolinie Balzaka. [przypis tłumacza]

pani de M. — wciąż pani de Montsauge. [przypis tłumacza]

pani d'Epinay, [właśc. Louise Florence Pétronille Tardieu d'Esclavelles d'Épinay] (1726–1783) — była to żona generalnego dzierżawcy, poza tym płaskiego utracjusza i hulaki. Od r. 1749 była z przyczyny wybryków męża separowana majątkowo. Po rozstaniu się z panem de Francueil zawiązała stosunek miłosny z Grimmem; związek ten trwał od r. 1755 do końca jej życia. Obdarzona wybitnym talentem literackim, współpracowała często w Correspondance littéraire Grimma; pedagogiczny jej romans Rozmowy między matką a córką odznaczyła Akademia „nagrodą cnoty” Monthyona. Głośne są Pamiętniki pani d'Epinay, długo uważane za wiarogodny dokument (por. Od tłumacza); ukazały się w r. 1818. [przypis tłumacza]

pani de Sevigné — margrabina [Maria de Rabutin-Chantal] de Sevigné (1626–1696), dama za Ludwika XIV, która dzięki swym listom pisanym do córki znalazła się w gronie wielkich klasyków francuskich. [przypis tłumacza]

pani de Tourvel opiera się Valmontowi — Choderlos de Laclos, Niebezpieczne związki. [przypis tłumacza]

pani domu — damą tą była księżna de Luxembourg (patrz księga X). [przypis tłumacza]

Panie, kiedyż widzieliśmy cię iżbyś łaknął, pragnął — Mt 25, 37 i 44. [przypis tłumacza]

Panie, może w panu znajdziem poplecznika — Widzimy, iż Doryna straciła dawny rezon; sprawa przybrała groźny obrót. Bo człowiek taki jak Orgon może być groźny! [przypis tłumacza]

Panie, sprawiłeś w nas wszystkie swoje dzieła — Iz 26, 12. [przypis tłumacza]

Panie (…) zbyt skoro. — Widzimy, iż Alcest, mimo iż nieustępliwy w zasadach, stara się je oblec w formę godną i dworną. [przypis tłumacza]

pani Geoffrin (…) żony zbogaconego fabrykanta — mąż ten, człowiek rozsądny, ale mało lotnego umysłu, spędził dziesięć czy dwanaście lat przy stole żony jako niemy słuchacz filozoficznych biesiad. Jednego dnia miejsce jego pozostało próżne. „Kto był ów starszy pan, który zajmował to miejsce, i co się z nim stało?”, zapytał jeden ze stałych gości. „To był mój mąż, umarł”, odparła pani Geoffrin, i oto jedyna mowa pogrzebowa, jakiej nieborak się doczekał za swoje pieniądze. [przypis tłumacza]

Pani nasza Zielna — Demeter, dawczyni zboża. Polityka zbożowa Demostenesa uwzględniała interesy proletariatu, tak samo, jak i polityka kolonialna. Obszarnicy, bankierzy i przemysłowcy albo widzieli w niej źródło konkurencji, albo ryzyko, utrudniające spekulacje i kredyt. [przypis tłumacza]

Pani (…) niepokoje — Mimo swych wielkich cnót, ten Alcest, jak wszyscy ludzie wyłącznie zapatrzeni w siebie, ma w życiu codziennym geniusz niedelikatności: wobec Elianty dopuszcza się jej już po raz wtóry. Toteż Elianta, która ostatecznie jest kobietą, odpowiada mu dość sucho; mimo całego uznania, a może dawnej tkliwości dla Alcesta, już ma tego dosyć. [przypis tłumacza]

Pani Pernelle — Do czasów Moliera stare kobiety grywali w teatrze mężczyźni. Molier czyni wyłom w tej tradycji, ale nie zawsze. I tak, panią Pernelle grywał u niego Ludwik Bejart, który nieco chromał: stąd do dziś aktorki w Komedii Francuskiej, grając tę rolę, podpierają się laseczką. [przypis tłumacza]

Pani Riccoboni (1714–1792) — autorka powieści francuskich na modłę angielskich wzorów. [przypis tłumacza]

