Przypisy

Ofiarowanie [choćby] [włosa z]… — przypowieść o pewnym generale imieniem Li Shiji, służącym na dworze cesarza Taizonga, panującego w latach 627–649, który poważnie zachorował, a jedynym lekarstwem na chorobę był popiół ze spalonej brody. Li Shiji spalił swoją brodę, a popiół ofiarował choremu cesarzowi. [przypis tłumacza]

ofiary czy to głodu, czy buntu — w edycjach Niesego i Dindorfa następuje jeszcze zdanie ujęte w nawias: καὶ πεπλήρωτο νεκρῶν ἢ διὰ στάσιν ἢ διὰ λιμὸν ἀπολωλότων, którego istotnie tłumaczyć nie potrzeba, bo jest literalnie powtórzeniem poprzedniego. [przypis tłumacza]

ofiary Dzeusowi Królowi, gdyż tego właśnie boga wskazała mu była wyrocznia delficka — por. ks. III, 1. [przypis tłumacza]

Ofla — Ὀφλᾶς, LXX Ὀφλέν, Ώφαλ, הָעֹ֛פֶל (2 Krn 27, 3), wzgórze po stronie południowo-wschodniej świątyni, w pobliżu doliny Kidronu. [przypis tłumacza]

O fortes (…) aequor — Horatius, Odae, I, 7, 30. [przypis tłumacza]

ogarnął go (…) lęk i zdumienie — „Niewiele na to dbał”. Dopełnienia Brotiera do Tacyta Roczników XVI, 47, przekład Naruszewicza. Zgodne to z zachowaniem się Nerona w innych wypadkach, p. Swetoniusz, Żywot Nerona XL. [przypis tłumacza]

Ogarnął was bezrozumny strach… — Porównaj tę mowę z mową Starożytnościach XV, V, 3. Jeden i ten sam historyk w dwóch dziełach podaje różne teksty jednej i tej samej mowy bez jakiejkolwiek korelacji, nie miarkując się, iż kiedyś krytyczny czytelnik będzie mógł zestawić je ze sobą. Inne czasy, inne pojęcia ścisłości. „Dla nas, ludów na wskroś surowych, przeświadczenie opiera się na szczerości ze samym sobą. Ale to nie ma wielkiego znaczenia u ludów wschodnich, nie przywykłych do subtelności krytycznego ducha. Szczerość i kłamstwo to są dla nas pojęcia biegunowe, które się wzajemnie wyłączają. Na Wschodzie istnieje tysiąc przejść i połączeń. Twórcy ksiąg apokryficznych (np. Daniela i Henocha), ludzie nadzwyczajnej egzaltacji, popełniali dla swoich celów i to bez najmniejszych skrupułów to, co nazwalibyśmy oszustwem. Dla człowieka Wschodu prawda materialna nie ma żadnego znaczenia; on patrzy na wszystko ze stanowiska swych myśli, swych interesów, swych namiętności” (Renan, Żywot Jezusa, Kraków, 1904, str. 212). Niesłuszne są też narzekania na długie, a zmyślone mowy Flawiusza, albowiem w nich znajdujemy istne skarby poglądów, wyobrażeń, pojęć człowieka ówczesnego i to spisanych nie na sucho, ale ożywionych uczuciem nadzwyczajnego pisarza i stylisty. Mowa Eleazara o nieśmiertelności duszy (p. niżej VII, VIII, 7) jest prawdziwym klejnotem wiadomości o duszy ludzi tej epoki. A tendencyjność? Dowiadujemy się tedy, jakie panowały tendencje. [przypis tłumacza]

ogień elementarny — stoicy rozumieli przez to eter. [przypis tłumacza]

ogłoście mnie (…) świniobójcą breneńskim — Współczesne zaklęcie. [przypis tłumacza]

ogłoszonym drukiem w r. 1557, ale powstałym co najmniej na 10 lat przed tą datą — hr. Surrey zginął na szafocie w r. 1547, jako ofiara tyranii Henryka VIII. [przypis tłumacza]

oglądał epopeję napoleońską zanadto z bliska — Przeglądając Niewydane listy Stendhala (Souvenirs d'egotisme et lettres inedites) natrafiłem na taki ustąp, bardzo znamienny w zestawieniu z militarno-heroicznymi marzeniami młodego Juliana Sorel. W r. 1801 Beyle pisze do przyjaciela: „Wyrzekłem się sławy wojskowej, ponieważ zanadto trzeba się płaszczyć, aby się docisnąć do pierwszych miejsc. [przypis tłumacza]

ogółowi — πρὸς ἁπάντων. [przypis tłumacza]

