Przypisy

Si le viol, le poison, le poignard, l'incendie… (fr.) — Jeśli gwałt, trucizna, sztylet i pożar nie zahaftowały dotąd swoim uciesznym wzorem banalnej kanwy naszego mizernego istnienia, to dlatego, że dusza nasza nie jest, niestety, dość śmiała [Baudelaire, Kwiaty zła: Do czytelnika; red. WL]. [przypis tłumacza]

Silhouette [Étienne de (1709–1767)] — kontroler finansów (1759), ośmieszany za pomocą rysunków, które od jego nazwiska zachowały nazwę „sylwetek”. [Silhouette po kosztownej wojnie siedmioletniej narzucił surowe rygory ekonomiczne, więc tanie obrazki z samym tylko konturem twarzy lub postaci nazywano sylwetkami; red. WL]. [przypis tłumacza]

silnie rozgałęzione drzewo — figa indyjska (banyan) odznacza się niebywałą długością gałęzi [przypis tłumacza]

Siloe — Σιλωᾶ, שִׁלֻּחָה (Iz 8, 6), LXX Σιλωάμ, J 9, 7: κολυμβήθραν τοῦ Σιλωάμ, sadzawka Syloe (Wujek), dziś 'Ain Silwan, woda słonawa, w Dolinie Kidron. Zdrój Gichon był połączony kanałem z sadzawką Sziloach (tak właściwie powinno się wymawiać); w kanale w odległości 19' od wejścia Schick odkrył w r. 1891 napis, odczytany przez A. H. Sayce'a, prof. oksfordzkiego uniwersytetu, klęczącego w tym celu po pas w wodzie przez trzy dni. Napis złożony z sześciu wierszy opiewa dzieje przebicia kanału (z dwóch stron); napis pochodzi prawdopodobnie z czasów Salomona, w początkach X w., lub z czasów Ezechiasza, z końca VIII w., co potwierdzają kroniki żydowskie (2 Krn 32, 30; 2 Krl 20, 20). P. Ignacy Radliński, Nowoodkryty napis w Jerozolimie [„Ateneum” 1881]. [przypis tłumacza]

Silo — Mesjasz. [przypis tłumacza]

Silonitis — Σιλωνίτις (N), Σιλβονίτις (D), prawdopodobnie Esebonitis, p. II, XVIII, 1, uwaga. [przypis tłumacza]

si maritano fra di loro (wł.) — żenią się między sobą. [przypis tłumacza]

Si melius (…) fer — Horatius, Epistulae, I, 5, 6. [przypis tłumacza]

Simia (…) nobis — Ennius u Cycerona: Cicero, De natura deorum, I, 28. [przypis tłumacza]

Simiasz, Kebes, Fedonides — Simiasz i Kebes, dwaj Tebańczycy, przybyli do Aten umyślnie celem zapoznania się z Sokratesem i dotrzymali mu towarzystwa aż do jego śmierci. Obaj występują w Platona Fedonie; wspomniany tam także jako obecny rodak ich, Fedonides. [przypis tłumacza]

Simplex (…) est — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 95. [przypis tłumacza]

simpliciora militares decent — Quintilianus, Institutio oratoria, XI, 1. [przypis tłumacza]

Simul (…) fatiscit — Lucretius, De rerum natura, III, 459. [przypis tłumacza]

Sincerum (…) asescit — Horatius, Epistulae, I, 2, 54. [przypis tłumacza]

Singula (…) euntes — Horatius, Epistulae II, 2, 55. [przypis tłumacza]

Singularis sum ego donc transeam (łac.) — Ps 140. [przypis tłumacza]

Singuli enim mores in omnibus hominibus quodammodo videntur inesse natura: namque ad iustitiam, temperantiam, fortitudinem, ceterasque virtutes proclivitatem statim habemus, cum primum nascimur — Poszczególne skłonności woli bowiem zdają się niejako już tkwić w charakterze u wszystkich ludzi, gdyż od urodzenia posiadamy stale skłonność do sprawiedliwości, umiarkowania, męstwa i do wszystkich innych cnót. [przypis tłumacza]

Si nie oznacza obojętności — Zdaje się, że ten niejasny fragment odnosi się do dyskusji o łasce i przeznaczeniu. [przypis tłumacza]

Sinistras (…) distringunt (łac.) — „Dobywając miecza, owijają wraz lewą rękę płaszczem” (Iulius Caesar, De Bello Civili, IV, 75; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si (…) nocte — Catullus, Carmina 68, 145. [przypis tłumacza]

