Przypisy

Et obscoenas (…) sint — Cicero, Tusculanae disputationes, V, 33; Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 20; Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 123. [przypis tłumacza]

Etolowie — na pół grecka ludność zachodnio-środkowej Grecji, do politycznego znaczenia przyszła dopiero w III w. i utworzyła Związek Etolski przeciw Grekom złączonym w Związku Achajskim. [przypis tłumacza]

Et patimur (…) incumbit — Iuvenalis, Satirae VI, 291. [przypis tłumacza]

et plaga (…) facit — Vegetius, Epitoma rei militaris, I, 2. [przypis tłumacza]

Et post (…) cura (łac.) — „Jeździec na koń, czarna troska za nim” (Horatius, Odae, III, 1, 40; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et propter vitam, vivendi perdere causas (łac.) — „I dla życia gubić przyczyny do życia”. Juvenalis, Satyry, VIII, 84. [przypis tłumacza]

Et quaerendum (…) virgineam — Catullus, Carmina 67, 27. [przypis tłumacza]

Et quo (…) laborem (łac.) — „Jakim cudem zło minąć lub mężnie je przenieść” (Vergilius, Aeneida III, 459; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

etrog — odmiana owocu cytrusowego; z kształtu przypomina cytrynę, lecz ma zielonkawą barwę i jest o wiele kwaśniejszy w smaku oraz niezwykle aromatyczny. W święto Sukot podczas modlitwy porannej Żydzi odmawiają w bożnicy błogosławieństwo nad tym owocem. Czynią tak wszyscy modlący się, toteż pożądane jest, by każdy posiadał taki owoc. [przypis tłumacza]

etrog — owoc cytrusowy, którym potrząsa się podczas święta Sukot. Podobno pochodzi z Drzewa Poznania w raju. [przypis tłumacza]

Et secum (…) certat — Claudian, In eutropium I, 237. [przypis tłumacza]

Et solem (…) Thebas — Vergilius, Aeneida, IV, 470. [przypis tłumacza]

Et sua (…) Tempestas — autor nieznany. [przypis tłumacza]

Et supera (…) poetae — Lucretius, De rerum natura, 5, 327. [przypis tłumacza]

Et tellus (…) agricolarum — Lucretius, De rerum natura, II, 1157. [przypis tłumacza]

Et tu conversus confirma fratres tuos (łac.) — Łk 22, 32: „A ty nawróciwszy się, utwierdzaj braci twoich”. [przypis tłumacza]

Et tu ergo custodies pactum meum (łac.) — „I utwierdzę przymierze moje między mną a tobą… iżbym ci był Bogiem… Ty więc będziesz strzegł mego przymierza”. [przypis tłumacza]

Et (…) tunicas — Catullus, 95, 4. [przypis tłumacza]

Et velut (…) iter — Vergilius, Aeneida, XII, 521. [przypis tłumacza]

Et veniunt (…) canunt (łac.) — „I bluszcze ślą swe pędy raźniej na swobodzie,/ I głóg piękniej wybuja na samotnej skałce,/ I ptak śpiewa najmilej nieuczony, wolny” (Propertius, Elegiae, I, 2, 10; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et via (…) dolore est (łac.) — „W końcu z trudem boleść otwarła drogę głosowi” (Vergilius, Aeneida, XI, 151; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et vulgo (…) colore — Lucretius, De rerum natura, IV, 72. [przypis tłumacza]

Et (…) vultus — Ovidius, Amores I, 7, 21. [przypis tłumacza]

Eú-ho-e, Eú-ho-e, Bromiu! (akcent na Eú) — okrzyk szalejących Bakchantek; Bromios nazywa się Dionizos-Bakchus od zgiełku i hałasu, jakim odznaczały się jego pochody; Menechmus udając szał, wpada w komicznie patetyczny ton i naśladuje styl, jakim przemawiają w tragedii osoby „opętane przez bóstwo”, a więc szaleńcy i wróżbiarze. [przypis tłumacza]

Eubea — wielka wyspa naprzeciw Lokrydy, Beocji, Attyki. [przypis tłumacza]

