Motif: Państwo,
motif: Prawda,
period: Dwudziestolecie międzywojenne

Po „romantycznym” oddzieleniu narodu od instytucji państwowych oraz przekształceniu w ideę będącej wcześniej konkretem ojczyzny — jej pierwotne (obowiązujące do oświecenia włącznie) znaczenie przejęło w zasadzie państwo. Hasło służy zgromadzeniu fragmentów tekstów literackich mówiących o roli państwa w życiu jednostek i zbiorowości (takich np. jak mniejszości narodowe) oraz wskazywaniu wypowiedzi mówiących, jakie zachowania były uważane za propaństwowe (temat to ważny szczególnie w literaturze dwudziestolecia międzywojennego, np. w późnych utworach Żeromskiego).

Ustalenie, co jest prawdą i odróżnienie jej od pozorów, którymi łudzi nas rzeczywistość oraz bliźni — jest tak istotną kwestią być może dlatego, że jedną z głównych cech kondycji ludzkiej stanowi zagubienie w świecie (zagubienie wśród możliwych znaczeń i błądzenie po drogach, których celu nie jesteśmy pewni). Odwrotność prawdy stanowi kłamstwo jako świadomy akt (przede wszystkim słowny), ale też fałsz, będący często „niemą” kanwą rozmaitych działań. Wśród sposobów dotarcia do prawdy wskazywano poznanie rozumowe (to ścieżka filozofów) albo intuicję, czy też bezpośredni wgląd w istotę rzeczywistości na drodze mistycznej lub poprzez natchnienie. Ta ostatnia „metoda” miała być właściwa przede wszystkim poetom. W religiach monoteistycznych i kulturach na nich opartych rolę gwarantu, jak i źródła prawdy pełni Bóg.

Czas

1918-1939 r.

Najwybitniejsi twórcy

J. Czechowicz, M. Dąbrowska, P. Gojawiczyńska, W. Gombrowicz, K. Iłłakowiczówna, J. Iwaszkiewicz, J. Kasprowicz, M. Kuncewiczowa, J. Lechoń, B. Leśmian, Cz. Miłosz, Z. Nałkowska, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, T. Peiper, A. Rymkiewicz, B. Schulz, A. Słonimski, J. Tuwim, S. I. Witkiewicz (Witkacy), S. Żeromski

Reprezentatywne gatunki

powieść, opowiadanie, felieton, wiersz

W literaturze i sztuce tej krótkiej (i dlatego często uznawanej za pierwszy okres współczesności) epoki — obok tematów związanych z I wojną pojawiają się próby odzwierciedlenia przeobrażeń ówczesnego świata, związanych z wieloma doniosłymi zdobyczami cywilizacyjnymi (upowszechnienie samochodów, samolotów, elektryczności, kina). Nadal twórczy byli wtedy wybitni artyści okresu Młodej Polski, lecz lawinowo powstawały nowe zjawiska: w Warszawie królowali melodyjni Skamandryci i »Wiadomości Literackie«, futuryści i członkowie awangardy krakowskiej eksperymentowali z językiem, a w Wilnie zrodził się katastrofizm »Żagarów«. Kwitła proza psychologiczna, społeczno-obyczajowa i polityczna, lecz chętnie sięgano po elementy nadrealizmu i fantastyki.

• autor: Magdalena Sibiga