Pani Tauru — Artemis, która tam na Krymie osobliwszej czci doznawała: w czasach prastarych składano jej ofiary z ludzi (Ifigenia). [przypis tłumacza]

pani Vauquer — [patrz:] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

Pan jest złotnikiem, panie Josse? — Znany cytat z Moliera (Miłość lekarzem). [przypis tłumacza]

pan Josse — przysłowiowa figura niepowołanego doradcy z komedii Miłość lekarzem Moliera. [przypis tłumacza]

pankrationu — kombinacja mocowania się i walki na pięści. [przypis tłumacza]

pankration — „wszechmocowanie się”; kombinacja mocowania się z szermierką na pięści. [przypis tłumacza]

„Panna Albertyna wyjechała!” (…) dłużej niż przez chwilę — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

panna de Gournay — Ur. w 1565, przyjaciółka i fanatyczna wielbicielka Montaigne'a, wydała w 1595 ostateczną redakcję Prób. W przedmowie swojej broni swobód stylu Montaigne'a w kwestiach erotycznych. [przypis tłumacza]

panna du Parc, przedmiot namiętnej miłości poety (…) zmarła — wedle relacji współczesnego świadka, Racine szedł za pogrzebem, płacząc, na wpół przytomny. [przypis tłumacza]

Panna Levasseur była nieokrzesana, głupia, zazdrosna… — Faguet, Vie de Rousseau. [przypis tłumacza]

panna Michonneau (…) — [patrz:] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

panna Monima — Adrianna Lecouvreur, z którą Woltera łączyły węzły przyjaźni. [przypis tłumacza]

Pannonis (…) hastam (łac.) — „Tak grotem rażon niedźwiedź panoński się sroży,/ Gdy mu z linki puszczony oszczep bok otworzy:/ Skręca się ku swej ranie, chce w pysk chwycić drzewce/ I tak w kółko tańcuje i z oszczepem drepce” (Lucanus, Pharsalia, VI, 220; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

panomfeiczne — wróżebne. [przypis tłumacza]

Panonia — Παννονία, kraina odpowiadająca położeniu dzisiejszej Dolnej i Górnej Austrii oraz części Węgier, jak słusznie notuje Clementz: „Land an der Donau” [kraj nad Dunajem], p. Swetoniusz, Żywot Wespazjana XV. [przypis tłumacza]

Panował Tyberiusz dwadzieścia dwa lat, sześć miesięcy i dni trzy — „Obce religie, obrządki Egipcjan i Żydów przytłumił”, Swetoniusz, Żywot Tyberiusza XXXVI. „Naradzano się potem względem oczyszczania miasta z żydowskich i egipskich obrządków”, Tacyt, Roczniki II, 85. Filon u Euzebiusza (Historia kościelna Σ, II, VI, 7): „najpierw za dni Tyberiusza w mieście Rzymie gorliwił się Sajanus konsul, o którym widno było, że u króla wiele może, cały naród żydowski wytępić”. [przypis tłumacza]

Panowie, nie patrzcie na swobodę mojej gęby (…) — Plurach, O odróżnianiu pochlebcy od przyjaciela, 24. [przypis tłumacza]

pan pieści cię, a zbije cię niebawem — Aluzja do pogrążonych w rozkoszy. [przypis tłumacza]

pan Shandy — bohater powieści angielskiej Sterne'a z XVIII w. (Życie Tristrama Shandy). [przypis tłumacza]

Pantagruel był jego wynalazcą: nie (…) samej rośliny, ale pewnego jej użytku — Stryczek. [przypis tłumacza]

Pantagrueliczne przepowiednie — R. przez kilkanaście lat z rzędu wydawał, prawdopodobnie dla celów zarobkowych, almanachy, takie jakich pełno miało odbyt w owych czasach. Ciekawym tedy jest dokumentem niniejsza parodia tej mądrości kalendarzowej, również jego pióra. Datuje ona z r. 1533, zatem powstała prawdopodobnie po I-szej ks. „Pantagruela”, a przed „Gargantuą”. W tych krótkich rozdziałach mieści się, jak w zalążku, wiele rysów satyrycznych które później w wielkim dziele R. tak wspaniale miały się rozwinąć. [przypis tłumacza]

