Przypisy

gladium tuum, potentissime (łac.) — Ps 44, 4. [przypis tłumacza]

Gratatusque (…) verbis (łac.) — „Pozdrowiwszy najczulej, całuje go w usta” (Ovidius, Ex ponto, IV, 9, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

gravissimi (…) necessitas (łac.) — „Najstraszniejsze są ukąszenia podrażnionej wściekłości” ([pseudo] Sallustius [właśc. Marcus Porcius Latro], Duae epistolae ad Caesarem de republica ordinanda; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec demum (…) feriet (łac.) — Ten wiersz ma smak i dowcip, który dobrze kole. Napis z nagrobka poety Lukana; tłum. Edmund Cięglewicz. [przypis tłumacza]

Haec dixit Isayae (łac.) — Iz 6, 10. [przypis tłumacza]

haec est magna caecitas cordis (łac.) — „To jest wielka ślepota serca”. [przypis tłumacza]

haec est major caecitas cordis (łac.) — „To jest większa ślepota serca. [przypis tłumacza]

Haec loca (…) foret (łac.) — „Te kraje moc przyrody i ziemi trzęsienie/ Rozerwały, jak mówią: ongi obie części/ Stanowiły ląd jeden” (Vergilius, Aeneida, III, 414; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haec perinde sunt (…) mala (łac.) — „Bo to rzeczy są takie jak duch, co je miewa:/ Kto ich zażywać umie, temu dobre; kto zaś/ Źle ich użyje, temu na złe się obrócą” (Terentius, Heauton Timorumenos, 3, 21; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haec tunc hominem concludit profunditas iniquitatis (łac.) — „Wtedy człowieka zamyka ta głębia przewrotności”. [przypis tłumacza]

Haeredis (…) risus est (łac.) — „Dziedzic płacze na oko, a w duszy się śmieje” (Publilius Syrus, cytat w: Gellius Aulus, Noctes Atticae, XVII, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

haeret (…) arundo (łac.) — „tkwi w boku grot śmiertelny” (Vergilius, Aeneida, IV, 75; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Hanc (…) persecuti sunt (łac.) — „Tę najwspanialszą sztukę spomiędzy wszystkich tj. sztukę doskonałego życia osiągali nie przez nauki, lecz przez samą życiową praktykę” (Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Has (…) coena (łac.) — „Niech wam smakuje obiadek, panicze!/ Ja na wędrowny stół taki nie liczę” (Martialis, Epigrammata, VII, 48, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Haud (…) voto (łac.) — „Niejeden za nic w świecie nie powtórzy ślubów/ I modlitw swych publicznie: śmierć by wolał raczej” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Hem (…) praestat (łac.) — „Jakżeż góruje nieraz człowiek nad człowiekiem” (Terentius Eunuchus II, 3, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Heu (…) manet (łac.) — „Ach, jakżeż mała cząstka zostaje dla starców!” (Maximianus Pseudo-Gallus, Elegiae, I, 16; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Heu (…) meis (łac.) — Ach jakże bolą rany, com sobie sam zadał! (Ovidius, Philis Demophonti, [w:] Epistulae [Heroides] ,48; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

his dantem iura Catonem (łac.) — Katon, im wszystkim stanowiący prawo (Vergilius, Aeneida, VIII, 670; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Hi sunt (…) eos Deus (łac.) — Ci są, których Bóg połączył, tak jak połączył żonę Uriasza z Dawidem; choć to wbrew przeciwne (tak sobie przynajmniej rodzaj ludzki wyrozumiał) zasadzie małżeństwa prawnego… lecz dla Salomona to, który się indziej jak z Dawida i Batzeby narodzić się nie mógł, połączył ich Bóg. [przypis tłumacza]

Hoc erat in votis… (łac.) — Oto wszystko czego pragnąłem: niewielki kawał ziemi, ogród, źródło koło domu, a opodal mały lasek. [Horacy, Satyry, ks. II, VI, w. 1–3]. [przypis tłumacza]

