Motif: Przemiana

O! Florencyjo! tyś zapewne rada

Z tej mowy mojej! bo czyż ona tyczy

Ludu twojego — co tak pięknie gada!

Gdzie indziej czują sprawiedliwość w duszy,

Lecz w czynach tylko lub w radzie ją głoszą;

U ciebie wszyscy na ustach ją noszą,

Jeden drugiemu wciąż nią trąbi w uszy.

Gdzie indziej stronią urzędów publicznych,

Niepewni swoich czy sił, czy przymiotów:

U ciebie każdy na najwyższe gotów;

Wszystko wie, umie, wszystkiego dokaże!

Byle miał głosy wyborców ulicznych!

Ciesz się więc, ciesz się, chełp się sama sobą,

Ty tak cnotliwa, wierna i bogata!

Czy prawdę mówię — skutek to okaże.

Ateny, Sparta, te starego świata

Prawodawczynie, cóż są obok z tobą,

Co tyle nowych praw tworzysz bez liku

I tak je cienko przędziesz w twojej radzie,

Że coś zaledwo sprzędła w październiku,

Jak nić pajęcza rwie się w listopadzie!

Przypomnij tylko, na twoją zaletę,

Ileś to razy zmieniła w tym czasie

Prawa, zwyczaje, ubiór i monetę;

Sam twój rząd nowym wciąż jest — lub być zda się

I jeśli jasno widzisz sama w sobie,

Zaprawdę jesteś jak ów bliski śmierci,

Co ulgi znaleźć nie może w chorobie,

W łożu swym tylko miota się i wierci.

Przyśniła mi się zajękła kobieta,

Z odciętą ręką, wzrok jej zezem pada,

Krzywa, a twarz jej jak tynk muru blada.

Patrzałem na nią, a jak słońce ciepłe

Ożywia członki nocnym chłodem skrzepłe,

Wzrok mój jej język rozwiązał, jej ciało

Z wolna zagrzewał, prostował ją całą

I zarumieniał trupio blade lica,

Jak gdy miłości wzrok czuje dziewica.

Tak rozwiązany język dźwięcznie nucił,

Dziś bym ją słuchać z trudnością porzucił.

«Jestem» śpiewała: «ta syrena słodka,

Którą gdy żeglarz wędrujący spotka,

Staje wśród morza i nadstawia ucha,

Z taką rozkoszą mojej pieśni słucha!

Śpiew mój z pół drogi Ulissesa zwrócił,

Rzadki odchodzi, kto wszedł w progi moje,

Rzadki się trzeźwi, kogo ja upoję».

Jeszcze syrena ust swych nie zamknęła,

Gdy przy mnie święta niewiasta stanęła,

A pragnąc pierwszą zmieszać swą pogardą,

«Kto ta kobieta?» zapytała hardo.

Wirgili z cześcią w swym sercu poczętą

Podszedł i patrzał na niewiastę świętą.

A ta, gdy pierwszą za piersi schwyciła,

Darła jej szatę, jej brzuch mi odkryła,

Skąd do mnie buchnął taki swąd w tej chwili,

Aż się zbudziłem

Krew niewypita przez spragnione żyły,

Która zostaje jak zbytnia potrawa,

Gdy syty ucztą gość od stołu wstawa,

Przeczysta, w sercu bierze treść tej siły,

Która ukształca wszystkie członki wasze

Jak ta, co wsiąkać w te członki stworzona,

Krąży po żyłach. A lepiej strawiona

Schodzi w część ciała, którą tu w mym rymie

Lepiej przemilczeć niż nazwać na imię.

Stamtąd kroplami na krew drugą wpływa

Drugiej istoty, w przyrodzoną czaszę.

Tam wspólny pociąg dwie treści ożenią,

Jedną skłonioną przyjmować wrażenia,

A drugą działać, gdy ta oddziaływa.

Wtenczas ojcowska krew działać zaczyna,

Zrazu tężejąc, w kolej treść stężałą

Ożywia jako mające żyć ciało.

Krew rodzicielska swoją treścią czynną,

Kiedy już duszą staje się roślinną

I żyć, i rosnąć pocznie jak roślina,

(Lecz z tą różnicą, gdy ta jest już w brzegu,

Tamta na drogę wchodzi w pełnym biegu),

Zrazu tak działa, że już się mocuje

Jak morska gąbka rusza się i czuje;

I wnet rozwija dane przyrodzeniem

Władze człowieka, których jest nasieniem.

Szerzy się, to się rozciąga, mój synu,

Siła, co z serca rodzica pochodzi,

A skąd natura skład członków wywodzi.

