Przypisy

Vadé — popularny autor wodewilów w XVIII w. [przypis tłumacza]

Vade, populus meus, intra in cubicula tua (…) (łac.) — „Idź, ludu mój! wnijdź do komór swoich, a zamknij drzwi za sobą; skryj się na maluczką chwilę, dokąd nie przeminie gniew”. [przypis tłumacza]

Vae coronae superbiae (łac.) — „Biada pysznej koronie”. [przypis tłumacza]

Vae qui conditis leges iniquas (łac.) — Iz 10, 1: „Biada wam, którzy ustanawiacie niesłuszne prawa”. [przypis tłumacza]

Vae qui condunt leges iniquas (łac.) — „Biada tym, którzy stanowią prawa niesprawiedliwe”. [przypis tłumacza]

Vah! quemquamne (…) sibi (łac.) — „Biada ci, jeśli serce swe oddasz osobie/ Lub rzeczy, co ci droższa, niźli ty sam sobie” (Terentius, Adelphi, I, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

vakil — dosłow. ambasador, dworzanin; tytuł ten nadaje się w Indiach adwokatom lub posłom-krajowcom. [przypis tłumacza]

Vampir — poln. upior, Blut- oder Menschensauger, ein gespenstisches Gebilde des Volksaberglaubens, wonach ein Verstorbener aus dem Grabe aufsteht, die Menschen im Schlafe überfällt und ihnen das Blut aussaugt. Schon bei den Alten findet sich dieser Glaube und ist noch heute in vielen europäischen Ländern, wie in Serbien, Ungarn, Schottland u. a. verbreitet. Vor ganz kurzer Zeit kam in einem Dorfe Galiziens ein Fall vor, welcher beweist, wie tief derselbe noch im Volke wurzelt. Auch wurde er von Byron zu einem Gedicht, von Marschner zu einer Oper benützt. poln. upior, Blut- oder Menschensauger, ein gespenstisches Gebilde des Volksaberglaubens, wonach ein Verstorbener aus dem Grabe aufsteht, die Menschen im Schlafe überfällt und ihnen das Blut aussaugt. Schon bei den Alten findet sich dieser Glaube und ist noch heute in vielen europäischen Ländern, wie in Serbien, Ungarn, Schottland u. a. verbreitet. Vor ganz kurzer Zeit kam in einem Dorfe Galiziens ein Fall vor, welcher beweist, wie tief derselbe noch im Volke wurzelt. Auch wurde er von Byron zu einem Gedicht, von Marschner zu einer Oper benützt. [przypis tłumacza]

Vanini Lucilio — ur. 1585, spalony na stosie w r. 1619 w Tuluzie. Prócz mienionego Amphiteatro napisał De admirandis naturae reginae deaeque mortalium arcanis. [przypis tłumacza]

Vanloo — nazwisko rodziny holenderskiej, która wydała z ojca na syna szereg wybitnych malarzy osiadłych w XVII i XVIII w. w Paryżu. [przypis tłumacza]

vanum est vobis ante lucem surgere (łac.) — daremne jest wam wstawać przed światłem dziennym. [przypis tłumacza]

Variaequae (…) cantus — Lucretius, De rerum natura, V, 1077, 1010, 1082. [przypis tłumacza]

Variam (…) mentem (łac.) — „Duch niezatrudniony buja ciągle od jednej myśli do drugiej” (Lucanus, Pharsalia, IV, 704; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vascones (…) animas (łac.) — „Baskowie, jak wieść niesie, taką się żywili/ Strawą, aby to życie przedłużyć” (Iuvenalis, Satirae, XV, 93; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vaucanson, Jacgues de — mechanik, ur. r. 1709 w Grenoble, zm. 1782 w Paryżu. [przypis tłumacza]

Vaucanson, Jakub de (1709–1782) — był bardzo uzdolnionym i pomysłowym mechanikiem. Wiele czasu, trudu i pracy umysłowej zajęło mu wykonanie kunsztownych zabawek, wymienionych w Człowieku-maszynie: miały one być według intencji Vaucansona przygotowaniem do zbudowania w przyszłości bardziej złożonych automatów, wykonywających wszystkie czynności ludzkie. Nie marzył jednak, jak de la Mettrie, o tym, aby nadać tym automatom również doskonałość moralną. Pomysły Vaucansona, obok oczywiście poglądów Kartezjusza, natchnęły de la Mettriego nie tylko tytuł Człowiek-maszyna, ale i myśl zasadniczą, że ciało ludzkie jest ogromnym zegarem, zbudowanym kunsztownie i umiejętnie. [przypis tłumacza]