Ogólna uwaga do systematu zasad — ta cała „Ogólna Uwaga” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

o godzinie dziesiątej w nocy — według naszego liczenia czasu o trzeciej rano. [przypis tłumacza]

o godzinie dziewiątej w nocy — tj. o trzeciej. [przypis tłumacza]

o godzinie dziewiątej w nocy — tj. o trzeciej rano. [przypis tłumacza]

O granicach władzy zwierzchniej — rozdział ten — niezmiernie zawiły, uznany przez Fagueta jako niedający się rozplątać — przynosi nareszcie rozwiązanie ciągle dotychczas jeszcze zawieszonego bez ostatecznej odpowiedzi problemu pogodzenia wolności człowieczej z więzami prawnymi, nakładanymi przez społeczeństwo. Dotychczas Russo dorzucał poszczególne cegiełki do tego związania lub też, antycypując właściwe wywody, operował ich gotowymi rezultatami i w ten sposób zasłaniał ciągle jeszcze otwartą próżnię. Obecnie przeprowadzi całe rozumowanie, a tym samym zamknie koło rozważań dotyczących legitymacji społeczeństwa. Tok myśli jest następujący: Przyrodzonym prawem człowieka, z charakteru swego niezależnym od społeczeństwa, jest wolność. Społeczeństwo zatem musi je uszanować. Wolność człowieka w społeczeństwie nie polega na tym, że rzekomo odstąpił on tylko cząstkę swej wolności, a poza tym pozostał wolny: przeciwnie, człowiek oddaje się całkowicie całości, a władza jej nad nim jest nieograniczona i absolutna. Mimo to jednak jest on wolny, a to dlatego, że społeczność pozostaje pod kierownictwem woli powszechnej, a władza najwyższa, zwierzchnicza, jest tylko wyrazicielką tej woli powszechnej. Panowanie woli powszechnej sprawia zatem, że człowiek pozostaje wolny w społeczeństwie. Dzięki czemu tak? Dzięki temu, że człowiek, słuchając woli powszechnej, słucha samego siebie. Wola powszechna jest bowiem wyrazem racjonalnego dobra całości, będącego równocześnie racjonalnym dobrem wszystkich jej członków, jest wyrazem wspólnego wszystkim interesu, solidarności i wzajemnego przenikania się interesów jednostek. Dlatego każdy rozumny człowiek musi chcieć tego, na co wskazuje wola powszechna, w przeciwnym bowiem razie musiałby nie chcieć własnego dobra, co byłoby niedorzecznością. Forma przejawiania woli powszechnej daje zabezpieczenie, że wola powszechna zatrzyma w swych realizacjach tę swą właściwość, że zmierzając do korzyści całości, jest równocześnie korzystna dla wszystkich jednostek. Może się mianowicie przejawiać jedynie w formie norm ogólnych, abstrakcyjnych, obejmujących wszystkich bez wyjątku obywateli i stanowiących równe dla wszystkich obowiązki. Wskutek tego każdy obywatel, spełniając nałożone nań przez wolę powszechną świadczenie, może być pewny, że inni złożą tę samą ofiarę i że stratę, jaką poniósł, świadcząc, odzyska w formie korzyści, jaką wyciągnie dla siebie z ofiar innych. Przedmiotowa zatem powszechność woli powszechnej (praw), równość wszystkich obywateli wobec prawa, jest najważniejszą gwarancją zgodności obowiązków, nakładanych przez nie z korzyścią osobistą obywateli, powodem tego, że obywatel, poddając się prawom, zawsze poddaje się tylko własnej racjonalnej woli, dążącej do jego własnego dobra. Drugą gwarancję stanowi istotna (podmiotowa) powszechność woli powszechnej, dzięki której w akcie zwierzchniczym, przejawiającym tę wolę, współdziała cały naród w osobach wszystkich obywateli. Rozumowanie skończone: Dzięki woli powszechnej sprzeczność wolności naturalnej z niewolą społeczną została usunięta, ważność umowy społecznej została stwierdzona, obowiązek społeczny ustalony, społeczeństwo usprawiedliwione. [przypis tłumacza]