Hoc (…) ipse (łac.) — „To, coś chciał od Jowisza zausznie wyżebrać,/ Mów, niech ci zrobi Stajus, krzyknie: «Chroń mię, Boże!»/ Ależ bo Bóg nie może krzyczeć: «Chroń mię, Boże!»” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, II, 21; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Hoc (…) sit (łac.) — „Toś przesolił, toś spalił, to mało podlane,/ To zaś dobre! Otóż to masz pamiętać sobie!”/ Tak mu udzielam w miarę, jak mogę, mądrości;/ Potem Demesowi każę oczyścić półmiski,/ By świeciły jak lustro, i daję baczenie/ Na wszystko (Terentius, Adelphi, III, 4, 62; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Homo assimilatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis (łac.) — Ps 48, 13: „Człowiek przyrównany jest bezrozumnemu bydłu i stał się mu podobny”. [przypis tłumacza]

Homo homini lupus (łac.) — człowiek jest dla człowieka wilkiem. [przypis tłumacza]

honesta oratio est (łac.) — pięknie brzmią te słowa (Terentius, Andria, I, 114; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Horrida tempestas montem turbavit acutum (łac.) — Straszliwa burza wydęła stromą górę. [przypis tłumacza]

Hos (…) dedit (łac.) — „Przyroda właśnie takie nadała wskazania” (Vergilius, Georgica, II, 20; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Hos natura modos primum dedit (łac.) — Virgilus Georg. II, 20; cyt. u Montaigne, Próby I, 30, „Tę miarę najpierw dała natura”. [przypis tłumacza]

Iam (…) licebit (łac.) — „Co minęło, nie wróci; daremne błagania!” (Lucretius, De rerum natura, III, 928; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Iam matura thoris plenis adoleverat virginitas (łac.) — Już dziewictwo w całej pełni było dojrzałe do ślubnego łoża. [przypis tłumacza]

Iam nemo (…) templa (łac.) — „Człek zmęczony i życiem przesycony marnym,/ Nie raczy podnieść wzroku na niebios sklepienie!” (Lucretius, De rerum natura, II, 1037; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Id cinerem (…) sepultos (łac.) — „Wierzysz, iż trupy dbają o swój cień i popiół?” (Vergilius, Aeneida, IV, 34; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ideo audite, gentes, quanta ego faciam eis. Audi terra: ecce ego adducam mala (łac.) — „Tak mówił Pan: Zastanówcie się na drogach, a spojrzyjcie i pytajcie się o ścieżkach starych, która by była dobra, a chodźcie nią, a znajdziecie odpocznienie duszy waszej: tedy odpowiadali: Nie będziemy chodzili. „A gdybym postanawiał nad wami stróżów, mówiąc: Słuchajcie głosu trąby! tedy mawiali: Nie będziemy słuchać. „Przetoż słuchajcie, o narody, co Ja im uczynię. Słuchaj ziemio, oto przywiodę złe, etc”. [przypis tłumacza]

id est (łac.) — to jest. [przypis tłumacza]

id genus omne (łac.) — „I inni tego rodzaju” (Horatius, Satirae, I, 2, 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Id maxime quemque decet, quod est cuiusque suum maxime (łac.) — Cicero de Off. I, 31; cyt. u Montaigne, Próby, III, 1. „To najbardziej każdemu przystoi, co jest przede wszystkim jego właściwością”. [przypis tłumacza]