Vaugelas (1585–1650) — głośny gramatyk, który podjął dzieło ujęcia w karby i oczyszczenia języka. [przypis tłumacza]

velleitas — zachcianka; w niemieckim: Gelüste. [przypis tłumacza]

Vellejusz Paterkulus — historyk rzymski, urodzony około r. 19 przed Chr. Jego dzieło obejmuje 2 księgi i nosi tytuł: Historiae romanae ad M. Vinicium consulem libri II. [przypis tłumacza]

Vellere (…) novam (łac.) — „Z jakim zapałem włosy siwe rwie z korzeniem/ I twarz odmładza, tarciem zdarłszy dawną skórę?” (Tibullus, Elegiae, I, 8, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Velut (…) manens — Vergilius, Aeneida, X, 693. [przypis tłumacza]

Velut (…) species (łac.) — „Tworząc sobie urojenia podobne do snów chorego człowieka” (Horatius, Ars poetica, 7; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Velut (…) vento — Catullus, Carmina, 25, 12. [przypis tłumacza]

venite, apotemus (łac.) — Parodia brewiarza: veniter adoremus. [przypis tłumacza]

Venite: Quid debui (łac.) — „Pójdziecie: Com był powinien?”. [przypis tłumacza]

Venit (…) equo (łac.) — „Przybył także Sarmata, krwią tuczony końską” (Martialis Liber spectaculorum, III, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ventus (…) inani (łac.) — „Jak orkan traci rozmach, wpadłszy na równiny,/ Gdy nie napotka lasu i dębów gęstwiny” (Lucanus, Pharsalia, III, 362; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Venuntumque (…) se — Lucretius, De rerum natura, IV, 992. [przypis tłumacza]

Venus (…) nota — Ovidius, Metamorphoses, III, 323. [przypis tłumacza]

Vera (…) iudicat — Cicero, De officiis, I, 19. [przypis tłumacza]

Verbaque (…) sequentur (łac.) — „Rzecz przemyślaną określą słowa wymowne i łatwe” (Horatius, Ars poetica, 311; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

verbis indisciplinatis (łac.) — słowami nieuświęconymi. [przypis tłumacza]

Verbis (…) mentem — Horacy, Epistulae, II, 2, 36. [przypis tłumacza]

Vere discipuli, vere Israelita, vere liberi, vere cibus (łac.)— J 8, 31; 1, 47; 8, 36; 6, 56: „Prawdziwie uczniowie, prawdziwie Izraelczyk, prawdziwie wolni, prawdziwy pokarm”. [przypis tłumacza]

vere Israelitae, vere liberi (łac.) — Por. fragm. 564. [przypis tłumacza]

Vere tu es Deus absconditus (łac.) — Iz 45, 15: „Zaiste, tyś jest Bóg ukryty”. [przypis tłumacza]

Vere tu es Deus absconditus (łac.) — „Zaprawdę, ty jesteś Bóg ukryty”. [przypis tłumacza]

Veri adoratores (łac.) — J 4, 23: „Prawdziwi czciciele”. [przypis tłumacza]

Veri juris (łac.) — Veri juris germanaeque justitiae solidam et expressam effigiem nullam tenemus; umbra et imaginibus utimur. Cicero De Off. III, 17, cyt. Montaigne III. 1. [przypis tłumacza]

Veri (…) utimur — Cicero, De officiis III, 17. [przypis tłumacza]

Versamur (…) usque (łac.) — „Kręcimy się dokoła i tkwimy w tym kole…” (Lucretius, De rerum natura, III, 1093; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vertuntur (…) Concipiunt — Vergilius, Georgica, I, 420. [przypis tłumacza]

Verum enim vero (…) meus deus fidius (łac.) — Nagromadzenie wyrażeń, które wszystkie mają oznaczać: zaprawdę. [przypis tłumacza]

Verum (…) Multa — Lucretius, De rerum natura, V, 331. [przypis tłumacza]

Verum (…) poeta — Martialis, Epigrammata XII, 62, 13. [przypis tłumacza]

Verum (…) tute — Lucretius, De rerum natura, I, 403. [przypis tłumacza]

Very glad to meet you, Captain. Please, come in (ang.) — Bardzo mi miło pana spotkać, kapitanie. Proszę wejść. [przypis tłumacza]

vetulam compellit egestas (łac.) — pilnującym się prawo sprzyja. [przypis tłumacza]