OGRODNIK I JEGO PAN — Przekład Władysława Noskowskiego. [przypis tłumacza]

ogrodzenie — tu: sjag — ogrodzenie i odgrodzenie w celu zapobieżenia wykroczeniom przeciw Torze (Prawu), wszystkie rabiniczne przepisy i nakazy. [przypis tłumacza]

ohabe — hebr.: luby, kochający. [przypis tłumacza]

Ohydna sztuka! Cóż za mieszczańska dusza (…) — Polowanie Henryka IV, komedia Collégo. [przypis tłumacza]

O Iane (…) tantum (łac.) — „Janusie, iże dwa masz oblicza, więc z figlów/ Nigdy sługus stojący za tobą nie zagra/ Palcami na swym nosie ni oślich ci uszu/ Przyprawi, ni ozora nie wywiesi tyle,/ Ile go pies apulski wywali w upały” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, I, 58; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

o ile chcecie dalszą drogę odbyć, płynąc, czekajcie aż przybędę z powrotem — zawiódł się; por. VI 1. [przypis tłumacza]

O ile członkowie przyrodzonych i obywatelskich społeczności dążą do dobra ciała (…) — Wszystkie te rozumowania wciąż zmierzają do dowiedzenia grzechu pierworodnego. [przypis tłumacza]

o ile najlepszą szlachtę u was dopuszcza się do steru — Spartanin, obywatel arystokratycznie rządzonego państwa, czyni aluzję do demokracji ateńskiej, która się coraz bardziej radykalizuje. Od lat trzech, tj. od obalenia trzydziestu tyranów, podejrzliwy lud nie dopuszcza do urzędów i rządów szlachty rodowej. [przypis tłumacza]

o ile nie pojmie za żonę cudzoziemki — ożenienie się z cudzoziemką jest rzadkością, gdyż przeciętnie takich związków państwo nie uznaje. Dzieci z takich małżeństw (np. synowie Peryklesa, Temistokles) doznawały wiele przykrości, zanim im przyznano pełnię praw obywatelskich. Czasem układy między państwami pozwalały na wzajemne zawieranie związków małżeńskich (epigamia). Oczywiście tyran nie krępuje się ustawą lub zwyczajem. [przypis tłumacza]

o ile nie zechcemy wraz z autorem Historii duszy wskrzesić starożytnej i niezrozumiałej nauki o „formach istotnych” (substancjalnych) — De la Mettrie polemizuje tutaj, podobnie jak w wielu innych miejscach Człowieka-maszyny, z wcześniejszymi pismami własnymi bądź to celem pewniejszego ukrycia swego autorstwa, bądź też po to, aby ironizować nad sobą i kazać przeciwnikom brać poważnie tę autoironię. W Historii naturalnej duszy nie broni bynajmniej „starożytnej i niezrozumiałej nauki o »formach istotnych«” (formae substantiales), zaznaczając tam, przeciwnie, bardzo dobitnie, że „formy powstają z ciśnienia części jednego ciała na części drugiego”, a więc że są to, mówiąc inaczej, jeno formy cząsteczkowe (atomistyczne), ukrywające się tutaj pod scholastyczną powłoką „form istotnych”. Autor obstaje z pewnych względów przy tych „formach”, powiada bowiem w rozdz. VII wspomnianego dzieła, że tak jasno wyłożył swe pojęcie „form istotnych”, iż „powinien gardzić zmianą wyrazów uświęconych przez zwyczaj, ponieważ światłego czytelnika nie mogą wprowadzić w błąd ściśle określone miana”. [przypis tłumacza]