Pantagruel (…) otrzymał list od ojca swego Gargantui — List ten, kreślony przez Rabelais'go zupełnie poważnie, charakterystyczny jest dla owego upojenia wiedzą tryskającą naraz z tylu nowych źródeł (humanizm, odkrycie nowych światów, rozwój sztuki drukarskiej), właściwego epoce odrodzenia. Plan nauk, jaki zakreśla tutaj Gargantua swemu synowi, widzimy w znacznej części przeprowadzony w praktyce w ks. I (jak wiadomo powstałej później niż I. część Pantagruela). [przypis tłumacza]

Pantagruel — Pantagruel nie jest, jak Gargantua, popularną postacią legendy, wszelako słowo to, zanim użył go Rabelais dla swego bohatera, znane było w języku francuskim jako imię własne i jako imię pospolite. Jako imię własne oznacza diabła występującego nieraz w misteriach średniowiecznych, którego główną sztuczką jest wzbudzać pragnienie. Jako imię pospolite oznacza silny ból gardła, rodzaj gwałtownej anginy. Aluzje do obu znaczeń wielokrotnie pojawiają się w tekście Pantagruela. [przypis tłumacza]

Pantagruel, Panurg — postacie z satyrycznej powieści Rabelego p. t. Gargantua i Pantagruel. [przypis tłumacza]

Pan Tartufe (wymawia się: Tartüf) — Od tej chwili aż do pojawienia swego w trzecim akcie Tartufe jest nieustannym przedmiotem rozmów, a sprzeczność sądów o nim zaostrza naszą ciekawość, tak iż zjawienie się jego w akcie trzecim jest jednym z najsilniejszych efektów teatralnych. [przypis tłumacza]

Pantea — wyzwolona niewolnica cesarza Werusa. [przypis tłumacza]

Pantheja — małżonka Abradatasa, sprzymierzeńca asyryjskiego, dostała się do niewoli Cyrusa po pogromie Asyryjczyków, podczas nieobecności męża w obozie. Wspaniałomyślność Cyrusa wobec branki tak ją ujęła, że z wdzięczności wezwała męża, by się połączył z Cyrusem i wspierał go w wojnie przeciw Krezusowi, ciągnącemu na pomoc Asyrii. Cyrus przyjął Abradatasa zaszczytnie i powierzył mu dowództwo jednej części wojska. [przypis tłumacza]

Panudes, Maksym (ok. 1255– ok. 1305) — uczony mnich grecki w XIV w. w Konstantynopolu. [przypis tłumacza]

Panurga, kupującego barany od Jendorka — słynna scena z Pantagruela Rabelaise'go. [przypis tłumacza]

Panurg dał sobie przekłuć ucho prawe modą judajską — Panurg, do którego pełnej charakterystyki należeć będzie potężna doza tchórzostwa, szuka sposobu wykręcenia się od udziału w dalszych wyprawach wojennych. W tym celu daje sobie przekłuć ucho, czym, wedle prawa Mojżesza, uznaje się niewolnikiem Pantagruela; w tym celu wpada także na pomysł wstąpienia w związki małżeńskie. [przypis tłumacza]

Panurg — od greckiego pan: wszystko i ergon: praca, dzieło (factotum). Imię to w tym znaczeniu spotyka się już u starożytnych. [przypis tłumacza]

Panurg — Postać ze słynnego dzieła Rabelais Pantagruel. [przypis tłumacza]

pan Wyspiański — jest to, zdaje się, satyra na Tomasza Corneille, miernego pisarza a brata wielkiego tragika, który przybrał do nazwiska przydomek l'Isle (z Wyspy). [przypis tłumacza]

Papagos — Papież. [przypis tłumacza]

Papeligossa — kraj, gdzie się dworuje z papieża. [przypis tłumacza]

Papfigowie — wedle jednych komentatorów protestanci, wedle drugich wprost Niemcy. [przypis tłumacza]

Papież Aleksander tak samo czynił (…) — Papież Aleksander V, który nie gardził rozkoszami stołu. [przypis tłumacza]

papież Bonifacy — Bonifacy VIII wstąpił na tron papieski w r. 1294, uzyskawszy podstępem abdykację Celestyna V. Dante, którego próbował zgładzić, umieścił go w swoim Piekle. [przypis tłumacza]

papież Klemens — papież Klemens VII (1533). [przypis tłumacza]

papież — Papież Liberiusz po długim wzdraganiu podpisał potępienie w r. 357. [przypis tłumacza]

