Przypisy

Symchat Tora (Symchas Tojre) — święto związane z zakończeniem rocznego cyklu czytania Tory, obchodzone ostatniego dnia Sukot. [przypis tłumacza]

symmachia — symmachia spartańska, przymierze zaczepno-odporne ze Spartą [dziś bardziej znana jako Związek Peloponeski]. [przypis tłumacza]

Symonides (556–468 przed Chr.) — z wyspy Keos (Cyklada na wschód od Sunion, płd.-wsch. przylądka Attyki), znakomity przedstawiciel greckiej liryki chóralnej. Utwory jego nie zachowały się; znane są pod jego imieniem (nieautentyczne jednak) epigramy na cześć wojowników greckich z pod Termopil. Z Keos przybył do Aten, do tyrana Hipparcha, syna Pizystrata. W 514 r. bawił w Tesalii. Po wojnach perskich (sławił elegią poległych pod Maratonem) przebywał aż do swej śmierci na dworach władców sycylijskich. [przypis tłumacza]

Symon — jakaś marna figura, sofista z Heraklei, osławiony krzywoprzysięzca i lichwiarz. [przypis tłumacza]

syn Akatelasa — Ἀκατελᾶ (N), Καθλᾶ (D). [przypis tłumacza]

syna wychowywać przy skórach bydlęcych — to znaczy: wychowywać się w garbarni. [przypis tłumacza]

syn Bareisa — Βάρεις (N), Βαρούχου (D). [przypis tłumacza]

syn Chobara — Χωβαρεῖ (N), Χωβαρί (D). [przypis tłumacza]

Syn dowodzi (…), że ma prawo bić ojca, nawet matkę (…) Wtedy nareszcie zrozumiał stary Wykrętowic, jaka ta nauka — czy to nie analogiczne zjawisko nasze warszawskie, uświadamiające wiece pedagogiczne? [przypis tłumacza]

synem Arinosa — τοῦ Ἀρινοῦ (N), Ἀρί (D). [przypis tłumacza]

„synem gazeli” — Δορκάδος οὗτος, „Imieniem Tabitlia, która wyłożywszy, zowie się Dorkas” (Ταβειθά, ἣ διερμηνευομένη λέγεται Δορκάς), Dz 9, 36. Tabita, po hebr. Cibea, צִבְיָּה (2 Krl 12, 1). Rzecz polegała widocznie na grze słów; zamiast Jokanan-ben-Lewi mówiono Johanan-ben-cewi. [przypis tłumacza]

syn Hozeasza — ὁ τοῦ Ὁσαΐα (N), ὁ τοῦ Ἰωσίου (D). [przypis tłumacza]

syn Ismaela — Mahomet. Arabowie są wg Biblii potomkami Ismaela, syna Abrahama i Agar. [przypis tłumacza]

syn Kaatasa — p. uwagę do ustępu 2 tego samego rozdziału. [przypis tłumacza]

syn Mai — bóg Hermes (rzym. Merkury). [przypis tłumacza]

Syn naturalny — dramat Diderota [Le Fils naturel, wyd. 1757; red. WL]. [przypis tłumacza]

Synon — jeden z Greków oblegających Troję. Swoimi kłamstwami umożliwił wprowadzenie do Troi drewnianego konia, w którym się schowali greccy wojownicy i którego Trojanie wprowadzili do miasta, oszukani przez Synona. [przypis tłumacza]

synowa Pitagorasa — Theano, żona, nie synowa Pitagorasa ([por.] Diogenes Laertios, Pitagoras [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VIII, 42). [przypis tłumacza]

synowiec jego (Sabinusa) Domicjan — przypominamy, że Sabinus był bratem, a Domicjan synem Wespazjana. [przypis tłumacza]

Synowie wasi będą prorokowali — Jl 2, 28. [przypis tłumacza]

syn Sapfasa — Σαπφᾶ (N), Σαπφία (D). [przypis tłumacza]

syn Tufy — παῖς Τοῦφα (N), Σαφάτου (D). [przypis tłumacza]

syn zabił ojca, pragnąc dziedzictwa — w dalszym ciągu jest sprostowanie tego faktu. Skazaniec, jak się potem pokazało, nie był zabójcą. [przypis tłumacza]