Via (…) mentis — Lucretius, De rerum natura, V, 103. [przypis tłumacza]

(…) via — Propertius, Elegiae, II, 27, 1. [przypis tłumacza]

vice versa — na odwrót. [przypis tłumacza]

Victoria Cross — Krzyż Zwycięstwa. [przypis tłumacza]

Victoria (…) hostes (łac.) — „Bo nie jest to zwycięstwo, jeśli wróg nie uzna/ Swej przegranej, chociażby nie wiem jak pobity” (Claudianus, De sexto consulatu Honorii, w. 248; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Victor (…) invoco deos — Livius Titus, Ab Urbe condita, 2, 45. [przypis tłumacza]

Victrix (…) Catoni (łac.) — „Bóstwa się oświadczyły za zwycięzców sprawą; Katon za zwyciężonych…” (Lucanus, Pharsalia, I, 128; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vida (1480–1566) — nowołaciński poeta we Włoszech, autor traktatu De arte poetica. [przypis tłumacza]

Vide an mentiar (łac.) — Hi 6, 28: „Obacz, jeśli kłamię”. [przypis tłumacza]

videantur (…) modo — Cicero, Academica, II, 27. [przypis tłumacza]

Videas (…) vacantes — Vergilius, Georgica, III, 478. [przypis tłumacza]

Videndum (…) sentiat — Cicero, De officiis, I, 41. [przypis tłumacza]

Vide si via iniquitatis in me est (łac.) — Ps 138, 24: „Patrz czy droga nieprawości we mnie jest”. [przypis tłumacza]

Vidimus (…) — Lucanus, Pharsalia, IV, 178. [przypis tłumacza]

vi (…) fatigat — Lucretius, De rerum natura, III, 485. [przypis tłumacza]

Villon — wielokrotnie z pietyzmem cytowany przez Rabelais'go wielki poeta francuski z XV w. [przypis tłumacza]

Vince in bono malum (łac.) — Rz 12, 21. „Złe dobrem zwyciężaj”. [przypis tłumacza]

Vince (…) ventura (łac.) — „Hanibal zwyciężył Rzymian, ale nie umiał wykorzystać zwycięstwa” (Petrarka, Sonety, III; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

vincitur (…) hostem (łac.) — „Może stracić zwycięstwo, kto aż do ostatka/ Wroga przyprze i zdręczy” (Lucanus, Pharsalia, IV, 275; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vires (…) senectae — Vergilius, Aeneida, VI. [przypis tłumacza]

virga (…) sunt — Biblia, Ps 23(22):4. [przypis tłumacza]

Viri a diis recentes (łac.) — „Ludzie, co dopiero przez bogów stworzeni” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 90; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Viršukalniai liepsnoja… — Saulei nusileidus, dar kai kurį laiką Čatirdago viršūnės išrodo tarsi ugnyje, nuo atsimušančių į jas saulės spindulių. [przypis tłumacza]

Virtus (…) surae — Horatius, Odae III 2, 17. [przypis tłumacza]

Virtutem (…) ligna (łac.) — „Dla nich cnota to słowo; gaj święty to drzewa” (Horatius, Epistulae, I, 6, 31; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

visere (…) rores — Horatius, Odae III, 3, 54. [przypis tłumacza]

Vis (…) undae — Lucretius, De rerum natura, III, 491. [przypis tłumacza]

Vis (…) veneno — Lucretius, De rerum natura, III, 498. [przypis tłumacza]

Vitam (…) maturitas — Cicero, Cato Maior de Senectute, 19. [przypis tłumacza]

Vitamque (…) rebus (łac.) — „Umie żyć wolnym, spać pod nieb sklepieniem/ I drwić w opałach…” (Horatius, Odae, II, 3, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Vitam (…) sapientia — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], V, 9. [przypis tłumacza]

vita propria — życie własne. [przypis tłumacza]

Vitasque in vulnere ponunt — Vergilius, Georgica, IV, 238. [przypis tłumacza]

Vita (…) sunt — Seneca, Epistulae, LVI. [przypis tłumacza]

Vitellus — Οὐίτιλλος (N), Ουϊτέλλιος (D); wedle Tacyta Civilis (Dzieje IV, 61). [przypis tłumacza]

Vittoria Colonna, markiza z Pescary (1492–1547) — poślubiona Ferdynandowi Franciszkowi d'Avalos. Miłość do męża i rozpacz po jego zgonie uczyniła ją poetką. W wierszach swych, pełnych kobiecego wdzięku, naśladowała Petrarkę. [przypis tłumacza]