Si nollet Deus pessimas ac nefarias… (łac.) — Gdyby Bóg nie chciał, aby zbrodnie istniały, bez wątpienia jednym skinieniem zgładziłby je z powierzchni ziemi; któż bowiem z nas zdoła się oprzeć boskiej wszechmocy? W jakiż sposób ludzie popełniają zbrodnie wbrew woli Boga, skoro Bóg daje im siły do tego? Co więcej, jeżeli człowiek grzeszy wbrew woli Boga, jest wyższy od niego, gdyż opiera mu się i zwycięża. Stąd wniosek, że Bóg pragnie świat mieć takim, jakim jest; gdyby zapragnął lepszego, miałby lepszy. [przypis tłumacza]

si non fecissem (łac.) — J 2, 11: „Gdybym nie był uczynił”. [przypis tłumacza]

Si non prima (…) cures — Lucretius, De rerum natura IV, 1067. [przypis tłumacza]

Si nunc primum (…) gentes (łac.) — „Gdyby się po raz pierwszy te cuda zjawiły/ Znienacka albo gdyby nagle je postawić/ Przed oczy śmiertelnika, nic by dlań nie było/ Cudowniejszego, ani nie śmiałyby ludy/ Zamarzyć o czymś jeszcze wspanialszym w naturze!” (Lucretius, De rerum natura, II, 1032; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si nunquam (…) parens — Ovidius, Amores II, 19, 27. [przypis tłumacza]

siny nos — przezwisko nadawane mieszkańcom Nowej Szkocji. [przypis tłumacza]

Si (…) patella — Horatius, Epistulae, I, 5, 2. [przypis tłumacza]

Si qua (…) amantem — Ovidius, Amores II, 19, 47. [przypis tłumacza]

Si quando turpe sit, tamen est non turpe quum id a multitudine laudetur (łac.) — Cic. de Fin. II, 15; cyt u Montaigne, Próby II, 16. „Choćby co było kiedy haniebne, nie jest haniebne jeśli zyskuje poklask u ogółu”. [przypis tłumacza]

Si quid enim placet (…) omnia Gratiis — Anonymus. [przypis tłumacza]

Si quid Socrates (…) assequebantur (łac.) — „Jeżeli Sokrates lub Aristipos popełnili co przeciw obyczajności i przyjętym zasadom, nie sądź, że i tobie to wolno. Wielkimi i boskimi przymiotami okupili tę swobodę” (Cicero, De officiis, I, 41; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si (…) reiiciam — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 6. [przypis tłumacza]

Si (…) ruinae — Horatius, Odae, III, 3, 7. [przypis tłumacza]

Si (…) sapientiae — Horatius, Odae, III, 28, 4. [przypis tłumacza]

si succiderit, de genu pugnat (łac.) — „Jeżeli padnie, na kolanach walczy” (Seneca, De provid. 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Sit (…) di — Horatius, Epistulae, I, 18, 107. [przypis tłumacza]

Sit (…) maior (łac.) — „Dopóki żyw był Katon, przerastał Cezara” (Martialis, Epigrammata, VI, 32; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Sit (…) Militiaeque — Horatius, Odae, II, 6, 6. [przypis tłumacza]

Si tu es Christus, dic nobis (łac.) — J 10, 24: „Jeśliś jest Chrystusem, powiedz nam”. [przypis tłumacza]

si tu non vis dare, presta, quaesumus (łac.) — jeśli nie chcesz dać, pożycz przynajmniej, prosimy. [przypis tłumacza]

Si (…) turrim — Iuvenalis, Satirae, XII, 107. [przypis tłumacza]

Sit (…) vendidisti — Martialis, Epigrammata, XII, 90, 10. [przypis tłumacza]

Si ventri (…) maius (łac.) — „Jeśli masz zdrów żołądek i lędźwie, i nogi,/ To i cóż ci dać mogą by skarby królewskie?” (Horatius, Epistulae, I, 2, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si (…) vita — Cicero, De officiis, I, 43. [przypis tłumacza]

Si vitiia (…) naevos — Horatius, Satirae, I, 6, 65. [przypis tłumacza]

Si volumus (łac.) — Iz 1, 19. [przypis tłumacza]

Sjag, czyli ogrodzenie dla Tory — aby ustrzec Żydów przed przekroczeniem przepisów Tory, mędrcy wznieśli wokół niej istny duchowy mur złożony z licznych dodatkowych nakazów i zakazów. [przypis tłumacza]