Syryjczycy — ὑπὸ Σύρων (N), ὑπ' Ασσυρίων ([=Asyryjczycy] D) [tu mowa o staroż. Filistynach, od których pochodzi nazwa „Palestyna”, oraz o zdobyciu przez nich Arki Przymierza i nieszczęściach, jakie na nich spadały, dopóki jej nie zwrócili (Sdz 4–6)]. [przypis tłumacza]

system poprawczy — w oryginale: Pönitenziarsystem. [przypis tłumacza]

szabasowy — tu: świąteczny. szabes — sobota. [przypis tłumacza]

szabas (szabat) — sobota. [przypis tłumacza]

Szabat Chazon — sobota poprzedzająca rocznicę zburzenia Świątyni Pańskiej, dzień żałoby. [przypis tłumacza]

szabat nachmu — szabat po dziewiątym dniu miesiąca Aw, czyli po żałobnym dniu, w którym wypada rocznica zburzenia obu świątyń jerozolimskich; kończy się wtedy okres żałoby związany z opłakiwaniem zburzenia świątyni i kraju oraz wygnania Żydów z ich ojczyzny; jęz. hebr. szabes nachmu oznacza dosł.: sobota-pocieszcie; jest to sobota, w którą odczytuje się podczas nabożeństwa XL rozdział księgi proroka Jezajasza, zaczynający się od słów Nachmu, nachmu, ami (hebr.): pocieszcie, pocieszcie mój lud. [przypis tłumacza]

szabat nachmu — szabat po dziewiątym dniu miesiąca Aw, czyli po żałobnym dniu, w którym wypada rocznica zburzenia obu świątyń jerozolimskich. Kończy się wtedy okres żałoby związany z opłakiwaniem zburzenia świątyni i kraju oraz wygnania Żydów z ich ojczyzny. W języku hebrajskim szabes nachmu oznacza dosłownie „sobota-pocieszcie”. Jest to sobota, w którą odczytuje się podczas nabożeństwa XL rozdział księgi proroka Jezajasza, zaczynający się od słów: Nachmu, nachmu, ami (hebr.: pocieszcie, pocieszcie mój lud). [przypis tłumacza]

szabat (szabas) — sobota. [przypis tłumacza]

szabesgoj — nie-Żyd wykonujący za opłatą czynności zabronione wyznawcom religii Mojżeszowej podczas szabatu. [przypis tłumacza]

szabesgoj — nie-Żyd wykonujący za opłatą czynności zabronione wyznawcom religii mojżeszowej podczas szabesu. [przypis tłumacza]

szabes — sobota. [przypis tłumacza]

Szacharit — modlitwa poranna. [przypis tłumacza]

szacher macher — oszustwo. [przypis tłumacza]

szacując przekroczenie w tej mierze (…) — por. Nicolaus Boerius, Decisiones Burdegalenses. [przypis tłumacza]

szajgec — nie-żydowski chłopiec; także: urwis, łobuz. [przypis tłumacza]

szajgec — określenie pejoratywne nieżydowskiego chłopca; pot. łobuziak, urwis. [przypis tłumacza]

szajgec — określenie pejoratywne nieżydowskiego chłopca, potocznie używane w znaczeniu: łobuziak, urwis. [przypis tłumacza]

szajgec — określenie pejoratywne nieżydowskiego chłopca. Potocznie w znaczeniu łobuziaka, urwisa. [przypis tłumacza]

szałech-mones — dosł.: „posyłanie darów”. W święto Purim istnieje zwyczaj posyłania sobie nawzajem prezentów w postaci najrozmaitszych smakołyków, owoców a także pieniędzy. [przypis tłumacza]

szala z kawałkiem czerepu uniosła się w górę — znak, że garść piasku na ludzkim oku (grób) kładzie kres wszystkim żądzom. [przypis tłumacza]