Papież umarł (…) — Klemens XIV, autor bulli z d. 21 czerwca 1773, znoszącej zakon jezuitów. [przypis tłumacza]

Papimania — por. ks. IV. [przypis tłumacza]

papugi, o której opowiada w swych Pamiętnikach kawaler Temple — William Temple (1628–1690) był wybitnym dyplomatą, znienawidzonym przez teologów anglikańskich za wolnomyślne przekonania. Biskup Burnet zarzucał mu, że hołdował materializmowi, uważając religię za dobrą jedynie dla ludu, nie dbając zgoła o życie przyszłe i należąc do wielbicieli nauki Kolfutsego. Temple napisał, prócz Pamiętników, szereg dzieł o treści politycznej i historycznej oraz szkiców literackich i filozoficznych, zebranych później w dwóch tomach pt. Miscellanea. [przypis tłumacza]

Papyron — Παπυρών, miejscowość nieznana (rzeka?). Graetz za Epifaniuszem czyta Καπυρών („das doch eher semitisch klingt”, Geschichte der Juden III, 158). [przypis tłumacza]

paradeisoi — pairidaēza (ogrodzenie); ogród taki jest zarazem parkiem i zwierzyńcem. [przypis tłumacza]

parafraza — objaśniające opisanie. [przypis tłumacza]

paragraf Catton (…) prawo Venditor — Miejsca, zaczynające się od cytowanych słów, należą w prawie justyniańskim do najciemniejszych. [przypis tłumacza]

Paralos — służbowy okręt państwowy [Aten], który przybył z wieścią o klęsce poniesionej nad Ajgospotamoj. [przypis tłumacza]

pardes — dosłownie, cytrusowy ogród, w przenośni nauka zajmująca się dociekaniem najgłębszych tajemnic boskości. [przypis tłumacza]

paregoricum — mieszanina opium z kamforą — środek używany przez nieuczciwe mamki do usypiania niemowląt. [przypis tłumacza]

Parem (…) posse — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 74. [przypis tłumacza]

Parerga, tom 2. § 118, s. 196 — A § 119, s. 248. wydania drugiego. Parerga i Paralipomena, tom II. (V, 239 i 240). Dramaty Szekspira najlepiej wyjaśniają i ilustrują ową prawdę, że charakter człowieka jest niezmienny. Schopenhauer wykazuje to na charakterze hrabiego Northumberlanda, przeprowadzonym konsekwentnie przez trzy dramaty (Ryszard II i obie części Henryka IV). W pierwszym: sprzysiężenie hrabiego przeciw Ryszardowi II na korzyść późniejszego Henryka IV. W drugim: takie samo sprzysiężenie przeciw nowemu królowi. Lecz w ostatniej i najważniejszej chwili hrabia nie przybywa, zostawiając swoich towarzyszów bez pomocy. Ulegają, doznawszy porażki. W bitwie pada syn hrabiego. W trzecim: hrabia chce pomścić śmierć syna. Znowu przygotowuje sprzysiężenie i znowu w decydującej chwili nie przybywa. Towarzysze jego muszą się poddać królowi, który nie dotrzymuje warunków, i giną. Sam hrabia chroni się do Szkocji. [przypis tłumacza]

pargod — zasłona. [przypis tłumacza]

Paridis (…) duello — Horatius, Epistulae, I, 2, 6. [przypis tłumacza]

Parlament paryski usunięto do miasteczka Pontoise — książę Filip Orleański toczył, przez cały czas swej regencji, spory z Parlamentem, który wreszcie wygnał do Pontoise za to, iż nie chciał w całej pełni aprobować opłakanego systemu finansowego Lawa. [przypis tłumacza]

Parmenides mniema (…) jest tylko Jedno — por. Platon, Parmenides; Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXXVIII, 44–45. [przypis tłumacza]

Parmenion — wódz Filipa, potem stracony wraz ze synem Filotasem na rozkaz Aleksandra Wielkiego. [przypis tłumacza]

parnas — starosta żydowskiej gminy. [przypis tłumacza]

Parnet — wzgórza na północ od Aten. [przypis tłumacza]