Motif: Żołnierz,
motif: Robotnik,
author: Andrzej Kijowski

Reszta znana z gazet, a nawet z podręczników no­wszej historii. Oto relacja naocznego świadka — cy­tuję z materiałów procesu, co się odbył potem w krakowskim sądzie wojewódzkim przeciw przy­wódcom demonstracji.

— Stałem — powiedział świadek X (zwykły prze­chodzień, bezpartyjny) — naprzeciw województwa; miałem sprawę… mniejsza z tym jaką, chciałem tylko powiedzieć, żem nic wspólnego nie miał z zajściami. Patrzę — wojsko idzie — cztery kompanie, w heł­mach wszyscy. Lubię jak wojsko maszeruje, na defi­ladach zawsze bywam, dreszcz jakiś czuję, kiedy walą o bruk podkute grubo buty. A gdy zagrają — niech to nagła… zda mi się wtedy, że ulatam troszkę do góry…

— Niech pan się streszcza — sędzia wtrącił — i niech nam powie, kiedy sam ujrzał demonstrantów.

— Stanęło wojsko w dwuszeregu i „w kozły broń” — komendę dano, a nawet palić pozwolono. I ja paliłem z żołnierzami, częstując nawet chłopców, którym na tytoniu nigdy nie zbywa. To jeszcze dodam, że nie mogłem zrozumieć, co się w mieście dzieje. Ja z Gdo­wa jestem. Coś mi w pociągu powiadali o jakimś strajku generalnym… Ja tam się nie znam na tych sprawach. Do województwa tylko chciałem…

— No, dobrze, dobrze — przerwał sędzia — co z demonstracją?

— Nagle przyszli — z przestrachem w głosie odparł świadek — nagle wybiegli z wszystkich ulic, przez Planty biegli depcząc trawę i łamiąc krzewy — a krzy­czeli! I krwią zalane mieli twarze niektórzy — a w rę­kach łomy i wyrwane deski z parkanów, kamienie, pręty żelazne…

— Dużo ich było? — spytał sędzia.

— Panie! Chmara! — wykrzyknął świadek. — Ja wtedy… Coś się wtedy stało ze mną… sam nie wiem, jak to było… Mówiłem przedtem, że się wznoszę troszkę do góry, gdy posłyszę podkutych butów stuk miarowy — wrażliwy jestem — ale wtedy to samo stało się na widok tej chmury…

— Jakiej chmury? — skrzywił się sędzia.

— Chmary, mówię, czyli gromady, tłumu, fali!

— Panie!

— Przepraszam, jeszcze płonę na to wspomnienie lotu.

— Co pan?!

— Leciałem jak na skrzydłach z nimi.

— Świadka widziano z karabinem — wtrącił gwał­townie prokurator — jak do żołnierzy strzelał, okna rozbijał kolbą — podważam zatem wartość tych ze­znań!

— Niech pan mówi: kto strzelił pierwszy?

— Nie wiem! Z góry — tak! — jakby z góry padły strzały… A potem wszyscy już strzelali: który z żoł­nierzy zdążył chwycić karabin z kozłów — na bruk padał i nie celując szył przed siebie — trach-trach — ale niewielu było szczęśliwców, którzy ocalili broń i żołnierski honor pułku. Bo tłum był szybszy: roze­brali w mig karabiny i ukryci w krzewach, co rosną wzdłuż ulicy, trach-trach walili do żołnierzy.

— Z kim był więc świadek?

— Nie wiem, panie…

— Wnoszę o areszt tego świadka, co broń miał w rękach podczas zajść! Sam to przyznaje.

— Tak, przyznaję — odparł przechodzień i chciał coś dodać, lecz „dziękuję!” — zawołał drwiąco pro­kurator.