Szalbierka — The False One, sztuka Fletchera, drukowana w r. 1620 i pewnie napisana już po śmierci Beaumonta, więc bez żadnego współpracownika. Może tytuł należałoby inaczej przełożyć, bo najbardziej fałszywym okazuje się Juliusz Cezar. Dramat należy do słabszych. [przypis tłumacza]

szalech-mones — dosł.: „posyłanie darów”. W święto Purim istnieje zwyczaj posyłania sobie nawzajem prezentów w postaci najrozmaitszych smakołyków, owoców, a także pieniędzy. [przypis tłumacza]

szalech mones — prezenty składające się głównie ze słodkich smakołyków, które posyłają sobie nawzajem Żydzi z okazji święta Purim. [przypis tłumacza]

Szaleństwem i niesprawiedliwością jest, aby dzieci, gdy dojdą do lat, pozbawiać poufałego obcowania z rodzicami (…) — toż samo król Henryk IV nie pozwolił, aby go dzieci nazywały „panem”, lecz kazał mówić sobie poufale: „tato” (Perefixe, Historia Henryka Wielkiego). [przypis tłumacza]

Szamaj — przeciwnik Hilela [przypis tłumacza]

Szamar — pseudonim literacki Nachuma Meira Szajkiewicza, autora około 200 powieści, nowel i sztuk teatralnych. Urodził się w Nieświeży w 1849 r. Zmarł w Nowym Jorku w 1905. Miał licznych czytelników, ale wielcy pisarze i znani krytycy jak Szołem Alejchem, Rawnicki czy Friszman uznali jego powieści za słabe w sensie artystycznym, zbyt płytkie i ckliwe. [przypis tłumacza]

szambelan — Casanova tytułuje wciąż Branickiego grand chambellan dela conronno. [przypis tłumacza]

szamesi — tak nazywano sługę bożnicy, synagogi oraz żydowskiej gminy wyznaniowej; właściwie jest to woźny bożnicy, gminy lub rabina. [przypis tłumacza]

szames — posługacz w bóżnicy. [przypis tłumacza]

szames — sługa w bóżnicy, woźny. [przypis tłumacza]

szames — tak nazywano sługę bożnicy, synagogi oraz żydowskiej gminy wyznaniowej; właściwie jest to woźny bożnicy, gminy lub rabina. [przypis tłumacza]

Szamir — robak użyty przy budowie świątyni do rozłupywania kamieni. [przypis tłumacza]

szamir — szamirem zwano też robaka, który według innej wersji ciął skały na kawałki, z których Salomon zbudował Świątynię Pańską. [przypis tłumacza]

Szantela — Chantelles, miasteczko w Bourbonnais. [przypis tłumacza]

Szanujcież się dobrze teraz, Panowie Polacy! — dwa wiersze te nie dały się przetłumaczyć dosłownie; ręka drgnęła od zgrozy i oburzenia. [ukr. Шануйтеся ж, вражі ляхи, Скажені собаки: strzeżcie się, nienawistni Polacy, nieczyste psy. Red. WL]. [przypis tłumacza]

Szas — sześć części Miszny, Talmud. [przypis tłumacza]

szatan i anioł śmierci, to jakby jedna i ta sama osoba — sam grzech prowadzi do śmierci. [przypis tłumacza]

Szawuot a. Szwues — święto objawienia Tory na górze Synaj, zarazem święto pierwszych zbiorów. [przypis tłumacza]

Szawuot — święto objawienia przez Boga Tory Mojżeszowi na górze Synaj. Także święto pierwszych zbiorów. [przypis tłumacza]

Szawuot — święto objawienia Tory Mojżeszowi na górze Synaj, zarazem święto pierwszych zbiorów. [przypis tłumacza]