Skąd pochodzi, iż człowiek chromy nie drażni nas, a umysł chromy drażni — Por. Montaigne, Próby, III. 8. [przypis tłumacza]

skąd ten statek, jak on się nazywa (navis… rogitant quoiatis sit, quid ei nomen siet) — nie o nazwę statku chodzi, tylko o imię właściciela; przekład zachowuje charakterystyczną niedbałość stylu w oryginale. [przypis tłumacza]

Skąd? Wiem po węchu… — niewątpliwie parodia jakiegoś ustępu ze znanej widzom tragedii. [przypis tłumacza]

skąpy zakres obcowania — Skąpa liczba ludzi, z którymi można obcować w tym zakresie. [przypis tłumacza]

Skacz z radości! — tekst uszkodzony; sussuli według Bothego p. Lindsay. Menechmus ma już całkiem inne zamiary co do hetery i chce uprzedzić strofowanie ze strony sługi. [przypis tłumacza]

Skała Klermoncka — wioska La Roche-Clermont w Turenii. [przypis tłumacza]

skała marpezjańska — czyli marmur z Paros. [przypis tłumacza]

Skałę Akchabaron, Sepf, Jamneit i Mero — Skała Akchabaron: Ἀκχαβάρων πέτρα (N), Ἀχαβάρων (D); dziś prawdopodobnie wieś ’Akbarah, w kierunku południowo-zachodnim od Safed; Sepf: Σὲπφ (N), Σὲφ (D); Jamneit: Ἰαμνεὶθ (N), Ἰαμνὶθ (D); Mero, Μηρώ (N), Μηρώθ (D), LXX Μηρώζ, מֵר֗וֹז (Sdz 5, 23). [przypis tłumacza]

Skaliger, Brigot, Chambrier, Fleury — Nazwiska współczesnych [autorowi; red. WL] uczonych. [przypis tłumacza]

skamiejka (ros.) — ławka szkolna. [przypis tłumacza]

SKAPEN, służący Leandra, hultaj — Skapena grał Molier, żona jego, Armanda, Hiacyntę. [przypis tłumacza]

skarbcu łona — skr. garbha, chiń. taizang, jap. taizō. [przypis tłumacza]

skarb złożyliście w głębi duszy, albowiem gdy was chwalą, cieszycie się tym… — skarbem tym jest gorąca chęć sławy. [przypis tłumacza]

Skarga przeciw niemu brzmiała mniej więcej w następujący sposób… — Ksenofont formuje skargę na podstawie lektury (Platona i innych), gdyż podczas procesu był w Atenach nieobecny, i wyraźnie podkreśla, że dosłownego brzmienia skargi nie przytacza. [przypis tłumacza]

Skarży się na dwa, ale o wiele bardziej na kalwinizm — W drugim błędzie, wedle Pascala, tkwią jezuici, podporządkowując łaskę wolnej woli, podczas gdy kalwini posuwają się aż do zupełnego zaprzeczenia wolnej woli na rzecz łaski. [przypis tłumacza]

Skaurus tymczasem wkroczył do Arabii… — por. Starożytności XIV, V, 1–VIII, 3. [przypis tłumacza]

skazano w Tartarii dwóch młodych ludzi na pal za to, że nie zdjęli czapki, patrząc na procesję lamów — aluzja do wyroku na kawalera de la Barre i d'Etallonde, których skazano na śmierć za to, że nie skłonili się przed procesją. D'Etallonde uciekł, de la Barre zniósł mężnie okrutną śmierć [po torturach został ścięty, a jego ciało spalone na stosie 1 lipca 1766; dodatkowym zarzutem było posiadanie potępionego za bezbożność Słownika filozoficznego Woltera, który przybito do jego ciała i spalono wraz z nim; Wolter napisał pod pseudonimem pierwszą relację z tej sprawy (Relacja o śmierci kawalera de la Barre); red. WL]. [przypis tłumacza]

skazany przez Heroda Aleksander — syn Mariamme (p. I, XXVII, 6). [przypis tłumacza]

skazywać na wygnanie (…) Alkibiadesa — Alkibiades, złożony z dowództwa, przebywał w swych dobrach w Tracji. Po zwycięstwie Lizandra zamierzał udać się do króla perskiego i pozyskać go wskazaniem buntu grożącego mu od Cyrusa, wspieranego przez Lizandra, i już był u Farnabazosa, satrapy Frygii Hellesponckiej. Był on ostatnią nadzieją demokratów i postrachem dla Sparty. Trzydziestka skazała go na banicję, a Lizander na rozkaz eforów domagał się od Farnabazosa śmierci Alkibiadesa. Satrapa nie śmiał się sprzeciwić i Alkibiades zginął z rąk morderców we Frygii. [przypis tłumacza]

skeuopojeja — posługiwanie się maskami przez starożytnych aktorów. [przypis tłumacza]