Eubejczyków — Eubea jest po Krecie największą wyspą grecką. Sławniejsze jej miasta są Chalkis i Eretria. Do pierwszego attyckiego Związku Morskiego należało około 12 państw eubejskich. Gdy odpadły od Aten, Ateny podbiły wyspę i wysłały tam kolonistów (kleruchów) w 445 r. przed Chr. W 411 r. podniosły eubejskie miasta bunt i pod wpływem Sparty założyły związek państw eubejskich. W r. 371 i 362 sprzymierzyła się Eubea z Beocją. [przypis tłumacza]

Eudajmon — sławny astrolog. [zapewne jednak Valerius Eudaemon, współpracownik i bibliotekarz cesarza Hadriana, prefekt Egiptu w czasach Antoninusa Piusa; red. WL]. [przypis tłumacza]

Eudoksos z Knidos (ok. 408–ok. 355 p.n.e.) — sławny astronom [i matematyk], uczeń i przyjaciel Platona. Ostatnie swe lata przeżył na szczycie wysokiej góry, by mieć zawsze przed oczyma gwiaździste niebo. [przypis tłumacza]

Eudoksus, który z rozkoszy czynił najwyższe dobro (…) — Diogenes Laertios, Życie Eudoxa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VIII, 88. [przypis tłumacza]

Euforion — Historyk i archiwariusz Antiocha Wielkiego w Syrii. [przypis tłumacza]

Eufrates — stoik [zapewne filozof znany z listu Pliniusza Młodszego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Euklides starszy — Nieznany nam wcale autor. [przypis tłumacza]

eupatryda — „posiadający ojców szlachetnych”, jest to nazwa szlachty rodowej w Atenach. Szlachectwo nie uprawnia do żadnych urzędów z wyjątkiem niektórych godności religijnych. [przypis tłumacza]

Eurazjata — Eurazyjczykami nazywa się mieszańców krwi europejskiej z azjatycką. [przypis tłumacza]

Europejczycy — nazwa literackiego odłamu ówczesnej opozycji. [przypis tłumacza]

Eurybatos — mało znana kreatura z Efezu, której przewrotność weszła w przysłowie. [przypis tłumacza]

Eurykles — Ateński brzuchomowca-wróżbita. [przypis tłumacza]

Eurypides wystawił zabijającą dzieci swoje Medeę — zob. Eurypides, Medea 1225 i nast. [Medea, czarodziejka, córka króla Kolchidy, pomogła Jazonowi w zdobyciu złotego runa, odpłynęła wraz z nim i została jego żoną. Kiedy Jazon pokochał i chciał poślubić królewnę Koryntu, Medea zamordowała rywalkę i z nienawiści do ojca swych dzieci zabiła własnych synów, po czym na jego oczach odleciała na czarodziejskim rydwanie z ich ciałami; red. WL] [przypis tłumacza]

Euryptolema, Peisianastowego syna — pradziad Euryptolemosa, Megakles, jest bratem Hippokratesa [którego wnuczką była matka Alkibiadesa; tak więc Euryptolemos i Alkibiades należą do tego samego rodu Alkmeonidów, jednego z najstarszych rodów arystokratycznych w Atenach; red. WL]. [przypis tłumacza]

Euryptolemos, syn Peisianaksa — była o nim mowa jako o kuzynie Alkibiadesa. Peisianaks jest również krewnym Peryklesa. [przypis tłumacza]

Eutydem — ulubieniec Kritiasa, przezwany Pięknym, zrazu niechętny wszelkiej filozofii, potem przyjaciel Sokratesa. [przypis tłumacza]

Excaeca (łac.) — Iz 6, 10: „Zatwardź”. [przypis tłumacza]

excipio filios a moniali susceptos ex monacho (łac.) — wyłączam synów mniszek spłodzonych z mnichami. [przypis tłumacza]

Excludat (…) acervi — Horatius, Epistulae II, 1, 38, 45. [przypis tłumacza]

Excursusqne breves tentat — Vergilius, Georgica, IV, 194. [przypis tłumacza]

Excutienda damus praecordia — Persius, Satirae, V, 22. [przypis tłumacza]

Exeat (…) pius — Lucanus, Pharsalia, VIII, 493. [przypis tłumacza]

Exeat (…) sufficit — Iuvenalis, Satirae III, 153. [przypis tłumacza]

Exilioque (…) mutant — Vergilius, Georgica II, 511. [przypis tłumacza]

ex omniubus iniquitatibus (łac.) — Ps 129, 8: „ze wszystkich nieprawości”. [przypis tłumacza]