Vivacità (…) nell 1808 (wł.) — żywość, lekkość bardzo łatwo popadająca w drażliwość, ciągłe zajmowanie się pozorami własnego życia w oczach bliźnich: oto trzy główne cechy tej rośliny, która kwitnie w Europie od r. 1808. [przypis tłumacza]

Vivere (…) aetas — Horatius, Epistulae, II, 2, 213. [przypis tłumacza]

Vivere (…) est — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 96. [przypis tłumacza]

Viviane, babbo santo, perchè tutt'altra cosa è burla! (wł.) — Żyjmy, ojcze święty, ponieważ wszystko inne jest fraszką! [przypis tłumacza]

Vivit (…) suae — Ovidius, Tristia, I, 3, 12. [przypis tłumacza]

Vixere (…) Nocte — Horatius, Odae IV, 9, 25. [przypis tłumacza]

Vixi (…) peregi — Vergilius, Aeneida, IV, 655. [przypis tłumacza]

Vogel — Zahllose Tiere, besonders Vögel, beleben die unermeßliche, einförmige Steppe. Geier und Adler schweben hoch in den Lüften und umkreisen den Wanderer. (Kohl.) [przypis tłumacza]

Voilà l’entr’acte! Voilà le Vertvert! Voilà le programme — zwykłe okrzyki przedających w teatrach paryzkich drobne pisma peryodyczne. [przypis tłumacza]

Volesus [a. Volesus Valerius] — dowódca sabiński, współczesny Tatiusowi. [Wolesus miał przybyć do Rzymu razem z Tytusem Tacjuszem, królem sabińskiego miasta Cures, w czasach Romulusa, legendarnego założyciela Rzymu; Wolesusa Waleriusza uważano za założyciela wpływowego patrycjuszowskiego rodu Waleriuszów; red. WL] [przypis tłumacza]

Voltaire et la société française au XVIII-e siècle, vol. IV, Voltaire et Frédéric, Paris. 1870, s. 29 i nast., oraz 193–202. [przypis tłumacza]

Voltaire; François Marie Arouet de (1694–1778) — pisarz, poeta i filozof francuski, żył niejaki czas w Anglii, gdzie poznał filozofię angielską, którą następnie przeniósł (szczególnie Locke'a i sensualizm) do Francji (Lettres sur les Anglais, 1734 Paris). Z powodu swoich pism, skierowanych przeciw tradycjonalnym powagom, tak kościoła, jak i literatury, kilkakrotnie wygnany, bawił u Markizy du Châtelet w Cirey, na dworze Fryderyka Wielkiego w Poczdamie i w Ferney (koło Genewy), gdzie umarł 1778. Dzieła: Métaphisique de Newton 1740 (którego dzieła przetłumaczył, objaśnił i rozpowszechnił we Francji), Eléments de la philosophie de Newton… 1741, Le philosophe ignorant 1767, Réponse au systéme de la nature 1777 i in. Prócz tego prace poetyckie i historyczne, bardzo liczne. Voltaire wywarł ogromny wpływ na współczesne życie umysłowe Francji, był jedną z najpotężniejszych moralnych sprężyn, które wydały rewolucję francuską. Jako filozof deista, przeciwnik zarówno ateizmu, jak ortodoksyzmu, opiera się na filozofii przyrody Newtona, na empiryzmie Locke'a i etyce Shaftesbury'ego. [przypis tłumacza]

Voltaire nie może odmówić łez swej Méropie (…) z uniesieniem — Ustęp nieco niejasny. Wydaje mi się jednak, że wyrażenie „mówi o tym z uniesieniem” stosuje się chyba do samego Voltaire'a, wzruszającego się własnym dziełem. [przypis tłumacza]

Voltigerod — Opactwo Voltigerode w Saksonii, które jezuici starali się opanować na mocy edyktu o restytucji z r. 1629. [przypis tłumacza]

Volucrem (…) circo (łac.) — „Bo i jakoż sławimy rączego rumaka,/ Co niejedną nagrodę zdobył! Toż cyrk cały/ Grzmi rozgłośnymi krzyki na końskie zwycięstwo” (Iuvenalis, Satirae, VIII, 57; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Volumus signum videre de coelo, tentantes eum (łac.) — „Drudzy zasię, kusząc go, żądali znaku od niego z nieba”. [przypis tłumacza]