Skiatos — wysepka naprzeciw północnej kończyny [tj. krańca] Eubei. [przypis tłumacza]

skiomancja — wróżba z cieni umarłych. [przypis tłumacza]

Skione, Torone — miasta na półwyspie Chalkidike [Płw. Chalcydycki], który wygląda jak dłoń z 3 palcami. Na północnym palcu (Akte, dziś Ajion Oros) jest znana góra Athos, na środkowym (Sithonia, dziś Longos) miasto Torone, na południowym (Pallene, dziś Kasandra) Skione. Mieszkańców tych miast spotkało w r. 421 i 420 to samo co i Melijczyków. [przypis tłumacza]

[składając ofiary] zmuszona była korzystać z obcych miejsc — każda warta miała swoje wyznaczone miejsce do przygotowania ofiary. [przypis tłumacza]

składających swe wieńce Artemidzie w ofierze — sławna była świątynia Artemidy efeskiej; jej jako głównej opiekunce miasta ofiarowywano te wieńce. [przypis tłumacza]

składał często ofiary w domu — przed domem greckim, na środku dziedzińca, okolonego murem, stał ołtarz Zeusa, Opiekuna Zagrody. [przypis tłumacza]

składali ofiary — aby wróżyć z wnętrzności i drgań zabijanych zwierząt. [przypis tłumacza]

składa mowy dobitnie i bez wytchnienia — jak aktor. [przypis tłumacza]

skoczył do ołtarza — w lokalu Rady stał ołtarz, przy którym zaprzysięgało się członków Rady. Grzechem było targnąć się na człowieka, który się schronił pod opiekę ołtarza. [przypis tłumacza]

Skolos — [niewielkie miasto beockie] na stoku góry Kithajron, na prawym brzegu Azoposu. [przypis tłumacza]

skomponował ją ten — tj. Pietro Aretino. [przypis tłumacza]

skończ pacierze — oczywiście w znaczeniu: nie przeszkadzaj sobie, dokończ spokojnie pacierzy. [przypis tłumacza]

Skopos — Σκοπός; Starożytności XI, VIII, 5, Σαφείν; p. dalej V, II, 3, „Patrzący”; Boettger: strażnica (Warte), tak samo Cementz; dziś prawdopodobnie arab. Meszârif (wyżyny); od hebr. słowa cofim, צּוֹפִים. [przypis tłumacza]

Skoro Ateńczycy dowiedzieli się (…) odpłynęli po trzydziestu dniach — Erasinides złożył raport Wielkiej Radzie. Ta po jednym lub kilku posiedzeniach przedstawiła sprawę wraz z wnioskami Zgromadzeniu Ludowemu. Szczególne trudności przedstawiało zdobycie środków pieniężnych. Musiano przetopić złote i srebrne wotywne dary bogów. W jednym lub w kilku zgromadzeniach uchwalono poczynić odpowiednie kroki. Pobór na podstawie tej uchwały wykonywali strategowie. Musiano się więc bardzo śpieszyć, skoro za miesiąc (było to w połowie lipca 406) wszystko było gotowe. [przypis tłumacza]

Skoro bowiem Bóg rzekł w swoich proroctwach (…) — Jl 2, 28. [przypis tłumacza]

Skoro człowiek tak pragnął upodobnić się Bogu, lepiej by uczynił (…) — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, I, 26. [przypis tłumacza]

skoro garstka literatów greckich uważała za konieczne zwalczać rosnące wpływy myśli żydowskiej — Flawiusz, Przeciw Apionowi. [przypis tłumacza]

skorom przyjął, iż Bóg stworzył duszę rozumną i że ją złączył z tym ciałem w pewien sposób, który opisałem — Traktat o człowieku. [przypis tłumacza]

skorom tylko zmiarkowała, co mi opowiadasz — w oryginale sztuczny zwrot, stanowiący może parodię jakiegoś, wówczas ogólnie znanego, zwrotu tragicznego: postquam adbibere aures meae tuam oram orationis: „skoro uszy moje, pijąc wciąż twoją mowę, dopiły się jej brzegu”. [przypis tłumacza]