Id (…) transcurrerunt (łac.) — „Wykonacie to za pomocą samych rozpędzonych koni, jeśli je rozkiełzane pchniecie na wroga ostrogami: pamięć ludzka niesie, że konnica rzymska często tak walczyła ku swej chwale. Zdjąwszy tedy wędzidła, przejechali przez wroga, dwa razy tam i z powrotem, czyniąc straszliwy pogrom” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XL, 40; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Iliud (…) una (łac.) — „Lecz tego ci nie mówią, że w owych opałach,/ Nie będziesz miał tych pragnień ani zachceń zgoła!” (Lucretius, De rerum natura, III, 913; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Illa lingua ac character quo antiquitus scripta est (…) (łac.) — Ks. II: „Ów język i charakter, w którym z dawien dawna spisane było prawo, przetrwał tak aż do Siedemdziesięciu”. [przypis tłumacza]

Illam (…) ruinam (łac.) — „Więc jeśli przemoc sroga przedwcześnie mi porwała/ Tę lepszą część mej duszy;/ To na cóż czekam jeszcze z tą drugą częścią z ciała/ Z tym „ja” mniej miłym, wiotszym?/ Wszak dzień ów, dzień rozłąki, obu nas w grobie kruszy!” (Horatius, Odae, II, 17, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

ille beatus (…) est (łac.) — „Tego szczęście jest złote, jego pozłacane” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 115; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ille (…) caput (łac.) — „Choćbyś głowę żelazem i spiżem spancerzył,/ Śmierć ją wydrze zbyt snadno z tej mocnej fortecy” (Propertius, Elegiae, III, 18, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ille simul manibus tendit divellere nodos (łac.) — Oburącz targa z siebie dręczące kajdany. [przypis tłumacza]

imago (łac.) — Obraz (Boga). [przypis tłumacza]

Immunis (…) mica (łac.) — „Kto czystą ręką dotknie ołtarzy,/ Choć nie da bóstwu żertwy bogatej, Gdy świętą mąkę i sól zapraży/ Snadnie ubłaga gniewne penaty” (Horatius, Odae, III, 23, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Imperet (…) hostem (łac.) — „Ma, dopóki wróg walczy, władzy, siły zażyć,/ Ale gdy wróg na ziemi, ma mieć nad nim litość” (Horatius, Odae, II, 51; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Inclina cor meum, Deus (łac.) — „Nachyl serce moje, Boże” (Ps 118, 36). [przypis tłumacza]

Incline cor meum. Deus, in… (testimonia tua) (łac.) — „Skłoń serce moje Boże do Twoich świadectw”. [przypis tłumacza]

in communi et in particulari (łac.) — tj. rzeczy można rozumieć w znaczeniu ogólnym lub szczegółowym. [przypis tłumacza]

In culpa (…) unquam (łac.) — „Duch nasz winę ponosi, co się z nami nosi” (Horatius, Epistulae, I, 14, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Inde (…) alto (łac.) — „Wtedy tak rzekł Eneas z wyniosłego łoża” (Vergilius, Aeneida, II, 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

In divitiis (…) gravissimum est (łac.) — „Siedzący na swych skarbach nędzarze to rodzaj najstraszliwszej jest nędzy” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 74; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ingrediens mundum (łac.) — Hbr 10, 5. [przypis tłumacza]

Inguina (…) aquis (łac.) — „Safianem czarnym pachoł srom okrył starannie/ I choć się kąpiesz naga, stoi przy waćpannie?” (Martialis, Epigrammata, VII, 35, l; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Inimici Dei terram lingent (łac.) — Ps 71, 9. [przypis tłumacza]

In manicis (…) rerum est (łac.) — „W kajdankach i na rączkach i na nóżkach obu,/ Dam cię więzić, a przy tym i straż bezlitosną!”/ „To mnie sam Bóg, gdy zechcę, uwolni”. Ja sądzę,/ Że chciał rzec: „Umrę” — bo śmierć wszystko tutaj kończy! (Horatius, Epistulae, I, 16, 76; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te et in misericordia (…) (łac.) — „W chwili gniewu skryłem nieco twarz moją przed tobą; ale w miłosierdziu wiecznym zlituję się nad tobą, mówi Pan, odkupiciel twój”. [przypis tłumacza]