o ile sądzi, że to nie wywoła groźnych powikłań — jeżeli to nie będzie krzyżowało planów polityki spartańskiej. [przypis tłumacza]

o ile to myślenie polega na ujmowaniu pojęć — Kant włącza tu słowa tłumaczące, co to jest pojęcie: „jedność świadomości połączonych przedstawień”. Przeniosłem je do przypisku, gdyż rozrywają tekst i wymagają zresztą osobnego wyjaśnienia. Jednością świadomości nazywa psychologia fakt, że istniejące w danej chwili i w danym człowieku procesy duchowe pozostają ze sobą w ścisłym związku, który sprawia, że stanowią całość dla siebie, tę jedną właśnie świadomość. To świadomość naszego „ja”. Kant nazywa ją „apercepcją (empiryczną)”. Jedność apercepcji, polegająca na ciągłej tożsamości naszego „ja” mimo zmienności owych procesów duchowych, jest mu podstawą wszelkiego myślenia. Myślenie jest poznawaniem pojęciowym. Gdzie nie ma pojęć, nie ma myślenia. Ale myślenie (rozum) wytwarza sobie pojęcia, łącząc przedstawienia jednością świadomości. Pojęcia empiryczne powstają przez porównywanie przedmiotów empirycznych (zmysłowo doświadczalnych), a więc przez porównawcze łączenie wyobrażeń i przez ujęcie tego, co im wspólne, czyli ogólności, a więc przez ujęcie ich w jedności. Tylko tę formę ogólności otrzymuje pojęcie od rozumu. Ale te formy myślenia (kategorie) są również pojęciami, Kant nazywa je „czystymi”, albowiem one także treść swoją otrzymują od rozumu. Kategorie te są znowu same warunkami i formami myślenia. Jedną taką kategorię (przyczynowości) poznaliśmy już powyżej. [przypis tłumacza]

o jakiej hańbie, jaką by państwo ściągnęło na siebie z powodu tej uchwały (…) jakie Ajschines zapowiada — Ajschines mówił także o politycznych następstwach. [przypis tłumacza]

Ojciec familii — wyszedł w druku w zbiorowym wydaniu dzieł Bogusławskiego, Berlin 1841. [przypis tłumacza]

ojciec jego — Nikiasz, ojciec Nikerata, jeden z najbogatszych Ateńczyków, znany ze swej hojności, wpływowy polityk (pokój Nikiasza 421 r.) przekonań zachowawczych. Był wielokrotnie strategiem, np. w 426 r. wyruszył przeciw Melos (wyspa na wschód od Lakonii) i Tanagrze w Beocji, 425 przeciw Koryntowi, 424 przeciw Kyterze (wyspa na południe od Lakonii), 423 na Skione. W 415 r. razem z Alkibiadesem i Lamachosem objął dowództwo nad wyprawą sycylijską; po początkowych dużych powodzeniach pobity i zmuszony do kapitulacji, dostał się do niewoli i został ścięty w 413 r. [przypis tłumacza]

ojciec [Klejniasa] — Kryton, bogaty właściciel ziemski i wierny przyjaciel Sokratesa. Motyw miłości tej czytamy i we Wspomnieniach o Sokratesie, I 3, koniec; Ksenofont sam się powtarza. [przypis tłumacza]

ojciec [Marka Aureliusza] — [Marcus] Annius Verus, był pretorem; wcześnie odumarł syna [ok. 124 n.e.], który go mało pamiętał. [przypis tłumacza]

ojciec [Marka Aureliusza] — tu: Antoninus Pius, ojciec przybrany. [Titus Fulvus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius (86–161), cesarz rzymski 138–161, brat ciotki Marka Aureliusza; został wyznaczony na następcę i adoptowany przez cesarza Hadriana, pod warunkiem, że jednocześnie usynowi Marka Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Marka Aureliusza) oraz Lucjusza Aeliusza Commodusa (późniejszego cesarza Lucjusza Werusa), co nastąpiło 25 lutego 138; red. WL] [przypis tłumacza]

ojciec wymowy rzymskiej tak często ma go na ustach (…) — Horacy, w swojej Sztuce poetyckiej (Ars poetica), 270n. [przypis tłumacza]