Skoro nie mamy pewności (…) złego ducha — Zarzut ten stawia sobie Kartezjuesz. [przypis tłumacza]

skoro obydwa przypuszczenia nie dadzą się z sobą pogodzić — naród potężny, który byłby zupełnie uległy. [przypis tłumacza]

skoro raz posiadłem, pani, twe łaskawe zezwolenie — apostrofa do Małgorzaty, królowej Nawarry, której rozdział ten był poświęcony. [przypis tłumacza]

Skoro ryba zwana jaszcz połknie haczyk (…) — ten i następne przykłady z Plutarcha, Które zwierzęta są zmyślniejsze, lądowe czy wodne. [przypis tłumacza]

skoro Rzym przemówił — Bulla Aleksandra VII potępiająca Janseniusza (1657). [przypis tłumacza]

Skoro świat zestarzał się w swoich cielesnych błędach — I Kor. X, 11. [przypis tłumacza]

skoro tylko chce wydobyć z samego siebie jakiś akt absolutystyczny i niezależny, związek całości zaczyna się rozluźniać — rząd istnieje tylko dzięki prawu, jest wykonawcą jedynie jego woli, dlatego żadnej innej woli prócz woli prawa mieć nie powinien. [przypis tłumacza]

Skoro Warus otrzymał listy Sabinusa i hegemonów, zatrwożył się o los całej legii i postanowił natychmiast pospieszyć na pomoc… — por. Starożytności XVII, X, 9–10. [przypis tłumacza]

Skoro zaś już wiek na to pozwalał — od osiemnastu lat wolno było młodzieńcom perskim brać udział w polowaniu. [przypis tłumacza]

skoro zauważył, że rośnie opór przeciw oligarchii, pierwszy stanął na czele ludu przeciwko nim — Teramenes, mając uspokoić hoplitów buntujących się przeciw Czterystu, przyznał żołnierzom po upomnieniu, że mają rację, i działał przeciw Radzie, w której żywioły radykalne wzięły górę. Gdy flota spartańska zajęła Eubeę, oburzeni na Radę obywatele zebrali się na zgromadzenie i uchwalili skasować Radę Czterystu. Za wpływem Teramenesa oddali rządy w ręce pięciu tysięcy, do których należeli wszyscy mogący się własnym kosztem uzbroić. Pod kierownictwem Teramenesa łatwo doszło do porozumienia z flotą, która przewrotu nie uznała. Teramenes jako strateg oskarżył Antyfona, zacnego starca, ale radykalnego oligarchę, o zdradę i stał się przyczyną jego śmierci. Wkrótce potem przywrócono pełną demokrację. [przypis tłumacza]

skorpionami — w oryginale: „drutem”. Szekspir naturalnie musiał mieć na myśli coś w rodzaju starożytnej nahajki, zwanej skorpionem. [przypis tłumacza]

Skotusa — nad źródłami rzeki Onchestos, na południe od wzgórz Kynoskefalaj (Psie głowy), na których Pelopidas pobił w 365 r. przed Chr. Aleksandra, tyrana z Feraj (miasta na wschód od Skotusy), a w 197 r. przed Chr. wódz rzymski Flamininus pobił Filipa III, króla Macedonii. [przypis tłumacza]

skreślić portretu — Kreślenie portretów znajomych osób słowem lub na piśmie stanowiło ulubioną zabawę salonową tego tak literackiego społeczeństwa XVII wieku. Jak w literaturze głównym rysem tej epoki była psychologia (Kartezjusz, Pascal, Molier, Racine, La Bruyère, La Rochefoucauld), tak i w salonach psychologizowano zawzięcie, choć na mniejszą miarę i niekoniecznie tak jadowicie jak tutaj. Był w tej zabawie niewątpliwie podkład wysokiej kultury literackiej, a już Celimenie trzeba przyznać, że jest w tej sztuce graczem pierwszej wody. [przypis tłumacza]

skreśliwszy w III, 6 krótko postępowanie Antoniusza, na podstawie którego Cezar mógł dać swej wyprawie podkład narodowy (Plut. 54, 58, 61) — tylko częściowo, gdyż nie mówi o świętokradzkim, wedle rzymskich pojęć, otwarciu testamentu Antoniusza i tegoż treści (Plut. 58) oraz o darowaniu przez kochanka Kleopatrze biblioteki pergameńskiej. [przypis tłumacza]