In omnibus rebus quaesivi (łac.) — Koh 14, 11: „We wszystkich rzeczach szukałem”. [przypis tłumacza]

In quacumque die (łac.) — Rdz 2, 17. [przypis tłumacza]

In quo omnes peccaverunt (łac.) — Rz 5, 12. [przypis tłumacza]

in sanctificationem et in scandalum (łac.) — „Na uświęcenie i zgorszenie”. [przypis tłumacza]

Insani (…) ipsam (łac.) — „Mędrca nazwą wariatem, a uczciwca szują,/ Jeśli dążąc do cnoty, nadto przeholują” (Horatius, Epistulae, 6, 15; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

In solis (…) locis (łac.) — „Dopiero w samotności będziesz w towarzystwie” (Tibullus, Elegiae, IV, 13, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

interpone tuis interdum gaudia curis (łac.) — powinieneś niekiedy przeplatać pracę zabawą. [przypis tłumacza]

Inter (…) tradunt (łac.) — „Żywoty sobie wzajem wręczają śmiertelni,/ Żagiew życia z rąk do rąk podając, jak gońcy!” (Lucretius, De rerum natura, II, 75 i 78; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

In vera (…) iacentem (łac.) — „Czyż nie wiesz, że po śmierci naprawdę nie będziesz/ Istniał jako ktoś inny, co nad tobą zmarłym/ Zapłacze i postoi nad twymi zwłokami?” (Lucretius, De rerum natura, III, 898; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

invita Minerva (łac.) — znaczy: wbrew woli Minerwy. Minerwa była u Rzymian boginią mądrości. [przypis tłumacza]

ipsae res verba rapiunt (łac.) — Rzecz sama przyciąga na język wyrazy (Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ipsum thema (…) praestaret (łac.) — samo zagadnienie wymagało takiego badania, w którym by nasamprzód rozważono związek między metafizyką a etyką; lecz autor pominął to, czego się najusilniej domagano: sądził, że żądano postawienia jakiejś zasady etyki; tak więc umieścił tę część swojej rozprawy, w której wyprowadził związek między zasadą etyki przedłożoną przez siebie a swoją metafizyką tylko dodatkowo, jako coś, w czym daje więcej, niż żądano. [przypis tłumacza]

iratus est (łac.) — Iz 5, 25: „jest zagniewany”. [przypis tłumacza]

Ista (…) divinatio (łac.) — „Oto jak argumentują: jeżeli są wróżby, są bogowie; jeżeli są bogowie, są wróżby” (Cicero, De divinatione, I, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

item ea, quae de sitiente vehementer esurienteque dicuntur, cum aeque ab his, quae eduntur atque bibuntur, distat: quiescat enim necesse est (łac.) — a również to, co mówią o człowieku bardzo spragnionym i głodnym, gdy jednakowo jest oddalony od potraw i napojów, mianowicie, że musi umrzeć. [przypis tłumacza]

itus et reditus (łac.) — Przypływ i odpływ. [przypis tłumacza]

Iucundum (…) ageret (łac.) — „Gdy młodość ma zakwitła, kwitnęła mi wiosna!” (Catullus, Carmina, LXVIII, 16; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Jesuita omnis homo (łac.) — Historia Jesuitica. [przypis tłumacza]

Judaei signa petunt, et Graeci sapientiam quaerunt, nos autem Jesum crucifixum (łac.) — 1 Kor 1, 22: „Gdyż i Żydowie cudów się domagają, a Grekowie mądrości szukają, my zasię Jezusa ukrzyżowanego”. [przypis tłumacza]

Justus ex fide vivit (łac.) — Św. Paweł, Rz 1, 18. [przypis tłumacza]