Ojcze, przez litość Boga — Ta wzruszająca apostrofa Marianny wybiega poza linię farsowego stosunku córki do ojca, jaki widzieliśmy w drugim akcie. Staje się ona jednym z licznych w dziele Moliera dokumentów klęski, jaką może być nieograniczona, jak nią była wówczas, władza ojcowska w ręku złego lub nierozumnego człowieka. [przypis tłumacza]

Ojczysty Zeusie, Heliosie — Grek nazywa Ormuzda Zeusem, Mitrę Heliosem (Słońcem) [Mitra to indoirański słoneczny bóg ładu i światła; red. WL]. [przypis tłumacza]

ojczysty Zeus — najwyższe bóstwo perskie, Ahuramazda (Ormuzd). [przypis tłumacza]

Ojim! — słowo, po którym rozpoznawali się czarownicy. [przypis tłumacza]

Ojnoe — ważna twierdza górska w zachodniej Attyce, blisko granicy beockiej, wówczas oblegana przez Beotów i Koryntyjczyków. Po upadku Czterystu uszedł Arystarch z oddziałem barbarzyńskich łuczników do Ojnoe, porozumiał się z oblegającymi i wezwał załogę do oddania Beotom miasta, gdyż taki jest warunek pokoju zawartego właśnie w Atenach. Załoga, odcięta oblężeniem od świata, nie wiedziała, co się stało w Atenach, uwierzyła słowom stratega i zastosowała się do rozkazu wodza. Arystarcha potem schwytano i skazano na śmierć. [przypis tłumacza]

Ojnomaos — Sofokles, Eurypides, Antyfanes, Eubulos i rzymski poeta archaiczny Akcjusz napisali tragedie pod tym imieniem; Hippodameja, córka Ojnomaosa, króla Pisy w Elidzie, poślubiła Pelopsa, protoplastę Spartan, władców Peloponezu, tj. wyspy Pelopsa. Zawody z Ojnomaosem, które poprzedziły zaręczyny, miały wedle jednej wersji dać początek igrzyskom olimpijskim. [przypis tłumacza]

o Judei i krajach przyległych — περὶ τῆς Ἰουδαίων τε καὶ πέριξ χώρας (N), περὶ τῆς πέριξ χώρας (D). [przypis tłumacza]

Ojzer dalim hojszio no (hebr.) — „Wspierający ubogich, zbaw nas”. [przypis tłumacza]

okadzania — zabieg z przepisu lekarzy, stosowany przez samego Prousta przeciw astmie. [przypis tłumacza]

okajannyj, okajannyj — wyrażenie cerkiewne, które oznacza tyle, co przeklęty, nieszczęsny, nędzny. [przypis tłumacza]

Okam — Ockham, teolog scholastyczny, uczeń Skota. Znowuż Rabelais drwi z subtelności i łamigłówek scholastycznych. [przypis tłumacza]

okażcie wdzięczność, jak to ku czci szczęśliwego męża jest w zwyczaju — urządzano stypę, a może i obdarzano obecnych na pogrzebie. [przypis tłumacza]

Okazując poprzednio, w jaki sposób podstawiano w uchwałach publicznych w miejsce woli powszechnej wole szczególne… — księga II, rozdz. III i księga III, rozdz. XVIII. [przypis tłumacza]

około godziny jedenastej — tj. piątej po południu. [przypis tłumacza]

okoliczności (…) zmusiły mnie do odarcia powieści z jej literackich szat pogardy i oburzenia — Conrad wspomina tu o swej przeróbce na scenę powieści Tajny agent. [przypis tłumacza]

Oko naszego rozumu (…) — Arystoteles, Metafizyka II, 1. [przypis tłumacza]