Szawuot (Szwues) — święto objawienia Tory na górze Synaj, jednocześnie święto pierwszych zbiorów. [przypis tłumacza]

szczęścia swego szukasz w duszach ludzi innych — wedle nauki stoików winien człowiek żyć wedle natury i nie dbać o sąd cudzy. [przypis tłumacza]

szczęście w nieszczęściu — ἐν κακοῖς ἀγαθὸν. [przypis tłumacza]

Szczęśliwi będący nad tymi wodami (…) swojego wygnania — Ustęp ten zestawiono z parafrazą św. Augustyna na tle Ps 126: Super flumina Babylonis. [przypis tłumacza]

szczególna kotlinka — τόπον θαύματος ἄξιον, κυκλοτερὴς μὲν γάρ ἐστιν καὶ κοῖλος. [przypis tłumacza]

szczególna kotlinka (…) Taka jest przyroda tej okolicy — „Wpada także rzeka Belus do morza żydowskiego, około której ujścia zgromadzone piaski za pomieszaniem nitru na szkło się wypalają [tj. po domieszaniu sody szkło się z nich wypala; red. WL]” (Tacyt, Dzieje V, 7 [tu w tłum. Naruszewicza]). Wspominają o tym także Pliniusz i Strabo. Flawiusz, podobnie jak w opisie choroby Heroda, w dziedzinie obserwacji przyrodniczych stoi na poziomie gminnych wyobrażeń i przesądów. [przypis tłumacza]

szczep dziesięcinny — dziesięcina kleru. [przypis tłumacza]

szczep skarbowy, najlepszy z całego kraju — Istniał osobny tresorier des metius plaisirs du Roi. [przypis tłumacza]

szczytem dobroci — ἀγαθώτατον (Niese), δικαιότατον (Dindorf). [przypis tłumacza]

szechina — Boska obecność, Duch święty. [przypis tłumacza]

Szechina — dosł. „zamieszkiwanie”; Boża Obecność lub immanencja Boga; określenie używane jako synonim Boga. [przypis tłumacza]

szechina — Duch Boży. [przypis tłumacza]

Szechina (hebr.) — Duch Boży, obecność Boża; żeński pierwiastek natury boskiej. [przypis tłumacza]

szejgec — łobuz. [przypis tłumacza]

szekel — moneta, starożytna jednostka pieniężna używana na Bliskim Wschodzie i w Grecji, o wartości wahającej się od 1/50 do 1/100 miny. [przypis tłumacza]

Szekspir przestrzegał przed „malowaniem lilii i perfumowaniem fiołka” — Król Jan IV, 2 [Życie i śmierć króla Jana (The Life and Death of King John)]. [przypis tłumacza]

Szemini Aceret a. Szmini Aceres — ósmy dzień Sukot. W tym dniu zazwyczaj odmawia się modlitwę o deszcz. [przypis tłumacza]

„szermierze” — zaprawieni w dyskusjach mędrcy. [przypis tłumacza]

szeryf — w Anglii i w Ameryce wyższy urzędnik miejski, spełniający obowiązki sądownicze i policyjne w obwodzie swego hrabstwa, powiatu lub okręgu. [przypis tłumacza]

sześć doskonałości (skr. ṣaṭ-pāramitā, chiń. liuboluomi, jap. rokuharamitsu lub ropparamitsu) — to sześć cnót, jakie posiada bodhisattwa. Są to: doskonałość ofiarowywania, szczodrość (skr. dāna, chiń. bushi, jap. fuse, lub chiń. tan, jap. dan); doskonałość przestrzegania wskazań (jap. śīla, chiń. chijie, jap. jikai); doskonałość cierpliwości, wytrzymałość (skr. ksānti, chiń. renru, jap. ninniku); doskonałość wysiłku, wytrwałość (skr. vīrya, chiń. jingjin, jap. shōjin); doskonałość medytacji (skr. dhyāna, chiń. chanding, jap. zenjō); doskonałość mądrości (skr. prajā, chiń. panruo, jap. hannya). [przypis tłumacza]

sześćdziesięciu generałów — chodzi o osławionych „generalnych dzierżawców” [fr. fermiers général w dawnej Francji na podstawie zawartych odnawialnych kontraktów pobierali podatki w imieniu króla w zamian za sowite premie dla siebie; w XVII i XVIII w. stali się niezwykle bogaci; red. WL]. [przypis tłumacza]

sześć tysięcy siedemset — ἑξακισχίλιοι ἑπτακόσιοι (N), πεντακόσιοι (D), stąd u tłumaczy 6500. [przypis tłumacza]

