Autor: Janusz Korczak

1. ★

   ☆

   

   Janusz Korczak

   Król Maciuś na wyspie bezludnej

   Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść

   • Czytaj online
   • Pobierz:
     PDFEPUBMOBIwięcejFB2TXT
     Stwórz własny plik PDFmniej

   Królowie urządzili zjazd, aby zdecydować, na którą wyspę zesłać pokonanego Maciusia. A on ucieka z więzienia, ukrywa się jako chłopiec na posyłki u rzeźnika i jako dziewczynka w sierocińcu, by w końcu zjawić się niespodziewanie w miejscu obrad władców. Popierają go dzicy ludożercy, z czego wynika mnóstwo kłopotów, aż wreszcie Maciuś, zniechęcony, dobrowolnie udaje się na wygnanie. Na bezludnej wyspie ma dużo czasu, by rozpamiętywać błędy swojego królowania i plany na przyszłość. Ale nie sądzony mu los pustelnika, kiedy trzeba ratować przyjaciół w nieszczęściu…

   Zarówno bohaterskie czyny i niezwykłe przygody, jak i liczne trudności i smutki służą w tej książce jednemu celowi: Janusz Korczak stara się przekazać młodym czytelnikom wiedzę o prawach, rządzących życiem. On najlepiej wie, jak bardzo dzieci tego potrzebują.
2. ★

   ☆

   

   Janusz Korczak

   Dziecko salonu

   Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne Rodzaj: Epika Gatunek: Powieść

   • Czytaj online
   • Pobierz:
     PDFEPUBMOBIwięcejFB2TXT
     Stwórz własny plik PDFmniej

   Dziecko salonu to zaskakująca powieść modernistyczna. Wyrasta z tej formacji kulturowej, ale ją rozsadza, pozostawiając czytelnika w pewnym zdumieniu. Można ją bowiem odczytywać na wielu poziomach: jako krytykę mieszczańskiej moralności, apoteozę indywidualnego buntu, a także jako opowieść o krzywdzie ludzkiej i cierpieniu, determinujących życie jednostki, ale i całych pokoleń (o krzywdzie dziedziczonej).

   Bohaterem i narratorem jest syn fabrykanta mydła, który po powrocie z zagranicy nie może odnaleźć się w mieszczańskiej rzeczywistości. Po próbie samobójczej opuszcza dom i schodzi po drabinie społecznej, poszukując prawdziwego życia i materiału na książkę. Odkrywa on przede wszystkim krzywdę istnienia — swojego i cudzego. Jest to tak dojmujące, że bohater przestaje notować, milknie, a powieść kończy się jego krzykiem.

   To nie jest powieść dla dzieci, chociaż są one jej bohaterami. Na ich przykładzie bowiem najjaskrawiej widać niesprawiedliwość i krzywdę społeczną. Co istotniejsze, dzieci są urabiane przez rodzinę — swoisty aparat ucisku — tresowane do swych ról. Ograbia się je z człowieczeństwa, tłumi w nich potrzeby duchowe i wyższe instynkty, by spełniały oczekiwania rodziców i społeczeństwa — dotyczy to tak samo rodzin mieszczańskich, jak proletariackich.

   Warto zwrócić uwagę na formę powieści. Choć zasadniczo jest ona rodzajem pamiętnika, wewnątrz znajdują się szkice literackie bohatera, pomysły powieściowe, późniejsze jego redakcyjne poprawki (często o charakterze autoironicznym). Z dzisiejszego punktu widzenia stanowi intrygujący eksperyment formalny, od którego nie odżegnałby się późniejszy o sto lat postmodernizm.
3. ★

   ☆

   

   Janusz Korczak

   Prawo dziecka do szacunku

   Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne Rodzaj: Epika Gatunek: Manifest

   • Czytaj online
   • Pobierz:
     PDFEPUBMOBIwięcejFB2TXT
     Stwórz własny plik PDFmniej

   Trudno się przyznać dorosłemu, że krzywdzi dziecko. Zwłaszcza że ta krzywda nie zawsze jest oczywista — nie zawsze przybiera postać fizycznej przemocy. Jednak zdaniem Korczaka wykorzystywanie fizycznej przewagi, żeby do czegoś dziecko przymusić, nawet w dobrej wierze, to również przemoc. A przede wszystkim brak szacunku. Krzywda, która wcale nie musi być częścią wychowania.

   Dziecko jest człowiekiem — tu i teraz — a nie człowiekiem kiedyś, w przyszłości — twierdzi pisarz i pedagog. Czy przyswoiliśmy sobie tę lekcję? Zrozumienie i szacunek dla drugiego człowieka powinny być fundamentem wszelkich relacji. Co ważne, zrozumienie obejmuje również błędy wychowawców, ich stan psychiczny, poirytowanie, a nawet gniew wywołany dziecięcymi zachowaniami. Bardzo prawdziwy i bardzo smutny jest obraz dorosłości, która narzuca dzieciństwu restrykcje, próbując je ujarzmić. A gdyby spojrzeć na dziecko jak na cudzoziemca, który gubi się, bo nie zna języka ani topografii? Wymaga pouczeń i ograniczeń, czy życzliwej uwagi i wskazówek? Odpowiedź na te pytania otwiera zupełnie inną perspektywę.

   Prawo dziecka do szacunku, po raz pierwszy wydane w 1928 r., jest syntezą poglądów Korczaka pojawiających się w jego wcześniejszych pismach i utworach. Niewiele wiadomo o genezie tego dzieła — najprawdopodobniej jest streszczeniem wykładów wygłaszanych we wcześniejszych latach przy różnych okazjach. Podobnie jak wiele innych pism Korczaka, mimo upływu lat pozostaje niepokojąco aktualne.

Wybrane utwory