Oko niezdolne (…) dla swoich — Biblia, 1 Kor, 2:9. [przypis tłumacza]

okręt korsarski (navis praedatoria) — nazwa oznaczająca heterę, ze względu na jej chciwość. [przypis tłumacza]

określa strój swoich senatorów i obywateli innym, nieco zbliżonym terminem — gown: luźna suknia (zwykle kobieca). Wyraz toge, który kładą niektóre wydania w II, 3 Koriolana, jest niezbyt trafną poprawką tekstu. Najprawdopodobniej powinno tu być throng (natłok). [przypis tłumacza]

Oksydrakowie — Bajeczny lud indyjski. [przypis tłumacza]

o których już gdzieś wspominałem — gdzieś: ποῦ. Mogło być tylko w II, XVI, 4, ale tam Alanów nie wymienił. [przypis tłumacza]

O kulawych — rozdział ten jest przykładem, w jaki sposób Montaigne musiał nieraz w pozory błahej gawędy spowijać swoją myśl, jak na owe czasy niezwykle śmiałą i która mogłaby się stać niebezpieczną dla autora. [przypis tłumacza]

O lasso (…) avea diviso — „Biedny nieszczęśnik! Ileż słodkich myśli i jakież wytrwałe pragnienia zawiodły go ku jego ostatniej godzinie! Twarz jego była piękna i słodka, włosy blond, jeno szlachetna blizna przecięła jedną brew”; [Dante Alighieri, Boska Komedia; red. WL], Piekło V; Czyściec III. [przypis tłumacza]

olbrzymi dom, gdzie tysiące starych żołnierzy, kalekich ale zwycięskich, składało codziennie hołd bogu hufców — Pałac Inwalidów. [przypis tłumacza]

olejku koferowego i myrobalanowego — koferowego: κύπρον, alkanna wschodnia; myrobalanowego: μυροβάλανον, Elaeagnus angustifolia, oliwnik, rajskie drzewo; mirobalanami zwą się obecnie owoce innych drzew. [przypis tłumacza]

Ole (…) sua — Martialis, Epigrammata, VII. 9. 1. [przypis tłumacza]

olfecit id est, nasum ad culum posuit (łac.) — powąchał, tzn. przyłożył nos do zadka. [przypis tłumacza]

oligarchia — „rządy niewielu”, forma ustroju państwowego wprost przeciwna demokracji. Władza trzydziestu tyranów jest oligarchią. [przypis tłumacza]

oligarchia — rządy niewielu, wypaczona forma arystokracji, np. trzydziestu tyranów w Atenach w 404 r. przed Chr. [przypis tłumacza]

Olimpia — w Elidzie na Peloponezie, na równinie rzeki Alfejosu, znajdowała się Świątynia Dzeusa Olimpijskiego. Tam to co 5 lat odbywały się pięciodniowe igrzyska. Bieg, mocowanie, boksowanie, wyścigi na rydwanach i pięciobój składały się na program zapasów. Pierwsza zapisana uroczystość odbyła się w r. 776; od niej począwszy liczyli Grecy czas wedle Olimpiad, tj. 4-letnich okresów. [przypis tłumacza]

Olim (…) quam viae — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, LXXVII. [przypis tłumacza]

Olint, Metona, Apollonia — miasta na Półwyspie Chalkidyjskim. [przypis tłumacza]

O macedonofilizm oskarża mnie Ajschines! — perfidia istotnie niepozbawiona komizmu. [przypis tłumacza]

o me życie chodzi — Głębokie, tragiczne niemal słowo, oświetlające posępnym blaskiem tę scenę szaleństwa ludzkiego. Jedynie Molierowi danym było wzbić się do szczytu komizmu, równocześnie wydobywając tak mistrzowsko „drugie dno” tragiczne. [przypis tłumacza]

O miłe miasto Kekropsa! — Kekrops: założyciel Aten. Słowa wyjęte z komedii Arystofanesa (?). [przypis tłumacza]

O miseri (…) habent — Maximianus Pseudo-Gallus, Elegiae I, 180. [przypis tłumacza]