Exortum est in tenebris lumen reoctis corde (łac.) — „Powstało w ciemnościach światło dla prostych sercem. [przypis tłumacza]

Expectavi (łac.) — Iz 5, 7. „Czekałem”. [przypis tłumacza]

Experta (…) thalamos — Martialis, Epigrammata VII, 58, 3. [przypis tłumacza]

ex quo (…) aegritudnem (łac.) — „Z tego da się wyrozumieć, że zgryzota nie leży w naturze rzeczy, lecz w zapatrywaniu” (Cicero, Tusculanae disputationes, III, 28; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ex quo (…) quiret (łac.) — „Na darmo popisuje się filozof mądrością, jeśli sam sobie poradzić nie umie” (Ennius u Cycerona, w: Cicero, De officiis, III, 15; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

exscinduntur (…) temperantur — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium. [przypis tłumacza]

Ex senatus-consullis et plebiscitis scelera exercentur (łac.) — Seneca Epist. 95. cyt. u Montagne'a III. 1. „Wedle uchwał senatu i ludu praktykuje się zbrodnie”. [przypis tłumacza]

ex senatus (…) exercentur — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 95. [przypis tłumacza]

Exsilia (…) tiro — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 91, 107. [przypis tłumacza]

Exstantesque (…) raptim — Lucretius, De rerum natura, IV, 398, 390, 421. [przypis tłumacza]

Exsuperat (…) medendo — Vergilius, Aeneida, XII, 46. [przypis tłumacza]

Extra — [tu:] Ekstrawaganty papieża Jana XXII. [przypis tłumacza]

extrema (…) fecit — Vergilius, Georgica, II, 473. [przypis tłumacza]

ex ungue leonem (…) ex aure asinum — „Po pazurach poznaje się lwa”, ale ja muszę „grzecznie” czy „niegrzecznie” powiedzieć: „a po uszach osła”. [przypis tłumacza]

ex ungue leonem (łac.) — poznać po pazurach lwa. [przypis tłumacza]

Ezdrasz — 2, 8, 8. [przypis tłumacza]

Ezechiasz — Fragm. 827. [przypis tłumacza]

Ezechiasz, Sennacheryb — 4 Krl 15. [przypis tłumacza]

Ezechiel. Powiadają: Oto lud boży mówi w ten sposób — Fragm. 886. [przypis tłumacza]

Ezop, ów wielki człowiek, ujrzał raz swego pana (…) — por. Planudiusz, Życie Ezopa. [przypis tłumacza]

Ezop (…) wyzionę — Ezop, Bajka 12, Chory i Lekarz. [przypis tłumacza]

Faaborg — także miasteczko na wyspie Fionii. [przypis tłumacza]

faber (…) fortunae (łac.) — „Każdy sam sobie szczęście wykuwa” ([pseudo] Sallustius [właśc. Marcus Porcius Latro] Duae epistolae ad Caesarem de republica ordinanda I, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Fabius Katullinus… — osoby bliżej nieznane. [przypis tłumacza]

Faciam domui huic in qua invocatum est nomen meum et in qua vos habetis fiduciam (…) (łac.) — „Przetoż uczynią domowi temu, który nazywany jest od imienia mego, w którym wy ufacie, i miejscu temu, którem wam dał i ojcom waszym, jakom uczynił Silo. Ty więc nie módl się za tym ludem”. [przypis tłumacza]

Faciasne (…) magistri — Horatius, Satirae II, 3. 253. [przypis tłumacza]

Fac secundum exemplar quod tibi ostensum est in monte (łac.) — Wj 25, 40. „Czyń wedle wzoru, który ukazano ci na górze”. [przypis tłumacza]

Facta (…) astris — Manilius, Astronomica, III, 58. [przypis tłumacza]

fair play — przejrzysta gra. [przypis tłumacza]

fakt, który Cycero (…) zaświadczył (…) — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, II, 14 i V, 27. [przypis tłumacza]

faktor, którego nam polecono, człowiek ruchliwy i bardzo oddany, mówi, że na głowie by stanął dla pana, i zapewnia, że sama fizjognomia pańska usposobiła go jak najżyczliwiej — Stała formułka lichwiarzy, iż powołują się na swą wyjątkową życzliwość dla klienta. [przypis tłumacza]

Fałsz filozofów (…) u Montaigne'a — Apologia (Próby II, 12.). [przypis tłumacza]