Sześć wieków, sześciu ojców sześciu wieków (…) — Aug. De Genesi contra Manichaeos I, 23 (35). [przypis tłumacza]

(…) sześcioma organami zmysłów — skr. ṣaḍ-indriya, chiń. liugen, jap. rokkon. Dosłownie: „sześć korzeni”. Oczy, uszy, nos, język, ciało i umysł. [przypis tłumacza]

sześcset trzydzieści — τριάκοντα καὶ ἑξακοσίους (Niese), τρισχιλίους καὶ ἑξακοσίους (Dindorf), przeto u wszystkich tłumaczy 3600. [przypis tłumacza]

Szezyl — po hebr. imię gwiazdy Orion. Gwiazda ta uchodziła u starożytnych za wzniecającą burzę. [przypis tłumacza]

sziksa — dziewczyna nie-Żydówka. [przypis tłumacza]

sziraim — okruchy; zwyczaj zostawiania na talerzu resztek jedzenia na wypadek, gdyby przyszedł głodny biedak. [przypis tłumacza]

Szirej Tiferet (Szirej Tiferes) — pieśni o wspaniałościach. [przypis tłumacza]

sziwa — siedem dni ścisłej żałoby po zmarłym. [przypis tłumacza]

szkoc (l. mn. od szejgec) — hultaj. [przypis tłumacza]

szkoła dra Cecila Reddie'ego założona w Abbotsholme… — szkołę tę polscy czytelnicy znają z przekładu dzieła Demolins pt. Nowe wychowanie i z artykułów „Przeglądu Pedagogicznego” O szkołach nowego typu. Na wzór jej powstały we Francji L'école de Roches i podobna szkoła w Harzu. [przypis tłumacza]

Szkoła mężów — jedna z pierwszych komedii Moliera, przedstawia dwóch braci: cierpkiego i podejrzliwego Sganarela oraz pobłażliwego i ludzkiego Arysta. [przypis tłumacza]

Szkoła wojskowa nie jest obsadzona — wakujące stanowisko, o które ubiegał się ojciec pana de Guibert. [przypis tłumacza]

szkut — (gw.) chłopak, urwis; szkuta to duża łódź. [przypis tłumacza]

szlachcic to herbowy — docinek pod adresem dość rozpowszechnionej wówczas samozwańczej szlachty, rekrutującej się ze zbogaconych mieszczan, uzurpujących sobie ten tytuł. [przypis tłumacza]

Szlachta odbiega od pługa, i razem sto konfederacji. (…) Podpalali, mordowali, cerkwi nie szczędzili… A tymczasem Hajdamacy noże poświęcili — cały ten ustęp dowodzi nieobeznania się z historią ojczystą. Wiadomo, że w pamiętnym okresie konfederacji barskiej ukazywały się gdzieniegdzie bandy rabusiów, które w razie potrzeby pożyczały nazwiska u konfederatów celem ubarwienia grabieży zbójeckiej szlachetniejszym pozorem. Tradycja ludu mogła pomieszać istotę rzeczy z najkłamliwszym złudzeniem; poecie piszącemu omyłka podobna darowaną już być nie może. [Historycy wskazują na następujące przyczyny powstania kozackiego zwanego koliszczyzną: intrygi rosyjskie, mające na celu osłabienie konfederatów barskich; inspiracje duchownych prawosławnych, zaniepokojonych nietolerancją religijną konfederacji (forsowana przez króla Poniatowskiego tolerancja religijna miała wzmocnić pozycję prawosławia i Rosji w Polsce); niechęć chłopów na Ukrainie do szlachty. Red. WL]. [przypis tłumacza]