Wyprawa Cyrusa (Anabaza), Agesilaos, Historia grecka, Cyropedia (Wychowanie Cyrusa), Uczta, Obrona Sokratesa, Wspomnienia o Sokratesie
Grecki pisarz, historyk i żołnierz, uczeń Sokratesa. Po zakończeniu wojny peloponeskiej w 404 p.n.e. był sympatykiem narzuconych Atenom przez Spartę oligarchicznych rządów tzw. trzydziestu tyranów, wskutek czego po przywróceniu demokracji miał zamkniętą drogę kariery politycznej i wojskowej. W roku 401 przyłączył się do kilkunastu tysięcy Greków, którzy jako najemnicy w służbie Cyrusa Młodszego wzięli udział w wyprawie wojennej przeciwko jego bratu, królowi perskiemu Artakserksesowi II. Po śmierci Cyrusa w bitwie i podstępnym zamordowaniu wodzów greckich Ksenofont został jednym z dowódców armii greckich najemników wycofującej się przez tysiąc mil obcego, wrogiego kraju. Wyprawę oraz odwrót Dziesięciu Tysięcy opisał w swoim najbardziej znanym dziele, pamiętnikach pt. Wyprawa Cyrusa.
Bezpiecznie dotarłszy do brzegów Morza Czarnego, razem z innymi żołnierzami zaciągnął się na służbę Sparty, prowadzącej w Azji Mniejszej wojnę z Persją. Został przybocznym oficerem króla spartańskiego Agesilaosa II, który w 396 osobiście objął naczelne dowództwo. Za udział w wielkiej bitwie pod Koroneją (394), w której Agesilaos pokonał koalicję Aten, Teb i Koryntu, Ksenofont został uznany przez Ateńczyków za wroga i skazany na banicję. Brał udział w kolejnych wyprawach wojennych Sparty podczas wojny korynckiej, w uznaniu zasług otrzymał honorowe obywatelstwo spartańskie i posiadłość pod Olimpią. Klęska Spartan pod Leuktrami spowodowała, że musiał opuścić majątek i zamieszkał w Koryncie, gdzie żył do śmierci.
W swoich dziełach zachwalał ustrój, zwyczaje i instytucje spartańskie i perskie, szczególnie w poczytnej powieści Wychowanie Cyrusa, w której króla perskiego Cyrusa Wielkiego przedstawia jako wzór szlachetnego i wybitnego władcy, zaś monarchię perską jako idealne państwo. Był autorem Historii greckiej, będącej kontynuacją dzieła Tukidydesa i opisującej dzieje Grecji w latach 411--362, do bitwy pod Mantineą, a także tekstów sokratycznych, w których bronił swojego nauczyciela.