Laetius (…) honestum (łac.) — „Dobry czyn cieszy więcej, im nasz trud był większy” (Lucanus, Pharsalia, IX, 404; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Laetus (…) curare (łac.) — „Serce me rade temu, co dziś widzę:/ Co przyszłość kryje, wstręt mi śledzić za tym!” (Horatius, Odae, II, 16, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Largus (…) lumen (łac.) — „Bogate źródło światła powszechnego, słońce,/ Zasila nieustannie całe niebo blaskiem./ Śląc fale za falami ognistych promieni” (Lucretius, De rerum natura, V, 282; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Laudate coeli quoniam misericordiam fecit Dominus… (…) (łac.) — „Chwalcie niebiosa, ponieważ miłosierdzie uczynił Pan… ponieważ Pan odkupił Jakuba, a w Izraelu sławnym się uczynił. Tak mówi Pan, odkupiciel twój i który cię utworzył z żywota matki: Ja, Pan, wszystko czynię, sam rozciągam niebiosa, rozpościeram ziemię mocą swoją”. [przypis tłumacza]

libido sentiendi, libido sciendi, libido dominandi (łac.) — Przekład z pierwszego listu św. Jana, II, 16. „Żądza czucia, żądza wiedzenia, żądza panowania. [przypis tłumacza]

Licet (…) invidia (łac.) — „Można być mądrym, nie okazując dumy, nie budząc zawiści” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 113; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Licet (…) manebit (łac.) — „Choćbyś ty przeżył wieków tyle, ile pragniesz,/ Śmierć będzie i tak wieczna: ona cię przeżyje” (Lucretius, De rerum natura, III, 1103; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Litera zabija (łac.) — 2 Kor 3, 6. [przypis tłumacza]

Litigando iura crescunt. Litigando jus acquiritur (łac.) — Prawowaniem się wzrastają prawa. Prawowaniem nabywa się praw. [przypis tłumacza]

lukubracje (z łac. lucubratio) — praca nocna, w obszerniejszym znaczeniu w ogóle trudne i uczone wypracowanie. [przypis tłumacza]

Lumen ad revelationem gentium (łac.) — Łk 2, 32: „Światłość ku objawieniu narodów”. [przypis tłumacza]

Lustravit lampade terras (łac.) — „Oświeciło pochodnią ziemię” (Lukrecjusz). [przypis tłumacza]

lusus naturae (łac.) — igraszką przyrody, cudownym dzieckiem. [przypis tłumacza]

Luxit et elanguit terra, confusus est Libanus et obsorduit (łac.) — „Płakała i zwątlała ziemia, zawstydzony jest Liban i uwiądł”. [przypis tłumacza]

Magnum (…) modo (łac.) — „Z groźnym szumem wylata oszczep wyrzucony./ Jak piorun błyskawiczny” (Vergilius, Aeneida, IX, 705??; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

malam (…) mortem (łac.) — „Nie śmierć złem jest, lecz owo, co po niej nastąpi” (Augustinus Aurelius, De civitate Dei, I, 11; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

malo me [meae] fortunae (…) pudeat (łac.) — „Raczej wolę skarżyć losy, niż wstydzić się zwycięstwa” (Quintus Curtius, Historiae Alexandri Magni, IV, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Malo periculosam libertatem quam quietum servitium (łac.) — Przenoszę niebezpieczną wolność nad spokojną niewolę. [przypis tłumacza]

Mandata non bona (łac.) — „Niedobre zlecenia”. [przypis tłumacza]

Manent (…) ingentes (łac.) — „Porzucają robotę i potężne mury/ Groźnie sterczące…” (Vergilius, Aeneida, IV, 88; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

maximum (…) laudare (łac.) — „To jest największy królewski przywilej,/ że lud zmuszony jest nie tylko cierpieć/ Działalność jego, ale zawsze sławić” (Seneca [Minor], Thyestes, II, 1, 30; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Melius non incipient (łac.) — Seneca Epist. 72; cyt. u Mont III 10. „Lepiej, by nie zaczynali”. [przypis tłumacza]