Lecz dalszy rozwój zważając jej czynu,

Jak ten zwierzokrzew mający żyć mlekiem,

Jak ssące zwierzę, staje się człowiekiem,

Gdym na te duchy oczy me obrócił,

Wąż sześcionożny, potworny padalec,

Z przodu jednemu aż na piersi wskoczył

I na nim cały sam sobą zawisnął.

Wnet mu średnimi łapami brzuch ścisnął,

Przednie jak uścisk na barki zarzucił,

Gryzł mu policzki i we krwi pysk broczył.

Potem, gdy tylne łapy uda gniotły,

Pomiędzy nogi wśliznął się ogonem,

Którym wzdłuż krzyża wodził przez pacierze;

Nigdy bluszcz silniej ramieniem zielonem

Nie splótł się z drzewem, jak z nim ten gad-zwierze.

Dwie te istoty tak razem się splotły,

Tak się stopiły z sobą dwa stworzenia,

Jak wosk przygrzany gorącem płomienia,

I barwy swoje pospołu zmieszały:

Tak papier, upał gdy czuje pożarny,

Skręca się w zwoje, jeszcze nie jest czarny,

Więcej brunatny, ale już nie biały.

Dwaj drudzy patrząc, z podziwu krzyknęli:

«Jak ty zmieniony, spojrzyj, o Agneli!

Ni w dwóch, ni jeden!» Już ich obie głowy

Stały się jedną, patrzącym się zdało,

Że gad i człowiek tworzył jedno ciało:

Ze czterech ramion dwa tylko zostało;

Brzuch, tułów cały, lędźwie i golenie,

Tworzyły widok cudacki i nowy,

Takie potworne było przemienienie!

I kształt przyrodny tak przeobrażony,

Chwiejąc się krokiem w te i owe strony,

Odszedł leniwo, niestety, po czasie!

A jak jaszczurka, w skwarny dzień lipcowy

Gdy krzak przemienia, pełna zwinnych ruchów,

Skacząc przez drogę błyskawicą zda się;

Tak mała żmija jednemu z dwóch duchów,

Na brzuch skoczyła, świecąc na pół czarną,

Pół modrą skórą, jakby pieprzu ziarno.

I w tę część ciała żądłem go ujadła,

Kędy w żywocie człowiek swej macierze,

Nim wyjdzie na świat, pierwszy pokarm bierze,

Potem jak długa pod nogi mu padła.

Raniony żądłem żmii niżej żebra,

W milczeniu na nią spoglądał i ziewał,

Jakby go senność dręczyła lub febra.

Patrzyli na się, dymem na przemiany

Buchając ciągle, ta z pyska, ten z rany.

Ja nie zazdroszczę przemianie Owida

Kadmusa w smoka, Aretuzy w strumień;

Przemiano moja, te obie zarumień,

Dwóch natur wobec siebie, których ciało

Gotowe było zmienić treść swą całą.

Tak z człekiem gad się przeobrażał srogi,

Gad szczepał ogon swój na dwie odnogi,

A duch potężnie ścisnął obie nogi,

Że ich złączenia nie dojrzałbyś śladu.

I w kolej ogon rozszczepiony gadu

Przybierał kształty wzięte od człowieka,

Ten z siebie ciało, a ten łuskę zwleka:

Ręce człowieka kryły się w podpasze,

Gad krótkie nogi nad zdziwienie nasze

Z przodu przedłużał, w miarę jak skrócona

Ręka grzesznika wchodziła w ramiona.

Plotąc się razem tylne nogi żmije

Tworzyły członek, jaki człowiek kryje,

Ten u grzesznika przyjął kształt dwunożny.

Podczas gdy z ran ich dym buchając różny,

Na przemian kształty ich krył barwą nową,

Tu puszczał włosy, tam łuskę wężową;

Ten padł, ów powstał z podniesioną głową,

I dziko na się patrzący zbrodniarze,

W oczach swych swoje zamieniali twarze:

Stojący twarz swą zaokrąglał z pyska,

Nawlekał ciałem, dwoje uszu tryska

Z płaskich policzków, z zbytniej reszty ciała,

Co w tył nie schodząc tam się zatrzymała,

Nos ostry lepił i wargi wydymał.

Ten, co się czołgał, pysk naprzód wysunął,

Jak ślimak rogi, skrył uszy do głowy,

Język człowieka skory do rozmowy

Rozpadł się w widły z jednego kawała;

Wąż skrył swój język i dym się zatrzymał.

Pobiegła sycząc dusza w gad zmieniona,

Drugi coś mówił i z góry nań plunął,

Do gadu nowe wyciągnął ramiona