Fałszywa pokora — Fałszywą pokorą jest tu chowanie się za sąd drugich; jest to pycha, ponieważ nie chce się poddać rozumowi. [przypis tłumacza]

falanga — [ciężkozbrojne greckie] wojsko w formacji bojowej. [przypis tłumacza]

falanga — grecki szyk bojowy hoplitów; szyk pochodu jest inny. [przypis tłumacza]

falanga — szyk bojowy; kolumny w marszu są, przeciwnie, wąskie a głębokie. [przypis tłumacza]

Falaris (ok. 570–554 p.n.e.) — osławiony tyran z Akragas na Sycylii. [przypis tłumacza]

Falciferos (…) dolorem — Lucretius, De rerum natura, III, 742. [przypis tłumacza]

Falsus (…) mendacem — Horatius, Epistulae I, 16, 39. [przypis tłumacza]

Fanni — Φαννί (N), Φαννίας (D). [przypis tłumacza]

Faon z Lesbos — było podanie (zdaje się stworzone przez greckich komików), że słynna grecka poetka Safona z Mytileny na wyspie Lesbos zakochała się bez wzajemności w młodzieńcu imieniem Faon i z rozpaczy rzuciła się ze skały w morze. Wątpić należy, czy publiczność plautowska słyszała coś o tym podaniu, ale to nie było jej koniecznie potrzebne do zrozumienia tego zwrotu. [przypis tłumacza]

Faramond — pierwszy król Franków. [przypis tłumacza]

farfelki — rodzaj cienko krojonego makaronu. [przypis tłumacza]

Farnabazos (…) umówił się, że odstąpi od króla, jeśli ten nie zamianuje go naczelnym wodzem wszystkich wojsk — w 395 r., gdy Titraustes po śmierci Tissafernesa zawarł z Agesilaosem zawieszenie broni, a tymczasem, nim dojdzie do pokoju, skierował Spartan do prowincji Farnabazosa, z którym mogli prowadzić wojnę. Farnabazos był mocno obrażony takim postępowaniem królewskiego kanclerza, ale konsekwencji z tego nie wysnuł, gdyż w następnym roku odwołano Agesilaosa. [przypis tłumacza]

Farsalos — nad rzeką Enipeus, na południe od Skotusy; dziś Fersala. Tu był spartański garnizon, który musiano przedtem wypędzić. Miasto to znane z rozstrzygającej bitwy między Cezarem a Pompejuszem (9 sierpnia 48 r. przed Chr.). [przypis tłumacza]

faryzeusze — Φαρισαῖοι, hebr. פְּרוּשִׁים, peruszim, aram. periszin, periszajja (separatyści, oddzieleńcy; nazwa pogardliwa), między sobą nazywali się chaberim (towarzysze). Flawiusz należał do tej sekty (Autobiografia 2 „w dziewiętnastu latach rozpocząłem życie publiczne jako zwolennik sekty faryzeuszów, która jest podobna do greckich stoików”). Flawiusz twierdzi, że studiował „z ciekawości” wszystkie trzy sekty. Majer Bałaban (Jos. Flav. 10) nazywa to przerzucaniem się z partii do partii i dziwi się, że historycy nie zwrócili na to uwagi, choć w tak młodym wieku (19 lat) trudno to nazwać przerzucaniem się. Natomiast na inną okoliczność pozwolilibyśmy sobie zwrócić uwagę. Jeżeli faryzeusz Józef tak dosadnie charakteryzuje „gospodarkę” tej sekty, choćby dawniejszą, to może i sądy o jego wrogach politycznych nie są tak przesadne, jak to się bądź co bądź powszechnie przypuszcza. [przypis tłumacza]

faryzeusze — p. I, V, 2, uwaga. [przypis tłumacza]

faryzeusze, saduceusze — faryzeusze: patrz I, V, 2, uwaga; saduceusze, Σαδδουκαῖοι, cadukim, według wszelkiego prawdopodobieństwa nazwa ta pochodzi od imienia własnego Cadoka, nie ṣaddik: sprawiedliwy (Riehm). [przypis tłumacza]

Fascinatio nugacitatis (łac.) — „Urzeczenie głupstwami”. [przypis tłumacza]

fatalny dzień, gdy Gilbert nazwał ją „Marchewką” — patrz: Ania z Zielonego Wzgórza. [przypis tłumacza]