O misero (…) animi (łac.) — „Bracie mój, zmarły na nieszczęście me,/ Z tobą mi zgasły wszystkie me radości,/ Które ożywiał słodkiej drużby czar!/ Twa śmierć strzaskała te moje rozkoszy/ I z tobą poszła dusza wspólna w grób!/ Jam po twym zgonie pędził nawet Muzy,/ Rozkosz jedyną, z mego serca precz!” (Catullus, Carmina, LVIII, 20; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

omisso enim eo, quod potissimum postulabatur (łac.) — pominął mianowicie to, czego najbardziej żądano. [przypis tłumacza]

omne animal (łac.) — Rdz 7, 14. [przypis tłumacza]

Omne magnum (…) rependitur — Tacitus, Annales, XIV, 44. [przypis tłumacza]

Omnem (…) hora (łac.) — „Każdy świt, co ci świta, sądź, że już ostatni,/ A dzień, otrzyman w darze, będzie jeszcze milszy!” (Horatius, Epistulae, I, 4, 13; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Omne regnum divisum — Mt 12, 25: „Wszelkie królestwo podzielone”. [przypis tłumacza]

Omne (…) ruunt — Vergilius, Georgica, III, 244. [przypis tłumacza]

Omnes actiones (…) fiat — wszystkie czynności są spowodowane, a nigdy obojętne na działanie pobudek, ponieważ zawsze jest dana pobudka, która wprawdzie skłania, ale nie zmusza, by się raczej stało tak niż inaczej. [przypis tłumacza]

Omnes (…) cymbae — „Coś nas tu wszystkich w jeden dół spycha/ I wszystkich losy w urnie podrzuca,/ Aż wyjdzie każdy, pierwej czy później,/ Dając nam bilet na łódź, co płynie/ W banicję wieczną…” (Horatius, Odae, II, 3, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Omnes gentes quasi non sint (łac.) — „Wszystkie narody jako nic przed nim”. [przypis tłumacza]

omnes gentes venient et adorabunt eum (łac.) — Ps 22, 28: „Wszystkie ludy przyjdą i uwielbią go”. [przypis tłumacza]

omnes (…) tolerabiles — Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes] II, 24. [przypis tłumacza]

Omnes (…) vitae — Cicero, Academica, I, 12. [przypis tłumacza]

Omnia (…) abdita — Plinius, Naturalis historia, II, 37. [przypis tłumacza]

omnia (…) bonis — Cicero, Cato Maior de Senectute, 19. [przypis tłumacza]

Omnia (…) deorum — Catullus, Carmina, LXIV: Argonautia et epythalamium Thetidis et Pelei, 405. [przypis tłumacza]

Omnia (…) omnem — Lucretius, De rerum natura, VI, 679. [przypis tłumacza]

Omnia (…) sequentur (łac.) — „Po zgonie twym za tobą wszystko też podąża/ W nicość…” (Lucretius, De rerum natura, III, 981; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Omnia (…) subsident — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, LVI. [przypis tłumacza]

omnia (…) sunt — Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 6. [przypis tłumacza]

omnino (…) omittas — Cicero, De officiis I, 31. [przypis tłumacza]

Omnino (…) sunt (łac.) — „Każdą przyjaźń można ogólnie ocenić dopiero po dokonanym rozwoju ducha i wieku danych osobników” (Cicero, De amicitia, 20; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Omnis (…) apta — Propertius, Elegiae III, 9, 7. [przypis tłumacza]

Omnis caro foenum (łac.) — Iz 40, 6: „Wszelkie ciało jest jak siano”. [przypis tłumacza]

Omnis creatura subjecta est vanitati. Liberabitur (łac.) — Rz 8, 20–21: „Wszelakie stworzenie podległe jest próżności. Będzie oswobodzone”. [przypis tłumacza]

Omnis Judaeae regio, et Hierosolomytae universi, et baptisabantur (łac.) — Mk 1, 5: „Wszystka kraina judzka i jeruzalemczycy i przyjmowali chrzest”. [przypis tłumacza]

Omnis (…) res (łac.) — „W każdym ubraniu, w każdym zajęciu i stanie, Arystyp jest poprawny” (Horatius, Epistulae, I, 17, 23; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

omnium (…) crescit — Seneca, De beneficiis, VII, 9. [przypis tłumacza]